Кодексіне түсіндірме жалпы және Ерекше бөліктер алматы «жеті жарғЫ» 2015
жүктеу/скачать 7.26 Mb. Pdf көрінісі
|
| субъективтік
жагы деп аталады. Қылмыстык кұкык бүзушылыктың объектісі деп, сол қылмыстық киянаттың неге багытталганын, оның қандай зиян келтіргенін немесе келтіруге нысана алганын айта- мыз. Қылмыстык кұкык бұзушылықтың объектісі заң қорғайтын қоғамдык қатынастар болыгі табылады. Қылмыстык кұқык бұзушылыкта олар шартты түрде жалпы, топтык және тікелей объект болып бөлінеді. Қылмыстық кұкык бұзушылықтың объектісін оны сипаттайтын кылмыстык кұқык бұзушылык кұрамының белгілерін дұрыс анықтаудың қогамға зиянды іс-эрекеттің сипаты мен дәрежесін белгілеу үшін жэне оны саралау үшін маңызы ерекше. Қылмыстык құкыкбұзушылыктыңсырткы пішінін, көрінісін сипаттайтын белгілердің жиынтығы кылмыстың объективтік жағын кұрайды. Объективтік жагының белгісіне ең алдымен қоғамга қауіпті мінез-құлық актісінің сырткы көрінісі - адамның эрекеті немесе әрекетсіздігі жатады. Қоғамга қауіпті әрекет немесе эрекетсіздіктің нысанда- ры мен түрлері қылмыстық заң тұжырымдарында эр түрлі және жан-жакты (мүлікті жою немесе бүлдіру, өмірді кию, қауіпті жағдайда қалдыру, т. б.). Біршама қылмыстык кұқық бұзушылык құрамының объективтік жағы эрекет немесе эрекетсіздіктен баска қылмыстык кұкык бұзушылыкгың зардабы және іс-әрекеттің зардап пен себепті байла- нысын корсетеді. Көрсетілген белгілерден баска заңда кейбір қатынастардың объектив- тік жағын сипаттауда оның міндетті белгілеріне уақыт, орын, жағдай, кылмыстык кұқык бұзушылыктың жасалу тэсілдері де жатады. Қылмыстарды ажыратып жіктеуде, оның қоғамға кауіптілігінің дәрежесін белгілеуде, қылмысты саралауда объективтік жақтың осы белгілерінің маңызы зор. Қылмыстык кұкық бұзушылықтың субъективтік жағының белгілеріне қылмыстык кұкык бұзушылыктың ішкі жағын құрайтын белгілері, ягни адам істеген коғамға кауіпті іс-әрекет не психикалык катынас сипатталады. Субъективтік жактың белгілеріне кінэ, ниет және мақсат жатады. Кінэ екі түрлі нысанда: касаканалық және абайсыздык түрінде (20, 21-баптар) көрініс табады. Субъективтік жағынан бір кылмыстык кұкық бұзушылық касақаналыкпен (ұрлық), екінші біреулер абайсыздыкпен (абайсызда кісі өлтіру), үшіншіден, қасақаналыкпен де, абайсыздықпен де жасалуы мүмкін. Кінә нысанының көпшілігі қылмыстык заңның өзінде тікелей ашып көрсетіледі. Ал көрсетілмеген жағдайда олар қылмыстық құқық бұзушылық құрамының белгілері- не талдау жасау аркылы аныкталады. Кейбір кылмыстык кұкык бұзушылык кұрамының субъективтік жағының белгілеріне кылмыстық құқык бұзушылыктың ниеті мен максаты да жатады. Мысалы, пайдақорлык ниетпен кісі өлтіру, баска қылмыстың ізін жасыру максатымен кісі өлтіру. Қылмыстык құкық бұзушылыктың құрамының субъективтік жағының белгілерін анықтау, қылмыстык кұкык бұзушылыкты саралауда қылмыстык құкык бұзушылыктың жэне кылмыскердің қауіптілік дәрежесін анықтау үшін және жаза мөлшерін белгілеу үшін аса маңызды болып табылады. Қылмыстық заң бойынша кылмыстык кұкық бұзушылыктың субъектісі болып, кылмыстык кұкык бұзушылык үшін 32 жауаптылыкқа тартылуда кез келген адам жатады. Қылмыстык кұкык бұзушылык үшін жауаптылыққа есі дұрыс, қылмыстық құқык бұзушылык жасаган уақытта 16-ға, кейбір қылмыстар үшін 14, 18-ге толған (14, 15-бап) жеке адамдар жатады. Сонымен кез келген қылмыстык кұқық бұзушылык құрамының субъектісінің жалпы белгілері болып: жеке адам, есі дұрыс адам, белгілі жасқа толғандар саналады. Қайсыбір қылмыстық кұқық бұзушылықтың кұрамдары үшін жауаптылыққа осы жалпы белгілер- ден бөтен косымша белгілер болғанда ғана жол берілуі мүмкін. Әдетте, мұндай қосымша белгілер осы қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауап беруі мүмкін адамдардың шеңберін шектейді. Мысалы, пара алудың субъектісі болып тек қана мемлекеттік органдардың адамдары ғана, ал әскери қылмыстык кұқық бұзушылықтың субъектісі бо- лып эскери қызметшілердің болуы қылмыстық құқық бұзушылык субъектісін белгілей- тін белгілердің қылмысты саралау үшін, қылмыстық кұқық бұзушылык жауаптылық мәселелерін шешуде жэне жаза мөлшерін белгілеуде маңызы зор. Осы тұрғыдан алғанда қылмыстық құқық теориясында қылмыстық құқық бұзушылық құрамының жалпы түсінігі, қылмыстық кұқық бұзушылык кұрамының кажетті, міндетті белгілері және факультативті белгілері болып