Жұмыс бағдарламасы мамандықтың Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты Қр мжмбс 08. 360 2006 және типтік бағдарлама негізінде әзірленген

(қолы) (А.Ж.Т.)

ОӘК төрағасы ________________ М.Е. Жагипарова 200_ж. «_____»___________

(қолы)

КЕЛІСІЛГЕН

(қолы)

ОҮЖжӘҚБ бастығы ____________ А.А. Варакута 200_ж. «_____»_______

(қолы)
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

20__ж. «___»______________ №____ хаттама

• 
  ұрғашы және еркек малдың жыныстық аппаратының құрылымдық
  

• 
  жыныстық циклдің өтуін
  
• 
  ұрықтандырудың уақыты мен реті
  
• 
  буаздық, туу және туғаннан кейінгі
  
• 
  бедеуліктің себептерін
  
• 
  сүт безі және төл ауруларын
  
• 
  қолдан ұрықтандыру және эмбрионды көшіріп – қондыру
  

• 
  жыныстық феномендерді анықтауды
  
• 
  шәуеттің және эмбрионнның сапасын анықтауды
  
• 
  малды қолдан ұрықтандыруды
  
• 
  эмбрионды көшіріп – қондыруды
  
• 
  буаздықты анықтауды
  
• 
  бедеулікті диагностикалауды
  
• 
  гинекологиялық және акушерлік ауруларды дауалауды
  
• 
  туа алмай жатқан малға көмек көрсетуді
  
• 
  малды көбейту жөніндегі көптеген сұрақтарды өз бетімен шешуді
  

Келесі тәжірибелік машықтарға ие болу керек:

• 
  малды қолдан ұрықтандыру техникасын,
  
• 
  буаздықты анықтауды, тууға көмектесуді
  
• 
  акушерліқ және гинекологиялық патологияларды дауалауды
  
• 
  төл және сүт безі ауруларын емдеу
  

Осы пәнді меңгеру үшін төмендегі пәндерді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар қажет:

• 
  жануарлар физиологиясы
  
• 
  жануарлар морфологиясы
  
• 
  жануарлар биохимиясы
  
• 
  биофизика
  
• 
  микробиология
  

Пәнді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар келесі пәндерді меңгеру үшін қажет:

• 
  мал дәрігерлік негіздері
  
• 
  мал жануарларды азықтандыру
  
• 
  ауыл шаруашылық жануарларды өсіру мен селекциясы
  

4 Пәннің мазмұны

Ұрғашы және еркек малдың жыныстық мүшелерінің анатомиялық және топографиялық ерекшеліктері. Жыныстық және физиологиялық жетілуінің мерзімдері. Күйіттеуші малды дайындау және пайдалану әдістері. Жыныстық цикл және оның сатылары. Жыныстық циклдің феномендері және оларды анықтау. Жыныстық циклдің өтуінің түліктік ерекшеліктері. Жыныстық циклдің көрінуіне сыртқы және ішкі факторлардың әсері. Жыныстық жүйенің сүт безімен байланысы.

Жыныстық қатынас. Аталық малдың жыныстық рефлекстері. Жыныстық рефлекстердің көрінуіне әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар. Шағылыстыру әдістері.

2 Тақырып. Ұрықтану, буаздық және оны анықтау

Ұрғашы малдың жыныс жүйесінде аналық жыныс торшасы мен спермийлердің қозғалысы мен өміршеңдігі. Ұрықтану процесінің мәні және өтетін орны. Эмбрионның, төлдің және төл қабаттардың дамуы. Төл қабаттарының өзара қатынасы.

Плацента және оның жіктелуі. Плацентарлық тосөқауыл. Шарана сулары, олардың құрамы, мөлшері, шығу тегі және биологиялық маңызы.

Эмбрионнның және төлдің дамуындағы қауіпті кезеңдер. Әр түлік малдың буаздық мерзімнің ұзақтығы.

Туар алдыңдағы белгілер. Тууды қалыптастыратын факторлар. Туу және оның кезеңдері. Тууға көмектесетін күштер. Туу кезеңдегі төл мен туу жолдарының анатомиялық – топографиялық арақатынастары. Әр тулік малдың туу ерекшеліктері. Туу бөлімщесіндегі жұмысты ұйымдастыру. Төлдеген мал мен жаңа туған төлдің күтімі.

