Көңүл аттуу чыгармасы кыска, психологиялык мүнөздө чагылдырылган. Бөлөкбаева В. Көңүл. Прозалык чыгарма. Б.: Фиеста Бланка, 2008. 98 б китебинен алынды
жүктеу/скачать 446 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 10. Гүл-Гүл эжей
8. Менин жарык, жаркын адамдарым Баш-аягы жок ойлорду ойлой берип деле чарчайм. Чарчап бүткөндөн кийин үшкүрүгүм башталат. Анан: “Ким эле, үшкүрүгү токтобогон?” – деп ысымын таба албай, элесин да элестете албай акыл-эсимди убарага салып келгем. Таптым, Алыбай-ата экен. Андан бери көп жылдар өттү. Алыбай-ата биздикине бат-бат каттачу эле. Чечилип сырдашаар, теңтуш болуп тамашалашаар адамдары тай атам менен тай энемдир. Ал бир топ күн биздикине каттабай калса кадимкидей жол карап күтөөр элек. – Бешөө келатат, кокуй, тосуп алгыла! – дечү кубанып алган тай энем, Алыбай-атанын келатканын биринчи көрүп калса. Өзү чоң күзгүнүн алдына барып, жоолугун түздөп салынып. Чын эле бешөө келүүчү эле: Алыбай-ата, колуна конуп алган кушу, минген аты, ээрчиген 2 тайган иттери. Биз өзүнчө эле “музыканттардын оркестрин” тосуп алгандай болобуз. Алыбай-атанын көрүшкөн бийик үнүн коштоп, кушу да бутундагы томогосун шалдырттатып жиберет. Дайыма күттүргөн мейманыбызга арнап даамдуу “беш бармак” тамагын жасаганга киришчү, тай энем. Тай атам жал-куйругу төгүлгөн атынын алдына дароо эле суу куюлган идишти коёт. Тай атам акылдуу! Бүт жан-жаныбар суусарын билет! Анан алдына чөп таштачу. Кушуна арнап, сөзсүз бир тоогун курмандыкка чалат. Тайгандарына “сый тамак” жасоо менин милдетим болгондуктан тай энем өзүнчө казан, картошка, күрүч жана кичине май бөлүп берет. Эми ойлосом, эң биринчи казан кармоомо түрткү беришип анан колумдан эң биринчи даам сызган – Карагат жана Мандалак аттуу тайган иттер болуптур. Алардын курсактарын тойгузганга камынып, жеңдеримди түрүнө баштаганда Алыбай-атанын мактоосуна маарычумун. “Кара кызыбыз иштерман”, “Мандалак менен Карагат бүгүн дагы эң таттуу тамак жешет”. “Кара кызым” дегени жакпаганы менен берки мактоолорун укканды жактырам. Сүйүнгөнүмдөн кыймылым ого бетер чамгаракка айланат. Кара кызды “жайгарып” койгондон кийин сакалын сылаган Алыбай-ата куудулдана тай энеме кайрылат. – Ээсин сыйласаң, итине сөөк сал, – дешчү беле... Анткен сайын тай энемдин колундагы жиликтердин биринин эттери шылынып алынып, сөөгү колумдагы казанга түшөт. Ошондо Алыбай-ата сүйлөсө деле, күлсө деле үшкүрүнө берүүчү. “Эмне үчүн тай атам минтпейт?” – деген оюмду ичиме сактачумун. Анан дагы таңкалганым, тай атам да, тай энем да башкаларга салыштырганда Алыбай-атанын карээги менен тең айлана бөйпөңдөшүп калышаар эле. Анын келгенине укмуштай кубанып атышканын билгизишкенсип сөз арасында кыткылыктай күлүшүп. Куран окуткан жерге да барбай коюшуп, ал жак жөнүндө ооз ачышпай. Алыбай-атаны биз менен кошо күтүп: жайкысын сүрсүгөн эттер, кышкысын алма, коондор сакталуу эле. *** Жер-жемиштер бышып, кээ бири түгөнө баштаган маалда Алыбай-ата келип калды. Биз үчөөбүз мурункудай эле “бешөөнүн” камылгасын көрүп жүргөнбүз. Ошо саамда тай атамдар сыртта эле. Чарчап келген го, Алыбай-ата үйүбүздөгү эң жасалгалуу бөлмөнүн төрүндө жаткан. Мен үйдөн кол аарчыгыч издеп таап, сыртка чыкканча эле 5-6 жолу үшкүрүп ийди. Үшкүрүктүн үнүн укканым менен “үшкүрүк” деген сөздү айтканды да билбей, ал сөздүн маанисине деле түшүнчү эмесмин. Чыгып баратып: – Алыбай-ата, сиз эмне үчүн үйдү дайыма эле “уф-ууф-ууфф” деп үйлөй бересиз? – дедим тостоюп. Үйдүн төбөсүн карап турган калыбында дагы бир жолу үшкүрүнүп (үйлөп) койду, унчукпай. Укпай калдыбы дедим. Бала кезде суроону берип алып жооп укмайынча жылмай жок да. Карап тура бердим. Бир маалда