Исабаева Ж., 2011. Бардык укуктар корголгон

Чыгарма автордун жазуу түрүндөгү уруксаты менен жайгаштырылган

Текст же анын үзүндүлөрүн коммерциялык максатта пайдалануу жана нускасын чыгаруу уруксат эмес

www.literatura.kg сайтында жайгаштыруу күнү: 2011-жылдын 2-июну

Жыпар ИСАБАЕВА

(даректүү повесть)

Аппак машинечен айым борбордук аянтка жеткенде ылдамдыкты азайтып, айланага муңайым карап өттү. Аянттын тегереги али башаламан! Ар кай-ар кай жерде адамдар кечээкиден калган таштандыларды тазалап, жыйнап жүрүшөт...

Жандүйнөсү жанчылып, жүрөгү мыкчыла түштү.

«Бу жалган жашоого убактылуу келгенин деги адамдар качан түшүнөт?!.. Дүйнөгө түркүк болчудай же байлык менен бийликти өзү менен кошо ала кетчүдөй бул өмүрдү, тирүүлүктү мынча эмнеге кордошот?!..” – бул анын тээ качантан берки, жообу табыла элек суроосу эле. Бир чети ага жооп деле издегиси келчү эмес. Тескерисинче улам акыл токтотуп, улам эс кирип, дүйнө таанып, ак-караны таразалай баштаган кезден тартып, ушул ойду ойлоонун өзүнөн каччу болгон. Анткени, улам бир суроо-жооптун артынан улам кийинкилери суурулуп чыгып, жандүйнөсү быкпырдай кайнаган башаламандыкка толуп кетчү. “Койдумчу! – дечү анан өзүн ошол ойлордон жула качып, – Жер каймактагандан жашоо ушундай эмеспи! Анын сырын мен эмес, менменсиген акылмандар, аалымдар чече албай келатпайбы!..”

А бирок, анда деле адамдардын бири-бирине болгон көрө албастыгы, карасанатайлыгы, ушак-айыңы кужулдап, кулагына туш-туштан угула берет! Ансайын жаны кыйналып, ичинен түтөйт. Жакшы кабар, жаңылык алса жаш баладай кубанат. Анан да өзүнө жакпаган бир кызыктай адаты: кандайдыр бир маанилүү маалымат келген кезде, ал өз эркине өзү ээ боло албай калмайы бар. Белгисиз бир күч дегдеңдетип жетелейт да, ошол боло турган опурталдуу окуяны: “Адамдарга айт!” – деп алып жөнөйт. Ал үчүн бул дүнүйөнүн барып турган тозогу ошол! Ааламдан алган маалымат боюнча анан тааныган же тааныбаган эле ким бирөөлөрдү издеп чыгат. Ар кайсы эшикти сагалап, атүгүл канчасынан жаман-жакшы кеп укту?!

Бир ирээт аяны аны шашылыш, таңга жуук ойготту. Алган маалыматы боюнча эртең жумурай журтка белгилүү, кайсы бир укук коргоо кызматкерин Бишкектин ички жолдорунун биринде кырсык күтүп жатыптыр! Аны атайын даярдалган бирөөлөр автокырсыкка учуратат имиш!

– Ким ал?! Аты-жөнү ким?! Мен анын дарегин, иштеген жерин билбесем кайдан табам?! – өзүнүн акыл-туюму аркылуу келген буйрукка адегенде ушинтип каяша айтты ал.

– Табасың! Табышың керек! – деди көкүрөгүндөгү үн. Атүгүл анын аты-жөнүн, дагы ким бирөөнүн фамилиясын атаганда:

– Анысы ким?! – деди Алмаш мойнунан байлагандай жоошуй.