өзгешеленеді. Мұндай өзгешелену қылмыстык құқық бұзушылық құрамының мазмұнын ашуға, қылмыстық кұкык бұзушылык іс-эрекетті дұрыс саралауға көмектеседі. Қылмыстық құқык бұзушылық құрамының қажетті, мін- детті белгілері дегеніміз бұл кез келген қылмыстық құқық бұзушылық құрамында бо- латын белгілер. Ондай белгілердің кем дегенде біреуінің болмауы қылмыстық құқық бұзушылык құрамының мүлде болмауының көрінісі болып табылады. Мұндай белгілерге жататындар: эрекет немесе эрекетсіздік, кінәнің нысаны, адамның есі дұрыстығы және оның белгілі жаска толуы. Қылмыстық кұқық бұзушылык құрамының факультативті нышандары дегеніміз, бұл заң шығарушының кейбір қылмыстық құқық бұзушылық құрамдарын сипаттау үшін қолданатын белгілері болып табылады. Факультативтік белгілерге жататындар: уақыт, қылмыстық құқық бұзушылық тэсілі, қылмыстық ниет, мақсат, қылмыстық құқық бұзушылык заты, кылмыстық құкық бұзушылықтың арнаулы субъектісі, қылмыстық құқық бұзушылықтың зардабы, себепті байланыс. Егер факультативтік белгі сол немесе басқа бір құрамда атап көрсетілсе, онда ол өзінің мэні жагынан осы құрамның қажетті, негізгі белгісіне айналып кетеді. Мысалы, басқа біреудің мүлкін тонауды алсақ, мұнда тонаудың тәсілі - мүлікті ашықтан ашық алу, осы қылмыстың белгісі. Егер факультативтік белгісі қылмыстык кұкық бұзушылықтың құрамына енгізілмесе, онда ол қылмысты саралауға әсер етпейді. Тек қана қылмыстық- кұқылық жаза белгілегенде есепке алынады. Мысалы, қызметшінің құжаттарды қолдан жасау қылмысын саралауда оның қандай тәсілмен, қандай құралмен істелгені есепке алынбайды (369-бап). Бірақ қолданылған тәсіл, мақсат, жаза тағайындалғанда, сөз жоқ, ескеріледі. Қылмыстық құқық бұзушылық құрамының жалпы түсінігінің ол туралы ілімінің зандылықты сақтауда жэне оны нығайтудағы маңызы орасан зор. Қылмыстық кұқык бұзушылықты дұрыс саралау үшін, нақты қылмыстық құқық бұзушылық құрамдарының белгілерін тиісінше дұрыс түсіну қажет. Осындай әдіс қылмыстық құқық бұзушылық құрамының жалпы белгілерін білуге жәрдемдеседі. Ал қылмыстық құқық бұзушылық құрамының жалпы түсінігі накты қылмыс құрамын қатесіз табудың аса қажетті сатысы болып табылады. Жекелеген қылмыстық құкық бұзушылык құрамының мазмұнын терең ашу, олардың белгілерін анықтауды жеңілдету және накты істелген іс-әрекетті дұрыс саралау мақсатымен қылмыстык құкык бұзушылық құрамының түрлері нақты белгілер бойынша өзара бөлінуі мүмкін. Қылмыстык күқық бүзушылық қүқық ғылымында мұндай болінудің негізі (кри- терийі) болып: біріншіден, іс-әрекеттің қогамга кауіптілігінің дәрежесі, екіншіден, кылмыстык қүқық бүзушылық күрамының сипатталу тосілі, үшіпшіден, қылмыстык күкык бүзушылық қүрамының құрылысы есепке алынады. Іс-әрекеттің қогамга кауіптілігінің дәрежесі мен мэніне карай күрамдар негізгі, жауаптылыкты ауырлататын кылмыстык күкық бұзушылык кұрамдары жэне жауаптылыкты жеңілдететін қылмыстык күқык бұзушылык кұрамдары болып болінеді. Негізгі қылмыстык кұкық бұзушылыктың кұрамы деп іс-әрекеттің белгілі түрі бойынша онда негізгі, тұракты белгілердің бо- 33 луын айтамыз. Негізгі кылмыстық кұкық бұзушылықтың қүрамында қылмыстык кұкык бүзушылыкгы ауырлататын немесе жеңілдететін жагдайлар көрсетілмейді. Мысалы, Қылмыстық кодекстің 99-бабының 1-бөлігіндегі кұрам негізгі кұрамга жатады. Онда кісі өлтірудің жай түрі гана корсетілген, ауыр немесе жеңіл түрлері айтылмаған. Егер кылмыстық құқық бұзушылықтың кұрамында осы іс-әрекеттің негізгі бел- гілерінен баска жауаптылықты жеңілдететін жағдайлар көрсетілсе, онда ондай қылмыс құрамын жауаптылықты жеңілдететін қылмыс күрамы деп айтамыз. Мұндай қылмыс құрамына Қылмыстык кодекстің 101- бабында көрсетілген кылмыс құрамы жатады (жан күйзелісі жагдайында болган кісі өлтіру). Негізгі белгілермен бірге жауаптылыкты ауырлататын жағдайлар корсетілген қылмыс күрамы, сараланган қылмыс кұрамы (ягни, жауаптылыкты ауырлататын құрам) деп аталады. Сондай-ақ құрам катарына 130-баптың 3-бөлігінде көрсетілген адамды ауыр қылмыс істеді деп айыптап жала жабу жатады. Немесе 188-баптың 2-бөлігіндегі ұрлыкты ауырлататын жагдайлар: адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша, бірнеше рет т. б. жагдайлар жатады. Қылмыстық кұкык бұзушылықтың құрамының сипатталу тәсіліне карай құрам жүктеу/скачать 7.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|