Жан – Жак Руссоның педагогикалық теориясы

Атақты француз жазушысы, ағартушы философы және педагогы, XVIII ғасырдағы революция қарсаңындағы буржуазиялық интеллигенцияның өкілдерінің бірі Жан – Жак Руссо.

1712 жылы 28 июньде женевада сағатшының жанұясында туған. Өзі дүниеге келген күні шешесі қайтыс болды да өмірінің бастапқы кезінде ғана әке тәрбиесін көреді. Балалық шағы тым ауыр жағдайда өтеді, жүйелі білім беретін ешбір оқу орнында оқи алмайды, 16 жасынан бастап ауыр өмір салдарынан ел – елді кезушілік жолға түседі, Франциямен Швейцарияны бірнеше рет шарлап, әр түрлі мамандықта кәсіп етеді. Бірақ бұл жылдар болашақ атыақты ойшы және қайраткер үшін зор өмір мектебі болған еді.

Отыз жасында Руссо Парижға келіп, онда сол кездегі француз интеллигенциясының ең алдыңғы қатарлы өкілдетімен (Дидро, Даламбер, Вольтер т.б.) танысады.

1749 жылы Джон академиясы “Ғылым мен искусство прогресі мінездің жөнделуіне немесе әлсіреуіне ықпал етті ме?” – деген тақырыпта конкурс жариялаған болатын. Рессо Дидроның кеңесімен осы тақырыпта еңбек жазады, онда ол табанды түрде әлеуметтік теңсіздікке, аристократтар мен арам тамақтарға, феодалодық қоғамның мәдениетіне, халыққа еш бір көмегін тигізе алмай отырған ғылымына қарсы шағады. Еңбек зор табысқа ие болып, бірінші силыққа бағаланады.

1754 жылы Руссоның “Адамдар арасындағы теңсіздіктің пайда болуы туралы” - деген екінші кітабы, 1761 жылы “Жаң Элоиза” атты романы, ал бір жылдан кейін “Қоғамдық шарт” деген атақты шығармалары жарық көреді.

1762 жылы Руссоның “Эмиль, немесе тәрбие туралы” деген романы басылып шығады. Бұл романда Руссо іріген феодалдық қоғамның шырмауына арылып, бостандық алған жаңа адамды тәрбиедеудің жолын көрсетті.

Соңғы шығарма автордың есімін дүние жүзіне танытты, бірақ ондағы жаңа адам жөніндегі, оның тәрбиесі туралы пікірлерікороль чиновниктерінің, әсіресе дін иелерінің ызасын туғызды.

Париж парламенті “Эмильді” өртеу жөнінде қаулы қабылдайды да, кітапты үкімет қарақшыларықаланығ бір алаңындаөртейді. Руссоның өзі Швейцарияға кетуге мәжбүр болады. Қуғын көреді, тек 1776 жылдан бастап Англияда ғана уақытша паналайды, осында “Насихат” деген ең соңғы өмірбаяндық шығармасын жаз бастайды. Тек 5 кейін ғана дансаулығы әлсіреп, көңілі қайтқан Руссоөз Отанына оралады бірақ онда да басқа фамилиямен тұруға рұқсат алады. Ол 1778 жылы Париж түбінде қайтыс болады.

Француз буржуазиялық ревалюциясы кезінде оның ең революцияшыл партиясы якобинцтер Руссоны өздерінің идеялық көсемі ретінде бағалады. Руссо өлгеннен кейін оның саркофагіне “Бұл жерде табиғат пен шындықтың адамы жатыр” деген сөздердің жазылуы кездейсоқ беріле салған баға емес еді. Француз бен Швейцар еңбекшілерінің атынан ұлы ойшыға асқан құрмет ретінде әдейі сол екі елде де Руссоға ескерткіш орнатылған, кейін оның аты бүкіл дүние жүзіне әйгілі болды.

Саяси пікірлерінде Руссо батыл түрде ескі қоғамның негізіне қарсы, әділетсіздік, екіжүзділік атаулыға қарсы қажырлы күресші ретінде көрінді. Өзі төменгі сословиядан шыққан Руссо қарапайым еңбеккерлерді ғана сүйіп, басқалардың еңбегі арқылы өмір сүруші арамтамақтардан жаны түршіге жиіркенді.

Руссо өзінің саяси пікірлері баяндалған “Адамдар арасындағы теңсіздіктің пайда болуы туралы” атты еңбегінде теңсіздік цивилизацияның дамуымен күшейе бермек деп дәлелдеді. “Қоғамдық шарт” деген шығарма - сында Руссо мемлекеттіңпайда болуы жөнінде бұрыннан ұсынылып келе жатқан қоғамдық шарт теориясы дегенді қолдай отыра, феодалдық қоғамға өзінің болжаған бір қоғамы – “Адамдардың табиғи жағдайда болуы” дегенді ұсынды. Оның ойынша, бұл қоғамда адамдар бірімен – бірі тең және бостандықта болуға тиіс, ал олар кейіннен өздерінің “табиғи праволарын”, еңбекке негізделген меншіктерін қорғап сақтау үшін ғана уақытша өз еріктерінше праволарынан бас тартқан. Осы ойымен байланыстыра отыра, Руссо асқан жігерлікпен, бойды кернеген ызамен тирандықты, эксплуататор- лардың озбырлығын әшкереледі: халық тілегін қанағаттандырмайтын үкімет заңсыз, себебі ол қоғамдық шарт негізінде адамдардың өзі қалаған, халыққа қызмет етеді деп сенген үкіметі, сондықтан да ол үкіметке шарт бойынша адамдар өз праволарын тапсырған. Ал қазір сол бастапқы қоғамдық шарт бұзылып отыр, егер үкімет халыққа қызмет ете алмаса, үкіметтің халыққа қажеті де жоқ деп дәлелдеді.

Әрине, бұл ойлар көркем әдеби түрде баяндалған корольды тайдыру және феодалдықты жою жөніндегі жігерлі ұран еді.

Руссо адамды адам қанау болмайтын, барлық адамдар өз еңбектерімен өмір сүретін бостандық, теңдік және бауырмалдық орнаған қоғамдық құрылысты социялистік құрылыс емес еді, ол ұсақ жеке меншіктілердің, жер иелерінің және қолөнершілердің қоғамдық құрылдысы еді.

Қөзқарастарының осындай тар мағыналылығы мен тапшылығына байланысты Рессо адамдарды табиғатпен жақындасуға, мешеу ауыл шарцуашылығы мен қолөнерге шақырады. Осылай ол мәдениет техниканың прогресшілдік сипаттарына түсіне алмады, сөйтіп, оның көзқарасының тұйықтығы байқалды.

Жан – Жак Руссоның педагоги калық теориясы негізінен көркем шығармасы “Эмиль” атты романында баяндалды, бірақ бұл әдиби мұра болуына қармастан, онда ағартушы өзінің тәрбие жөніндегі пікірлерін жүйелі теория нәтижесіне жеткізді, тәрбиенің тым нәзік проблемаларына жете көңіл бөле отыра зерттеп, өз заманының арнасына шығып жатқан топшылаулар жасап, ұсыныстар айтты.

Өз өмірінде гуманистік бағытты берік ұстаған ағартушы – педагог Руссо жаңка қоғамды аңсауына байланысты феодалдық салт – сананы түбірімен жою үшін, жаңа қоғамды орнату үшін кімді қалай тәрбиелеу қажет деген сұрақпен тәрбиенің міндеті мен өзгешеліктері жөніндегі мәәселені зор педагогикалық проблема ретінде ұсынды. Бұл мәселелер негізінен адам еңбек арқылы өмір сүреді еңбексіз өмір жоқ деген пікірлерге саяды.

Ал азғындаған феодаолдық қоғамда мықтылар – басқа адамдар еңбегін пайдалануда, нағыз ерікті адам - өз еңбегінің жемісімен өмір сүретін, ешкімге тәуелсіз, бостандықты қадірлей де, қорғай да білетін адамдарды тәрбилеу.