– Жардамчысы! Сен ошого жолугасың! – ушинтти, туюмундагы үн. Ошондон туруп алып, шаарга кыймыл киргенден көз байлангыча ошол эки фамилияны издеп, барбаган жери, баш бакпаган эшиги калган жок! Канча ирээт артына кайтып кеткиси келди. Бирок бирөө-жарым кадамын бура бастырбай, кудум кежигесинен түрткүлөп турган сыяктуу эле. Акыры алиги адамдын өзүн эмес, айткандай эле жардамчысын тапты! Таң саардан анын үйүнөн чыккан жол түшкө жакын мамлекеттик желек илинген имараттын алдына келип токтоду. А бирок анын ичине кириш тозок болду. Айласы куруганда эшиктин алдында туруп алып, кирип-чыккандын баарынан эле: “Баланчаев дегендерди билесизби? Өтө шашылыш, маанилүү маалыматым бар. Көрсөңүз айтып коюңузчу?!” – дей берди. Эшик тоскон кайтаруучулардан суранып, кайра-кайра ичкери телефон чалды. Кудай жалгап, бирөө-жарым айткан окшойт, бир убакта анан жардамчы чыгып келди да:

– Сиз кимсиз?! Сизге эмне керек?! – деди аялды таң калгандай, бутунан төбөсүнө чейин сыдыра карап.

– Сиз ушундай адамды тааныйсызбы? – деди Алмаш таңга маал уккан фамилияны айтып.

– А эмне болду?! – тигил кайра сурады.

– Таанысаңыз, анда бул өтө шашылыш маалымат! Аны алдыда кырсык күтүп жатат. Айтып коюңузчу, этият болсун! – Алмаш жаналакетке түшүп, кырсык болчу жерди убакыт-саатынан бери айтып, бирок тигинин ынанбай жатканын билип айласы түгөнөт. Айткандай эле алиги адам аны мыскылдай мыйыгынан күлүп, шылдыңдагансып басып кетет да, так ошол күнү, так ошол убакта анан, так ошол Алмаш алдын ала айткан кырсык болуп, кыргыздын бир чыгаан уулу белгисиз бирөөлөрдүн колунан жаракат алат! Алмаштын өкүнгөнүн сураба! Анча болду ошол замат эле үзүлүп кетпей, канча убакытка чейин жарым жан кыйналып жатпадыбы, арман! Ал ансайын өзүн күнөөлүү сезип, Алмаштын да чымындай жаны чыркырап, жанчылып жүргөн!

Кудум ошондогудай болуп, атылган октун жаңырыгы аны оюнан ойготту. «Селт!» этип чочуп кетти! Бирок, Кудайга шүгүр, айлана-тегерек тынч, адамдар бейкам. Эми элеки элестөөдөн уламбы, тек гана кулагына угулуптур... “Ылайым эле ошондой болсо экен!.. бул өткөндүн гана жаңырыгы болсо экен! Теңирим элге ыйман, ынсап, ынтымак берсе экен!..” – деп жанталашып жиберди. Чакчалекей түшкөн ой-санаалардан арылгысы келип, радиону бурады. А бирок Алмаштын антип тайсалдай түшкөнүн билген сымак, аны бул сезим, бул туюмдан качыргысы келбегендей, баягы бала кезден кулагына жатталып бүткөн тааныш үндөр кайра дагы угулду:

– Сенин жалакайланууга акың жок, Алмаш! – деди өз дилинен угулган ошол үн, – Көзүң көрүп, көкүрөгүң туйганды башкаларга айтышың керек! Бул жашоодо сенин аткара турган парзың ошо! – ушинтип башталган үн улам жаңырыктап, сезим-туюмунда, көөдөнүндө дагы көп нерселер көк иримдей улам кайра имериле эс-акылын алып, бирок бул абалдан арылам деп өзүн ар кандай амалга салып ала качканы менен, сырдуу күч бура бастырбай, жолун тороп алды!

– Айтпайм! – деди аял да кайдан-жайдан агылып келип жаткан толгон-токой маалыматтарды эсине туткусу келбей. Акыл-сезимине баш ийбей, тээ бала чагынан келе берчү сыйкырдуу сырга акыркы убактарда ушинтип каяша айтчу болгон ал. Эми да ошентти:

– Айткан менен не пайда?! Адамдар азыр мени эмес, Теңирдин өзүн укпай, ким-кимисинин көзүн май басып калган. Канча ирет өзүң берген аманатты айтам деп, канчалардын келекеси, күлкүсүнө айландым?! Менин тегерегимде менин Кудайдан алган кудуретимди өз кызыкчылыктарына пайдаланам дегендер, анан да менин тапкан-ташыганыма айланчыктап, кызыккандар толуп кетти. А бирок көрсөтүп берген оң жолду көпчүлүгүнүн баскысы жок! Анткени ишенишпейт!

