§4. Ресми кужаітар мен мемлекеттік наі радалардың айналым тәртібіие

642
 
немесе өткізу - 
екі жуз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппүл салуга не сол мөлшерде 
түзеу жүмыстарына не бір жуз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қогамдық жүмыстарға 
тартуга не алпыс тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуга жазаланады. 
Бұл қылмыстық құқык бұзушылықтыц негізгі тікелей объектісі ресми құжаттар мен мемлекеттік 
наградаларды айналымга занды түрде шығу тэртібін қамтамасыз ететін баскару кызметі болып 
табылады. 
Қылмыстык кұкык бұзушылыктың заты - ресми кұжаттар және мемлекеттік награ- далар. 
Құжат дегеніміз мемлекеттік, қоғамдык немесе басқадай мекемелерден, ұйымдардан немесе 
жеке тұлгалардан (мысалы колхат) шыгатын белгілі бір оқиғаны немесе фактіні растайтын немесе 
жокка шыгаратын жэне т.б. (зандылық мэні бар іскерлік қагаздар) анықтамалар, актілер т.с.с. болып 
табылады. 
Қылмыстық кодекстің 383-бабында көрсетілген кылмыстық кұкық бұзушылықтың затына кез 
келген құжаттар емес, тек кана ресми құжаттар жатады. 
Құкыктар беретін немесе міндеттерден босататын зандылык мэні бар кұжаттар ресми кұжаттар 
деп аталады. 
Құқықтар беретін ресми құжаттарга зейнетакы куэлігі, еңбек ардагерінің куэлігі, ор- ден 
кітапшасы, көлік жүргізуге кұқық беретін куэлік, дипломдар, патент, сауда-саттық жүргізуге құкық 
беретін лицензия, заңды ұйымның жаргысы немесе құрылтайшы шарттары жатады. 
Міндеттерден босататын ресми кұжаттарға - салықтан, әскери міндетін өтеуден босатылғаны 
жоніндегі куәліктер, жол ақысын төлеуден босатылатыны туралы куэлік, коммуналдык қызмет 
көрсету ақысы төлемдерінің жекелегеи түрлерінен босатылғаны жөніндегі анықтама т.с.с. жатады. 
Ресми құжаттар мемлекеттік немесе мемлекеттік емес органдар арқылы беріледі не- месе осы 
органдарга багытталады. Ресми кұжаттар материалдык тәртіппен растала оты- рып, жеке тұлғалар 
аркылы да берілуі мүмкін (қолхат, шарт жасасу, сенімхат). 
Зандылық мэні бар, бірақ құкықтар бермейтін немесе міндеттерден босата алмайтын құжаттар 
ресми кұжаттар болып табылмайды. Мысалы: жазба күнделіктер, жазу блок- ноттары, хат-хабарлар 
т.с.с. 
Мемлекеттік наградалар - Қазакстан Республикасының мемлекеттік наградалар ту- ралы заңына 
сәйкес мемлекеттік наградаларга: Халык Қаһарманы, Даңк, Парасат орден- дері, медальдар, 
Президент Жарлыгымен берілген құрметті атақтар жатады. 
КСРО мемлекеттік наградаларына КСРО Жоғарғы Советі Президиумының 1979 жылғы 3 
шілдедегі Жарлығына сәйкес: Кеңестер Одагының Батыры, Социалистік Еңбек Ері, орден, 
медальдар, КСРО кұрметті атактары жатады. 
Осы кылмыстың затына ресми құжаттардың және мемлекеттік наірада,іардың түпнұскасы 
(көшірмесі емес) жатады. 
Жалған құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді, мөркағаздарды, мемлекеттік награда- ларды 
қолдан жасау, дайындау, өткізу Қылмыстық кодекстің 325-бабында көрсетілген жеке қылмыс 
құрамы болады. 
Объективтік жағынан алғанда кылмыстық құкык бұзушылык ресми құжаттарды не- месе 
мемлекеттік наградаларды заңсыз алу немесе заңсыз өткізу арқылы көрініс алады. 
Қылмыстық құкық бұзушылықтың заттарына кінәлінің өз иелігіне, пайдалануына немесе 
билеуіне Қылмыстық кодекстің 384-бабында көрсетілгеннен баска кез келген тәсілмен; акы төлеп 
немесе тегін алуын (сатып алу, айырбас арқылы, сыйға алу, қарызга, кепілге алу т.с.с.) заңсыз алу 
деп айтамыз. Құжаттарды, мөртаңбаларды, мөрлерді ұрлау арнаулы бап бойынша (ҚК-тің 384-бабы) 
сараланады. Мемлекеттік наградаларды ұрлау жолымен алу, оны заңсыз алудың бір тәсілі болып 

643
 
табылады, мұндай ретте кінэлінің әрекеті Қылмыстық кодекстің 383-бабы бойынша сараланады. 
Ресми құжаттарды немесе мемлекеттік наградаларды эр түрлі тәсілдермен бөтен адамға ақы 
алып немесе тегін беруді осы заттарды заңсыз өткізу деп айтамыз. Қылмыс кұрамы формальдық. 
Заңда көрсетілген әрекеттер ресми кұжаттарды немесе мемлекеттік наградаларды алган немесе 
өткізген уақыттан бастап қылмыс аякталган деп танылады. 
Қылмыстық құқык бұзушылық субъективтік жағынан тікелей қасаканалыкпен істе- леді. Кінәлі 
адам заңсыз көрсетілген заттарды алатынын немесе өткізетінін сезеді және соны тілеп істейді. 
Қылмыстық құқық бұзушылыктың субъектісі - 16-ға толган, есі дұрыс адам. 
Құкык қолдану тәжірибесінде ерекше маңызы бар ресми кұжаттарды заңсыз алу не- месе өткізу 
фактілері де кездеседі. 
ІЕрекше маңызы бар ресми құжаттарга жоғарғы мемлекеттік органдардың құжаттары, 
халықаралық келісімдерді реттейтін құжаттар, дипломатиялық төлқұжат, гылым док- торы немесе 
кандидат дипломдары, қызметтік немесе коммерциялық кұпиялары бар құжаттар, ерекше тарихи, 
ғылыми немесе мәдени мэні бар кұжаттар жатады. 
Ресми кұжаттар мен ерекше маңызы бар осындай заң құжаттарын заңсыз алу немесе өткізудің 
қогамға қауіптілік дәрежесі бірдей деуге болмайды. Ерекше маңызы бар рес- ми құжаттар жөніндегі 
заңсыз әрекеттерді жүзеге асырудың әрдайым жеке адам, мем- лекет, қоғам үшін қауіптілігі ерекше. 
Осыған орай Қылмыстық кодекстің 383-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрі 
ретінде ерекше маңызы бар ресми құжаттарды заңсыз алганк немесе өткізгені үшін қылмыстык 
жауаптылык белгілеген өте орынды болар еді. 

жүктеу/скачать 7.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: