Көңүл аттуу чыгармасы кыска, психологиялык мүнөздө чагылдырылган. Бөлөкбаева В. Көңүл. Прозалык чыгарма. Б.: Фиеста Бланка, 2008. 98 б китебинен алынды

Чыгарма автордун жазуу түрүндөгү уруксаты менен жайгаштырылган

Текст же анын үзүндүлөрүн коммерциялык максатта пайдалануу жана нускасын чыгаруу уруксат эмес

www.literatura.kg сайтында жайгаштыруу күнү: 2010-жылдын 22-майы
Көңүл
Китепке – Кыргыз Республиканын Жаштар сыйлыгынын лауреаты Венера Бөлөкбаеванын прозалык чыгармасы киргизилди.
Буга чейин “Гүкү Энем” жана “Жүрөгүмдө” аттуу китептери жарыкка чыккан. Кыргызстан Жазуучулар Союзу менен “Сорос – Кыргызстан” фондусу тарабынан 1997-жылы өткөрүлгөн жаш жазуучулардын Республикалык “Ала-Тоо-97” фестивалынын лауреаты, Эл аралык Айтматов фондунун, Швейцариялык Өнүктүрүү жана кызматташуу боюнча Башкармалыктын колдоосу менен өткөн жаш авторлордун “Дебют-2004” Адабий конкурсунда – “виньет” чыгармалары менен жеңүүчү деп табылган. Ошондой эле колуңуздагы китептин айырым үзүндүлөрү 2005-жылы Республикалык “Айтыш” коомдук фондусунун “Калемгер” адабий клубу уюштурган конкурста “Мыкты аңгемелер сынагынын жеңүүчүсү” деген II даражадагы диплом менен сыйланган.
“Көңүл” аттуу чыгармасы кыска, психологиялык мүнөздө чагылдырылган.
Бөлөкбаева В. Көңүл. Прозалык чыгарма. – Б.: Фиеста Бланка, 2008. – 98 б. китебинен алынды
УДК 821.51

ББК 84 Ки 7-4

Б 86

ISBN 978-9967-24-753-6

Эми минтип, эрте жааган кар алдында калышты.Таажылары үшүй баштады. Айланчыктап жандарынан чыкпайм. Акыры аларды сууктан сактап калуунун бир жолун таап алдым: Этеги жер чийген узун, көйкөлгөн көк плащымды сыртка алып чыгып, топтошкон гүлдөрүмдү чогултуп туруп плащымды “кийгизип”, топчуларын топчулап койдум. Мурда плащымдын жакасынан менин бир башым чыгып турчу. Бүгүн болсо түрдүү-түстүү гүлдөрүмдүн 15 (башы) таажысы жайнап чыгып алышты. Оң жеңи менен сол жеңине арасындагы 2 ак гүлүмдү акырын ийилтип туруп киргизип, 2 таажысын колдорумдун ордуна чыгарып койдум. Бел жагы ипичке болуп, этек жагы жайылып плащым аларга жарашып эле калды. Кыскасы, “эжесинин” эскисин “кийишти”.

Кар жаай электе гүлдөрүмдү жыттап, ар бирин назик сылап, эркелетээр элем. Кар жаап салгандан кийин жандарына басып баруудан чоочулайм. Жакындасам эле ыйлап-сүйлөп ийишчүдөй. Аба-ырайынын сууктугуна карабай “плащчан” гүлдөрүм туура 1 жума жашашты. Жуманын акыркы күнү кечинде таажылары томсоро тоңуп, узун-узун саптары жерге сулап, жатып калышыптыр. Аларды ошол бойдон таштап койгум келген жок. Плащты чечип, гүлдөрүмдү тамыры менен кошо жулуп, үйгө киргизип чоң бир идишке суу куюп салып койдум. Бирок, муздаган көңүл жылыбагандай эле, гүлдөрүм да кайра ордуна келбеди...
2. Чака
Алты кабат ак сарайдын жертөлөсүндө – имараттын электр линияларын, газ түтүктөрүн жана дагы башка техникалык жактарын тейлеген жумушчулардын иш бөлмөлөрү бар. Алардын катарындагы уядай чакан, жупуну бөлмө мага тиешелүү. Биринчи класста окуган бир азамат: – Үй-бүлөбүздө атам, агам, иним жана мен эркекпиз. Бир эле кыз бар, ал апам. – деп сочинение жазгандай, коңшуларым бүт эле эркектер. “Кыз” – мен элемин. Өткөн дүйшөнбү күнү комендантыбыз салтанаттуу жыйын өткөрүп, эки жумушчуга “Мактоо баракчасын” тапшырып, 400 сомду конвертке салып кошо берген. Көбүртүп айтканда, сыйлык тартуулаган. Сыйлыктын бирөөсүн Борис Петровичке. Ал биз иштеген имараттын айланасындагы тал-теректердин жалбырактарынан бери суу чачып жуундуруп туруучу багбаныбыз. Бош жаткан жерлерге жалаң фиалка гүлдөрүн сээп өстүрүп койгон. Багбандан кийинки сыйлык мага буйруптур. Шыпырсам чаң-чуңу кайра оозу-мурдума кирген, терезесиз, таза аба жетпеген жертөлөдөгү эмгегимди баалашкандай.

Дүйшөнбү, “Мактоо баракчасы”, 400 сом... О-ооф! Дүйнөнү, дүнүйөнү козгогон Дүйшөнбү!

Өйдө жакта (бийикте) иштегендер төмөн жакта иштегендерди басынтып, басып турушабы? Катуу буюм кармагандар жумшак буюм кармагандарга жакшылыкты ыраа көрүшпөйбү? Ошондой окшойт. Болбосо, эмнеге минтип кайра-кайра үшкүрүнүп калат элем. Дүйнөнү, дүнүйөнү козгогон Дүйшөнбү деп...

Ал келин экөөбүздүн шыпыргыларыбыз деле окшош, учтары барпайып. Каалга-дубалдарды жууп-сүрткөн чүпөрөгүбүз деле бозоргон боз кездемеден. Биздеги айырмачылык:

Ал жогорку, 5-кабаттын тазалыгына милдеттүү, кийимдерин алмаштырган иш-бөлмөсү да ошол жакта; эки чакасы катуу, темирден жасалган.

Мен эң төмөндөгү, жарактуу жана жараксыз жыгач эмеректер сакталган (токтоткула дегениме болбой, чычкандар укумдап-тукумдап жашаган) жертөлөнүн тазалыгына жоопкермин, 0-кабат десем болот. Орус туугандар мындай жерди “подвал” дешет экен; урунган чакам бирөө эле, жумшак, каучук чака.

Кесиптешим экөөбүз бош убак болсо божурашып сүйлөшүп, түштө чогуу шам-шум этип бири-бирибизге көнүп алганбыз. Дүйшөнбүдөн кийин анын көзүнө эмнегедир, “мокочо” көрүнүп калдым. Жаныма жакын басып келмек түгүл, салам айтканымды уккусу жок. Ага эмне болду? Алакандай “Мактоо баракчасы” жана 400 сомдук (купюра) – Кагаздар биздин жылуу мамилебизге чок таштагандай ушунчалык күчтүүбү? Барктуубу? Баалуубу? Кыйынбы? Бирдемкеси бар го... Этегин тыңыраак тарта албай жүргөн ушу мага көрө албастык болсо... Анда, атагы таш жарган таланттарга ырахмат, баардыгына чыдаган! Суктандырган сулууларга дагы ырахмат!

Ыраматылык, чоң энемдин бир жолку айткан сөзүн нечен жыл өткөндөн кийин, элейип эми эсиме түшүрдүм. Кыраакы жан, азыркы абалга тушугушумду сезгенсип, айтаар сөзүн алдын-ала ошонделе айтып койсо керек. Мындай деген эле: – Турмушуңда күтүлбөгөн өзгөрүү болсо, жакшы жылыштын жарыгы жанса. Ошондо сенин тегерегиңдегилер ортолоруна чагылган түшкөндөй “чарт” экиге бөлүнөт. Сага чын пейилинен боорун төшөгөндөр жакшылыгыңа кубанышат. Ал эми арамзалары касташууга өтөт...

Дүйшөнбүдөн кийин “Каралоо баракчаларына” ээ боло баштадым. Ал колго кармалбайт экен. Кулагыма гана тынымсыз “илинүүдө”. “Мактоо баракчасы” бирөө эле болсо, “Каралоо баракчасы” дегеле түгөнчүдөй эмес, санаганга жетишпейм. Зергер, уста акелердин бирине баргым келет, “коргошунуңуздан ээритип туруп кулагыма куюп бересизби?” деп.

Миз – кан көргөнчө, жан алганча жалманып кылыч менен канжарда (дагы бир нерседе бар, аны булардын катарына кошууну каалабайм, биздин тамак-ашыбызга керек) эле болот деп жүрүптүрмүн. Жалаңдап жалмап салчудай миз – кээ бир адам баласынын оозунун ичиндеги тилинин учунда, эриндерге бекинилүү болот турбайбы.

Акыры буюктумбу? Буулуктумбу? – Аңгырап кенен, шыпырып бүткөнчө эле шалдырап, шайым оойт, – деп наалып жүргөн жертөлөмдөн бут коёрго жай таппайм. Ишимди да жасагым келбейт, олтургум, тургум, сыртка да чыккым келбейт. Кантсем? Бомбадай “ба-ааааң” этип жарылсамбы? Жарыла албайм. Майда чаңдарга аралашып чаңызгып кетсемби? Ал да болбойт. Шыпыргым менен жерди чапкылап, каучук чакам менен асманды ургулагым келет. Эмне болуп жатам? Эмне болуп жатам? Мурда “Асманда Кудай бар, үстүбүздөн бизди карап турат” деп өйдө карап жалынып турчу элем. “Бизди көтөрүп турат” деп Жерге ызаат жасачумун. Эми болсо бирин чапкылап, бирин ургулагым келип турат. Жертөлөдө мен эмес эле, Желмогуз олтургандай. Бир колума шыпыргымды, бир колума чакамды көтөрүп коридорго чыктым. Эч ким көрүнбөйт. Жымырайып жымжырт. Күүлөп туруп шыпыргымды жерге чаптым, жерди чапкылагым келгендегиси. Чакамды кош колдоп туруп болгон күчүм менен өйдө ыргыттым, асманды ургулагым келгендегиси. Чакам потолокко “тарс” тийип, кайра башыма кийилип түштү. Башымдан чыгарып, чирене маңдайды көздөй ыргыттым. Электр линияларынын чебери, Кемел мырзанын тыпыйган бөлмөсүн “кайтарган” эшигине “карс” этип тийип чачырап сынып түштү. Ызаам ашынса да акыл-эсим ордунда эле. Тикемден-тик турганым менен бутум кыймылын токтотту. Карээгим “токмок жеген эшикте”. Кемел мырза сактангансып, кооптоно эшигин кичине ачып жылчыктан көзүн жүлжүйтө аңдыды. Анан кененирээк ачып, ак чачтуу башын чыгарды. Мени көрдү. Өңү купкуу болуп жаныма чуркап келди. Дароо эле чачтарымды сылады. Чака кийилгенде саксайса керек.

– Ким ал?! Кайда качты? Иш убагында, коомдук жайга келип сага кол салгандай кандай акысы бар экен!?! Кийими кандай? Бол айт! Азыр артынан жетип барам! – ызырына жеңдерин туруп, шымынын багелектерин бүктөп калчылдап атты.

– Тынч эле. Эч ким тийген жок, – деп айтайын десем тилим күрмөөгө келбей, тамагым буулгансыйт. Кайра ага таң калгансып, жалдырап карап турам.

Аңгыча эле, Алан (плотник) кычкач-балкаларын кармаган бойдон жетип келди.

– Комендант тилдедиби? Ага капа болбо! Ачуусу бат болгону менен алтын киши. Улуу экенибизге карабай Кемелди деле, мени деле тилдей берет. Сөгүп да ийет. Кайра кечирим сурайт. – деп ал да эч нерсени түшүнбөй эле мени соорото баштады.

Жеми тамагында турган жөжөдөй үрпөйүп ага да түшүндүрүп айта албадым. Кемел мырза болсо ким бирөөгө ачууланып, мушташууга даярданып аткансып шымаланганын токтото элек. Кайдан-жайдан имараттагы телефондорду оңдогон жаш жигиттер да пайда болуп калышты.

– Сүйгөнүңүз жөнүндө жаман информация уктуңузбу?

– Ии, эже эмне болду? – деп кейип-кепчигендей суроо салышты.

Эң биринчи жаныма келген Кемел мырза аларга бакылдап коё берди.

– Сүйүү, информация дейсиңер! Эси-дартыңар башкада... Бир киши биздин кызыбызга кол салды! Урган экен, кудай жалгап, кызыбызга тийбей менин тигил эшигиме тийди. Радиону өчүрүп чыкканымча эле ың-жыңы жок качып жоголуптур. Кармагандабы! Кежигесинен карыштыра мыкчып туруп жанчмакмын! Тим элеби! Тим эле... Силер дагы эшигиңерди бекитпестен жертөлөдө өз жүрөбү, бөтөн жүрөбү деп байкоо салып турбайсыңарбы?!

“Мага кол салган бир киши” жөнүндө Кемел мырзанын жоромолу жүзүмө ырсаюуу тартуулап, бутумду иштетип, тилимди күрмөөгө келтирип салды. Анан эмне! Мен үчүн күйүп-бышып атса.

– Буушайман болбоңуздар... Эч ким кол салган жок. Бара бериңиздер. Өзүмчө эле... – деп тегеректеп алган төртөөнү тегерете карап жерде жаткан шыпыргымды алдым да ортолорунан жара өтүп барып чакамдын сыныктарын колума чогултуп бөлмөмө кирип кеттим. Алар турган-турган жеринде мени ээрчий караган бойдон калып калышты.

– Үндөбөстөн неге тополоң салдың? Оң колуңдан түшүрчү эмес элең. ”Жансыз буюмду да капалантпашыбыз керек” – деп ким бирөөгө айтканыңда жаныңда, оң колуңда кармалуу эмес белем, эсиңдеби? Укканымда ичимдеги муздак суу да жылый түшкөн. Күтпөгөн жерден ыргыттың. Кулагым үзүлдү, жүлүнүм талкаланды... Ага салмактуулук, токтоолук менен чыдап койсоң болмок. Кудуретиң жетпеди. Мени атайын талкалаган жоксуң. Ошон үчүн сени эч айыптабайм. Кайра сени аяйм... Сен эми мени, бир чакаңды эстеп алып ар дайым кыйнала бересиң. Бул мүнөз сенин жаның менен кошо бүткөндүктөн түбөлүккө кыйналасың го. Эми сага жардам бере албайм, мүмкүн да эмес. Мен талкаланып жок болуп эле кетпей, сага жарат болуп жабышып калаарыма өкүнөм. Бүгүндөн баштап жоготкондоруңдун, издеп жүргөндөрүңдүн, кайта кайрый албагандарыңдын катарына мен – бир каучук чакаң да кошулду. Ушу мени да унута албай мындан ары өзүңдү-өзүң жемелеп, жеший бересиң. Акыркы, алсырап бараткан үнүм менен коштошоюн, кош...

Мени тосуп алган шайлоо комиссиясындагы жигит мейманкана (жок болгондуктан) ордуна ким бирөөнүкүнө ээрчитип жөнөдү. Жолду катар сүйлөшкөн сөзүбүз аткаруучу ишибизге байланыштуу болду. Жайык өзөн аркылуу өтүп, дөңсөөдөгү үйгө бардык. Дарбазанын коңгуроосун басканда эле бизди күтүп тургансып, жашы жетимиштен ашкандай көрүнгөн, бирок, койкойгон түп-түз турпаттуу аялзаты ачты. Жакшынакай көз карашында карылыктан талашкансып жаштыгы турат.

Тигил мени ээрчитип барган замандашым аны менен саламга келбей эле (же “Энеке!” деп кайрылганынын ичинде саламы да жатса керек):

– Энеке, айтып аткан кызыбыз келди! Сизге эрмек болот. Бирге басып, бир айылчылайсыздарбы өзүңүздөр билесиздер. Колуңузга тапшырдым. Сизди болсо Кудайга тапшырдым. Мен шашылышмын, –деп, көтөрүшүп келген сумкаларды колума карматып коюп эле кайра артка жөнөдү.

– Карасаң кызым, карып баратыптырмын. Нан ооз тийип кет дебей калган турбаймынбы! Бурулуп кеткенден кийин айтышым уят, – деп сөөмөйлөрү менен эки жаак этин чийип койду да, – мейли эми, жүр мейманым, үйгө кир, – деп жол баштады. Алпейим жандын короосундагы ити да алпейим болот окшойт. Мага карап үргөндүн ордуна узун куйругу менен жердин чаңын чыгара чаап шыйпаңдап коёт.