каткыра күлүп, жаткан жеринен туруп, мандаш токуна отуруп, башын өйдө көтөрүп: – Кара кызым десе, силердин үйүңөрдү үйлөп туруш үчүн келип жүрбөймүнбү,– деди жүзүн кызаруу каптап. – Үйдү үйлөш керекпи? – Ий-ээ, иттерге тамак жасап берген кызы бар үйдү үйлөш керек. Мына эми! Булуттардын үстүндө же терезеден колду сунуп кармап алыш үчүн булуттардын арасында жашасак деген тилегим аткарылмак болду! – Биздин үйдү мындан да катуу, катуу үйлөй аласызбы? – Үйлөй берейин, үйлөй берейин анан? – Үйлөй берсеңиз, үйлөй берсеңиз, анан асманга чейин үйүбүз чоюлса биз булут, жылдыздар менен чогуу жашап калат элек да! –деп колумду кенен жайып барып өзүмдү “кучактап”алдым. – Асманга чейин чоюп үйлөбөйм. Үйдү ушул бойдон эле үйлөп учура алам! Анда кайда жашайсыңар? – Бизди кошо учурсаңыз болобу? – Болот. Эң сонун болот. Оозумдун күчү жетет, – ишенимдүү айтты. Сары, жашыл шарларымдай учуп баратканыбызды кыялдандым: каалгып бак-шагы менен көтөрүлүп “жөнөгөн” тамыбыз, небересин жонуна миндирип алган абышка менен кемпиринин буттары жай көтөрүлдү... Кыял, кыялдар! Силер жаркыраган нуруңар менен маңдайымда пайда болуп анан бат эле жок болуп кетесиңер. – Кара кызым дейм, ой, кара кызым дейм. Оозумду карап туруп эле эч нерсе укпай атасың да! Мен дагы силер менен учсам болобу? – Болот. – чопочоң эле киши менден уруксат сураганын. – Ий-ээ, жакшы, жакшы... – Атыңыз, кушуңуз, иттериңизчи? Карагат, Мандалактар калып калышабы? – Аларды да үйлөйм. – А сизди ким үйлөп учурат? – чыйпылыктай шашып сурадым. – Мени Жер үйлөйт! – деп алып, өз сөзүнөн өзү чоочуп ийиндерин өйдө көтөрүп алды. Башка эч нерсе айткан жок. анан башын алдыга эңкейтти. Чекесиндеги бырыштарына дагы бырыштар кошулганын көрдүм. Жүзү ылдый карап турса деле көздөрүн жумганы байкалды. Ошол калыбында уңулдап ыйлап кирди! Коркконумдан сыртка атып чыгып, дүркүрөп өскөн калың багыбыздын чет жагын көздөй тызылдап чуркап жөнөдүм. Ал жерде бутактары жайылган алма өсөт, баш жагына чейин чыгып барып үзүп жечүмүн. Ошол алманын жогору жагындагы ичке бутагына чыгып олтуруп алдым, бутумду ылдый түшүрүп. Жалбырактардын арасынан шыкаалап үй жакты карасам тай атам, тай энем экөө от жаккан кемегенин жанында пайда болуп калышыптыр. Бир маалда үйгө кирип кетишти. “Алыбай-атаңды эмне үчүн ыйлаттың?” – деп эми мени урушат, өзгөчө тай атамдан коркуп атам... Алманын башынан түшпөйм. Кокус түбүнөн аралап жиберишсечи? Анда кантем? – ушулардын баарын ойлоп коркконумдан кирпиктерим суулана баштады. Күнөөм көп. “Булуттардын жанында жашабай калдык”. Мандалактар ачка, эми тамак жасаганга киришкенимде... Көпкө жымжырт болду, “аңдып олтурган тарабым”. Майда бутактарды бекем кармабай колумду эркин койгум келет. Бутакта “конбой” баскым же бир нерсеге жөлөнүп олтургум келип чыдамым кете баштады. Бир маалда үчөө үйдөн чыгышты, жа-аай басышып бери көздөй жөнөштү. Арттарынан эшикте суналып уктап жатышкан Карагат менен Мандалак ээрчип алышты. Ана, мага дагы “бешөө келатат”! Көрүп калышыптыр бекинген “жайымды”. Дагы бир бутакка жогорулап чыгып алдым. Алар жакындаган сайын улам өйдөңкү бутакка жылам. Башымды ары-бери буруп жалбырактардын арасындагы жылчыктардан алардын жүздөрүн аңдыйм. Ачуулангандары байкалбайт. Алманын түбүнө келип калышты. Анан эң бийик бутакта кыймылдабай (калтыраганымды кошпогондо) отурган мага карашты. – Түшөгой, Алыбай-атаңдын, сенин да курсагың ачты, – деди тай энем эч нерсе болбогондой. – Этиеттеп түш, балапаным, жыгыласың, - бул тай атамдын Алыбай-ата менен сүйлөшүп атып мага кайрылганы. “Коёнум” дечү эле, алманын башында “конуп” олтурганым үчүн тай атам канаттуулардын балапанына теңеп салды окшойт. – Кара