Демек, Руссоның педагогикалық концепециясының негізіне феодалдық әдет – ғұрыптардан арылған, бостандықтағы, толық адамгершілігі бар адамды өсіру талабы жатады. Әрине, Руссоның педагогикалық теориясының шеңберінің кеңдігі, терең адамшылығы осындай жаңа адамды тәрбиелеуталабын ұсынуында боды.

Осындай келелі міндеттерді шешудің жолдарын қарастыра келе феодалдық қоғамдағы бала тәрбиесі табиғатқа қарсы қойылған, сондықтан жаңа тәрбие табиғатқа сәйкес, баланың табиғи дамуын ескеріп, оның жас ерекшеліктеріне лайықталып жүргізілуге тиіс. “Табиғат балалрдың кәмелетке жеткенше бала болуын талап етеді”, - деген Руссо.

Тәрбие бағыты жөніндегі Руссоның негізгі педагогикалық талаптары -баланы қадірлеу отыра, оның қызығушылықтары мен тікелей талаптарын зерттеу. Еріктілік, баланың табиғатын білу, баланың өзіндік әрекетін дамыту – тәрбиенің негізіне айналуы тиіс. Ал тәрбиеші баланың дамуын ұқыпты түрде дұрыс бағыттайтындай, ойланып, толғануына жөн сілтейтіндей жағдайлар жасай білуі ғана тиіс. Сөйтіп, Руссо жаңа тәрбиені балаға үстемдік етуге, оның еркінің дамуына тек зәбірлік жасауға тырысатын феодалдық ескі тәрбиеге тікелей қарсы қойды.

Руссо баланың өмірін 4 кезеңге бөледі:

1 – кезең - баланың туған күнінен екі жасқа дейінгі;

2 – кезең - 2 ден 12 жасқа дейін;

3 – кезең - 12 ден 15 жасқа дейін;

4 – кезең - 15 жастан ер жетуіне дейінгі өсу дәуірлері. Баланың осындай жетілу дәуірінің әрқайсысына тәрбиенің негізгі бір саласын кеңінен жіне негізгі түрде жүргізуді ұсынды.

Баланың жетілуінің әр дәуірін Руссо өзінің саяси және философиялық пікірлерімен тығыз байланысты қарастырды.

Екі жасқа дейінгі бала тәрбиесінің негізідене тәрбиесі болуға тиіс. Бұл дәуірде тәрбиешілердің баланы табиғати кеңшілігінен тым алшық ұстауға тырысатындығына, табиғи жетілуіне кедергі жасайтындығына қарсы болды. Руссо: “Қаршадайынан – ақ баланың еркіне қиянат келеді, ал оған сол еркіндікті беру қажет. Оның денесінің өсуіне мүмкіндік беріңдер, тиабиғатқа кедергі жасамаңдар”, - деген талап ұсынады. Келесі дәуірде де (2 ден 12 жасқа дейін) баланың денсаулығын шынықтыруды жедел түрде жүргізе беру қажет, бірақ бұл кезде тәрбиешінің негізгі міндеті - баланың сыртқы сезім мүшелерін жетілдіру. Руссоның кеңесі бойынша, бала өзінің керегінше, өз бетінше әр нәрсенің көлемі мен салмағын өлшесін, санаумен де айналысып, нәрселерді өзара салыстарсын. Бірақ, оның дәлелінше, бұл кезеңде баланы оқуға баулудың, жаттатудың, ойлантып, оған талқылатудың керегі жоқ. Бұл кезде бала еш бір адамгершілік, ешбір абстрактылық ұғымдарға түсінбейді деп есептейді ол. Бірақ, Руссоның ойынша, бала өте бір маңызды идеяны – жеке меншік идеясын толық меңгере алады деді. Әрине, бұл жерде Руссо педагогикасының педагогикасының буржуазиялық ерекшелігі айқын байқалады.

Романда 12 жастағы тәрбиеленуші Эмильдің денесі шынығып, өзін - өзі билеу дәрежесіне де жеткен, маңызды оқиғаларды байқай алады, сыртқы сезімдері арқылы өзін қоршап тұрған дүниені де түсінеді, сондықтан оның

(12 – 15 жастар аралығында ) ақыл – ой және еңбек тәрбиесі басталады.

Ақыл – ой тәрбиесі мен білім беру мәселелерінде Руссо ең алдымен дінге негізделген шіркеулік мектептермен күресе отыра, білім мазмұнының түпкілікті жаңаруын талп етті. Оқу пәндерін іріктеп таңдауда негіз болатын нәрсе - баланың қызығушылығы, талбының болуы. Бала “Бұл не үшін қажет?” деген сұрақтарға жауап бере алатындай болуы тиіс. Бала психологиясына жетік Руссоның көрсетуінше, баланың ынтасы, қызығушылығы ең алдымен өзінің айналасын қоршаған дүниеге, байқағанына бағытталады, сондықтан ең алғашқы пәндер география, астраномия, табиғаттану болуы керек. Мұнан кейін Руссо осы пәндерді оқытудың ерекше бір методикасын құруды ойластырды, ол методика оқушылардың оқиғаларды өздігінше бағдарлап, түсіне білуіне негізделді. Руссо шығармаларында оқушаларды ғылыми шындықты ашушы, тіпті компасты ойлап шығарушы т.б. осы сияқты зерттеуші ретінде суреттеді. Бұл жерде Руссоның осындай бала табиғатын тым асыра дәріптеушілігін ескермеген де, бала дербестігін дамыту әдісі арқылы схоластикалық мектептің методикасына оның күшті тойтарыс бергенін көреміз. Оның оқу методикасындағы негізгі өсиеттері; бала ойға салып ұғынбайынша, ештеңені де жаттатпау, бүкіл білімді баланың өз бетінше бақылап, ой таразысына салуы арқылы меңгерту деген мәселенің төңірегінде болды.

Руссо дидактикасының негізі - баланың өзіндік әрекетін, зеректігін, зейінділігін, байқампаздығын дамыту мақсатын көздеді. Барлық оқылатын пәндер мейлінше көрнектілікпен баланың қабылдауына бейімделуі тиіс. Руссоның талап етуінде “көрнекілік” деген тек әдеттегі: суреттер, картиналар, приборлар т.б ғана емес, ол – табиғаттың өзі, тікелей өмірдегі деректер. Сондықтан романның кейіпкері – Эмильдің сабақтары класста емес, табитғат аясында жүргізілген. Руссо осылай жүйелі білім мен ғылымды жеткілікті бағалай алмаса да, Эмильдің шашыранды түрде меңгерген білімдерін өмірмен, практикмен байланыстыруы, сөз жоқ, оның педагогикасындағы жаңасоны бағыт еді.

Руссоның әдеби және педагогикалық мұраларында дене еңбегі – адамнан ажыратылмайтын, оның негізгі борышы делінді. Сондықтан, оның пікірінше, бостандықтағы адам қолөнершілік және ауыл шаруашылық салаларын, әр түрлі еңбек маманедықтарын меңгере білуі тиіс, сонда ғана ол өзіне тамақ та табады, өзінің бостандығын да қорғай алады. Осыған байланысты Эмиль әр түрлі қолөнеріне үйретіледі, өздігінше тұрмыс құруға үйренеді, еңбек адамын сыйлауға, еңбекті, еңбекке негізделген демалысты бағалауға дағдыланады. Руссоның суреттеуінше және педагогикалық жағынан қорытуынша Эмиль еңбек үстінде шыққан, енді оған азғындаған феодаолдық цивилизацияның ықпалы қауыпсіз.

Жас өспірімнің жетілуінің төртінші дәуірінде (15 жастан бастап) адамгершілік тәрбиесі басталады. Руссоның сенуінше “үшінші сословияның” алдыңғы қатарлылары жалпы адамгершілік идеалды (мақсатты) ұстаушылар. Сондықтан Эмильді, демек, жаңа қоғам жастарын ел – жұртты сүюге үйрету, оларды нағызадам етіп тәрбиелеу керек деген пікірде болды. Руссо осыған байланысты адамгершілік тәрбиесінің үш міндетін: дұрыс мінезге, дұрыс ұғымға, дұрыс ерікке тәрбиелеуді ұсынады.

Сөйтіп, тәрбиенің жоғарыдағы сатылары мен мазмұндары арқылы Руссоның қиялындағы жаңа адамның идеалды образы құрылды. Оның сипаты: ақылды, қайратты, адамгершілігі мол, бірақ білім дәрежесі шағын қолөнерші – ойшыл адам.

Шығарманы Руссо Эмильдің болашақ зайыбы - өмір серігінтәрбиелеу, әйел тәрбиесі мәселелерімен аяқтады. Бірақ Руссо қарастырған әйел тәрбиесі ерлер тәрбиесіне мүлдем қарама – қарсы қойылды. Әйелдердің “табиғи дағдайы” тәуелді болу, сондықтан оларға ерекше білім беру қажетсіз деген теріс қорытындыға келеді ол.

Руссо бірқатар педагогикалық мәселелерде қателік пен қайшылыққа ұшырай тұрса да, оның педагогикалық теориясы өз дәуірінде жалпы бағыты ілгеріге ұмтылған прогрессивтік роль атқарды.

Себебі оның педагогикасының бүкіл жаңашыл мазмұны феодаолдық педагогикаға тікелей қарсы еді. Руссо өзіне тән жігерлікпен аристократияға және шіркеуге, схоластикалық қараңғылыққа, арам тамақтыққа қарсы батыл күресті.

5. 
   Руссо әйел тәрбиесі жөнінде
   

Руссо өз шығармаларымен адам баласының ең қымбат болашағы – балаға деген тым ыстық сүйіспеншілігін көрсетті; ол жаңа адам жолында алдыңғы қатарлы күресші болды; оның түсінігіндегі жаңа адам – Францияны феодалдық езгіден босататын табанды, қажырлы күресші.

Педагогикалық теорияны Руссо оқудың қызықты да белсенді әдістерін іздестіру, еңбек тәрбиесін, оқу мен тәрбиені табиғатпен ұштастыру мәселелерін қоюмен байланыстырды.

Руссоның әдеби және педагогикалық мұраларын сол дәуірдегі орыстың алдыңғы қатарлы адамдары жоғары бағалады. Эмильдің санаулы алғашқы даналары Петербургке 1763 жылы февральда алынды, бірақ осы жылдың ноябрінде бұл кітаптың таралуына тиым салынды, соған қармастан, кітап құпия түрде таратыла берді.

ХVІІІ ғасырдағы Россияның жалынды революцияшыл ағартушысы А.Н.Радищев ұлы ойшыны жоғары бағалады. 1791 жылғы бір хатында тәрбие мәселелеріндегі жүргізген өзгерістері үшін Руссоға Европа көп міндетті деп жазды.

Декабристер Руссоның “Қоғамдық шарты” мен “Эмилін” зор ынтамен оқыды.

Кейінгі революцияшыл демократтар да Руссо мұрасын жоғары бағалады. 1856 жылы Н. Г. Чернышевский “Современникте” Руссоның ұрпаққа қалдырған еңбегін, халыққа деген сүйіспеншілігін баса атап өтті.

Қазіргі қоғамның прогрессившіл күштері, совет педагогтары Жан – Жак Руссоны атақты ағартушы - педагог ретінде бағалайды.

1. 
   Джон Локк іріктеп ұсынған тәрбиенің жолдары мен құралдарын сипаттаңыз.
   

1. 
   И.Г. Песталоций көзқарасындағы дене, құлық, ақыл – ой тәрбиесі
   
2. 
   Педагогикалыќ теориямен тєжірибеніњ мєні
   
3. 
   Бастауыш білім берудің дербес әдістемесін жасау
   
4. 
   Дистервегтіњ дамыта оқыту дидактикасын жасауы
   
5. 
   Мұғалімге қатысты оқыту ережелері
   
6. 
   Дистерверг м±ѓалім жайлы.
   
7. 
   Дистервегтің бастауыш мектеп мұғалімдерін түбегейлі жақсартуға қамқорлығы
   

1.Қ Бержанов, С. Мусин. Педагогика тарихы. Алматы-1986ж.

2.Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Астана-1998ж.

3.Л. И. Литвина История дошкольный педагогики. Москва 1989ж.

