Кәсіби даму: жаңаша оқыту жолындағЫ 4 к білім беру моделі н. С. Асанова педагогика ғылымдарының магистрі педагогика пәнінің оқытушысы «Адамның көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де адамға мейірленіп, тезірек қолға түседі

Н.С.Асанова педагогика ғылымдарының магистрі

педагогика пәнінің оқытушысы

«Адамның көңілі шын мейірленсе, білім-ғылымның өзі де адамға мейірленіп, тезірек қолға түседі. Шала мейір шала байқалады» . Абайдың 32 қара сөзінен

Қашанда рухани байлығы бар, білімі мен ғылымы мол, өркениетті, дамыған мемлекеттің келешегі де кемел болмақ. Болашақтың білім мен ғылымға тәуелді болатыны айдан анық нәрсе. Сондықтан да білім мен ғылымды дамыту, сол арқылы толағай табыстарға жету әрбір халықтың басты мәселесі. Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен.

Әлем сәт санап өзгеруде... Өткен ғасырдың білім беру үрдісін нақтылық, тұрақтылық, шынайылық, қарапайымдылық құраған болса, ал қазірде өзгерістер көп: жаңа жағдайларға жылдам ауысу, роботтандыру, автоматтандыру, жеке тұлғаландыру, т.б. «Бәрі өзгереді, бірақ ештеме ауыспайды! Бәрібір де кейбір өзгерістер болады» атты сөз бекер емес... 20 жыл бұрын мобильді қосымшаларды әзірлеуші сияқты мамандықтарды естімеген едік. Дәл қазіргі кезде ұялы байланыстар мен компьютерлік және цифрлық технологиялардың дамығандығының куәсі болып отырмыз. Ал бірнеше жылдан кейін еңбек нарығы нені, нақты айтқанда қандай құзыретті мамандарды қажет ететінін дөп басып айту қиын болады. Ғылым мен техниканың қарыштап дамыған заманында өзгерістердің болатыны анық. Қоғам сұранысына сай адамзаттың белгілі бір мансапқа қол жеткізбей тұрып, ең алдымен икемділік дағдыларын жетілдіруі керектігін өзгермелі әлемнің жаңа талаптары өзі-ақ сұрап тұр.

Қоғамның жедел дамуымен бірге білім саласы да елеулі өзгерістерге толды. Педагогикалық өзара әрекеттесудің қазіргі жаңа стилі білім саласындағы жаңаруларды арнайы құзыреттіліктер арқылы меңгеруді талап етеді. Уақыт талап еткен өзгерістерді дер кезінде игеруі, өз білім форматын жаңартуы арқылы педагог жаңа дағдыларды бойына қалыптастырады. Мұғалімнің қолданысындағы қалыптасқан үйреншікті бір жұмыс дағдысы дәл қазіргі уақытта жеткіліксіз болып отыр. Себебі «оқытамын», «үйретемін» түсініктерінің ауқымы кеңейіп, тиісті дағды-құзыреттіліктердің сапасы артты. Дағдылар әзірде метатанулар арқылы метадағдыларға айналуы тиіс, яғни дәл осы формат түрі білім алушылардың жаңа білімді игеріп, оны тиімді қолдануында, әрі алған білім мен дағдыны таратуында, сол арқылы әр салада жетістікті ойлауына, ұжымдық интеллектінің дамуына мүмкіндік беретін таптырмас шеберлік. Өзгермелі әлемде жаңа форматты мұғалім әрқашан да ізденісте жүру арқылы «не нәрсеге үйрету керек?» деген сұрақпен мазалануы – өзінің қызметі мен оқушысына деген сүйіспеншілікке бөленері сөзсіз.

Оқытушы мен білім алушы жылдам өзгеретін ғаламат ғасырдың үрдістеріне тез үйренетін бойларында жетілген тұрақты дағдылары бар адам болуы шарт. Жалпы дағдыны 3 түрге бөлуге болады: негізгі қабілеттерді дамытуға бағытталған дағды, өзін-өзі дамыту дағдысы және тәжірибе жинау дағдысы. Мұғалімнің дағдылары болып табылады: сыни ойлау, мәселелерді шеше білу, коммуникациялық дағды, икемділік, компьютерлік сауаттылық, этика, кәсіптік практикалық дағдылар (сабақтың нақты мазмұнын білуі, білім алушылармен өзара жағымды қарым-қатынас орнатуы, сабақты жоспарлау және ұйымдастыру, сапалы білім алуға жайлы орта тудыра білуі), бағалау және өзін-өзі талдауы, әріптестік өзара ынтымақтастық орната білуі.