кызым, мага бир алма ала түш. Эзилип бышканынан танда, тишиме жумшак. Азыр көрөсүңөр, кызыбыз эң таттуусун алып түшөт! Алыбай-атанын ушул сөзү жеп жүргөн каймагымдай жакты. Так маңдайымдагы бутакта илинген чоң алманы үзүп алдым. Кантип чыккам? Түшүп келе жатканда бутактар чырмалышып дегеле коё бергилери жок. Алмамды Алыбай-атага карматканча ашыктым. Бир колу менен менин чачымдан сылап, бир колу менен алманы тиштеп, ырахаттана жеп баштады. Качканымдын себебин сурашкан да жок, урушушкан да жок. Дегеле мен жөнүндө сөз жок. Бою кыскалар алдыда келаттык. Мен, Карагат, Мандалак. Артта бою узундар. Алыбай-ата, тай энем, тай атам.
– Эмнеге Алыбай-ата үшкүрүнө берүчү эле? – Ым-мм, тооба... Сенин да эсиңде турбайбы. Чымынга да Кудай жалгыздык бербесин! Ал кезде Алыбай-атаң жалгыз жашачу. Үйлөнүп, ажырашып... – Ажырашса анда... Жаман киши болгон экен да. – дедим. – Антип айтпа! – башын чайкап, кабагын түйдү. – Анда ажырашпайт эле да? – Ажырашкандардын баары эле жаман болбойт. Мейилкан менен перзент болбогону үчүн ажырашты эле. Кийинчерээк дагы үйлөндү. Акыркысын алганда биз теңтуштары үйлөндүрдүк. Бир да жолу ымыркай жытын жыттабады. Ошондуктанбы, аялдары менен ширелишип жашай албады. Бала деген аял менен күйөөнүн ортосун бекемдейт турбайбы. Алыбай-атаң жалгыз жашаган тагдырына, баласыз өмүр сүрүп жүргөнүнө үшкүрүнсө керек анда... . Менин жарык, жаркын адамдарым! Алыбай-атанын жалгыздыгын, баласыздыгын ичтеринен аяп, сырттарынан билгизбей... Сүйлөп койсо эле каткырып, кылаар иштерин жыйыштырып, ачылып-чачылып, элден башкача эркелетип тосуп алышкандары эми мага түшүнүктүү. 9. Күзгү Жасанып келип каранганда койколоктойм, өзүмдү – өзүмө көргөзүп жаткан буюмум менен ишим жоктой. Башка күндөрү күзгүмө дооматымды артып нааразымын. - Сен, сен эле... Ушинтип тилденип алам. Илинген күзгүмдүн бетиндеги чаңды көпкө чейин сүртпөй коём. Атайын башка күзгүгө каранып ойкуштанам. Алым жеткени эле ушул күзгү. Урушам, угат, унчукпайт. Мындан да бир күнү үн чыгып кетеби деп корком. Унчукпай жүрүп уугуп бүткөндөрдүн ички бугу жердин силкингенинен да күчтүү болооруна күбө болгом. Кубанып карасам күзгүм да кубанып турган болот. Муңайсам, муңаят... Жагымсыз аял караса, Каранып анан наалыса, Айыбым эмне? – дейттирсиң. Күзгүм, күзгүм, Күзгүм, уккун сен гана: Кайсыл жылы, Кайсыл кылым билбеймин, Мен кайра бир, Жаралаарым билемин. Карагаттай, Кара болот көздөрүм. Ак кайыңдай, Бойлуу болом буралган. Анда деле, Сүйөм Көк-Жер ортосун, Анда деле, Тамгаларга тизилем. Бул өмүрдө Жолукпады бир сүйүү, Ал өмүрдө, Сөзсүз ага кезигем. Жалгыз болбойм, Жарым болот жандаган. Жабыркабайм, Бала төрөйм жайнаган. Ар каранган, Күзгүм болот бактылуу, Ар биринде, Сулуу болуп мен калам. 10. Гүл-Гүл эжей Кыйла мурун. Тээ илгери десем деле болчудай. Чоң апалардын анан мугалим эжейлердин эң сулуусу биздин гана кыштакта жашайт деп жыйынтык чыгаргам. Чоң апалардан менин чоң апам, жүзүндө калдары бар. Эжейлерден – 2 - “г” класска сабак берген Гүл-Гүл аттуу эжей. Ал кыштагыбыздын дал ортосундагы муз сымал жалтыраган чатырчасы бар үйдө өзү эле жашачу. *** Күз ортолоп, суук боло баштаган. Ал күнү атам жумушуна кеткен бойдон келбей калды. Түн кирип уктаар маалыбыз жакындаганда апам мага: – Сен дагы жылуулап кийин, – деп коюп, инилеримди кийинте баштады. – Кайда барабыз? – дедим. – Бала деген сурабайт. Апам үйдү бекиткен жок. Жөн гана эшигин жаап койду. Чөбүрөтүп төртөөбүздү ээрчитип жөнөдү. Кууш каналга орнотулган көпүрөдөн, фото салондон өттүк. Нуржигиттин үйүнүн жанына жеткенибизде мени алдыга салып, инилеримди жетелеп алган апам: – Жайыраак баскыла. Чурулдабагыла,– деди. Андан ары