4.И.П. Подласый. Педагогика.Москва –2000ж.
Мақсаты:И.Г.Песталоций мен А.Дистервегдік педагогикалық қызметі мен ой

– пікірлерін кең түрде насихаттау.

1. 
   И.Г. Песталоций көзқарасындағы дене, құлық, ақыл – ой тәрбиесі
   

И.Г. Песталоций жас кезінен Швейцария шаруаларыныњ ауыр т±рмысын µз кµзімен кµрді. Оларды, бір жаѓынан, дворян – помещиктер ќанаса, екінші жаѓынан, тоќыма µндірісініњ иелері ќанады.

И.Г. Песталоций неміс бастауыш мектебінде жене латын орта мектебінде оќыды.

Жан – Жак Руссоныњ “Эмиль” жєне “Ќоѓамдыќ шарт” атты ењбектері И.Г. Песталоцийге ‰лкен єсер етті. И.Г. Песталоций 1774 жылы “Кедейлер ‰йін” ашып оѓан елуге тарта жетім жене панасыз балаларды жинады. Балалардыњ µздері ењбек етіп, тапќан табыстарымен б±л ‰йді ±стауѓа болады деп есептеді.

И.Г. Песталоций оќуды ењбекпен ±штастырды. Ол ењбектиі тєрбие берудіњ ќ±‰ралы деп баѓлады.И.Г: Песталоцийдіњ б±л тєжірибесініњ кемшілік жаќтары да болды. Кемшілік жаѓы біріншіден, тек ќана балалардыњ табысы мен тєрбие ‰йініњ ќаражатын µтеуіге болады деуі. Екіншіден, оќу мен енњбекті ±штастыруы іске аспады.

Ќаражаттыњ тапшылыѓынан тєрбие ‰йі 1780 жылы жабылып ќалды.

Ол “Лингард жене Гертруда” деген єлеуметтік - педагогикалыќ роман жазды. Б±л ењбегінде шаруашылыќты д±рыс ±йымдастыру жене балаларды тєрбиелеу ісін д±рыс жолѓа ќою арќылы шаруалардыњ т±рмысын жаќсарту идеясын насихаттады.

И.Г. Песталоций 1799 жылы Бургдорф ќаласындаѓы мектепте м±ѓалім болып орналасады. Б±л мектептегі тєжірибе ж±мыстарыныњ нєтижесінде оќыту жене санауѓа ‰йретудіњ тиімді єдістерін ±сынды.

Ол єдістерді кењірек тарату ‰шін Бургдорфта интернаты бар орта мектепті баќару жєне оныњ жанынан ашылѓан м±ѓалімдер даярлайтын бµлімге басшылыќ ету И.Г. Песталоцийге ж‰ктелді.

ХІХ ѓасырдыњ бас кезінде жарияланѓан “Гертруда балаларын ќалай оќытады?”, “Аналар кітабы”, “Баќылау азбукасы”, “Сан жµнінен кµрнекі ілім” – атты ењбектерінде И.Г. Песталоций бастауыш білім берудіњ жања єдістерін ±сынды.

2. 
   Педагогикалыќ теориямен тєжірибеніњ мєні
   

И.Г. Песталоций д‰ниеге кµзќарасы демократиялыќ сипатта болды. Біраќ ол ењбекшілердіњ т±рмысын оларѓа білім берумен, тєрбие беру мен жаќсы жолѓа ќоюѓа болады деп ќате т‰сінді.

Адамдардыњ єлеуметтік жене праволыќ тењсіздігінініњ себебі сол ќоѓамдаѓы ќоѓамдыќ ќатынастыњ нєтижесі екенін ол т‰сінбеді. Халыќтыњ кедейлігініњ себебін экономикалыќ жаѓдайдан емес, оныњ ќарањѓылыѓынан, білімініњ жоќтыѓынан кµрді.

Оќыту жене тєрбие барлыќ адамѓа берілу керек дей отырып, И.Г. Песталоций ќоѓамды ќайта ќ±рудыњ негізгі ќ±ралдарыныњ бірі – мектеп деп есептеді. Адамды дамытудыњ, тєрбиелеудіњ басты ќ±ралы – ењбек деп санады.

Ењбек адамныњ к‰шін ѓана дамытып ќоймайды, оныњ ойын дамытып, мінез – ќ±лќын ќалыптастырады, ењбек еткен адам ењбектіњ ќоѓам µміріндегі мєнін т‰сінеді деді.

И.Г. Песталоций дінге ќарсы болды. И.Г. Песталоций бьаланыњ тєрбиесін д±рыс ±йымдастыруда отбасыныњ, ананыњ, рµлін µте зор баѓалады. Ќоѓамдыќ тєрбиеде отбасындаѓы тєрбиеніњ жаќсы жаќтары єрі ќарай дамытылады. Олар: балаѓа деген с‰йіспеншілік, балаѓа сенім білдіру, тєртіп, шыдамдылыќ, борыштыќ сезім.

И.Г. Песталоцийдіњ педагогикалыќ ж‰йесініњ негізгі мєселесі – балаларѓа элементарлыќ білім беру теориясы. Элементарлыќ білім беру теориясына И.Г. Песталоций дене тєрбиесін, ењбекке тєрбиелеуді, моральдыќ, эстетикалыќ, аќыл – ой тєрбиесін беруді жаќтады. И.Г. Песталоций моралдыќ тєрбиені діни тєрбиемен байланыстырды. Ол дінді сынаѓанмен, егер адам ќ±дайды ќадірлесе бір – біріне бєрі туыс болып табылатын барлыќ адамдарды ќадірлейді деп есетеді.

3. 
   Бастауыш білім берудің дербес әдістемесін жасау
   

Песталоцци оќыту баќылауѓа, тєжірибеге негізделіп ±йымдастырылып ќорытынды жасауѓа, жалпылауѓа ќарай ж‰ргізілу керек деді. Баќылаулар

арќылы болады кµру, есту, т‰сіну пайда болады,солардыњ негізінде сµйлеу

мен ойлау дамиды. XVII-ѓасырда Швейцар педагогы И.Г.Песталоцци дамытып

оќыту принциптерініњ ж‰йесін дєлелдеді, бастауыш білім беруєдістерініњ негізін жасады .

Оќытуды жењілдету маќсатымен Песталоцци д‰ние заттары туралы білімніњ

ењ жай элементтерін білу арќылы адам айналадаѓы д‰ниені таниды деп кµрсетті. Ондай элементтерге ол заттыњ санын , формасын, атын жатќызды.

Білім белгілі ж‰йемен, ретпен берілу керек деп есептеді. Алѓан білімін пайдалана білмеу тєрбиеніњ ‰лкен кемшілігі болып табылады. Мектеп баланыњ

Ќабілетін дамыту жєне білім берумен ќатар , оларды іс-єрекетке, даѓдыѓа ‰йретеді, ол ‰шін балаларды жаттыќтыру ќажет деді. Оќытудыњ міндеттерін кµрсете отырып, Песталоцци м±ѓалімдерге ‰лкен талаптар ќойды.

¤зініњ жалпы дидактикалыќ пікірлеріне с‰йене отырып, Песталоцци бастауыш

білім берудіњ єдістемесініњ негізін салды.

Песталоцци б‰ржуазиялыќ-демократиялыќ педагогиканыњ ірі µкілі болып табылады. Ол кедейдіњ балаларына тєрбие беру мєселесіне µз µмірін арнады.

Песталоцци баланыњ дамуында тєрбиеніњ рµлін µте жоѓары баѓалады, отбасында жєне мектепте жоспарлы т‰рде тєрбиені ±йымдастырудыњ ќажет-

тігін атап кµрсетті.

Н. К. Крупская : “ Песталоцци халыќ ќажетін” µтей алатын, халыќтыњ кµњілінен

Шыѓатын жєне халыќтыњ µзі ±йымдастыратын мектеп ашуды арман етті деп жазды. Кейбір кемшіліктеріне, ќате пікірлеріне ќарамастан, Песталоццидіњ

Педагогикалыќ ж‰йесі педагогикалыќ идеяныњ дамуына ќосылѓан зор ‰лес болды.

Кµрнекті неміс педагогы Адольф Дистервег ХІХ ѓасырдыњ орта шенінде Герман буржуазиялыќ – демократиялыќ педагогикасыныњ прогрессивті µкілі болып табылады.