Жеткирип келген жигиттин “Энеке” деп кайрылганы жагымдуу угулганынан мен да “Энекелеп” алдым. Тиги жигит тааныштырбай кетип калды да, өзүбүз тааныштык. Дароо эле уктоочу бөлмөсүнө, өзүнүн жанына мени жайгаштырды. Кийимдеримди салганга тыпыйган тумбочкасын бошотуп берди. Бүктөлүп турган шейшептерден алып кечинде жатаарыма да төшөк салып койду. Анан конок күтүүчү үйүнө чакырып, сүт кошулган куурма чайы, жумшак боорсогу менен дасторконун жазды. Абышкасы, бала-чакасы жөнүндө сурап алып ыңгайсыз абалга кептелдим. Энеке 17 жашында арзышып жүргөн Калыс аттуу жигитке турмушка чыгыптыр. Чогуу жашай башташканына 1 ай толо электе ал Улуу Ата Мекендик согушка кетиптир. Апаат согушту элибиз Жеңиш менен аяктаганына жарым кылымдан да ашып кеткен. Бирок, Энеке үчүн Калысы согушка кеткен бойдон “келе элек ” экен. Өзүн болсо ошондогу 17 жаштагы келиндей сезгени билинип турат. Жаш кездеги кылыгы кыймыл-аракетинде сакталып калган. Канчалаган жылдардан бери Калысын “келет” деп күткөнүнөн улам ойлоп койдум. Ишеничтен, Сүйүүдөн дагы Үмүттүн “өмүрү узак” болот окшойт...

Эртең менен дайыма тапшырылган ишти аткарууга кетем. Энеке мени самоварга кайнатылган сүт кошулган чайы менен узатат. Кечинде өпкө-жүрөгүн чаап, кагылып-согулуп тосуп алат.

– Ийе! Чунагым келдиңби? – деген жагымдуу сөзүн дайым короосун аттап киргенде угам.

Кээде ысымыбызды атабай, эркелетип чакыргандар бар эмеспи. Дайыма эле ысымымдын кайталана беришин каалабайм. Бала чагымдан мындай эркелетүүлөрдү угуп жүрүп көнө түшкөм. Алыбай-ата – Кара кызым десе, чоң энем – Булагым деп, таятам – Коёнум дечү. Эми болсо, Энекенин – Чунагым дегени кошулду. “Чунагым” дегенинин маанисин анчалык түшүнбөйм. “Улагым” деп айткандай кабыл алам.

Кечинде келгенимде бир дагы үй жумушун калтырбай бүтүрүп коёт. Идиш-аяктарын жалтырата жууп, короосун шыпырып. Энекени “күүлүү-күчтүү” деп айтууну каалабайм, анткени, бул карылыкка баш койгондорго карата айтылат. Энеке – шаттуу-демдүү! Демек, жаш эле. Ошон үчүн мени иш жасатпайт. Жасайын десем да колуман алып, заматта бүтүрүп салат. Өтө назик кыймылдаганы менен шамдагай.

Ар күндүн мээлүн кечи Энеке экөөбүздүкү. Күүгүм тынчып баратса, биз “ачылып” бараткан болобуз. Бакчасындагы бийик өскөн алчасынын алдында жайланышкан тапчанынын үстүндө жаңырган ырларыбыз ай! Созолонгон кайрыктар! Ырдаган ырларыбыздын эң алыскы угармандары кимдер, эмнелер экенин айта албайм. Эң жакынкы угармандарыбыз: алча, ага “жөлөнгөн” тапчан, 7 терек, казандуу кемеге жана шуулдап суу кайнаган самовар эле.

– Өмүр токтоп турат дейт. Дасторконду анан жыйнайын, – деп коюп ырдап баштайт. Үнүндө да жаштыгы сакталган, жылаажындай. Салыштырсам, меники карганын эле каркылдагы. Анымды сезсем да сезбегенсип обон созом. Махабатынын таттуулугун көзгө көрүнбөгөн аба да кошулуп даңктап аткансып Энеке менден өтүп шаңшыйт.

– Энеке, өткөн өмүрүмдүн баарын эле эстей албайм. Кыпындай элеси жок жылдарды деле жашап коюптурмун. Аз күнгө келсем да, эми эч качан сиз менен бирге жашаган күндөрдү унутпайм. Сизден улам го, негедир ушул айыл мага бөтөнчө жакты. И-ии баса, дагы, билесизби, тигил Ай сиздин үйүңүзгө жап-жакын тийет экен. Бир башкача. Же үйүңүз Айга жакынбы?

– Чунагым ий, аа-аа, Ай кандайча башкача экен? – деп бир мени, бир асманды карап кыткылыктап күлүп кирди.

– Карасаңыз, Ай тигине, биз мына!