– Балким, өзүң да кандайдыр... жаңылып жаткандырсың?..

– Жаңылып?! Кимге болбосун үзүлүп түшүп, жакшылык гана жасаган жазыгымбы?!

– ?!...

– Кай бирине денсоолук, кай бирине бала, кай бирине дөөлөт, кызмат тилеп бердим. Бирок биринен, атүгүл аталаштан, энелештен да жан жыргаткан, кулак кубанткан жакшы сөз уккан жокмун! Жада калса мага сүйүүм да кастык кылды! Ушу азыр жүрөгүм ыза менен кусадан жанчылып турат! Жок дегенде мага кечигип, кемип, адашып жүрүп жолуккан ак сүйүүм далысын салбаса болот беле?!.. Мен ал үчүн колумдан келгендин баарын жасабадым беле?!

– Эмне унчукпайсың?

– ?..

– Жасаган иштеримди атасам эле унчукпай калчу болдуң?.. Же аны айтууга да акым жокпу?..

Жол боюна токтоп, таза абага чыкты. Машинесине жөлөнө, өткөн-кеткен адамдарга сереп салып, ар биринин тагдырын алаканга салгандай көрүп, бирин кубанып, бирин аяп узата карап турганда, бу шыңга бойлуу, ак жуумал, сулууча айым өзү да ким бирөөлөрдүн назарына илинди.

– Апе-ей, өлүгүңдү көрөйүн! Тиги ким?! – жолдун аркы өйүзүндөгү аялдамада турган эки аялдын бири ага бүшүркөй карап, ушинтип чочуп кетти.

– Кайсы?! – экинчиси да ал караган тарапка үңүлө карады.

– Тигичи, машинеге жөлөнгөн?!

– Андай «деловой» катынды сен эле билбесең...

– Билесиң! – биринчи аял аркы өйүздөн көзүн албаган тейден тигини чыканак менен бир койду. – Алигичи?!.. Атың өчкүр?!... Ии, жинди Алмашчы?!

– Кой, ээ?! – ток ургандай ыргып-секирип кетти тиги. – Өл, аа! Чын эле ошо го?!

– Буга эмне болгон?! – көргөн көздөрүнө ишенип-ишенбей, эски таанышына аңкая карашып, баягы бала кездериндей бышкырык атышты алар:

– Эсиңдеби, аның алтынчы эле класстан эрге тийбеди беле?!

– Жыргаганынан дейсиңби… Жүрү ай, барып келели?

– О, коюңчу, жини чарпыйт да?! – кудум ошондогудай тартынчыктады келин,– Апам айткан, андан алыс бол деп!

Экөө анан каткырып бир күлүп алышты.

– «Кара кыздын агынан эмес, багынан» деген чын... Бак айтып койгон го, буга?! – беркисинин жүзүндөгү күлкү эмнегедир жоголо түшүп ушинтти.

– Балким башка болуп жүрбөсүн?

– Ошо эле!

Көп өтпөй эле чаар баштыктарын жондоруна арта салган эки аял жолдун аркы өйүзүнө өтүштү. Алмаш да өзүн беттей, тим эле энесин көргөндөй «кубанып» келаткан аялдарды таанып, же кучак жаярын, же бурулуп басып кетээрин билбей ыңгайсыздана түштү эле, биринчи аял чын эле кубанып келаткандай чаар баштыгын алда кайда ыргытып салып:

– Алмаш-ш?! – деп канатын жая калдактап чуркап келди да, “жинди кызды” өөп-жыттап басып жыгылды. – Кандай? Аман-эсен барсыңбы?! Дени-кардың сакпы?!

Ал ошентип коюп, бир милдеттен кутулгандай беркисине орун бошотуп, четтей бергенде экинчиси да колун бооруна ала эпилдеп, эсенчилик сурады. Оозу учунан:

– Жакшы. Өзүңөр кандай жүрөсүңөр? Эсенчиликпи? – деген Алмаштын көз алдына баягы бала чагы, так ушул кыздардан корунуп, чүнчүгөн жүдөңкү кебетеси элестеди. Ошондон уламбы, алар канчалык эпилдеп-жеп￿￿де￿е￿￿сай￿н д￿н￿-боюн ала качып, жыйрыла берди. Ая￿дар күткөндөй алар менен эзилишип, чечилишип, кантип машинелүү болуп, кантип ушундай солкулдаган чырайлуу айымга айланганынын айтпай, салкын тартты.

– Чоюлбай өл, аа! – деди азыр эле жакшынакай коштошуп бараткан аялдардын бири, – Кербезденет, тим эле!

– Өл-лүгүн көрөйүн! Тим эле бизди теңине албай калган го..!

Алмаш курдаштарынын эмне ойлоп, эмне деп баратканын билип эле атты. Билген менен таарынбады, тек гана аларды аяды.

Эмнегедир ал балалыгын да, бой тарткан кезин да тап-такыр эстегиси келчү эмес! Ата-эне мээриминен эрте ажырап, сербейип ар кимдин көзүн карап, кор болгон балалыгы көз алдына тартылган сайын сайсөөгү сыздап, жүрөгү каначу. Өчөшкөнсүп, алиги аялдар ошонун баарын кайра баштан эске салып кетпедиби! Өзөгүндө өксүк болуп жашап калган бала күндөрүнө эми… кайрылбай коюуга бу саам кудурети жетпейт эле!

– Ошент! – деди жана унчукпай, тунжурай калган көкүрөгүндөгү үн да кайдан-жайдан жаңырыктап, – “Жокту – жок табат” эмеспи, балким ара чолодо издегениң да табылаар?..

Айым машинесин от алдырып, ат тизгинин ойдо жок жерден эле түштүктү көздөй бурду. Эми ойлосо, Ош тарапка бара элегине көп болуптур. Күнүмдүк тиричилик менен алпурушуп жүрүп башта байкабаганын көр, айылын, айрыкча кызын абдан сагыныптыр!

Ошентип, оңой менен бөлөк-бөтөндөрдөн бошобогон ой-санаасы бу саам балалык чагы менен туулган жердин талаалары, тоолорунда баратты...
***
“Качандыр-качандыр биздин Башбулак да кудум бейиштин төрүндөй кооз, бак-шактуу айыл болуптур. Тармал-тармал булактар ар кай-ар кай жерден “чуркап” чыгып, таштан-ташка секирип, ойноп акчу экен... Ошондой бакубат күндөрдүн биринде анан... айылдын эли каргышка калыптыр…”

Бир жолу чачын өрүп отуруп, апасы айтып берген ушул жомок тырбыйган арык, кичине кыздын эсинен такыр кетпей, эс тарткан кезде деле түшүнө кире берчү... Баарынан да таң калганы, сайдын суусунун тээ жогору жактан татынакай агып келатып эле, булардын айлына аз калганда жер жутуп кеткендей жоголуп кеткени! Эс тарткандан тартып эле Алмаш ушул “табышмактын” жообун издей берүүчү. Суу бойлоп, улам кайра жогору барып, суунун агымы менен улам кайра ылдыйга жөнөчү. Кокус жаза тайып байкабай калбайын деп, суунун шарынан көзүн албай тирмийе тиктеп, тикилдеген боюнча келет эле. Бир убакта эле... жок! Эми эле өзү менен келаткан суу дайынсыз жок болуп кетчү!

Табияттын бул кубулушу ага али күнчө табышмак.

Ансайын апасы айтып берген эски жомок эсине түшөт.

***
“... Бул окуя илгери-илгери болуптур.

Ала-шалбырт жаз келип, жаңы эле ак кар, көк муз эрип, күндүн тумшугу жылый баштаган маал экен.

Канча бир күндөрдөн бери тынбай, нөшөрлөп жааган ак жаандын арты акыры селге айланып, укмуштуудай алаамат болуп кетээрин билип, айылдын аксакалдары элди баштап, тоого чыгып кетишет экен. Жалгыз гана кай жактандыр жер кезип, эч нерседен кабары жок келаткан думана менен эшеги тилсиз жоого жем болот!

– Жардам-м?! Жардам бергиле-е?! – деп жанталашат экен бечара абышка! Бирок ага эч ким... эч бир адам даап жардам кылбайт!

– А сизчи?! – дейт кыз чачын өрүп, “жомок” айтып жаткан апасына имериле карап, – Атамчы?!

– Жок, бул окуя тээ илгери-илгери болгон да! Анда атаң экөөбүз да, биздин ата-энелер… алардын ата-энелери да али төрөлө элек болчу экен.

– Анан?! – дейт бечара думанага бору ооруп, тынчсызданган кыздын кичинекей жүрөгү дикилдеп, кабагын чытып, – Анан ал суудан кантип чыгыптыр?!..

– Чыкпай калыптыр! Ошондо Кудайга үнү жеткен шордуу думана: «О, мерез эл! Эзели сууга жетпей, сайыңар какшып калсын! Айлыңардын башы көл болсун да, аягы чөл болсун!» – деп каргаган имиш. Айткандай эле, ошондон кийин баягы күрпүлдөп аккан сай да, кыз-келиндер кылактап сууга келчү булактар да кан буугандай токтоп, Баш-Булак суусуз калыптыр!..”

– Думана ата-а! Мен баратам-м, думана ата! – чуркап да, ушинтип кыйкырып да, ыйлап да баратат кыз.

– Тигил Бектин кызы го?! Ага эмне болгон? Эпкиндеп калгандан сообу?! – дешип, чымын-куюн болуп, ким бирөөгө кол булгалап, кыйкырып ыйлап кетип бараткан кызды көргөндөр аңкая карашат. Алмаш болсо алардын өзүнө таң калат: «Эмнеге чоң кишилер кызык?! Эмнеге алар ушундай?! Эмнеге алар таш боор?! Эмнеге алар адам агып баратса жардам кылбай, аңкайып карашат?!»

Суу болсо байкуш думананы ансайын бултактатып, өчү бардай алып кетип баратат!

– Азыр! Азыр… – деген кыз сууга бой таштайт. Бирок, күрпүлдөгөнү менен суу ташкыны ага абадай жумшак, буладай жеңил, ого эле жагымдуу сезилди. Ошон үчүнбү, суу жиреп, кудум балыктай сүзүп баратып таң калып коет: «Суу жумшак... боорукер... жакшына экен го? Эмнеге анда думана ата агып баратат?»

Мына, апасы айткан чокчо сакал, буудай ыраң думананы ал жакындан көрдү! Көрдү да, ого бетер таң калды: Думананын өңүндө коркуунун белгиси жок! Тескерисинче көздөрүнөн нур жанып, бешенеси жаркып, эки ууртунда күлкү жүрөт?! Неге?.. Бул суроого кайра эле өзү жооп таба койду: «Аа, мен жардамга келдим да, өлбөй калдым деп ошого сүйүнүп жатпайбы!..» Өз оюна өзү кошо «жарк» эте сүйүнгөн кыз думанага быйтыйган колун сунат. Думана бир колуна эшегин жетелеп алыптыр. Анан калса экөө тең эбелектей болушуп, эң эле жепжеңил экен!..

Алар жээкке чыгаары менен адырлардын арасы кулак-мурун кескендей жымырай түштү. Эми эле бүт кокту-колотту, талаа-түздү дүңгүрөтүп, күү-шаа түшүп, кулактын кужурун, жүрөктүн үшүн алган сел да жок! Көздөн кайым болуп, эмнегедир жерге сиңип кеткендей жок болду да калды!

Айлана-тегерекке аңкая карап, эмне болуп жатканына акылы жетпей, айланып турган кызды думана эркелете маңдайынан сылап, күлө багат. Атүгүл анын эшеги да акылдуу окшобойбу...

– Минесиңби? – кыздын ошого назар сала калганын байкаган думана ушинтет.

– Минем! – эми элеки эс-акылын айран кылган укмуштун баарын унута салып, кудуңдап сүйүнүп кетет кыз.

Аны жерден тап-так көтөрүп ала койгон абышканын колу да, эшектин жону да кудум булуттай жумшак экен. Өзүн абада учуп бараткандай бир башкача жеңил сезип, кытылдап күлөт кыз.

Думана менен эшек ага аябай жакты. Үйүнө такыр баргысы келбей, тээ көз байланып кеткиче алар менен жүрө берип, бир убакта апасы айткан тармал булактар эсине «кылт» эте түштү да:

– Думана ата, эми биздин сууларыбызды кайра бересизби? – деди Алмаш. А бирок ага жооп алгыча алда-кайдан:

– Алма–аш! Оо-уу, Алматай-й?! – деген апасынын санааркаган, ыйлаган үнүн угуп «селт!» этти. Эми эле жанында турган думана менен эшек да коркуп кеткендей, көздөн кайым болуп кетти. Тегеренип таппай калды кыз. Аларды жоготуп алганы үчүнбү, же жалгыз калганы үчүнбү, же апасынан коркту бекен, жүрөгүнүн ичинде таруудай бир нерсе тегеренип-тегеренип, тамагы жашка муунуп кетти. Балким, ал анда жаңы эле тапкан эң жакшы «досторун» эми эч качан көрбөй каламын деп корккондур? А балким, ал думанадан тээ качандыр соолуп калган булактарын кайрып ала албай калганына ызаланды бекен?..

– Мында жалгыз эмне кылып жүрөсүң, балам?! Бая, саардан бери үйгө келбепсиң го?! – деген апасы кызын бооруна көтөрүп ала коюп:

– Айтчы, кайда жүрдүң? – деди. – Курган жаным, чуркап кеткениңден ойноп-ойноп кайра келер деп, ишке жөнөп кетпедимби! Ошондо эле артыңдан келсемчи?! Жанагы киши да кызык, издеп койсо эмне болот эле?!.. – күйөөсүнө нааразы боло, апасы ушинтип күңкүлдөп келатты. Бирок кызы алардын бирин укса, бирин укпай, эчак эле шылкылдап уктап кеткен.

Таттуу түш көрүп, чукуранып ойгонгон кыз апасынын бышактап ыйлаганын укту:

– Бала эртеден кечке оозуна наар албай, талаалап жүрүптүр! Карга-кузгун жеп кетет деп ойлогон жоксузбу? Мал жоголсо деле издейт экен!..

Демин ичине катып, экөөнү төшөктүн астынан шыкаалайт кыз.

– И, басанаактыгынан көрсүн! – дейт көк чайдан дембе-дем ууртап отурган өгөй атасы, – Мунуң жин даарыгандан соо эмес! Бу... атасы түзүк беле, өзү?!

– Э, коюңузчу, каяктагыны айтпай! – ыргып-секирип, чычалайт энеси, – Бала да!

– Бала болбой, башын жеп калсын!!!

Өгөй атасынын чын дилинен баса айткан сөзүнөн “селт” этип, чүмкөнө калган Алмаш, апасынын да жүрөгү ыргып кетчүдөй «болк!» эткенин туят. А бирок, эрине кайра акаарат айтып, кызына болушууга андан ары кудурети жок. Анда эле үйдүн куту учуп, чыр-чатак чыгат. Өгөй атасынын мурунку аялынан калган эки кыз да ошону билип алган. Кээде жап-жакшынакай ойноп отуруп эле чырылдап ыйлай беришет. Андайда өгөй атанын күрөктөй колу Алмаштын кежигесине, далысына же куйругуна «күпүлдөй» түшөт. Көнгүчө көмкөрөсүнөн, чалкасынан кулап түшүп, башы-көзүн калкалап ыйлап ийчү кыз эми таштай катып, тарамыштай түйүлүп, көздөрүн бекем жумуп, титиреп тура бергенди үйрөнгөн. Сооротоору болбогон соң, ыйлаганда не?!