Гүл-Гүл эжейдикине жакындадык. Апам бизди токтотту. Үнүбүздү чыгарып же кыймылдасак токмок жээрибизди эскертип, колдорубузду кармаштыра тизилтип тургузуп коюп, Гүл-Гүл эжейдин жолду карагансыган терезелерин көздөй акырын басып жөнөдү. Бирөөсүндө жашыл пардо тагылып, жарык күйүп турат. Апам шашпай басып барып ошол “жашыл терезенин” түбүнө кулагын тосуп бир азга турду. Андан ары жылып өтүп, жанындагы жарыксыз “кара терезесин” тыңшап, аерде көбүрөөк турду. Биз чурулдаганыбыз жок. Керек болсо, таң калганыбыздан бирөөбүздун да дем алганыбыз билинбейт. Апабызга терезелер “кызыктуу” болсо, бизге апабыздын түн ичиндеги кыймыл-аракети түшүнүксүз. Бир маалда артка бурулуп, шырп алдырбай жаныбызга жеткенден кийин кайра артка, үйгө ээрчитип жөнөдү. Бизди эч ким көргөн жок, Нуржигиттин гана эшеги көрдү окшойт, байланып турган жеринен аңылдап айкырып ийген. Кызматтык машинасын айдаган айдоочусу менен атам ал күндүн эртеси келди. Ыш, кымыз жыттанышып. Жайлоодо көп жылкы баккан досунукуна барып, күз мезгилинин кымызына мас болуп, мурунку күнү чыга албаса керек. *** Кар жаагысы келип, айлана тумандап турган. Ушул күнү биз класс жетекчибиз – Мавлюда эжейибизди “уурдатып” ийдик. Алып качышты. Эне-тил сабагын өтүп жатканда бойлору узун-узун сомодой 4 жигит классыбызга кирип келишти. Бирөөсү гана ак калпак кийип, жасанып алыптыр. Калгандары спорттук кийимчен. Алар бизди тоотушкан жок. Кичинекей болгонубуз менен көп элек. Мавлюда эжейибизди доскага жазып жаткан ак бору менен кошо белинен, буту-колунан кармай көтөрүшүп, чыңырып ыйлаганына карабай сыртка алып чыгып машинага салып кетишти. Биз “кароосуз” калдык. Жарымыбыз класстын ичинде куушуп, жарымыбыз коридордо ары-бери чуркап жүргөнбүз. Алыстан мектептин директорунун классыбызга кирип, орду-ордубузга олтурууга буйруган үнү чыкты. Баарыбыз тынчтанганда кирип келип: – Балдар, силер жолдо ойнобой, эч жакка кайрылбай түз гана үйүңөргө бара бергиле. Эртеңден баштап түшкү саат 2де сабакка келесиңер, – деп таратып жиберди. Берки 2-а – б – г класстарынан алыстап, түштөн кийин окумак болдук. Эртең менен 2-г классты, түштөн кийин биздин 2-в классты окута баштады баягыл, апакай Гүл-Гүл эжей. Декабрь айынын ортосу эле. Сабак учурунда бир аял эшикти ачып, сөөмөйү менен эле үнсүз гана Гүл-Гүл эжейибизди сыртка чакырып алды. Чыгып көпкө жоголду. Адатыбызча тентектиктин түрүн баштаганбыз. Бир маалда эжейибиз солкулдап ыйлап кирип келди. Мурдунан бери кызарып чыгыптыр. Парталарыбызга барып тып-тынч отуруп, 29 окуучу – 29 бөжөккө айланып, бакырайган көздөрүбүз эжейибизди гана караган. Ал болсо биз олтурган парталарды аралай бир бурчтан бир бурчка тынымсыз басып, ыйлай берди, ыйлай берди. Менин көзүмдөн да 3-4 жаш ыргып чыгып кетти. Көз жашымды кофтама кооздук үчүн тагылган, салпылдаган жиптеринин учундагы жумшак “топ” менен аарчыдым. Коңгуроонун кагылган үнү чыкты. Акыркы сабагыбыз эле. Эжейибиз китеп, дептер салган сумкасынан дагы бир кичирээк сыдырмалуу сумка алып чыкты. Анын ичинен күзгүсүн, упасын алып кызарган көзүнүн, мурдунун тегерегин упалады. Дагы бирдемкесин алып чыгып, алчага окшош оозунун үстүнө сыйпады. Андан кийин өзүн гана жалдырай карап турган “бөжөктөргө” башын өйдө көтөрүп: – Садагаларым, сабак бүтпөдүбү.