Чындык. Бул Энекенин үйүнө келген күнү эле: “Ай неге мынча жакын?” – деп аңырайып асманды карап суктангам. Таң калгам. Анан жыйынтык чыгаргам: “Дөңсөөдөгү, тоодогу үйлөр Айга жакын болоттур. Анүстүнө, адамгерчилиги бийик, жакшылыктан үмүтү үзүлбөгөн, көкүрөгү таза адамдардын жанында биз да бийиктеп кетет окшойбуз.”

Менин айтканыма Энеке укмуштуудай кубанды. Андай учурда уурутундагы уячалары дагы нарыраак жаагына кирип, көздөрү ого бетер сулуу болуп чыгат.

– Сенин багыңа Ай да чачырап тийип... Сонун мезгилде келбедиңби. Эми дайыма келип тур, бир Энекем бар эле деп. Мен дагы, шаарда бир кызым бар эле деп эми сени күтүп жашай баштайм. Алыстан мага көп деле адам каттабайт. Мени деле Эне кылып ал. Туура, келин алганда, бала төрөлгөндө “башыбызга баш кошулду” деп сүйүнөбүз. Кыргыздар байыртадан эле, ар кандай кырдаал болуп калганда башка бирөөнүн баласын да бала кылып, тууган кылып, башка энени – эне, башка атаны – ата кылып бапестеп алышкан. Эң башкысы жүрөктү чектебей кенен коюш керек. “Башыбыз бирикти” деген сөз бекеринен эл арасына сиңген эмес. Тагдыр, турмуш да кошот, бириктирет. Андай “бириккен баштарды” кейриштеп бөлүп сүйлөгөн, сындаган, сөз кылып эрмектеп өздөрүн бактылуу сезгендер да айланада өмүр сүрө беришет. Бирок, эң адилет тараза бар, Кудай деген! Бу дүйнөдө “тагдырымды өз колум менен жасадым” дегендерди аз көрдүм. Тээ үстүбүз тараптын буйругу кошулбаган эч нерсе жок. Ии-ий, кебимди узартып ийиптирмин. Ай жакын деп... Ай жөнүндө айтып жаттың беле? Ошондой, ооба. Көбү жакын бул үйгө. Калысым эле алыс. Келбейт дей беришет. Ишенбейм аларга. Ушунча жыл күттүргөндөн кийин Кудай бизди сөзсүз жолуктурат. Тигил дарактарга конгон паренделер да эң төмөн жагындагы бутактарына конуп алып жакындан сайрашат. Ушунча жыл жашап, Айдын үйүмө жакын экенин мен сезбептирмин. Тооба, сен айткандай, Ай тигине, биз мына... Жанында турбайбызбы...

Аз гана, үч жума эле жашаган күйөөсүн өмүр бою күтүп, 70 жашка жакындаган Энекенин Ай жарыгындагы (жанындагы) мээримдүү, үмүттүү турпатына салыштырганга – татынакай нерсени таппай келем.

Ага турмушу окшошпогон: күйөөлүү, 8 балалуу аялзатынын көз алдымда калган бир жолку мээримсиз мамилесин эстей берүүгө да акым жок эле. Бирок, көңүлдөгү кара так өчпөйт экен!..

Ошондо, Мунар, Ширин, мен болуп ээн талаада куушмай ойноп жүргөнбүз. Кокустан жалпак таштын шиштүү учу Мунардын бутуна кирип кетип, кан токтобой ага баштады. Ширин Мунардын бутуна топурактарды уучтап келип сыйпады. Мен чөптөрдү үзүп келип үстүнө жаптым. Шырылдаган кан биздин аракетибизди тоотпостон ага берди. Ошол маалда Шириндин апасы келип, Мунардын бутун кайдыгер гана карап коюп, жардам бермек түгүл, эмне үчүн канап атканын сурап да койбостон Шириндин колунан жетелеп унчукпай басып кеткен.

Андан 4-5 күн мурун балдардын “Байчечекей” журналынан Индия элинин Балдарды Коргоо министри – Ромеша Чандра жөнүндө окугам. Сүрөтү да чыгыптыр. “Бизди коргойт экен” деп ичимден кубангам. Ал инсан өз эл-жеринин балдарын коргоорун ал мезгилде түшүнбөптүрмүн. Көзүнөн жаш буурчактап аккан Мунардын жанында туруп алып алыс жолдогу караандарды күтүп, арасынан бизди көздөй бурулуп Ромеша Чандра жетип келүүчүдөй жол карагам. Мунардын бутун өз колу менен айыктыраарына ишенгем.

Тагдыр – кичинекейлерди деле курдаштарынан ажыратканы өтө кейиштүү. “Көк асманда көк боёк... ” деп, так секире ырдаган Мунар эле.

“Көк боёктор” жерге түшүп, бир бутунан “кызыл боёк” көп аккан Мунар кызды өздөрү жашаган тегерек-чети жок чексиздикке түбөлүккө алып кетишкен.

– Индюктар жумуртка туубай... Жеп кетсең болбойт беле. Тооктукуна караганда берекелүү, витаминдүү. Айылдагы тааныштардын индюктары бар, бүт эле ургаачы болуп жатат. Жакын арадан бу коңшум, аксакалдыкында эле бар, эркек индюк. Анысы да тоокторунун арасында. Эч жакка чыгарбайт. Кургурга зейним кейийт. Кээде куйруктарын жайкалтып жайып алып укмуштуудай азалуу куркулдайт дейсиң. Адам эле эмес айбан да жанында турууга чыдабайт... – деп, кабагы саал-саал жыйрылды.

– Сиздин индюктарыңызга кошуп койбойбу. – дедим.

– Дурус иш кылмак. Жаны бейиште болгур, байбичеси Пери тирүү болгондо өзү эле түшүнүп киргизип бермек.

– Аксакалдан деле сурай бербейсизби?

– Айе, бир жолу сурагам.

– Бербей койдубу?

– Өтө тамашакөй жан да. Кайра мага сөз ыргытат...

– Кандай мааниде?

– Тентек десе... “Жеңе, кокустан өзүңүзгө короз керек болуп жаткан жокпу?”– дейт. Тамашасынын аягына чыкканча эле чыдабай жылып жөнөгөм. Эт-бетим ысып, кирерге жер таппай жаман болбодумбу. Калысымдын алысыраак тууган инилеринен. Тең курлуубуз. Элүү жылдан бери “жеңекелеп” мени менен икая айтышып, азилдешкиси келе берет. Азилин түшүнбөгөн аңкоо болумуш этип кутулам.

– Индюгун азыр мен барып сурап келейинби?

– Тим эле коё туралы. Биринчиден мейманымсың. Экинчиден кызындай, керек болсо небересиндейсиң. Жалгыз индюгун бербей койсо же сени да тамашага чалам деп ашыкча сөзү чыгып кетсе назарың сынып түшпөсүн. Кичүүлөрдүн жаңылыштыгын улуулар кечирип коюшат, “курчтук кылып ийди”, “жаза басып алды”, “жаш да, жымсалдабай айтып салды” деп. Улуулардын жаңылыштыгын кичүүлөр кечириши кыйын. Кандай сөз менен алаксытып кечиришет? Сурабай эле коёлу индюгун, өзүң айткандай “Айга жакын үйдөн” бейгам кетип, бейгам келип жүр. Жалгыз бой турмуш – согуш башталгандагы жаштыгымдан азыркы карылыгыма чейин жандап жүрөт. Жалгыз бой жандар ар кандай абалга кептелишет. Муштумдай булуттун көлөкөсүнөн эле үшүп... Булактын шылдыраганы да шылдыңдап жаткандай туюлат...

– Сиз жалаң ургаачы индюктарды калтырып, эркектерин жок кылып койгонсузбу? – деп Энекени “темабызга” бурдум.

– Былтыр эле балапан кездеринде сатып алгам. Андайында билинбейт экен, чөбүрөшүп баары эле сүйкүмдүү...

– Тооктордуку билинип турат. Короз боло турган жөжөлөрүнүн муйтуйган, чымчым куйругу болот. – деп билерман болдум.

– Элес албаптырмын. Мурдараак эле айылды түрө кыдырып таап келип индюктарыма кошуп койгондо, эмдигиче... Кең-кесири жумуртка жеп кетмек экенсиң.

– Эч нерсе эмес, Энеке. Мындан ары ушундай мүмкүнчүлүк болуп калса эле сизди көздөй сызып жөнөйм. Ага чейин жумурткалашат да...

– Мүмкүнчүлүктү күтүп жүрөсүңбү! Жума күнү эле кечинде баса берсең. Ишемби күнү тигил, дарыянын жээгинде басабыз. Туугандарымдыкына кыдыртам. Жекшембиде чоң жолдун жээгинен эле узатып коюп турам. Кандай машина болсо да токтойт, “байкуш, кемпир тосуп турат” деп. И, баса, бүгүн тигил мектептин жанындагы эң кичүү кайнимдин аялы өзгөчө кубантты: “Шаардык кызыңыз кетээр күнү аялдамага саат канчада бараарын мага акырын айтып коюңуз. Нукура айылдын тамактары менен узатышайын. Билдирбеңиз “сюрприз” да болот.” – дейт. Жакшы нерсени эмнеге билдирбейм? Мага көргөздү, сүзмө куюп коюптур, каймак чогултуп атыптыр, дагы бирдемкелери бар го. “Сюрприз” дегени эмнеси?