Туғаннан кейінгі кезең және оның өтуінің түліктік ерекшеліктері. Туғаннан кейінгі кезеңнің дұрыс өтуін қалыптастыру шаралары және ұрғашы малды ұрықтандыруға дайындау.

4 Тақырып. Буаздықтың, туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологиялары

Буаздық патологиялары. Аборттар, олардың жіктелуі және ақыры. Буаздық патологияларын дауалаудың және анықтаудың жалпы қағидалары.

Туу және туғаннан кейінгі кезең патологиялары. Туу патологияларының себептері. Туу патологиялары кезінде тууға көмектесуді ұйымдастыру және туу кезінде акушерлік көмек көрсетудің негізгі қағидалары.

Акушерлік құрал – саймандар. Туу және туғаннан кейінгі кезеңдер патологияларын дауалау.

Дені сау төл алу негіздері. Жаңа туған төл аурулары. Жаңа туған төл ауруларын дауалау. Профилакториядағы жұмысты ұйымдастыру.

Бедеулік, қысыр қалу және төлшеңдік туралы түсінік. Аналық малдың бедеулігінің және аталық малдың белсіздігігін түрлерін жіктеу.

Туа біткен, кәріліктен болған, алиментарлы, климаттық, эксплуатациялық, қолдан жасалған және симптомдық бедеулік.

Аталық малды андролологиялық зерттеу. Аталық мал белсіздігінің алдын алу шаралары.

Аталық мал ретінде еркек малды сұрыптау және дайындау. Жыныстық рефлекстердің тежелуі, олардың алдын алу. Аталық малды күтіп – бағуда және пайдалануда қойылатын ветеринариялық – зоотехникалық талаптар.

Еркек малдың жыныстық қызметін күшейту. Шәует алу әдістерін ғылыми және теориялық негіздеу.

8 Тақырып. Шәуеттің физиологиясы мен биохимиясы

Әр түлік малдың шәует мөлшері және оның құрамы. Спермийлердің құрылысы мен қасиеттері. Шәуеттің биохимиясы. Спермийлердің анабиозы.

Спермийлердің өміршеңдігіне сыртқы факторлардың әсері.

9 Тақырып. Қолдан ұрықтандыру және эмбриондарды көшіп қондыру

Шәует алу әдістерін биологиялық негіздеу. Шәуеттің сапасын бағалау, сұйылту, сақтау және тасымалдау негіздері. Әр түлік малды қолдан ұрықтандыру және эмбриондарды көшіріп – қондыру. Қолдан ұрықтандыру және эмбрионды көшіріп – қондыру кезіндегі есепті жүргізу. Малды қолдан ұрықтандыру және эмбрионды көшіріп – қондыру пунктері мен лабораториялары. Ұрғашы малды сұрыптау және қарқынды пайдалануға дайындау.

№ 1 Зертханалық жұмыс Ұрғашы және еркек малдың жыныстық аппаратының анатомиясы, топографиясы және түліктік ерекшеліктері.

Әртүрлі ұрғашы малдың жыныс мүшелерін клиникалық әдістерімен зерттеу.

Ата малдың жыныс мүшелерінің анатомиясы: ұма, ен, ен қосымшасы, шәует түтікшелері, шағылысу мүшесі, күпек және қосымша жыныс бездері. Әртүрлі ата малдың жыныс мүшелерін клиникалық әдістерімен зерттеу

№ 2 Зертханалық жұмыс Жыныстық циклдің феномендерін анықтау. Күйіттеуші малды дайындау.

№ 3 Зертханалық жұмыс Буаздықты және бедеулікті анықтау әдістері.

№ 4 Зертханалық жұмыс Буаздықтың, туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологиялары

Акушерлік құрал, саймандар. Іштөлінің теріс орналасуы, теріс жайы және қалпының салдарынан мал төлдей алмағанда көрсететін акушерлік көмектер. Фетотомия. Жатыр түсу, айналу, төлдегеннен кейіңгі салдану, жатыр субинволюциясы, эндометритті анықтау, емдеу және алдын алу.

аурулары

№ 5 Зертханалық жұмыс Желін ауруларын, жаңа туған төл ауруларын анықтау және алдын алу.

Мазмұны. Жаңа туған төл ауруларын анықтау. Тұншығу. Тоңғақ қату. Тік ішек тесіксіз туу. Кіндік ісіну. Әр түлік ұрғашылырында гипо-агалактиясын анықтау. Туа біткен гиполактия. Кәрілік гиполактия. Алиментарлы гиполактия. Климаттық гиполактия. Эксплуатация гиполактиясы. Жасанды гиполактия. Симптомдық гиполактия.

Тақырып 7. Көбею биотехнологиясы. Аталық малды көбею биотехнологиясында пайдалану.

№ 6 Зертханалық жұмыс Жасанды қынаптың құрылысы, оны жинау және дайындау.

№ 7 Зертханалық жұмыс Шәует алу техникасы.

№ 8 Зертханалық жұмыс Шәуетті органолептикалық және санитарлық бағалау.

№ 9 Зертханалық жұмыс Спермийлердің тыныс алу коэффицентін, өлі, тірісін және патологиялық түрлерін анықтау. Спермийлердің концентрациясын, шәуеттің pH және абсолюттік өміршеңдігін анықтау.

№ 10 Зертханалық жұмыс Шәуетті сұйылту. Шәуетті сақтау және тасымалдау.

№ 11 Зертханалық жұмыс Сиырды, қойды, биені және мегежінді қолдан ұрықтандыру әдістері.

№ 12 Зертханалық жұмыс Эмбриондарды шайып алу және көшіріп-қоңдыру әдістері. Донор мен реципиентті дайындау.

№ 13 Зертханалық жұмыс Дьюар ыдыстарының сипаттамасы. Сұйық азотпен жұмыс істегенде қауіпсіздік техникасы.

1) Овогенез және спермиогенез

2) Буаздықтың, туудың және туғаннан кейінгі кезеңнің патологияларын дауалау мақсатында буаз малды азықтандыру, күтіп – бағу және пайдалану. Буаз малдың жағдайын бақылау.

3) Ұрықтандыру уақытын және буаздықтың ұзақтығын, ескере отырып, туудың күнтізбелік жоспарын құру.

4)Буаздыққа зерттеу жүргізу жоспарын құру (қой, сиыр, бие, мегежін)

5)Туу сатыларын анықтау және оның дер кезінде акушерлік көмек көрсетуде маңызы.

6) Фантомда тірі төлді шығарып алу және фетомия бойынша акушерлік көмек көрсету тәсілдеріне машықтану.

7) Акушерлік жіптерді, ілмектерді және қысқыштарды пайдалана отырып, төлду бекітіп байлау (сойыс материалдарында, тұлыпта) тәсілдеріне машықтану. Сойыс материалдарында және тірі малда шу түсіру тәсілдеріне машықтану.

8) Жаңа туған төл патологиялары кезінде көмек көрсету тәсілдерін игеру.

9) Жаңа туған төл ауруларының алдын алу бойынша жүргізілетін іс шаралардың жоспарын құрастыру. Бедеуліктен келетін экономикалық шығынды есептеу.

10) Бедеуліктің алдын алу бойынша іс шаралар кешенін құру.

11) Сиыр мен құнажынды, қой мен ешкіні, биені, мегежінді қолдан ұрықтандыру нұсқауын оқып – үйрену.

Негізгі:

2. 
   Студенцов А.П. и др. Акушерство, гинекология и биотехника размножения животных. М: «Колос», 2000 г.
   
3. 
   Никитин и др. Практикум по акушерству, гинекологии и биотехнике размножения животных. М.: «Колос», 2004 г.
   

Қосымша:

животных. « Феникс», Ростов на Дону, 2001 г.

5. ШипиловВ.С и др. Практикум по акушерству гинекологии и искусственному

осеменению сельскохозяйственных животных.М.: «Колос»,1986 г.

Мал акушерлігі және көбею биотехнологиясы пәні

Кафедра меңгерушісі ______ Омаров М. С 20__ж. «___» ________