Чыгууга коңгуроо кагылбадыбы? Бара бергиле силер. Чолпон, сен калчы, чогуу кетебиз, – деп арткы партада отурган мага кызарып кеткен көздөрү менен карады. Китептеримди салыштырып, сумкамды жонума асынып алганым менен партадан жылган жокмун. Бүт окуучулар чыккандан кийин: – Келегой жаныма. Азыр сабак учуру эмес да. – деди Эжейимдин жанына басып бардым. Терең улутунуп алып, башымдан сылап лентамды оңдоду. – Сен эмне үчүн ыйладың? – муңайым бирок мээримдүү тигилди. Кызык! Көзүн басып ыйлап жатып менин көзүмдөн чыккан жашты көрүп алганын! – Сизге ыйладым, – дедим, топчуларымды кармалап. – Мага эмне үчүн ыйладың? – Билбейм... – Мен эмне үчүн ыйлаганымды билесиңби? – Билбейм. – Жумшак жүрөгүм десе! – чекемден өптү. Мугалим да окуучусун өбөбү? Сумкасынын түбүн чукулап бир алма, бир “батончик” деген конфетти алып чыгып колума карматты. – Ге, сумкаң оор, чечип коё тур. Сен буларды жеп бүткөнчө көзүмдүн шишигени тарайт. Коркпо ээ, үйүңө жеткирип коём. Макулдугумду билдиргенсип башымды ийкегиледим. Эжейим эки колу менен башын, чекесин укалай баштады, олтурган жеринде. Столуна ары-бери сөйкөнүп атып алма менен конфетти жеп койдум. – Сүрөт альбомума аюунун баласын тартсам болобу, эжеке? – деп “батончиктин” кагазындагы күрөң мамалакты көргөздүм. – Болот... – Эжеке мине үчүн мени эле алып калдыңыз? – дедим. – Мен ыйласам сен дагы кошулуп ыйлабадыңбы... – Баарыбыз ыйласак, баарыбызды ушинтип алып калат белеңиз? – Ооба.
– Анда 29 алманы, 29 батончикти кайдан табат элеңиз? – дедим, “сумкамда бар, дагы жейсиңби?” деп бере койчудай үмүт этип. – Дүкөнгө чуркап барып алып келе коймокмун да! – тизилген тиштерин кашкайта мени карап жылмайды. Чамамда эшик жабылбаса керек. Ысымын деле билбейм. Ал кишинин карааны көрүнсө бейбаштык кылып жаткан балдар “Мармелад келатат” деп безе качышчу, көк фуфайкасын үстүнөн түшүрбөгөн мектебибиздин кароолчусу босогодо кабагын карыш түйүп туруптур. Нааразы болгонсуп сүйлөндү. – Жанатан бери силерди эле күтүп турам. Чыккыла, мектепти жабам. Менин жашаган жерим силердикинен да алыс! Караңгы качан эле киргенин билесиңерби? Гүл-Гүл эжейим сумкамды өзүнүн сумкасына кошуп көтөрүп, бир колу менен мени жетелеп алды. Машиналар өтүүчү кең жолго түшүп бараттык. Эжейим баскан карлар “карт-карт” деп угулат, менин бут алдымдагылар “кырт-кырт” деп акырын. Эмне үчүн эжейим баскан карлар “картылдак”, меники болсо “кыртылдак” деп таңкала ойлонуп бараткам. – Чолпон, сүйлөп берчи мага... – деди. – ... – Мен ыйлап жатсам сен эмнеге ыйладың. Жооп берчи. – Сиз биринчи айтсаңыз. – Апаң, эжең ыйласа сен дагы ыйлай бересиңби? – Апам такыр ыйлабайт. Эжем жок, бөбөктөрүм эле бар, үчөө. Алар кийин жигит болушат. – Анда башка бирөөлөр ыйласа деле ыйлай бересиңби? – Жо-ок! Сиз ыйласаңыз эле ыйлайм. Ошол жерден эжейим сумкаларды из түшө элек жолдун жээгине таштай койду да, менин эки колтугумдан эки колун өткөрүп бекем кучактап алып тегерете чимирилтип кайра ордума тургузуп, колун көкүрөк тушуна коюп, өйдө карап: – О Жаратканым! Жок дегенде сербейген секелек окуучуң жанга кубат болот тура. Мугалимдик тагдырыма миң мертебе шүгүр айтам... Эжейим кимге сүйлөп атат? – деп чалкаладым. Эч ким көрүнбөйт. Жолубузду уладык. Жарымына араң жеттик. Гүл-Гүл эжейим колумдан жетелеп келатканынан улам ага жакындай түштүм окшойт. – Эжеке, сизди жанагыл аял урдубу? – дедим. – Чоңдор бири-бирин урбайт. – Анда ыйлабай эле коюшпайбы? – Эжейлер, апалар ыйлай беришет... – Агайлар, аталарчы? – Алар ыйлашпайт... – А–аа... Эжейлер эмнеге ыйлашат? – Жөн эле... – Жөн эле ыйлай беришеби эжейлер? – Жөн эмес, Чолпон, чоңойгондо түшүнөсүң. Ушак дегенге ыйлашат. – Ушак жаман ээ, эжеке? – Жаман. Уусу болот. – Жыландыкындай ээ? – Жыландыкынан да жаман. – Ушак дүкөндө сатылбайбы? – Сатылбайт. Көңүлдү сындыруучу гана жаман сөз. – Көңүл деген эмне, эжеке? – Чо-оң кыз болгондо түшүнөсүң. Чолпон, сен менин суроолорума жооп берчи. Кийин-кийин экөөбүздүн ыйлаганды унутпайсыңбы? – Унутайынбы? – Унутпа. Көңүл деген сөздү азыр түшүнбөйсүң, чоңойгондо түшүнөсүң. Жаттап ал, кана, кайталачы! Көңүл, көңүл деп. – Көңүл, көңүл, көңүл... – Токтото гой, зээндүү кызсың ушундай. Эми эч эсиңден чыкпайт. – Ушак дегенди да жаттайынбы? – Жаттаба! Кереги жок. Биздин үйгө жакындап калыптырбыз. – Сиз биздикине баратасызбы? – Барбайм, азыр сени дарбазага эле киргизип коём. Жанымда жүрүп кечиктиң. А биздин үйдө “майрам” экен. Мени унутуп коюшкандай. Залдагы жайылган столдон өздөрүнчө бөлүнүшүп, атам жана достору башка бир бөлмөнү ээлешип, карта ойноп атышыптыр. Баарын көрүп жүргөм, атамдын кыштактагы достору. Апам болсо ал кишилердин аялдары менен башка бөлмөдө экен. Кирип бардым. Айтканы туура чыга тургансып, апам бейкапар гана: – Бүгүн да Жаңы Жылга даярдандыңар окшойт. Коркпой эле келдиңби? –деди. – Гүл-Гүл эжейим жеткирди. – Ар бириңерди жеткирип жүрөбү? Мен жооп бергенче эле төрдө, кош жаздыкка жөлөнүп жаткан толук аял: – Ии ботом! Ошол сени окутабы? – деди, өңү-башын бузуп. – Ооба. Ооналактап жаздыктан башын көтөрүп, апама кайрылды. – Ыя эже, байкайсызбы? Гүл-Гүл деген немени. Тим-меле жамбашын обу жок чайкап басат. Турган турпаты бүт жасалма. Көчүп келгенден эле ошондой... Апам жооп берген жок. Толук аялдын жаман угулган сөзүн жанындагы жашыраак, кашынын учтары самолеттун канатына окшош келин улады. – Ийи, кызыл-тазыл кийинип алып эле моймолжуп сүйлөөр-сүйлөмөксөн. Эмнесине каадаланат дейм да? Чырайын чылап иче тургандар чыкса минтип жүрбөйт эле да... Жакшы болсо эр алат эле да. – Кайда барсам эле Гүл-Гүл, Гүл-Гүл, Гүл-Гүлсүз таң атпай тургансып. Ошону кеп кылбай эле коёлучу. – деп мурдун чүйрүдү, бурч жактагы кыска чачтуу аял. Апам мага карап, жумшак үн менен: – Эжекең жөнүндө кеп-сөздөрдүн сага кереги жок. Барагой, кийимдериңди алмаштырып, тамагыңды ич. Бөбөктөрүң болсо уктап жатышат. Сумкамды көтөргөн бойдон атамдар отурган бөлмөгө кирип бардым. Атам эзилип бышкан помидордой кып-кызыл. Дуулдап-күүлдөп алган. – Муногу кызым жалаң “5” деген бааларды алат. Кана айткылачы, кимиңердин кызыңар менин кызымдай?! Бирок, мектепке кийген кийимдерин кээде ушинтип чечпей койгону эле болбосо... – Ата, азыр эле келдим – дедим, чыйпылыктап . – Кокуй күн десе! Караңгыдабы? – пардону ачып, сырттагы караңгылыкты көрүп үрпөйүп коркуп алыптыр. – Гүл-Гүл эжейим дарбазага чейин жеткирди. – Аман болсун! – Айланып кетейин, вилкадай болуп чыкчыйган Гүл-Гүл класс жетекчиңби? – деди арасындагы атамдын аккан досу. – Ийи, Мавлюда эжейибиз күйөөгө тийип кеткенден кийин Гүл-Гүл эжеке бизге да класс жетекчи болгон. – Басканы Анна Герман, Марлен Дитрихтей. Кечинде да ошондой басат болду бекен? – деп жанындагыларды карады, тартыла элек тамекисин ушалай кармап, төбөсү жалтыраган киши. – Э-эй бөлөм, сумкасына чалынып араң жүргөн кызыбыз байкамак беле. Күйдүргү элесиң да. – карта ойноп жаткан атамдын досу жактырбай сүйлөндү. – Мен кызыбызга эмес, силердин реакцияңарды байкагым келип турат. Эмне дешет болду экен деп... – актанып койду. – Дейли, дейли. Анда ким дейсиң? Марлин анан Германия деп атасыңбы? Гүл-Гүлдүн марлиндей аппактыгы чын. Анан Германия деп немецтерге окшоштуруп жатканың туура эмес. Окшоштурсаң да өзүбүздүн жомок, легендага айланышкан сулуу, сулуу кыздарыбызга окшоштурчу. – Немецтерге эмес, басканы Анна Герман деген ырчыга окшош дейм. “Надежда” деген ырды ырдаган. Марлин эмес, Марлен Дитрих деген актриса болгон Америкада... Бир маалда дагы бирөөсү атамдын дубалда илинип турган комузун ала коюп, аны шартылдата чертип, чертилген комуздун үнүнө окшошкон обон менен, кайырмасына эжейимдин ысымын улам-улам – Гүл-Гүл - деп кошуп ырдап кирди. Маанисине түшүнгөнүм жок. Бирок, “шилекейди чуурутат”, “аккуудай”, “көгүчкөн”, “пахтасың” дегендери түшүнүктүү эле. Эжейиме эмне үчүн шилекейди анан жалаң чымчыктарды байланыштырышат? Диванда коңурук тарта костюмчан эле уктап калган атамдын ГЭСте иштеген досу бети-башын ушалай ойгонуп кетти. – Гүл-Гүл дейсиңерби? Беркилер каткыра күлүп шылдыңдоого өтүштү. – Аппетитин! Досубуздун аппетитин! – Эй, Гүл-Гүл баскан изине да жолотпойт, биздейлерди. – Сени ойготуучу “дарыны” билип алдык. Ичиңе “жылыткыч” киргенден кийин эле уктап каласың. Эми мындан ары күрүлдөп коңурук тарта баштаганыңда эле кулагыңдын түбүнө келип “Гүл-Гүл” деп шыбырап коёбуз. Көзүң умачтай ачыла түшөт экен. Атам алардын сөзүн токтотту. – Кызымдын эжекесине көп суктана бербегиле, туугандар! “Түф-түф” деп түкүрүп койгула. Кызым азыр тамактанып алып эле тапшырмаларын аткарып, сабагын даярдап кирет. “Бакылдактардан” чыгып коридордо туруп калдым. Инилерим эрте эле уктап калышыптыр. Өзүм жалгыз тамактангым келген жок. Коридордон угулууда, апамдар тарап күбүр-шыбыр. Гүл-Гүл эле дешет... Атамдар да жарыша Гүл-Гүл эжекени мактаганын токтотушпай бакылдашууда. Алардыкы даана угулат. – О-оо, Гүл-Гүл... – Келгиле Гүл-Гүл үчүн ичебиз! – Кеч туулуп... – Чын эле, чын эле... – Акырын сүйлөгүлө, тигил жактагы аялдарыбыз угат! Аңгыча “аялдар бөлмөсүнөн” апам чыга калды. – Бас, өз үйүңдүн ичинен өзүң коркуп атасыңбы дагы... Чоңойгон сайын артыңа кеттиң, – деп тамак жасачу бөлмөбүзгө мени дикилдетип жетелеп жөнөдү.
Калган күндөрү эжейибиздин ыйлаганын көргөнүбүз жок. Биздин 2-в классты 3-в класска көчүрүп коюп, баягыл, муздай жалтыраган чатыры бар үйдөн эжейибиз кайсыл бир жакка көчүп кетти. *** Азыр мен ошондогу Гүл-Гүл эжейимдин курагындамын... Жанасыл май токоч ороп апкелген газетаны окуганыма бир топ күн болду. Ал газетага “Карылар үйү” жөнүндө чыгыптыр. Гүл-Гүл деген ысымдуу бирөө жүрөт. Гүл-Гүл... Мындай ысым бир канча жылдар мурун эртең менен 2-“г” классты, түштөн кийин 2- “в” классты окуткан Гүл-Гүл эжейибизге гана жарашчу! Башкалардын ысымында бир эле “гүл” кошулуп айтылса, биздин эжекебиздикинде экөө! Ысымы эки Гүлдөн турат. Башка эч нерсе кошулуп айтылбай, чоң тамгалар менен жазылат: Гүл-Гүл! Газета карайып, май болуп калса да кыркып алдым. Фамилиясын жазышпаптыр: “ Гүл-Гүл : – Жашыбыз боюнча эсептегенде буердегилердин эң аягында турам. Мугалимдик кесипте иштеп жүрүп, былтыр эле пенсияга чыккам. Директор “иштей бериңиз” – деди. Бирок, өзөгүмдө өрт пайда болуп эле өчпөй койду. Үйүмө да батпай... Жалгыздыктан кыйналдым. Билбейм... Көкүрөк өрттөнүп туруп алса окуучуларга кантип билим берем? Алардын убалына калбаймынбы... Бул жактан зерикпейм. Сейилдеп басабыз. Өткөн-кеткен күн, жылдарды сүйлөшөбүз. Бири-бирибизди алаксытабыз. Тагдырыбыз бирдей эмеспи... Мага техникалык персоналдар убара болушпайт азырынча. Бош отура албайм, мүңкүрөгөн карыларды жөлөп-таяп, жуундуруп, баса албагандарын колтуктап бастырып жардам берем. Ошон үчүн мага “Кыз бала”деп кайрылышат. Мурда күнү 87 жаштагы чоң энени жер алдына бердик. Денесин куурчап алып бирибиз калбай боздоп-сыздап үн чыгардык...” Ардактуу мугалимим – Гүл-Гүл эжей! Сиз жөнүндө кабардар болуп, кайда экениңизди билгенден бери жаныңызга учуп эле баргым келет. Убакыт кенен, акча деле жетет. Аттиң ай, дем-кубатым гана жетпей... Камынып алып кайра “шуу” үшкүрүнүп олтуруп калам. Алдын-ала сезем, кучагымды жайып Сизге жакындап баратканымда карегиңизге жаштыгыңыз тартылат: кыш; караңгы кеч; машина өткөн чоң жол; колуңузду кармап алган жаныңыздагы жарым метр караан (мен). Анан Сизге 2-3 кадам калганда менин жүзүмдөн өзүңүздүн жаштыгыңызды көрүп, анан жаштыгыңызды, ыйлаган күндөрүңүздү эстеп... Өзүңүздү кармай албай