– “Билдирбеңиз” дегени ошол Энеке, “сюрприз”. Ал эже жанагыл сүзмө, каймактарын колума алып келип карматканга чейин анын узатышаары, мага эмне берээри жөнүндө укпашым, билбешим керек эле. – деп шылкылдап, күлкүмдү көпкө токтото албадым.

– Шерменде болгон турбаймынбы!? Эми барып Сакенге айтып келейин, “сюрпризиңди” билбей айтып алыптырмын деп.

– Эч нерсе болбойт Энеке, убара тартып барбай эле коюңуз. Ага таарынбаса деле керек. – дедим.

– Таарынбайт дечи. Туура эмес иш кылдым да, барып кечирим сурашым керек. Бат эле келип калам.

Энеке кайнисиникине болбой атып кетип калды. Барган, келгени менен бир топ эле алыс басат. Мен жалгыз калып калдым. Бир маалда эле биз сөз кылып алган, “эр табылбаган” индюктар чурулдашып киришти. Кымгуут-кыйсыпыр салып жатышкандай. Жер силкингени жатабы, жан-жаныбарлар алдын-ала билишчү эле деп шашыла сыртка чыктым. Тиги ирегелеш жашаган аксакалдын жалгыз индюгу “эркиндикке” чыгып алып, Энекенин ургаачы индюктарынын арасында кып-кызыл мурунун салаңдата ылдый түшүрүп, канаттарын жая, каалашынча кербезденип жаткан кези экен. Ортодо бөлүп турган темир тосмону ашып учуп түшсө керек. Энеке зейини кейип айткандай, “кургур”. Жалаң тооктордун арасынан жадаган да.

Энеке келээри менен “сүйүнчүлөдүм”.

– Энеке, сизге сонун жаңылык айтайынбы?

– Айт, айт, өмүрүң узун болгур!

– Индюктарыңыз эми тынбай тууп баштайт...

– Тууп баштайт?

– Тууп баштайт! Аксакалдын индюгу тосмодон ашып өтүп, сиздикилердин бирин калтырбай зордуктап жатат. Жүрсөңүз, көргөзөм!

– Чунагым ии-ий, антип айтпайт. Көп нерсени элебеген, байкабаган мүнөзүң бар үчүн Чунагым дейм да, Чунагым дейм! – мени кармай жөлөнүп алып бүт денеси менен сүлкүлдөп көпкө күлдү. Андан мурун мен да ошентип күлгөм, сюрпризди – “сюрприз кылбай койгон Энекеге.”

– Күйөөлөдү дешим керекпи?

Жоолугунун байланган учу менен күлкүдөн аккан көзүнүн жашын аарчып бүтүп жай сүйлөй акырын гана:

– Кыргыздарда жаныбарларга, канатууларга, адам баласына тиешелүү өзүнчө айтыла турган сөздөр бар. Арман!.. Биздин муун кандай гана нарктуу, таттуу сөздөрдү аталардын сөөгү менен кошо жерге тапшыргансып унутту. Кийинкилер андан бетер. Эми силердин муун! Бири кем дүйнө! Баалуу сөздөрүбүз басаңдап, көмүлүп эле бараткандай. Казылып чыгып, калыбына келээр... Кандан-канга, жандан-жанга өтүп жашаган тилибиздин байыртадан эле касиеттүү экенине таазим этип жүр. Бир эле маанидеги түшүнүктү: Кайрымдуу, Боорукер, Мээримдүү – деген жанга жагымдуу сөздөр менен билдирет кыргыз, мисалы да...

– Энеке, ак чөп башта! Айтсаңыз анда, зордуктады дебегенде эмне дешим керек???

Күлкүсү өчө элек жүзү менен мени “жалт” карап алып, бир нерсесин жоготконсуп кайпалактап:

– Ап-пей ботом, сени күнөөлөп коём. Таппай атам... Алжый баштагамбы? “Коңшу аксакалдын индюгу Энекемдин индюктарын кууду” деп турчу, азырынча...