Сонымен жаңа ғасырдың жаңа дағдылары қандай? Ең алдымен аздап тарихқа жүгінсек. Сонау ХХ ғасырдың 50 жылдары тұтынушылар мен корпоративтік басқаруларды дамытудың белді мамандары қызметкерлердің әрекеттерін табысты атқаруында елеулі болып табылатын өлшеуіш дағдыларды іздеумен айналысады. Осы бағыттағы біршама ізденістердің соңғы қадамдары Даос құзыреттіліктері немесе құзыреттіліктер-2020 деген атаумен белгілі бола бастады. 2016 жылы Даоста өткен Бүкіләлемдк Экономикалық форумда адамзат баласына аса қажет болып табылған 10 сапа мен дағдыларды дамыту туралы ұсыныстар айтылады. Осылайша форум Президенті Клаус Шваб Төртінші технологиялық революция басталғандығын және бұл дегеніміз адамзат қызметін ендігі кезекте роботтар алмастыратындығын, сол үшін де қоғамға қажеттімін деген әрбір адам аталған дағдыларды міндетті түрде меңгеру қажеттігін нақтылаған. Олар:
1. Кешенді тапсырмаларды шешу;

2. Сыни ойлау;

3. Шығармашылықты ойлау;

4. Басқару өнері;

5. Командада жұмыс істеу;

6. Өзгелердің және өзінің эмоциялық күйін сезіну әрі басқара білу;

7. Дұрыс талқылау қалыптастырып, шешім шығара білу;

8. Тұтынушының ыңғайына қарай бағытталу;

9. Келіссөздер жүргізу;

10. Бір тапсырмадан екінші тапсырмаға жылдам ауысу, қосылу.

2020 жылға қарай креативті және сыни ойлау алдыңғы үш дағдының қатарына адамзат үшін аса қажетті болып табылатын құзыреттілік болып енді. 2015 жылы бұл аталған дағдылар 10-ның төртіншісі болған еді. Ресей елінің білім саласындағы мамандары да Даостық 10 дағдыны 4-ке дейін қысқартып, «Білім берудің 4 К жүйесі» деп атап, айдар да таққан еді. Бұл елдің білім беру жүйесінде 4К моделі 2014 жылдан белсенді түрде айтылып, тек 2017 жылдан бастап аталған модель оқытудың жаңа моделі болып қабылданған. Осылайша Болашақтың дағдылары-4К білім беру үлгісі көптеген елдердің қызығушылықтарын туғыза бастаған. Ұлыбритания, Канада, Қытай, Оңтүстік Корея, Польша, АҚШ, Финляндия сынды білім беру саласы бойынша дамыған жетекші мемлекеттер осы аталған жүйені қолдап, өз тәжірибелеріне қолданып отыр.

Қазақтың ұлы ақыны Абай: «Әрбіреудің тілін, өнерін білген кісі соныменен бірдейлік білім, дағдысына кіреді» деген екен. Білім, ғылым саласында өркениетті дамыған елдермен терезесі тең болуды мақсат еткен еліміздің білім саласы да қоғам талабынан туындап жатқан өзгерістерге төтеп бағуда. Әлемдік білім беру кеңістігіне ену үшін білім саласындағы озық үлгілерді қолдау әрі қолдану-игілікті істердің бірі. Осы мақсатта Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2018 жылғы 5 қазанда «Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру» атты Қазақстан халқына Жолдауында білім берудегі 4K моделін зерделеудің өзекті мәселелерін талқылау және мұғалімдердің кәсіби дағдыларын дамытудың стратегиялық бағыттары мен даму болашағын анықтау қажеттігін нақты атап көрсеткен. «Ойлау негіздері, ақыл - ой мен шығармашылық қабілеттер, жаңа дағдылар сонау бала кезден қалыптасады»деген қағидаға негіздей отырып, аталған білім үлгісі мектепке дейінгі ұйымдардан сырт қалмау керектігін де ескерткен.

Сонымен, ХХІ ғасырдың дағдысы - Білім берудің 4 К моделін құрайтын арнайы дағдылар нелер? Олар:

1. Сыни ойлау

2. Креативті ойлау

3. Коммуникация

4. Кооперация (командалық жұмыс, әріптестік)