Кийинки күндөрү өгөй атасынын кыздарынан качып, башка балдарга да кошулбай, эч кимге окшобогон «достору» менен гана сүйлөшүп, ошолор менен ойноп, ошолор күлсө күлүп, ырдаса ырдап, өзүнчө жүрмөй адат тапкан. А бирок, Алмаш бир нерсеге таң калчу: Эмнегедир анын «досторуна» өзүнөн башкалар бүт кайдыгер, көрмөксөн сыяктанышчу. Кайдан-жайдан пайда болуп, кайра эле ошондой көздөн кайым болуп кетишчү достору да башкаларга бой салчу эмес. «Эмнеге?!..» Бирок, бул суроого жоопту өтө кийин, кеч тапты: А көрсө, Алмаштын жанында турушуп эле адамдар аларды көрчү эмес турбайбы! Бала эме аны кайдан билиптир?! Билсе башкачараак болбойт беле!

Алмаш “досторун” элеңдеп издеп калчу. Ошону билгендей алар да кайдан-жайдан пайда боло калышат эле. Алмаш аларды көргөндө жан алы калбай сүйүнүп кетчү да, ошолор менен тең жарышып чуркап кетчү. Кээде дарактын, үйдүн, тоонун башына кантип чыгып кеткенин өзү да байкабай, кээде “достору” менен ошо жерде кучакташып, уктап да калар эле.

Бечара апасы андайда аны күндөп-түндөп издеп, ыйлап жүрүп таап келчү. Бир жолу аны боз-ала чаңга оонап, үңкүрдө уктап аткан жеринен таап алып, эс-учун жоготуп, өлүп кала жаздаган. Ошондо да өгөй атасы:

– Жогот кызыңды! Башка бала-бакыраны жини чарпый электе, ылдам жогот! Бобосо өзүң кошо кет! – деп апасын чыңыртып урганы эсинде. Алмаш ошондо биринчи жолу ушинтип ойлогон: «Эмнеге мени жинди дешет? Жиндилердин акыл-эси кем болот да? Мен жакшы эле турам?! Же тигил досторум менен ойногонумду жактырбай жатышабы?! Алар жакшы эмеспи?! Мени урбайт, таарынтпайт?..»

Күндөрдүн бир күндөрүндө апасы аны демейдегиден эрте ойготту. Эмнегедир маанайы пас, көзүнүн кычыгында эки тамчы. Бирок аны сыртка чыгарбай, тиштенип алыптыр. Алда неге катуу санааркап, ким бирөөгө катуу таарынганы көрүнүп турат. Анан калса, акыркы күндөрү ал Алмашка да баягыдай үзүлүп-түшпөй калды. Анткени күйөөсү анын баскан-турганын бүт кылдат байкап, аңдый берчү мүнөз күткөн. Атургай акыркы күндөрү:

– Ии, анын тентмиш атасын сүйүп тийгенсиң да, ээ?! Ошон үчүн кызын кыйбай атпайсыңбы! – дечү болгон.

– Тентисе ушул бала үчүн тентигендир да...

– Тарт! – өгөй атасы андайда калчылдап-титиреп кетчү, – Тилиңди тарт! Жетимди азыр жетимдер үйү багат! Көзүмө көрсөтпөй алып барып сал!

Апасы да акыры ушуну эп көрдү окшойт. Өгөй атанын ирегесинде итерилбей, барса барсынчы деди го. Бир күнү Алмаштын кийим-кечеси салынган муштумдай түйүнчөктү төбөсүнө көтөрүп, бир колу менен кызын жетелеп, таң эрте жолго чыккан. Эмнегедир секелек кыздын эт жүрөгү баарын сезип, алдыда аны анчалык деле жыргалдуу күндөр күтүп турбаганын туйганы менен, бир чети бир тоодой азаптан – өгөй атасынын каарынан кутулганына сүйүнгөн. Ошондо да, бала туруп өзүн-өзү алдап, ушул үйдөн өзү менен кошо апасы да бирге кетип, ушул жолдор аларды жакшы күндөргө агызып бараткандай тепилдей басып, тоо тараптан кылтыйып келаткан күн жебесин күлүмсүрөй карап, улам бир көзүн ачакей, жумакей кылып ойноп, анткен менен унчукпай ыйлап келаткан апасын аяган. Кичинекей жандүйнөсүн жабалактап, жообу жок суроолор жанчып бараткан: “Эмнеге апам өгөй атамдан, анын баласынан коркот? Эмнеге алар урушса, урса деле унчукпай жашай берет?! Эмнеге апам бул чоочун үйдөн кетип калбайт?!..”

Ушул үйдөн кетишсе эле апасы экөө бүт азаптан арылчудай сезилер эле ага.

– Апа, бүт кыздар-балдардын аталары тирүү, а эмнеге менин атам өлүп калган?.. – деген бир убакта.

– Атаң аябай жакшы адам эле да, кызым.

Апасынын жообуна түшүнбөй, аңкая караганында:

– Жакшы кишилер ал жакка да керек окшойт да, кызым, – деген апасы анын суроосун айттырбай биле коюп.

Балким, бала болсо да эсинде сакталып калар деди бекен, же тек гана кызынын атасы менен өткөргөн азаптуу да, бактылуу да күндөрүн эстеп, көкүрөк-көңүлүндөгү көксөөсүн суутуп алайын дедиби, анан апасы жол бою Алмашка атасы тууралуу айтып, кобурап барган...

***
...Анда Атамекендик согуштун жаңы эле бүткөн маалы болчу. Эрлери согуштан келбей калган жесирлердин ичинде мен да бар...

Бирок, арадан бир топ жылдар өткөндөн кийин сенин атаңа жолуктум. Маркум атаң шыңга бойлуу, күлмүң көз, акжуумалынан келген чырайлуу жигит болчу.

– Өзбекстандан ылайыктуу бирөө-жарымды таппадыңызбы? – деп кийин тамашаласам:

– Ошон үчүн сени таап келдим да, – деп күлүп калчу. Оштон каттаган бирөө-жарымдан мен тууралуу угуп, атайын издеп келиптир. Ошентип баш коштук. Теңирим кошкон ошол күндөн тарта экөөбүз өзүбүздү бул дүйнөдөгү эң бактылуу түгөйлөрбүз деп билчүбүз. Бирок бу жалганда дүйнөсү түгөл, телегейи тегиз, төгөрөгү төп эч ким болбойт экен. Кудайым бизден да бир нерсени – башты кемитти. Улам көрүнгөн ымыркайыбыз улам кайра чымчык болуп учуп кете берди. Жаратканга жалынып жүрүп, акыры эжеңди токтотуп калдык. Аны да аман калса экен деп ырымдап, киндигин балта менен кестирип, атын Балтыш коюп, башка бирөөлөргө асырап бердик. А бирок, андан кийин да эки уулдуу болуп, экөөнү тең алты ай болгон кезинде кайра жоготуп алдык.

Экинчи уулумду жайына берип, кан жутуп отурсам, короочу итибиздин да күчүгү өлүп калыптыр. “Алыс алып барып көмүп кел” деп атаң күчүктү шоопурунан берип жиберген. Бир убакта сыртка чыксам, бечара ит баягы күчүгүн кайра таап келип, башына жаздап алып, көздөрүн жашылдантып жатыптыр. Аны көрүп: “Ушул итчелик боло албаганымды кара!..” – деп бир сай сөөгүмдүн сыздаганын айт! Атаң кургур ошондо күйүттөн да мени аяп, мүңкүрөп калган.

Ошентип, башкаларга окшоп Теңирден дүнүйө-мүлк эмес, ымыркай гана сурап-тилеп жашачу болдук.. Ошондой күндөрдүн биринде атаң түш көрүптүр. Түшүнө бир аксакал карыя кирип:

– Кайын журтуңда ыйык булак бар. Ошого барып сыйынып, элдин батасын алсаңар гана балаңар токтойт, – деген экен. Өзбекстанда элге алынган, абройлуу прокурор болчу атаң! Бала үчүн анан үй-жайын, кызматын, бардыгын таштап салып, кайын журтуна келди!