Адольф Дистервег 1835 жылы µзініњ бас тєжірибесіне с‰йене отырып “Неміс м±ѓалімдерініњ білімін жетілдіруге басшылыќ” атты ‰лкен ењбегін жариялады.

Адольф Дистервег математикадан, неміс тілінен, географиядан, астраномиядан 20 – аса оќулыќ жєне оќу ќ±ралдарын жазды. Олар Германия жене басќада елдерде кењ пайдаланылды.

1827 жылдан бастап Адольф Дистервег “Тєрбие жене оќыту жµнінде Реин беттері” атты журнал шыѓарып т±рды. Ол журналѓа педагогика мєселелеріне арналѓан 400 – ден аса маќалалар жазды.

Адольф Дистервег бастауыш мектептіњ м±ѓалімдерін даярлауды жаќсарту ‰шін к‰ресті, Германия халыќ м±ѓалімдерін біріктіру жµнінде кµп ж±мыс ж‰ргізді. Осы ќызметтері жене хадыќтыњ м‰ддесін жаќтаѓаны ‰шін Адольф Дистервегті пруссия ‰кіметі ќуѓындап, Берлин м±ѓалімдер семинариясыныњ директоры ќызметінен босатады. Халыќ м±ѓалімдерін біріктіруде кµп ењбек еткенін баѓалап Адольф Дистервегті Германия м±ѓалімдер одаѓыныњ председателі, кейін пруссия депутаттар палатасына µкіл етіп сайланды. Ол шын мєніндегі “Нееміс м±ѓалімдерініњ ±стазы” болатын.

1851 жылдан бастап Адольф Дистервег “Педагогикалыќ жылдыќ” атты жинаќ шыѓара бастады. Ол Пруссия ‰кіметініњ халыќ аѓарту саясатын батыл сынады. Єсіресе 1854 жылы ќабылданѓан мектеп реакцияшыл зањды єшкереледі. Б±л зањ арќылы Пруссия ‰кіметі мектепті толыѓынан шіркеуге баѓындыруѓа тырысты, бастауыш мектепте берілетін білімніњ кµлемін азайтып, дін сабаѓын негізгі сабаќ етіп ж‰ргізді.

Тєрбие туралы. Адольф Дистервег жалпы халыќтыќ білім беру идеясын жаќтады, яѓни сословиялыќ тєрбиеге ќарсы болды. Мектептіњ маќсаты – азаматтарды саналы адамгершілік рухта тєрбиелеу деп белгіледі, жалпы адамѓа жєне халыќќа деген с‰йіспеншілік бала тєрбиесінде ±штасып жатуы ќажет деп кµрсетті.

Адольф Дистервег психологияны тєрбиеніњ ќ±ралы ѓылымныњ негізі деп баѓалады. Ол педагогиканыњ дамуыныњ негізі деп баѓалады. Ол педагогиканыњ дамуыныњ негізі ретінде педагогикалыќ тєжірибені атап кµрсетті, оны жинаќтау ќажет деп есептеді. Тєрбиеге ќойылатын негізгі міндеттердіњ бірі ретінде балалардыњ белсенділігін дамытуды ±сынды.

4. 
   Дистервегтіњ дамыта оқыту дидактикасын жасауы
   

Балаларѓа білім беруде тарих, географимя, ана тілі мен єдебиеттіњ зор мєні бар деп білді. Балалардыњ аќыл – ойын дамытуда жаратылыс жене математика пєндерініњ ролін жоѓары баѓалап, ол пєндердіњ жалпы білім беретін мектептердіњ бєрінде оќытылуын жаќтады. Жеке пєнді оќыту арќылы балаларды болашаќ ќызметке керекті білімдермен ќаруландыруѓа ерекше кµњіл бµлуді талап етті.

Адольф Дистервег єрі білім беретін, єрі тєрбие беретін оќытудыњ дидактикасын жасады. Оныњ дидактикасы оќыту мєселесі жµнінде 33 зањмен жинаќталѓан ережелерден т±рады.

5. 
   
   жүктеу/скачать 1.05 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: