Тақырып: Өкпенің шаңды аурулары, олардың клиникалық түрлері. Патогенезі. Патоморфологиялык сипаты, диагностиканың мақсаты, ем, алдын-алу, МӘС

Шаңнан пайда болатын аурулар ұғымы

Шаңнан пайда болған ауруларға өндірістік шаңды ұзақ уақыт жұтудан пайда болған кәсіби аурулар жатады.

Өкпенің шаңнан пайда болатын ауруларын тудыратын өндірістік шаң түрлері және осы патология туындайтын жұмыс жағдайлары.

Өндірістік шаң ең жиі тараған кәсіби зияндылық болып табылады, оның әсеріне өндірістің көптеген салаларының жұмыскерлері ұшырайды: көмір шахталарында, руда шығаруда, қара және түсті металлургия өндірісінде, энергетикалық кешенерде және т.б. Өндірісте қатты заттар жарылғанда, соққы кезінде, уатқанда, ұсақтағанда, үйкегенде, орағанда, тегістегенде, жанғанда және т.б. диспергирленеді.

Өндірістік шаңның пайда болуы, түзілу механизмі, шаң бөлшектерінің көлемі, ағзаға әсер ету сипаты бойынша жіктейді.

Қатты заттарды ұнтақтағанда пайда болатын дезинтеграция аэрозолдері дисперсті фазаның түрлі формаларына, ультрмикроскопиялықтан зор көлемдерге дейін формаларға ие.

Бу конденсациясынан, заттарды балқытқаннан пайда болатын аэрозолдер шар тәрізді немесе түзу кристталл сияқты болады.

Тегінде қарай шаңды органикалық, бейорганикалық және аралас деп бөледі. Органикалық шаң жануардың (сүйектік, қылшықтық, терілік) немесе өсімдіктікі (ағаштық, мақталық, ұндық, қанттық т.б.) және жасанды - пластмасса, резина, шайыр, бояйтын және басқа да синтетикалық өнімдерден болуы мүмкін. Бейорганикалық шаң минералді (кварцтық, силикатты, асбестік, цементтік, фарфорлық, тальктік) және металдық (мырыштық, мыс, қорғасын, темір, марганецтік, хромдық, т.б.) болады. Шаңның аралас түрлеріне металл өндірісінде, көптеген химиялық және басқа да өндірістерде түзілетін шандар жатады. Олар құрамы бойынша аралас. Мысалы, топырақ шаңы минералдық және органикалық компоненттерден тұрады, металдар мен балқыту өндірісіндегі шаңдарда минералды және металды құрамдастар болады.

Кремнидің бос қос тотығы бар шаң фиброгенді әсер етеді. Шаңда кремнидің бос қос тотығының ШРЕК-і 70% жоғары болса, 1 м/г кубты, 10-70% дейін 2 м/г кубты, 2-10% 4 мг/кубты құрады.

Шаң көптеген бөлшектерден тұратын жүйе ретінде ең алдымен дисперстілік деңгейімен, яғни, дисперстік фазаның бөлшектерінің көлемімен және олардың аэрозолдың көлемінің бірлігіндегі салмағымен сипатталады. Дисперстілігі жағынан шаңды бөледі: 1) ұсақ дисперсті және ультрамикроскопиялық (0,25 мкм дейін); 2) орташа дисперсті және микроскопиялық (0,25-10 мкм); 3) ірі дисперсті (10 мкм жоғары).

Шаң бөлшектерінің көлемі оны өкпеден лимфа түйіндері арқылы шығаруда маңызды роль ойнайды. Ультрамикроскопиялық шаң (0,1 мкм кіші) альвеолалардан лимфа жолдары арқылы шаң клеткаларымен оңай шығарылады. 1-2 мкм бөлшектер керісінше, лимфа аппаратында тұрып қалуға бейім. Ұсақ дисперсті шаң аса патогенді.

Өсімдік пен жануарлардың көптеген шаңдары (шөп, мақта, астық, ұн, сабан, ағаш, жібек, тері, қауырсын) оларда химиялық заттардың, саңырауқұлақтар мен микроағзалардың болуы себепті аллергиялық әсер береді.

Таралуы. “Шаң аурулары" қазіргі кезге дейін тек бізде ғана емес, шет елдерде де кәсіби аурулар ішінде басты орындардың бірін алады. Бұл қазіргі кезге дейін өнеркәсіптің көптеген салаларында өндірістік үрдістердің әлі көптігімен байланысты.

Пневмокониоздар туралы ұғым. Пневмокониоз - бұл өндірістік шаңды ұзақ уақыт жұтқаннан туған және пневмофиброз дамитын өкпенің созылмалы диффузды асептикалық қабынуымен сипатталатын кәсіби ауру.

1866 ж. Ғ.А. Zеnkег шаң түрлерін жұтудан пайда болатын өкпе фиброзын пневмокониоз деп атауды ұсынды, ол грекше өкпе ауруы дегенді білдіреді. Ю.А.Лощиловтың айтуынша, пневмокониоз патогенетикалық мәні өкпенің алғашқы фиброзы емес, брон ағашы мен фиброзға апаратын өкпе ұлпасында қабыну және регенераторлық өзгерістер кешенді өршулі үрдісті білдіреді.

Пневмокониоздардың этиологиялық және клинико-рентгенологиялық жіктелуі. 1976 ж. бекітіліген пневмокониоздардың жіктелуі екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімге өндірістік шаң түрлері бойынша пневмокониоздарды этиологиялық топтастыру, екіншісіне - аурудың рентгенологиялық және клинико-функционалдық сипаты кіреді.

Этиологиялық принципі бойынша әсер етуші шаңның сипатына байланысты пневмокониоздардың 6 тобы белгілі:

1. 
   Силикоз - кремнидің бос қос тотығын жұтудан болған пневмокониоз
   
2. 
   Силикатоз - кремнидің бос емес, басқа элементтермен байланысты күйіндегі қос тотығы бар силикат шаңын жұтудан болатын пневмокониоз
   
3. 
   Металлокониоз - металл шаңдарынан болатын пневмокониоз - бериллиден, бариден, темірден, марганецтен т.б.
   
4. 
   Карбокониоз — көмірі бар шаңнан болатын пневмокониоздар: антракоз, графитоз т.б.
   
5. 
   Аралас шаңнан болатын пневмокониоздар:
   

- кремнидің бос қос тотығы жоқ немесе аз.

6. 
   Органикалық шаңнан болатын пневмокониоздар: мақтадан, астықтан, т.б.
   

Рентгенологиялық пневмокониоздар өкпе ұлпасының интерстициалді немесе түйінді фиброзды түріндегі диффузды өзгерістерімен сипатталады.

Өкпеден рентгенологиялық шығарылған қарауытуларды 2 категорияға бөледі: шағын және үлкен. Шағын қарауытулар формасымен, көлемімен, профузиясымен, өкпенің оң және сол жағына таралуымен сипатталады. Шағын қарауытулардың 2 түрін бөледі: домалақ және қисық сызықты.

Қарауытулардың көлеміне қарай 3 градация бөледі. Дөңгелек қарауытулар көлемін р - 1,5 мм; q - 1,5тен 3 мм; r – З тен 10 мм дейін диаметрде символдармен белгіленеді.

Дөңгелек шағын қарауытулардың сызығы айқын, орташа қарқынды, жоғарғы және орта аймақтарында мономорфты диффузды сипат.

Қисық сызықты қарауытулар көлемі 8- жіңішке, ені 1,5 мм дейін, 1-орташа, 1,5-3 мм және и- қисық, дақты 3-10 мм.

Перибронхиалді, периваскулярлы және аралық фиброзды көрсететін шағын, қисық сызықты қарауытуларда ұсақ торшалы, ұяшықты сипаты бар.

Профузия - шағын қарауытулардың өкпе алаңының 1 см 2 қанығу тығыздығы немесе концентрациясы, үш категориямен сипатталады (1, 2, 3): 1 -бірлі-жарым шағын қарауытулар (өкпенің бронхотамырлы суреті диффернциаланады), 2 - аз емес шағын қарауытулар, 3 – көптеген шағын қарауытулар (өкпенің бронхотамырлы суреті дифференленбейді).

Шағын қарауытулардың ұзақтығы олардың өкпенің екі жағына бөлінуін қарастырады.

Үлкен қарауытуларды А; В; С символмен, зақымдалу көлеміне қарай белгілейді: А - жеке қарауытулар (1-5 см не 5 см аспайтын бірнеше қарауыту): В - 1 не бірнеше қарауыту, оң жақ жоғарғы бөліктен аспайды; С - 1 не бірнеше қарауыту, оң жақ жоғарғы бөліктен асады (10 см артық). Плевраның зақымдалуы асбестозда жиі және көп көрінеді.

Асбестозда плевралық өзгерістердің 2 түрін бөледі — диффузды тығыздалу және жергілікті қабаттар. Көбіне кеуде жасушасының, диафрагмада, қабырға-диафрагмалы бұрыштар аймағында локализациясы бар париеталді плевра зақымдалады, басқа бөлімдері сирек, мысалы, жоғарғы жағы. Кеуде қуысының бүйірінен байқалатын диффузды плевралы тығыздалуды ені мен ұзақтығына байланысты бағалайды.

Өкпе түбірі лимфа түйіндерінің құрылымының өзгеруінен және ұлғаюынан, тамырлардың, бронхтар мен қоршаған ұлпалардың тығыздалуынан өзгере алады.

Силикоз үшін патогномикалық симптом лимфа түйіндерін жұмыртқа қабығы тәрізді орау болып саналады.

Пневмокониозда жиі спайкалар байқалады. Олардың айқындылығы және локализациясы әр түрлі болады, бірақ әдетте, бұл плевродиафрагмалы және плеврокосталді спайкалар. Плевроперикардиалді спайкалар айқын пневмофиброзда кездеседі.

Өкпе эмфиземасы пневмокониозда жиі байқалады. Эмфизема сипаты, локализация, айқындылық дәрежесі негізгі үрдіске байланысты. Түйінді түзілістерде буллезді эмфизема қалыптасады.

Өзгеру сипаты бойынша кониотикалық үрдістің түйінді, интерстициалді және түйнекті түрлерін ажыратады.

Пневмокониоздардың түйнекті түрі кремнидің бос қос тотығы жоғары шаңды жұтқаннан пайда болады. Түйнекті үрдіс екі жақты және диффузды.

Түйнекті пневмокониоздың 1-сатысында өкпеде біршама түйнектер болады, шамалы диффузды интерстициалді өзгерістер фонында. Слилкоттық түйнідермен қатар орналасқан ұсақ перинодулярлы эмфизема байқалады. Түйін көлеңкелерінің үлкендігі силикозда және рентгеноконтрасты шаң әсердегі болған пневмокониозда байқалады. Плевралы спайкалар жиі көрінеді. Өкпе түбірінде құрылым бұзылып, олар тығыздалады, кеңейеді, түбірінде тығыз, ұлғайған лимфа түйіндері пайда болуы мүмкін.

Түйінді пневмокониоздың 2-сатысы ұсақ көптеген түйіндердің диффузды біркелкі орналасуымен сипатталады. Өкпе түбірінің фиброзды тығыздығы мен кеуде ішілік лимфа түйіндерінің жиі ұлғаюы. Айқын плевралы диафрагмалы және кардиалді қысқарулар байқалады.

Силикоз түйіндерінің қосылуы және фиброз түйіндерінің пайда болуы және олардың саны аурудың III сатысына көшуді білдіреді.

I-II және III сатыға көшуді ескеру керек. III саты 2г категориясына сай. II-III саты "А" кодына сай.

Интерстициалді немесе диффузды-склеротикалық пневмокониоз кремнидің бос қос тотығы аз шаңды жұтқаннан болады және жақсы ағымымымен сипатталады. Алайда кремнидің бос қос тотығы мол шаңды жұтқанда бұл үрдіс силикоздың өршуші түйінді түрлерінің бастапқы фазасы болуы мүмкін.

Өкпенің интерстициалді фиброзы әдетте екі жақты диффузды таралады, өкпенің орта және төмен бөліктерінде айқын. Көп жағдайда плевралық өзгерістер болады: бөлікаралық плевраның ұлғаюы, плевродиафрагмалы, перикардиалді және косталді спайкалар. Өкпе түбірлері симметриялық тығыз, ірі лимфа түйіндері бар. Аз кварцы бар шаңды жұтудан болған пневмокониоздың интерстициалді түрі аурудың I сатысынан аспайды. Пневмокониоздың II сатысы сирек кездеседі, әдетте асбестозда, аурудың ауыр клиникалық көрінісімен сипатталады. Кеуде ішілік лимфа түйіндерінің лимфаденопатиясы пневмокониоздың интерстициалді түрінде сирек кездеседі.

Пневмокониоздың түйінді түрлері негізінен III сатыға жатады және пневмокониоздың түйінді де, интерстициалді де түрлерінде байқалады. Түйінді түзілістер 1-2 жақты болады. Асқынбаған силикозда зақымның симметриясы байқалады, ірі түйіндер артқы бөліктерде орналасады, айқын, бірақ түзу емес сызықты болады. Өкпе түбірі мен кеуде қабырғасынан олар эмфиземалы өзгерген өкпе ұлпасымен бөлінген. Дөңгелек түйінде оларды силикоз деп атайды. Олар 2 не 4-5 не 2-6 сегменттарда локализденеді. Түйін құрылымы гомогенді не гомогенсіз болады. Силикоздың бұл түрі буллезді эмфизема тудырады. Эмфиземалы буллездер конгломераттармен бірге локализденеді. Үрдіс өршуі түйін көлемдерінің өсуімен, өкпеде өзгерістердің болуымен жүреді. Фиброзға көлеңкелер, ірі бронхтар, трахея түбірлер орналасады. Плевралы диафрагмалы, перикардиалді қысқарулар болады. Брох ағашының өзгеруінен ателектаз дамитын бронхты өтпелілік бұзылады. Пневмокониоздың түйінді түрлері өкпенің туберкулезбен асқынуынан қалыптасады.

Пневмокониоздардың клинико-функционалді сипатына аурудың клиникалық және функционалді белгілері жатады: бронхит, бронхиолит, өкпе эмфиземасы, өкпе жетіспеушілігі, өкпелік жүрек, пенвмокониоздардың ағымы мен асқынуы.

Ауру ағымына қарай тез өршуші, жай өршуші, регрессивті пневмокониоздарды айырады.

Пневмокониоздар, силикоздың асқынуы көбіне өкпе туберкулезінен болады.

Пневмокониоздың өкпе туберкулезімен қатар келуін кониотуберкулез дейді. Пневмокониоз тудырған шаң түріне қарай силикотуберкулез бен сидеросиликотуберкулезді айырады.

Патогенез. Пневмокониоздардагы патоморфологиялық өзгерістер.

Пневмоканиоз патогенезі толық зерттелмеген. Көптеген теориялар бар. Инфекциялық теория кварц шаңы өкпеде фиброзды өз-өзінен тудырмайды, ол латентті инфекцияны белсендіреді, содан фиброз дамиды дейді.

Шаңның радиоактивті әсері теориясы силикоз фиброзының дамуы түрлі жыныстардың табиғи радиоактивтілігінен туады дейді.

Токсико-химиялық теория тәжірбиелік материалға сүйенген. Ол кремнидің қос тотығының ұлпа сұйықтарында гидратирленуінен туады дейді.

Физико-химиялық теория кремнидің қос тотығының әсер етуін болжайды. Бұл теория токсико-химиялықты толықтырады. Полимерзациялық теория да осындай. Қосушы ұлпаның түзілуі кремний қышқылының полимеризациямен байланысты.

Иммунобиологиялық теория шаң өкпе ұлпасына түскенде иммунологиялық реакция жүреді дейді. Кремний қышқылының ақуызбен қосылуынан антиген мен ағзаның антидене жасауы туады.

Силикозда ұлпақосушы өзгерістердің негізінде бірінші реактивті склероз жатыр. Кремний қышқылы тамыр тарылтады. Клинико-биохимиялық және морфолгиялық зерттеулер силикозда ферменттік жүйелердің өзгеретінін көрсетті.

Ағзаның шаңмен күресетін қорғаныс механизмі бар. Жұтылған шаң мұрынның кілегейлі қабығында, тыныс жолдарында тұрып қалып, түшкіргенде, жөтелгенде бөлініп шығады. Ең ұсақ бөлшектері альвеолаға түседі. Лейкоциттер, альвеолярлы эпителидің жасушалары, ұлап жасушалары фагоцитозға бейім. Бронх ағашымен жылжитын фагоциттер қақырықпен түседі. Егер қорғаныс механизмі жақсы жұмыс істесе, тыныс жолдарына түскен шаңның 90% кері шығады. Үнемі шаң арасында жұмыс істегенде пневмоканиоз туатыны сондықтан.

Бронқа жиналған шаң бөлшектері лимфа жолдары арқылы перибронхиалді және периваскулярлы ұлпаға түседі. Шаң жасушалары өледі.

Силикоздың макроскопиялық көрінісі өкпенің ұлғаюымен, тығыздалуымен, плевраның жуандауымен, эмфиземамен сипатталады. Силикоздық үрдіс үнемі бронхтардың шырышты қаббаттарының диффузды өзгерулерімен жүреді. Морфологиялық өзгерістердің жалпы сипаты силикоздың түріне байланысты.

Силикоздың түйінді түрінің морфологиялық элементі дөңгелек силикоз түйіндерінің болуымен сипатталады. Түйіндер саны әр түрлі, кей жерде қосылған. Әр түйіннің негізгі жасушалық элементі альвеолярлық макрофаг болып табылады.

Силикоздың интерстициалді түрінде өкпеде ұлпа қосушы ауырлықтар мен бронхтар және тамырлар склерозы болады.

Гранулемалар органикалдық немесе бейорганикалық табиғи патогенді тітіркендіргіштер мүшелер мен ұлпаларда персистерлеу реакциясынан туады.

Қазіргі еңбек жағдайында шаңнан болатын аурулардың білініс ерекшеліктері мен клиникалық көріністері. Асқынулар болмағанда силикоз бен басқа да пневмокониоздар аз клиникалық симптомды болады. Науқастардың жалпы жағдайы қанағаттанарлық болып қалады. Шағымдары: жөтел, ентігу, кеуде ауырсынуы. Өкпенің төменгі бөліктерінің ауруы. Қатты күш түскенде ентікпе болады. Кеңсірік кебеді. Обьективті қарағанда жоғарғы тыныс жолдарының өзгерістері байқалады. Бронхоскопия әдісі арқылы бронх шырыштарының атрофиялық өзгерістерін анықтайды.

Өкпені тексергенде перкуторлы дыбыс өзгермеген. Өкпе шекаралары қалыпты. Жекелеген науқастарда тыныс алуының өзгеруі байқалады, сырылдар жоқ.

Асқынбаған пневмокониоздардың ағымы жағымды. Силикозбен ауыратындарда ғана үрдістің өршуі байқалады. Асқынбаған силикозда түйін түрлерінің қалыптасуы сирек. Өкпе жетіспеушілігі мүндайда пневофиброздың айқындылығына сәйкес келе бермейді. Мұндай науқастарда аз күш түскенде ентігу пайда болады, өкпесінде перкуторлы дыбыс қорап тәрізді.. Тыныс алу шуларының артуы, өкпе желдеткіштерінің көрсеткіштерінің төмендеуі болады. Асқынбаған силикозбен науқастардың көбінде өкпе жетіспеушілігі II сатыдан аспайды.

Асқынбаған пневмокониоздағы өкпенің желдеткіш қызметінің бұзылуы рестрикривті сипатқа ие, ірі және үсақ бронхтарда бронхиалді қарсыласу болады. Аз фиброгенді шаңнан болған асқынбаған пневмокониоздар науқастарды қолайлы жұмысқа түрғызғанда өршімейді. Басқа пневмокониоздарда қолайлы емес жұмысқа тұрғызу созылмалы бронхиттің және өкпе туберкулезінің өршуіне әкеледі.

Туберкулез пневмокониоздың ең ауыр асқынуы болып табылады. Кониотуберкулез түйінді силикозда жиі дамиды. Үйлесімді үрдіс пневмокониоздардың бар түрінде өршімелі ағыммен сипатталады.

Ерекше үрдістің белсенділігінің клиникалық белгілері (әлсіздік, тершендік, арықтау, өкпедегі катаралді өзгерістер) көбіне болмайды.

Кремнидің бос қос тотығы бар шаң фиброгенді әсер етеді. Пневмокониоздың дамуында шаңның өкпеге түсуіне ғана емес, онда тұрып қалуына да көп мән беріледі. Өкпе өзін-өзі шаңнан неғүрлым жақсы тазаласа, ол соншалқы азайып, пневмокониозбен ауыру мүмкіндігі төмендейді. Шаңның әсер етуінен аурудың дамуына дейін уақыт ұзақтығы орташа 10-15 жылды құрайды. Соңғы жылдары (20-25 жылда) санитарлық-гигиеналық талаптарды енгізіп, алдын-ала және кезенді медтексерулер жүргізудің арқасында жұмысшылардың пневмокониозбен ауыру ықтималдығы кеміді, даму мерзімі ұзарып, олардың ағымы жағымды болды.

Пневмокониоздардың зертханалық-құралдық диагностикасы. Диагноз қойғанда, деталді клинико-рентгенофупкционалдық тексеруден өзге, науқастың кәсіби маршрутын да білу керек. Онда өндірістік шаңмен қатынасты, оның үзақтығын, шанңың құрамын, онда кремнидің бос қос тотығының бар-жоқтығын ескеру керек. Науқастың санитарлық-гигиеналық еңбек жағдайы туралы мәліметтер обьективті бағаланып, қүжатталуы керек, онсыз аурудың кәсіби этиологиясы туралы мәселені шешу мүмкін емес.

Пневмокониоз диагностикасының жақсы әдісі рентгенологиялық зерттеу болып табылады. Қосымша томография, ұлғайтылған көріністер, рентгенофункционалдық зерттеулерге сүйенеді. Рентгенологиялық өзгерістерді бағалағанда қарауытулардың сипатына, көлеміне, түріне, таралуына, тығыздығына көңіл бөлу керек.

Зерттеу кешеніне тыныс жолдарын өкпе желдеткішінің, бронхиалді өткізгіштің және газ алмасудың бұзылу деңгейін анықтайтын әдістермен зерттеу де кіреді. Тыныс жолындағы ерте өзгерістерді анықтап, сипатын, таралуын білу үшін радиопульманографияны қолданады. Аса күрделі жағдайларда бронхоскопияны пайдаланады.

Силикотуберкулез бен басқа кониотуберкулездің диагнозын анықтау үшін Манту сынамасын қолданады. Кониотуберкулездің белсенділігін анықтауға Кох сынамасын пайдаланады.

Клиникалық мәліметтер мен тыныс алу қызметін кешенді бағалауда өкпе жетіспеушілігінің үш сатысын анықтайды.

Бірінші саты: қатты физикалық күш түскенде ентікпе көресткіштері жеке сынамалардан ауытқиды.

Екінші саты: аз күш түскенде ентігу, ӨӨС төмендеуі.

Үшінші саты: тыныштықта ентігу, желдеткіштің барлық көрсеткіштерінің төмендеуі.

Емдеу және профилактика. Әсерлі патогенетикалық қүралдардың жоқтығынан пневмокониоздарды емдеуде басты назар патогенетикалық түйіндерге аударылады.

Шаңмен контактіде жұмыс істейтіндер үшін емдеу шараларының қатарына еңбек пен демалыс режимі кіреді, сондай-ақ дұрыс тамақтану, спортпен шұғылдану, шынығу, шылым шегуден бас тарту кіреді.

Медициналық профилактика шараларында басты ролді алдын-ала және кезенді медициналық тексерулер алады. Алдын-ала медициналық тексерулерде денсаулығында кемістіктері бар адамдар шаңмен контактіде болатын жұмысқа жіберілмейді. Кезенді медтексерулер өткізу кәсіби аурулардың белгілерін ерте тауып, олардың алдын-алуға көмектеседі.

Түрлі пневмокониоздар кезіндегі медико-әлеуметтік сараптама, еңбек реабилитациясы және диспансеризациясы принциптері.

Пневмокониозда медициналық болжам және науқастардың еңбек қабілеті жүтылған шаңның фиброгендігімен, үрдіс түрімен, асқынумен және қосарлы аурулармен анықталады. Ауру ағымы науқастың еңбегіне де байланысты. Аз фиброгенді шаңнан болған пневмокониоз оң ағымды. Силикозда ауру болжамы алғашқы диагностика үрдісіне ғана емес, асқынуларға да байланысты.
№ 3 Дәріс

Тақырып :Шаңды бронхит. Кәсіптік бронхиалды астма. Экзогенді аллергиялық альвеолит.

Шаң бронхиттінің, экзогенді аллергиялық альвелиолиттінің немесе кәсіби бронхиальды демікпесінің көбінесе дамуын шақыратын өндірістік ақаулардың түрлері.

Созылмалы бронхит (СБ) деп - клиникалық көрінісінде жоғары тыныс жолдарың және өкпенің басқа сырқаттары болу кезінде 2 жыл бойы 3 ай ағымында жөтелдің және қақырықтың бөлінуімен негізделетін, сырқатты айтады. Сондай-ақ созылмалы бронхит, диффузды сипатты бронхит зақымдалуымен сипатталатын кезеңді асқынушы қабынулық процесс түрінде қарастырылады.

Шаң бронхиттері (ШБ) көбінесе, шамалы агрессивті аралас шаңды жұту кезінде туындайды. Созылмалы бронхиттің дамуында тітіркенші және сенсибилдеуші әсерлі шаң ерекше маңызды. Сырқаттың дамуында шаңңың санасынан басқа, гигиеналық факторларың, шаңдану деңгейінің, өндірістік ада ортасында тітіркендіруші газдардың болуы, жағымсыз метеорологиялық жағдайдың, ауыр физикалық жұмыстың да әсері бар.

ІІІаң бронхиттінің дамуына, бос немесе байланыстың жағдайы кремнийнің қос тотығы бар шаңды, көміртегі қүрамды шаңды (көмір, кокс, сажа, графит және басқа), аралас шаңды, металл шанның, олардың тотығын, оның ішінде дәнекерлеп пісіру аэрозольдың, органикалық және жасанды минералдық талшықтың, пластмассаның шаңның, өсімдік және жандар тектес органикалық шаңдарды үзақ уақыт жұту әкеледі.

Бронхит демікпесі — бронхиттің өзгерген реактивтілігін сипатталарың, тыныс жолдарының көбінесе зақымдалумен жүретін созылмалы рецидивті сырқат. Бұл сырқаттың міндетті клиникалық белгісі болып, түншығу ұстамасы немесе астматикалық статус саналады.

Кейінгі оң жылдықта белокты қүрамды заттардың өндірісінің, химиялық өндірістің кең дамуына байланысты кәсіби бронхит демікпесімен ауыратындар саны күрт өсіп кетті. Сырқаттануға, кәсіби химиялық, металлдық және ағаш өндеуші, нан пісіру өнеркәсіптері, синтетикалық материалдар өндірісі. ауыл шаруашылығы жұмысшылары ұшырайды.

Өндірістік аллергеннің тобын химиялық құрылымы және құрамы бірнеше әртүрлі заттар құрайды: металлдар (никель, хром, платина, кобальт және басқа) және олардың қосындылары, нитробаяғыштар, урсол, канифоль, формалин, этилхлоргидрин, битум, синтетикалық полимерлер, әртүрлі дәрілік заттар (антибиотектер, сульфаниламидтер, ипекакуана және басқа).

Өндірістік шаңның көптеген түрлерінің, аэрозольдер және булардың - аллергиялық қасиеттері ғана емес, сондай-ақ тыныс жолдарының шырышты қабаттарын механикалық жарақаттар, олардың тітіркенуін тудыру қасиеттері де бар. Сондықтан, тыныс мүшелеріне әсер ету сипаты бірнеше, олар келесі топтарға бөлінеді:

1. 
   Айқын сенсибилдеуші әсер көрсететін заттар: дәрілік заттар (антибиотектер, сульфаниламидтер, витаминдер, аминазин және т.б.) канифоль, отындык шаңдардың кейбір түрлері, битум және басқа.
   
2. 
   Бір уақытта жергілікті тітіркендіргіш әсер көрсететін, ал кейбіреуі пневмофиброздың дамуын тудыратын сенсибилизатор — заттар. Оларға хром, никель хлориді, хлорамин, урсол, формальдегид, шандардың кейбір түрлері (үнның. мақтанның. жүннін, цемептің) электрлі пісіруші аэрозоль және басқа. Сенсибилизатор бола отырып, олар бронхиальды демікпесінің дамуын тудырады. Сонымен қатар, осы аллергеннің химиялық қүрылымы және физикалық кәсиетіне байланысты клиникалык көрінісінде, басында, респираторлық аппараттың созылмалы токсикалық немесе шаңдық бронхиті, токсикалық пневмосклирозы немесе пневмокониоз түріндегі зақымданулар байқалуы мүмкін. Әрі қарай, өкпенің көрсетілген сырқаттарының түрінде бронх демікпесінің дамуы мүмкін. Бұл жағдайларды бронх демікпейінің тууының себебі, өндірістік, сондай-ақ өндірістік емес аллергендер болуы мүмкін.
   
3. 
   Тітіркендіргіш әсер көрсетуші және пневмофиброздың дамуын тудырушы заттар: хлор, фтор, йод және олардың қосылыстары, азот оксиді, қышқылының және сілтілердің буы, шаңдардың көптеген түрлері (кремний диоксидінің әртүрлі силикаттарының, көмірдің, темірдің, графиттік, алюминийнің шаңры) және басқа. Бұндай заттардың әсері кезіндегі клиникалық көрініс әдетте, созылмалы токсикалық немесе шаңдық бронхиттінің, токсикалық пневмосклероздың немесе пневмокониоздың дамуымен сипатталады. Сондықтан, науқастағы бронх демікпесін, мұндай жағдайында, өкпенің негізгі кәсіби сырқаттарының асқынды деп, қарау керек. Экзогенді аллергиялық альвеолит - диффузды шарышыраған альвеолиттер түрінде отетін, экзогенді аллергендердің антидененің тұратын иммундық комплексінің өкпеде жиналдымен жүретін, аллергиялық пневмониялардың топтары.
   

Көбінесе аллерген болып табылады:

1. 
   шіріген шөп, клендінің тамырда, қант тростнигінде болатын саңырауқүлақ спорлары;
   
2. 
   өсімдік шаңы;
   
3. 
   белоктық антигендер;
   
4. 
   үй шаңының антигендері;
   
5. 
   дәрілік заттар (пенициллин, нитрофуранды қатардың препараттары).
   

Экзогенді аллергиялық альвеолит өндірістік ортаның қолайсыз факторының әсерінен дамуы мүмкін, сондықтан, экзогенді аллергиялық альвеолиттің кейбір түрлері, науқастың жұмысының түрі бірнеше атау алды.

Шаң бронхиттің кәсіби бронх демікпесінің, аллергиялык альвеолиттің патогенезің теориясы.

Шаң бронхиттің патогенезі қиын. Ол, жоғары тыныс жолдарының зақымдалуын, мухоңиарлы аппараттың, локальды иммунитетің және альвеоларлы макрофагтар жүйесінің қалыпты функциясының бұзылуын, сондай-ақ жалпы реактивтілік жағдайларын қостырады.

Созылмалы шаң бронхитінің дамуында, қалыпты мұрындық тыныс алудың бұзылды басты қызмет атқарады. Өкпенің шандық патологиясының дамуында, мүрын қуысының фильтрлеуші қасиеттеріне үлкен мағына беріледі. Шаң әсерінен бұл, қорғаныстық аппарат аздаған өзгерістерге ұшырайды. Бастапқы тітіркену, мұрындық тыныстың бұзылуына әкелетін секрецияның күшеюі, мұрынның шырышты қабатының қалыңдауы бар, гипертрофиялық қатарға өтеді. Шаңңың ұзақ әсері кезінде гипертрофиялық процесстер біртіндеп атрофиялыққа ауысады. Бұл жағдайда, мұрын қуысының барьерлік функциясы әжептәүір төмендейді.

Өзіндік созылмалы шаң бронхитінің дамуында (бронхиальды ағаштық диффузды зақымдалды) белгілі кейінгі фазаны бөліп алуға болады.

Шаңмен әсер етудің бастапқы фазасында (оны агрессия фазасы деуге болады) трахеобронхиальды ағаштың шырышты қабаттары жағынан жауап реакциясы туындырады: шырыштың секрециясы жамылғы эпителимен және оның реологиялық қасиеттерінің өзгерісі бар бронхтардың шырышты бездерімен ұлғаяды (түтқырлығының жоғарылауы). Егер, зақымдаушы агенттің әсері қысқа болса, онда туындаған гиперсекреция қайтымды сипатты болады. Шаңмен әсер етудің ұзақтығында трахеобронхиальды ағашының шырышты қабаттарының клетканың функциясы және құрылымының бұзылысы қайтымсыз сипат алады және бронхиальды секреттің түзілген массаларың шығарудың физиологиялық тәсілдері шеткімсіз болады. Бұл кезең, клиникалық тітіркенуден болған эндобронхит немесе бронхтардың шаңдық катары түрінде анықталады.

Созылмалы шаң бронхиттің дамуын келесі кезені болып, орамалы қабыну фазасы саналады. Ол, инфекцияның қосылуымен, экссудация және инфильтрациямен сипатталады.

Лейкоциттермен белсенді инфильтрация жағдайында, олардың өлімі, күшті зақымдаушы потенциалмен белгінетін, үлкен көлемді лизосомдық протеоздардың бөлінуімен жүреді. Бұл, кірпікшелік эпителийдің өліміне және некрозына, инфицирленген бронхиальды секретгің көлемінің үлғаюына әкеледі. Инфильтрацияның дәрежесі және ұзақтығы белсенді инфекцияның қосылуымен тікелей байланысты.

Созылмалы шаң бронхиттің аяктаушы фазасы болып, қайта қалпына келу фазасы саналады. Оған, ұсақ бронхтардың облитерациясы бар, әртүрлі дәрежелі айқындылықтағы склероздың түзілу сипатты.

Осыдан, созылмалы бронхитінің эволюциясы, бронхтардың гипертрофиялық өзгерістерінің атрофиялыққа ауысуымен жүруі мүмкін. Бронхиальды ағаштың дистальды бөлімдеріне қабынулық өзгерістердің таралуы, беткейлік — белсенді заттың - сурфактанттық түзілуінің бұзылуымен жүреді. Ол, ауыр асқынудың - өкпенің обструктивті эмфиземасының туындауына әкелетін бронхоспазмнің дамуына әсер етеді. Тыныс жолдарының тазаруын қамтамасыз ететін бронхтардың спазмы, гиперсекрециясы, эвакуаторлык механизмнің бұзылуы, патологиялық өзгерген бронхиальды секреттің тұнбалануына, қоюлануына және ұсақ немесе өте ұсақ бронхтардың бұтақтардың тосқауылдауна әкеледі. Бұл жағдайда обструктивті синдром прогрессирленеді, өкпенің эмфиземасы үлғаяды. Қауіпті асқынулары өкпенің обструктивті эмфиземасы және созылмалы өкпелік жүрек болып саналатын созылмалы шаң бронхиттің дамуында, бронхиамында және клиникалық ерекшеліктерде көбіне, себептерді әр түрлі бронхиальдық өткізгіштіктің бұзулуымен анықгалады:

1) спазм;

2) ісік (аллергиялық, вазомоторлық немесе қабынулық);

3) дискриния;

4) тыртықтық қысылу.

Обструкцияны тудыратын қосымша фактор болып, ірі бронхтардың және трахеяның гипотоникалык дискинезиясы саналады.

Өкпенің эмфиземасы және бронхиттің бірігуі кезінде обструкция механизмінің тағы бір орны бар - бронхиальды обструкцияның қақпалық механизмі.

Тыныстың жеткіліксіздігі және созылмалы өкпелік керек – бұл созылмалы бронхиттің ақырғы кезеңдері. Кәсіби бронхиальды демекпесінде жиі түншығу ұстамасы болып, жылдам түрдегі аллергиялық реакция саналады. Аллергеннің спецификалық антиденелермен өзара әсері, жылдам түрдегі аллергиялық реакцияның иммунологиялық кезеңін құрайды. Соңғының дамуының өзіндік түрі, бәрінен бұрын Е иммуноглобулиндер класына жататын антидене-реагенттерінің түзілуімен байланысты.

Аллергенмен реагиннің өзара әсері кезінде соңғымың биологиялық белсенді зат бөлінуі бар дегрануляциясы өтеді. Гистамин, серотонин, брадихимин және экспираторлык ентікпенің классикалық симптомлары бар басқалар (брохитті етінің спазмы, бронх ағашының шырышты қабаттың ісігі, түтқырлық секретінің гиперпродукциясы). Бронхитті демікпесі кезінде тұншыту ұстамасы болуында сенсибилизденген тіндердегі метаболикалық бұзылыс тардық белгілі шағынасы бар. Адренергиялық эффектілерің өзіндік аралығы болып, торша мембранасымен байланысқан аденилциклаза ферменті саналады. Бронхитті демікпесінің дамуында түқымқуалаушылықтыңда мағынасы бар. Мыс: аллергиялық диатездер төбының сырқаттары бар адамдар (крапивница, мүрын полинозы, нейродермит және басқа). Аденилциклаза - жүйесінің тума толық ксеткіліксіздігі бар адамдарда, әрі қарай бронхитті демікпесі дамиды. Организмнің ішкі ортасына аллергеннің енді үшін жол ашатын гистогематикалық барьерлерінің жүре пайда болган бүзылыстары нәтижесінде бронхитті демікпесі дамиды. Кейде В және Т лимфоциттердің өзара әсерлесуінің бұзылуы мүмкін. Берілген сырқаттың дамуында, бронхитті демікпенің аллергиялық теориясы да, жүйкелік - реттеушілік, эндокриндік, токсико-инфекциялық механизмнің мағынасы жөнінде пікір қалыптасқан.

Экзогенді аллергиялық альвеолиттің дамуында, тіндерді зақымдаудың иммунокомплексті механизмдері негізгі қызмет атқарады. Организмге түскен аллерген сенсибилизацияны шақырып, антидене түзіледі. Антиденемен аллерген альвеолит немесе бронхиолит тудыра отырып иммунокомплекстер түзеді. Иммундық комплекстің жиналуына тамыр қабырғаларың өткізгіштігі жоғарлайды. Бұл кезде көленкелі торшалардан және базофильдік гранулоциттерден вазоактивті аминдер (серотонин және гистамин) бөлінеді. Тромбоцитті белсендіруші фактор және вазобелсенді аминдер тамырлар өткізгіштігін көгереді және нейрофильтрді және эозигнофильді хемотаксисті күшейтеді гранулоциттердің. Ол, әр түрлі қабынулық реакциялардың дамуына әкеледі. Оған, өкпеде гранула түзілуі жүретін, бояу типтегі аллергиялық реакция қосылуы мүмкін. Оның пайда болуы аллергендің ерекшкліктің шартталған. Әдетте, бұл бөлшектер саңырауқұлақ споролары. Гранулеманың түзілуі ерімейтін иммунды комплекстерді тудырады. Гранулеманың өзінің дамуында, өкпе фиброзына әкелетін, тыртықтанумен аяқталатын кезеңдерден өтеді. Кей жағдайда аллергендер өкпе тіндерінің торшаларында жиналады және олардың антигендік қасиетін өзгертеді. Ол, тіндердің зақымдаудын цитотоксикалық механизмінің қосылуына әкеледі.

Экзогенді аллергиялық альвеолиттің дамуына псевдоаллергиялық механизмдер қатысуы мүмкін. Кейбір саңырауқүлақтар немесе экстрактардан алынған, мыс: көгерген шөптік шаңынан, комплементтің аллергендермен белсенділігі альтернативті немесе классикалық бірнеше жолдардан өтеді.

Шаң бронхиттің кәсіби бронхитті демікпесінің және экзогенді аллергиялық альвеолиттінің патоморфологиялық сипаттамасы, классификациясы.

Өндірістік шаңдармен ұзақ әсер ету, В.В. Милишникова 3 түрге бөлінетін эндобронхитгің көрсетеді:

1. 
   екі жақты жартылай эндобронхит, трахеяда және ірі бронхтарда өзгерістер болды;
   
2. 
   екі жақты жартылай диффузды эндобронхит. Өзгерістер трахеяда және бронхитті ағаштың жоғары бөліктерінде болады;
   
3. 
   екі жақты диффузды эндобронхит. Өзгеріс бронх ағашының барлық бөлігінде және трахеяда болады.
   

Гранулемалар, лимфоциттің және плазматикалық торшалардан тұрады. Олар некрозға ұшырамайды. Тамырлардың және қоршаған тіндердің қабырғаларында комплимент жүйесінің үшінші компоненттік иммуноглобулиндерінің жиналуы жиі анықталады. Кеш стадияларда әдетте, бронхтардың кеңеюі, эмфизема зонасың болуына әкелетіп диффузды өкпелік фиброз байқалады. Өкпенің жоғары бөлігінде фиброздық өзгерістер айқын білінеді.

Шаң бронхиттің диагнозын қою үшін пульмонологияда қабылдануның созылмалы бронхиттің классификациясы қолданылады. Формасы бірнешеге бөлінеді:

1. 
   шырышты қақырықтың бөлінуімен жүретің созылмалы қарапайым (обструктивті емес) бронхит;
   
2. 
   іріңді қақырықтың тұрақты кезеңді бөлінуі бар созылмалы ірінді обструктивті емес бронхит;
   
3. 
   созылмалы обструктивті бронхит;
   
4. 
   созылмалы ірінді – обструктівті бронхит;
   

Зақымдаудың деңгейі, көбіне ірі бронхиттің және ұсақ бронхтарының зақымдалуымен жүретін бронхиттерді айырады. Созылмалы обструктивті бронхит кезінде тыныс жолдарының генерализденген обстукциясы дамиды. Созылмалы бронхитте бронхоспастикалық синдром байқалуы мүмкін. Сырқаттың манызды сипаты болып, оның сирек асқынуы, жиі асқынуы бар латентті ағымы саналады.

Екі негізгі кәсіби бронх демікпесі бар:

а) атопиялық түрі;

б) инфекциялық-тәуелді түрі:атопиялық түрдің алды болып, демікпелік бронхит немесе демікпе алды саналады. Инфекциялық-тәуелді түрінің алды кәсіби бронхит (шаңның немесе токсико-химиялық) болады. 80-ші жылдарға дейін кәсіби демікпенің 2 түрі ажыратылды: біріншілікті аллергиялық (атопиялық) немесе екіншілікті аллергиялық. Атопиялық түрі сырқат дамуынның белгілі кәсіби аллергендердың нақты байланысымен сипатталады. Инфекциялық-тәуелді түріне шаңдық немесе токсико-химиялық этиологиялы созылмалы бронхитке әкеледі. Демікпенің бұл түрі типті мысалы болып, кенші көміршілердегі бронхитті демікпесі саналады. Бронхоспастикалық компонент созылмалы шаң бронхиті кезінде қосылады. Антигеннің қызметің белоктық табиғи қосылыстар атқарады. Инфекциялық-тәуелді түрі үшін бактериальдық аллергенге сенсибилизация факторы міндетті емес, бірақ, бактериальдық аллергеннің қызметі жоққа шығарылды. БДҰ-ң критериялы болады, ағымының ауырлығының 4 дәрежесі бөлінген:

1. 
   интермиттирлеуші демікпе
   
2. 
   женіл персистирлеуші
   
3. 
   орташа ауырлықтағы персистирлеуші
   
4. 
   ауыр персистирлеуші
   

2 дәреже. Жеңіл переистирлеуші демікпе. Симптомдары аптада 1 рет немесе кеші, бірақ 1 күнде 1 реттен сирек. Сырқаттың асқынды белсенділікті және үйқыны бұзды мүмкін. Демікпепің түнгі симптомдары айына 2 рет ДПЖ немесе ФДКІ: қалыптың 80% көп, ауытқуы 20-30% аз.

3 дәреже. Орта ауырлықтағы персистирлеуші демікпе. Күнара симптомдар. Асқыну белсенті және үйқыны бұзады. Демікпенің түнгі симптомы аптасына 1 реттен көп. Симпатомиметикді күнара қабылдау ДПЖ немесе ФДКІ 60-80% қалыптап көп, ДПЖ ауытқуы - 30% коп.

4 дәреже. Ауыр персистирлеуші демікпе. Тұрақты симптомдар, жиі асқынулар, жиі түнгі симптомдар. Физикалық белсенділік бронхитгі демікпенің клиникалық көріністерімен шектелгеп. ДПЖ немесе ФДКІ: қалыптан 60% аз, ауытқу - 30% коп. Экзогенді аллергиялық альвеолиттің 3 түрін ажыратады:

а) жедел түрі, аллергеннің қатынастан-соң 4-8 сағат ішінде дамиды және қатынасты үзген соң тез отеді;

б) жеделдеу түрі — жалпы симптомдары ау айқыпды; в) созылмалы түрі, үлкен колемі аллергенің организмге көп түсунен кейіп дамиды.

Клиникалық көрінісінің ерекшеліктері. Соз. шаң бронхиті біріп/ті-соз. Бронхитіқ 1 түрі болып саналады. Бұл, сырқаттың кейбір клиникалық ерекшелігін анықтайды: баяу басталады, кезенді күшейген жөтел, құрғақ кейде аздаған мырышты. Шаң бронхиті ерекшелігіне, көбінесе шаңның сипатымен анықталатын сырқатің клиникалық көрінісі де жатады. Кейбір өндірістік (өсімдік., минеральдық) шаңдарің түрлері аллергиялық әсер көрсетің бронхиальды өткізгіштің ерте бұзылуына әкеледі: Гэронкоспары, бронхтың интерорецепторына рефлекторлық әсердің нәтижесі болуы мүмкін қыска висцеровисцеральды шаң. Кремний құрамды шаң. Гипертрофиялық өзгерістерің атрофиялы салыстырмалы тез өтуін тудырады. Ол көбінесе пневмокониозбен бірге жүреді. Керісінше кремний құрамды көмір шаңы, салыстырмалы инертке қарамастан бронхтың шырышты қабатының айқын реакциясын тудырады. Патогенетикалық және прогноздық сырқат дамуының ерте этапында бронхиалді айыру өте маңызды. Біріншінің клиникалық көрінісі көп негізді: физикалық құлы түсудегі ентікпе, қиналып жөтелу. Науқасты тексеру керінде қатты тыныспен қатар құрғақ қақырықты, қырылдаған сырылдар естіледі. Сөз. Шаң бронхитің сирек кездесетін ағымының түрін-бөліп алу міндетті. Бұл жағдайда тек үсақ бронхтардың таңдаулы зақымдалуы байқалады. Өкпені физикалыққ зерттеу кезінде қүрғақ ысқырықты сырылдар естіледі. Бронхиальды обструкцияның болуын нақтылау үшін ниевмотахометрия және Тиффно сынамасы сияқты қарапайым инструментальдық тәсілді қолдану. Жеткілікті. Шаң-бронхиті үшін сырқаттың спецификалық кезеңі болып, "Тітіркену бронхиті" деп аталатын бастапқы түрі сапалады. Әрі қарай клиникалық көрініс негізінен спецификалық емес синдроммен сипатталады. Көп жағдайда созылмалы шаң бронхиті шаңмен қатынас ұзақ болғанда дамиды. Алғашқы белгілері жұмыстың басынан 5-10 ж. өткенде болады. Клиникалық көрінісіне түпшығу, тыныс бітерінің дисфункциясы, бронхтың шырышты қабаттарының ісіну тән.

Одан басқа бронхтың шырышты кабаттарының көтеріңкі секрециясы байқылады. Ол түтқыр. қиын болінетін секрет түзеді.

Кәсіби бронх демікпесі көбіне кенеттен туындайды. Тұншығу ұстамасы әдетте, сенсибилиздеуші қасиеті бар заттармен жұмыс кезінде болады. Басында, тұншығу ұстамасы өндірістік аллергенмен қатынасты тоқтатқан кезде тез өтеді. Кей жағдайда типті демікпелік ұстаманың дамуына айқын емес тұншығу, қиындаған тыныс, вазомоторлы ринит, аллергиялық дерматоз, Квинке ісігіне әкелді.

Бронх демікпенің клиникалық көрінісінде екі негізгі кезенді бөліп алуға болады ұстамалы және ұстама аралық. Ұстамалы кезеңі үшін тұншығу, шулы ысқырықты тыныс, қашықтықтан естілетін тыныс сияқты болады. Науқас мәжбүр отыру позасын қабылдайды. Кезде қуысы кеңейген. Еріні, тырнақ жамылғылары, тері жамылғы цианозды. Өкпенің төменгі бөлігінің қозғалғыштығы шектелген. Өкпедегі перкуторлық тыныс қорап реңкелі. Тыныс қатты, ұзарған дем шығарумен. Шашыраңқы құрғақ сырылдың көп көлемі тындалады. Өте адыр жағдайда тыныс шулары болмады ("мылқау өкпе").

Ауыр және үзақ ағымды бронх демікпесінің үстамасы (status asthmfticus) науқастың өліміне себеп болады. Ұстама аралық кезеңде деміклесінің клиникалық симптомдары болмайды . Көбіне бұл сырқаттың жеңіл түрлерінде және бастапқы кезеңінде байқалады. Бронх демікпесінің едәуір айқын түрлері ұстама аралық кезенде біршама қиындаған тыныспен, шамалы ентігумен көбінесе физикалық күш тусуде, жөтелмен жүреді. Өкпеде қатты тыныс байқалып, шашыраңқы қүрғақ сырылдар естіледі.

Экзогенді аллергиялық альвеолит жедел, жеделдеу және созылмалы түрде өтуі мүмкін.

Жедел түрі - аллергенмен қатынастан соң 4-8 сағат ішінде дамиды және қатынсты тоқтатқан соң тез өседі. Симптомдары: қантырау (қызба), діріл, кеудеде бітелу (қысылу) сезімі, тершеңдік, бас аурады және аяқ-қолдың ауырсыну жөтел.

Аускультацияда, өкпеде крепитоциялы сырылдар. Атопиялық аллергиялық сырқатпен ауыратын адамда экзогенді аллергиялық альвеолиттің дамды кезінде клиникалық көрінісіне бронх демікпесінің көрінісі бар бронхоспазм әкелді.

Жеделдеу түрі - жалпы симп/ды айқынды. Наукастар қанеуға, арықтауға, ентікнеге, жөтелге шағыла данады. Объективті бронхитің белгілері өнықталады. Әрбір асқыну сайын бояу сазығу байқалады.

Созылмалы түрі - үлкен көлемді аллергенің организмге енгеннен кейін немесе аз көлемде ұзак уақыт бойы түсуінен кейін дамиды. Науқастар аздаған күш түсуде болатын ентікпеге шағымданады.

Диагностикалык критерийлер (лабораторлы, инструменталық, спецификалық аллергологиялық иммунологиялық).

Бұнда көңіл аударуымыз керек: 1. симптом/ң дамуының баяулығы, 2) өндірісің санитарлық-гигиеналық симптомасы, 3. әртүрлі кәсіби топтары созыл малы бронхиттің таралуы жөнінде нақты берілгендер, 4. сырқаттың басталуы жөніндегі мағлұматтар.

Созылмалы шаң бронхиттің асқыну кезеңінде лабораторлық көрсеткішінің сипатты өзгерістер байқалады.

Созыл.шаң бронхиттің рентгенологлық зерттеу тәсілінің пневмокониоз сияқты шешуші мағынасы жоқ.

Сонымен бірге, рентгенография өкпенің басқа сырқатын жоққа шығаруға мүмкіндік берді: рак, туберкулез, созылмалы пневмония. СШ бронхиттің айқын кезең рентгенологлық семиотикасы едәуір суретің реформациямен және күшеюі болады. Контрасты бронх ағашын рентгенологиялық зерттеу (бронхография) өте информациялы.

Созылмалы бронхиттің маңызды ерекше белгісі — анықталған өзгерістерің диффузды сипаты. Кей жағдайда созылмалы шаң бронхит ажырату диагностикасы мақсатында бронхоскопия өткізу нақты негізді. Кәсіби бронх демікпесі диагнозын қою үшін анамнестикалык клиникалық берілгендер, аллергологиялық, иммунологиялық және басқа клинико-лабораториялық зерттеу қорытындыларын мұқият талдау міндетті. Тұншығу ұстамасы кезінде науқастын, өндірістін емес аллергенмен қатынасы болған, басшағанын білу керек. Сенсибилиздеуші қасиеттері бар дәрілік заттарды қабылдауын білу керек. Кәсіби бронх демікпеде тұншығу ұстамалары. Науқастың өндірістік аллергенмен қатынасы кезінде пайда болады. Сондықтан мұндай науқаста үй жағдайында, демалыс күндерінде тұншығу ұстамасы болмайды. Жұмысқа шыққанда қайта пайда болады.

Әрі қарай науқаста аллергенге жоғағары сезімталдық әртүрлі дамыған кезде көрсетілген заңдылықтар демікпелік ұстамаларда байқалмайды.

Берілген анамнездің және клиникалық көріністің негізінде бронх демікпенің дамуында өндірістік аллергеннің қызметі жөніндегі сұрақты толық шешу әрдайым мүмкін емес. Бұндай жағдайда аллергологиялық және иммунологиялық диагностикалық тәсілді қолдануға тура келеді. Аллергологиялық зерттеуді тағайындағанда науқастың жағдайымен сырқат кезеңі бронх демікпесінің ауырлық дәрежесін міндетті санасу керек. Аллергологиялық сынама өткізу кезінде асы сақтық қажет. Бұл сынамалар науқастың жағдайы үшін мағынасыз болып саналмайды. Диагностика терілік аллергологиялық тестер тері ішілік сынамалар, сондай-ақ провокационды ингаляционды сынамалар жатады.

Терілік аллергологлық сынамалар жануар, өсімдік тентес аллерген/н және инфекциялық аллергенмен өтеді. Сынама қорытынсын ниперемия, ісік не балдырлар алаңы үлкендігі және болды бойынша бағалайды. Бұл кездегі реакциялар келей негізде бағаланды мүмкін: теріс (-), күдікті (±), әміз оң (+), оң (+ + ), күрт оң (++ + ), өте күрт оң (+ + ++). Интрапазальды аллерген/ді енгізумен жүретін сынамалар көрсеткішті болады. Провокациондық ингаляциондық сынамасы аллергологиялық анамнездің берілгендері орайда корреляция болмаған жағдайда өткізеді. Ингаляциялық сынамаларды басында аллергендерді максимальды таратумен ғана өткізеді. Айқын сенсибилиздеуші жер көрсететің заттарды қолдануға болмайды. Провокациондіқ ингаляциялық сынаманың қорытындыларын белгілі уақыт бойындағы ішкі тыныс функциянің жағдайы бойынша. Бұл жағдайда негізді көңілді бронхиальды өткізгішің жағдайын көрсететін ішкі тыныс функциянің көрсеткішіне бөлу керек. Терілік аллергологиялық және провокационды ингаляциялық сынамаларды науқастың жақсы көңіл-күйі кезінде ғана, бронх демікпесінің ремиссия кезеңінде өткізуге болады. Бұл сынамалар бронх демікпесінің асқынуында, жедел қызба жағдайды, туберкулездін, белсенді түрінде, жүрек ауруда, бұйрық және бадыр сырқатыда, эндокриидік сырқаттылық та, жүктімкте қарсы көрсстілген.

Аллергологиялық сынамалар, терілік сияқты (тері ішілік) әсіресе, ингаляциондырлары анафилактикалық шоктың п.б. себебі болады. Сөпд. оларды дәрігердің міндетті бақылауының жүргізу керек. Ол ингаляциондық провокациондық сынамалар стационарлық жағдайда ғана шешіледі.

Кәсіби бронх демікпесінің аллергологиялық диагностикасының тәсілдері ішінде, науқастың қатысуы міндетті емес жиі қолданылатыны: 1) аллергиялық антиденейді, Л.А.Дуевой модификацияныңда комплеметті байластыру реакциясыңда (КБР) анықтау; 2) пассивті гемаглютинация реакциясыңда аллергиялық антиденені анықтау; 3) базофилдің спецификалық зақымдалуның көрсеткіштерін анықтау, Л.А.Дуевой және О.Г.Алексеева бойынша.

Экзогенді аллергологиялық альвеолитінің диагнозы мына негізде қойылады:

1. 
   Анамнезі: атопиялық реакцияға бейімділігі жоқ адамдар көп, сырқаттан әдетте, аллергенін ұзақ қатынастан кейін дамиды. Оның ағымында организмнің сенсибилизациясы өтеді.
   
2. 
   Жасырын кезеңінің мерзімі (жедел түрі 4-8 сағ. ішінде дамиды).
   
3. 
   Клиникалық көрінісімен рентгенологиялық және лабораторлық зерттеудің берілгендері.
   

Дифференциальды диагноз. Бронх демікпесін қарағанда созымалы бронхит көбіне баяу дамуымен сипатталады. Әдетте, сырқаттың басында тұншығу ұстамасы болмайды. Науқастарда пайда болған қиындаған тыныстың ұстамалары көбіне бронхтарда қақырықтың жиналуымен жүреді, сондықтан бронхолиттік заттарды қолдану аз тиімді болады. Созылмалы бронхитте, науқастарды көбіне құрғақ жөтел, қақырық мазалайды. Ентігу болмайды, перифериялық қанда эозинофилия және кақырықта бронх демікпесінің айқын және ұзақ тұншығу ұстамасы болуы кезінде диагнозды нақтылау мақсатында аллергологиялық сынамалар қолданылады.

Экзогенді аллергиялық альвеолит саркоидозбен (өкпе ғана емес, басқа мүшелер де зақымданады, кәсіппен байланыс қандай ба бір аллергенмен қатынас жөнінде берілгендер жоқ, гиперкальциурия байқалады, лимфа түйіндерінің үлғаюы) өкпе аспергиллезімен, инфекциялық текті пневмокониозбен дифференциаланады.

Асқынуы. Созылмалы шаң бронхитінің асқынуы: инфекциялық қабынудың қосылуы, бронхтардың моторикасының бұзылуы, өкпе эмфиземасы, өкпе және өкпелік жүрек жетіспеушілігі, бронх демікпесіне өту. Кәсіби бронх демікпесінің асқынуы: өкпе эмфиземасы, бронхоэктатикалық сырқат, созылмалы пневмония, демікпелік статус, өкпелік жүрек жетімсіздігі.

Емдеу. Созылмалы бронхиттеп ауыратындар кешенді және қатаң жеке терапияны қажет етеді, диеталық режим мен фиттерапиялық процедуралармен емдеудің қолдану міндетті. Медикаменттерді аз қолданған дұрыс. Терапия үздіксіз болу керек: асқыну кезінде, рецидивке карсы және санаторлы-курорттық емдеу. Созылмалы обструктивті бронхитпен, асқынған өкпе артериялық гипертензиямен ауыратындарға дәрілерді тұрақты қолданумен жүретін бронхообструктивті синдромның үзіліссіз базистік герапиясы міндетті. Ол өте ерте кезеңде өкпе гипертензиясының қызмет компонентін төмендетеді. Науқасты патогенетикалык емдеу принциптері:

Өршу кезінде

1. Антибактералдық терапия (сульфаниламид, антибиотиктер, фитоцидтер, аитисептиктер).

2. Бронхтың қабыну үрдістерін кетіру:

- гепарин, кальций глюканаты, индометацин, аспирин, т.б.

- антиоксидантгар (А, Е, С витаминдері).

3. Жөтел рефлексін кетіру:

- жөтелге қарсы дәрмектер.

4. Бронх өткізгіштігін қалпына келтіру :

- дренажды қызметін жақсарту - протео- муколитикалық қақырық түсіруші дәрмектер ;

- күй дренажы ;

- эндобронхты санация, ингаляциялы терапия;

- бронхоспазмды тыю;

- туынды периналар (эуфиллин, кофеин, теофиллин);

- симпатомиметиктер, реттеуші – адренорецепторлар (беродуал, беротек. сальбутамол және т.б.) ;

- холинолитиктер (атропин, платифиллин, белладонна); глюкокортикоидты гормондар.

5. Ағзаның қарсылығын арттыраттын дәрі-дәрмектер:

- биостимуляторлар (ФИБС, алоэ экстраты т.б.) ;

- адантогендер (пантокрин, лимон түнбасы) ;

- иммуномодуляторлар (левамизол, продигиозан. спленин. тимоген);

-витамин балансты диета;

-гиперкапнияда - гипокалориялы диета,асқазан жетіспеушілігінде - № 10 диеталық үстел.

6. Өкпе гипертензиясымен және асқазан жетіспеушілігімен күрес:

- оттегі терапиясы, оттегілі коктейлдер, ГБО;

- эуфиллин;

- нифедепин тобынын кальций иондарының антогонистері;

- ганглиоблокаторлар альдостерон антаггонистері жүрек гликозиді ;

- антиагреганттар;

- калий зәр айдаушылар.

7.Физотерапиялық процедураларды тағайындау

Өршусіз кезде

1.СТАҚ-бұзылуынсыз обструктивсіз бронхит.

- шынығу;

-ЕДШ;

2. Обструктивті бронхит

а) бронх өткізгіштігін жақсарту:

- қақырық түсіруші;

- протео- муколитикалық дәрмектер ;

- күй дренажы (жүйелі).

б) бронхоспазмаға әсер ету:

- пуринді топ дәрмектері ;

- симпатомиметикалық;

-холинолитиктер;

-кортикостероидтар.

3. Асқазан жетіспеушілігімен күрес:

- өкпе гипертензиясын төмендететін терапияны жалғастыру

4. Тыныс алу гимнастикасы

Бронх демікнесініц терапиясы әсер етудің 2 тәсілге бірігеді: 1) арнайы емес патогенетикалық; 2) арнайы этиотропты.

Кәсіби бронх демікпесінің арнайы этиотропты терапиясы 2 негізгі принципке бірігеді: 1) кәсіби аллергенмен қатынасты үзу: 2) кәсіби аллергенге ағза төзімділігін көтеру. Жалпы және кәсіби демікпенің емін 3 сатыға боледі:

1. 
   жедел кезеңде емдеу — шұғыл терапия
   
2. 
   сырқаттың тұрақты ремиссиясының жетістігіне бағытталған ұстап тұрушы терапия
   
3. 
   стандартты өнеркәсіптік аллергеннің болуымен арнайы гипосенсибилизацияны өткізу.
   

Атопиялық түрін емдегенде - аллергеннің элиминациясы, антимедиаторлық, бронхкеңейткіш, қақырық түсіруші заттар, физиоемдеу, ремиссия фазасында қосымша арнайы гипосенсибилизация. Инфекциялық-байланыс түрін емдеуге сол тәсілді инфекция ошағын қоса санациялау, ремиссия кезінде бактериялды және саңырауқұлақгы аллергияның болуы көрсетілген аллергендермен арнайы симмунотерапия.

БДҰ ұсыныс бойынша демікпені басынан емдеу керек. Емді сырқаттың ауырлығына қарай тағайындайды (кесте). 1-дәржелі демікпенің төменгі ауырлығында, 4-дәрежесі үлкеніне. Егер науқаста жөтел, қиын тыныс, аптасыпа 3 реттен көп симптомдар болса, ем нәтижесіз деп саналады. Осыған байланысты қысқа әсерлі бронходилятаторларға қажеттілік үлғаяды, демнің жылдамдығының корсеткіштсрі шашырайды.

Экзогенді-аллергенді альвеолитті емдеу үшін қызметтің тез қалпына келуі үшін кортикостероидтар қолданылады. Міндетті жағдай болып, аллергенмен қатынасты тоқтату саналады.

Профилактика. Шаң бронхитінің дамуының алдын-алатын негізгі шара шанды өндіріс орындарының ауасын барынша шаңсыздандыру. Ол үшін мынадай технологиялық шаралар қолданылады: өндірістің шаңды түрлерін мехникалау, гермитизациялау, дистанциялық басқаруды енгізу, тиімді желдеткіш пен шаң тұндырушыны пайдалану.

Кесте-Бронхылық демікпенің сатылы емі

Өндірістің жағымсыз факторлары мен зиянды заттарымен жұмысқа жіберуге қарсы көрсеткіштер мыналар болып саналады:

- жоғарғы тыныс жолдарының атрофияға бейім, айқын субатрофиялық өзгерістері, мұрын бөлік аралығының қисаюы— мұрынмен дем алуға кедергі болады;

- созылмалы бронхит, созылмалы пневмония, бронхты демікпе, туберкулезден кейінгі өкпедегі құбылыстар;

- көздің алдыңғы қиығының созылмалы аурулары (қабақтың, конькютивтер, жас шығару жолдары);

• 
  созылмалы тері аурулары;
  
• 
  аллергиялық аурулар;
  
• 
  көздің бір жағының 0,5, екіншісінің 0,2 болып көруі;
  
• 
  токсикомания, наркомания, созылмалы алкоголизм.
  

Гигиено-технологиялық шаралар өндірістік технологияның ерекшеліктерін, кәсіби аллергеннің сипатын, осы өндірістің санитарлы-гигиеналық жағдайларын анықтайтын өндірістік факторлардың кешенін ескерумен жүзеге асырылу керек. Бұл шаралар барлық технологиялық үрдістерді механикаландыру, автоматтандыру және герметизациялауды, жалпы және жергілікті тиімді желдеткіштермен, жеке қорғаныс құралдармен, арнайы киіммен қамтамасыз етілуді көрсетеді. Сенсибилиздеуші қасиеті бар заттарды қолданғанда, сондай-ақ олармен жұмыс істегенде қауіпсіздік ережелерінің орындалуын бақылау қажет. Кей жағдайларда технологиялық үрдістерден күшті кәсіби аллергендерді алып тастап, орнын басқыштарды салу сұрағы қойылып, шешілуі керек.

Демікпепің алдын-алудың медико-биологиялық кешені жалпы сауықтыру және арнайы шараларды қамтиды.

Сауықтыру алдын-алу шараларының жүйесіне ағзаның резистенттігін көтеруге бағытталған әдістер кіреді - жалпы шынығу және ортаның жағымсыз әсерлеріне бейімделу.

Кәсіби аллергендермен, шаңмен, газбен басқа да өндірістік аэрозолдермен байланыста болатын жұмыскерлерге медициналық қарсы көрсеткіш болмаған жағдайда оларды таңертегі жаттығуларға спортмен жүйелі айналысуға, таза ауада серуендеуге, жеңілдеу киінуге үйрету керек.

Шаң және токсико-химиялық факорлар басым өндірістерде тыныс алу гимнастикасын, профилактикалық аэрозолдық және электроаэрозолдық ингаляцияларды кеңінен қолдану керек. Ингаляция заттарының құрамы жеке таңдалады.

Тітіркендіргіш әсері бар өндіріс аэрозолдерімен контактіде жұмыс басталғанша май ерітінділерімен шырыштының өндіріс факторларын сіңіру қабілетін төмендету үшіп ингаляция, ал жұмыс соңында респираторлы жүйеден жұмыс кезінде түскен заттарды шығару үшін сілтілі ингаляцияларды жасау керек. Тітіркендіргіш аэрозолдермен контактіде метилурацилмен ингаляция ұсынылады — шабдалы майында 10% немесе су ерітіндісінде 0,5% турінде; химиялық өнідірістерде итмұрын майы - каратолинмен, жұмыстан кейіті - сілтілі-тұзды ерітінділермен не алоэ шырынының ерітінділерімен ингаляция пайдалы. Күшті кәсіби аллергендермен контактіде ингаляция қоспаларына жұмыстан соң бронх кеңетуші (эуфиллин, атропин және т.б.) және антигистаминді құралдар -диазолин, фенкарол қосқан дұрыс. Жыл бойына ингаляциялардың 20-25 сеанстан 3-4 профилактикалық курсын өткізу қажет.

Арнайы емес респираторлы патологияның дамуының алдын алуға бағытталған жалпы шаралардың ішінен ультракүлгін сәулелерімен кезеңді сәулелену, витаминизация (көн аскорбин қышқылы), рационалды балансты тамақтану үлкен маңызға ие.

Алдын-ала медтексерулерде сенсибилиздеуші және улы-тітіркендіргіш әсері бар заттармен жұмысқа жиі аурулармен сырқаттарды жіберуге болмайды; бұл мәліметтерді зерттеу сұрау салу немесе тұрғылықты жері бойынша амбулаторлық картадан жазбаға негізделеді; жұмысқа қабылдауға тыйым болып кез келген аллергиялық ауру табылады.

Экзогенді аллергиялық альвеолиттің асқынуының алдын-алу және ағзаның сенсибилизациясы науқастың сәйкес аллергенмен контактісінің алдын алады, оған былай қол жеткізіледі:

• 
  өндірістің технологиясын жұмыс ауасындағы аллергендер концентрациясын азайту үшін өзгерту;
  
• 
  респираторлар пайдалану.
  

Медико-әлеуметтік сараптама, диспансерлеу және еңбек реабилитациясы.

Созылмалы шаң бронхитімен ауыратындардың еңбек қабілетін сырқаттың ағымының ерекшелігі, оның ауырлык дәрежесі, жасы, стажы, жұмыс түрі, науқастың мамандығы және оның нақты шарттарымен есептесіп шешу керек:

• 
  науқастың, көңіл-күйіне аз әсер ететін және тыныс қызметінің бұзылуына әкелмейтін жеңіл айқын бронхитте жұмыскер динамикалық бақылаудан және емнен кейін бұрынғы жұмысында қала алады;
  
• 
  қабынулық, демікпелік көріністер қосылып, көңіл-күйінің нашарлауы мен өкпе жеткіліксіздігіне әкелетін сырқаттың шамалы айқын бронхит түрінде өтуінде шаңның әсерінен тыс, қолайсыз метеофакторлар мен физикалық күш түспейтін жұмысқа ауыстырылу ұсынылады.
  

Цехтағы шаңданудың салыстырмалы төменгі деңгейінде және сырқаттың өршусіз ағымында науқастың жұмысы ескеріліп, ол жұмысын динамикалық бақылаумен жалғастыра алады. Бұл жасы зейнетке шығуға аз қалған жұмысшыларға қатысты:

- сырқат ағымынды айқын демікпелік көріністер шаңмен қатынасты жұмысты тоқтатудың көрсеткіші болып сапалады;

- шаңды өндірістердің жұмысшыларының созылмалы бронхиттің асқынған түрлері жұмысқа қабілетті толық жоғалтуға әкеледі.

Кәсіби бронхиалді демікпеде науқастардың еңбекке жарамдылық сараптамасы тыныс алу, жұрек-тамыр жүйелерінің күйін, ауру ағымын, сенсибилизация спектрі мен түрлі асқынулар, жасы мен кәсібін есепке алуды талап етеді.

Аурудың жеңіл ағымында физикалық еңбекпен, сенсибилиздеуші және тітіркендіргіш заттармен байланысты жұмыс істеуге тыйым салынады. Науқастарға таза, кұрғақ, өндірістік аллергендермен контактісіз жұмысқа ауысу ұсынылады. Ерте диагностика мен «кінәлі» өндіріс аллергенімен контактіні дер кезінде жою үлкен маңызға ие.

Аурудың атопиялық түрінде моноаллергия сатысында элиминация әсері аса айқын: тұншығу ұстамалары толықтай тыйылып, олардың қарқындылығы кемиді. Бронхиалді демікпенің интенсивті-байланысты түрінде болжам аса маңызды, өйткені бронхо-өкпе аппаратындағы қабыну үрдісі науқас жұмысынан кеткен соң да сақталады. Егер жұмысын ауыстыру мамандығын жоғалтумен болатын болса, науқас мүгедектікке жіберіледі.

Ауыр жағдайларда науқас Ш топ мүгедектігін алады, онда кәсіби жарамдылықты жоғалту ұзақ уақыт, кейде толық жоғалады. Демікпепің жеңіл ағымының өзінде науқастардың еңбек кабілеті негізгі кәсіби ауруға байланысты шектеледі. Мұндайда науқастар кәсіби мүгедектік алады.

Бронхиалді демікпенің орташа ауыр жағдайларында да еңбекке қабілетігі шектеулі немесе толық жоғалған. Мүгедектікке ауыстыру ауру түріне, ауырлығына байланысты. Ауыр ағымды ауруда науқас еңбекке қабілетсіз, мүгедектіктің II тобын алады.

Осылайша, кәсіби аллергендермен науқастардың еңбеке тұру және реабилитацдиясы мәселелері ауру ағымының ауырлығына, сенсибилизация спектріне, кәсіп жасына, кәсіби бронхиалді демікпенің болжамына, мамандығына орай шешіледі. Медико-әлеуметтік сараптаманы, еңбекке тұрғызу мәселелері ғылыми негізделген пікірлер меп ұсыныстарды жасау мен зерттеуді талап ететінін айта кету керек.