каласызбы деген апкааруу бар. Көтөрө алаар бекенсиз? Ошондуктан Сизге өзүмдү “көргөзбөйм”. Ысык-Көлгө барып 7 күн жүрүп келдим. Кундуз аттуу курдашым эс алып кет деп “чакыруу” жөнөтүптүр. Ал жакка бирде мен көргөн жаш кезиңиз, бирде мен көрбөй эле элестеткен пенсиядагы курагыңыз кошо барды. Кошо келди. Кундуз курдашым нааразы болгон бойдон калды... “Күлкүң чыкпады. Үлүрөйүп эле маанайыңды ачпайсың. Эчтеке айтпай эле ыйлайсың.” – дейт. Ичимдеги санаамдын кайсы бирин айтып башын оорутам!? Ыйлагам... Суу жетпегендей эле, чөп чыкпаган таштак жерге соксоюп өсүп алыптыр бир өрүк. Ошондо дагы тап-таттуу кызыл-сары болуп бышкан мөмөлөрдү байлап, алары жерге түшүп өрүктүн түбүн жайнап куурчап алышыптыр. Жесем, шириндигине сөз жетпейт! Анан, анан... Өрүктү сизге, мөмөлөрүн бир убактагы 2-“в” класстын балдарына окшоштуруп (салыштырып) албадымбы... Ыйлагам, дагы бир жолу... Кундуздун үйүнүн жанынан, түшкө маал жаңы төрөлгөн наристесин көтөргөн жаш келин өйдө көздөй өтүп, кайра ылдый өтүп жүргөн. Курдашымдын коңшусу ал жөнүндө айтып берди. Бөбөк жерге түшөөр менен денесинен кан көп кетип калган энеси жан бериптир. Тигил көтөргөн, энесинин сиңдиси экен. Төрөт үйүнө күнүгө бир маал алып барса жаш энелер эмчек эмизип беришет, – дейт. Калган учурда үйүндөгү эчкилеринин сүтү менен багып атышыптыр. Менин каалоом боюнча – сары майга жүгөрүнү дымдап бышырып жаткан Кундуздун жанына барбай, мончосуна кирип алып ыйлап аттым. Кээ бирине өмүр берип, бала бербейт. Же бала берип туруп, өмүрдөн ажыратып коёт. Бетин ачып көрбөсөм да бөбөккө боорум ооруду. Кызбы, уулбу сурабаптырмын. Садага болоюн, эс тартканда энелүүлөрдү карап умсунуп-умсунуп алат го. Кемиген дүйнөсүн ого бетер кемитип, тыңсынгандар жанына жолобосо экен! Кундуз мени “таап алды ”, мончодон. Экинчи жолу таарынды: “Мурда күнү чөнтөгүңө өрүк салып келип берип алып ыйлайсың. Бүгүн сейилдейм деп чыгып алып... Айыбым болсо, таарынтсам ачык эле айтчы байболгур! Оңолоюн, оңдоноюн...” Өрүк менен бөбөккө жалгыз ыйласам, ажайып көлүбүз Ысык-Көлгө кошулуп, Ысык-Көл менен бирге ыйладым. Көл дагы арманга батып, жалгызсырап ыйлайт экен. Ага чейин жээгиндеги кумда жатканбыз. Күн нуруна кактанып, жарымыбыз көл суусуна оронуп чабак уруп, ооналактап жүргөнбүз. Заматта эле асманды караалжын булут басып, чимирилген куюн бизди аралап өттү. Анан удургуган бороон-чапкындуу шамал башталды. Бирибиз да калбай жай-жайыбызды көздөй чуркадык. Коттеджибизге (3 күнгө ээлеген) жанталаша күйүгүп жеттик. Терезе, каалгаларыбыздан бери шамал жулкулдатып, жулуп алчудай шуулдайт. Бир топ убакыт өткөндөн кийин эшикти ачып, Ысык-Көл тарапты карадым. Мага көл мурдагыдан башкача көрүндү. Көл –жалгыз калыптыр. Тарам-тарам, майда ак толкундары – тоодой болгон бир гана ак көбүккө биригишип, ары жулкунуп, бери жулкунуп, толкун аркылуу асманга тамчыларын ыргытып-ыргытып атыптыр. Мага дапдаана эле көл ыйлап жаткандай көрүндү. Анан ага мен да кошулдум. Биз, адамдар көлдү ысык аптапта пайдаланыптырбыз. Кучагында эркелептирбиз. Ден-соолугубузду чыңдап, кумарлана сүзүп, анан кир-чаңгылт шамалда жасалмалуу жайларыбызга жаныбызды калкалаганы баса бериптирбиз. Шамалдан коркуп. Жээгинде карап, шерик болуп турганга бир дагы тирүү жан (адамдар) жарабаптыр. Аккуулар жүрдү эле. Алар да учуп кетишкендей!.. Кундуз артымдан келип колумдан тартып ичке киргизип, кроватыма олтургузду да үн дебестен башын чайкап койду. Гүл-Гүл эжеке! Сиздей асыл жандарды, Ысык-Көлдөй улуу жаратылышты кубанычка бөлөгөндөр да көп. Ызаага, өксүккө салгандары да жарышкансып кошо жүрбөй эле койбойбу... жүктеу/скачать 446 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|