Лекция: 20 Практикалық/семинар: 6 СӨЖ : 64 Барлық сағат саны : 90 Аралық бақылаулар саны:

1. “Парохиалдық” саяси мәдениет (дәстүрлі,патриархалды).Саяси мәдениеттің бұл типі

тұрғын халықтың саяси жүйе туралы мүлдем хабарсыздығымен ол туралы ештеңе білмейтіндігімен сипаттайды. Мұндай қоғамдарда мамандырылған саяси роль жоқ, оның негізгі субьектілері (көсемдер, бақсылар т.б.) саяси , экономикалық, діни функцияларды олар өздері атқарады. Сондай ақ тұрғындардың бағытталулары саяси ,экономикалық және діни болып жіктелмейді.Территориялдық және әлеуметтік-мәдени ұқсастыру басым. Адам ең алдымен ру, ауыл т.б. Сияқты локальды қауымдастықтардың бір бөлігі ретінде өзін өзі ұқсастырып отырады.

2. “Азаматтылық” саяси мәдениет.Саяси мәдениеттің бұл типіне сылбырт саяси жүріс-тұрысты,ресми басым құндылықтар және құндылықтардың мәнін дербес ұғына алмауы тән.Жалпы,адамдардың саяси жүйеге өзінше тұтынушылық-патерналистік көзқарасы басым.Олар әр кезде игілік күтумен немесе жазаланудан қорқумен болады. Мұндай саяси мәдениет, саяси жүйеге енудің анық жолдары жоқ және индивиттер өздерін саяси субьект ретінде қарастырмайтын қоғамдарда кездеседі.

3.“Парсипаторлық” саяси мәдениет.Саяси мәдениеттің немесе қатынасу мәдениеті (белсенділік саяси мәдениет).Саяси мәдениеттің мұндай типіне индивиттердің саяси өмірге белсенді қатысуы, азаматтардың жоғары деңгейлік саяси сауаттылығына негізделген және олардың тікелей өздерінің қатысуларымен саяси шешімдері қабылдау процесіне ықпал ете алатын қабілеттеріне сену тән. Мұндай қоғамдар функционалды-жіктелу дәрежесінің біршама жоғарылығымен сипатталады: қоғамдық өмірдің түрлі өрістері біршама автаномды,ол жүйе тармақтары айтарлықтай дамыған және тармақталған.

Қазіргі заманда мұндай саяси мәдениеттерді таза күйінде кездеспейді.Айта кеткенде,бүгінгі демократиялық елдерде саяси мәдениеттің парсипаторлық типін таза күйінде кездестіру мүмкін емес: демократиялық елдердің азаматтары мұндай модельді сирек қолданады.

Саяси мәдениетті талдау,оның құрамдас бөліктері мен негізгі параметрлерін қарастыру,саясаттағы орны мен ролін анықтау оның жалпы қоғамдық және саяси санамен арақатынасының мәселесіне де тоқталуды талап етеді. Бұл мәлелені қарастырмаған жағдайда қоғамда белгілі бір роль атқарушы дербес феномен ретіндегі саяси мәдениетті жан-жақты ұғыну мүмкін емес. Ғылыми әдебиеттерде саяси мәдениет туралы көп айтылғанымен,саяси сана мәселесінің көптеген аспектілері түбегейлі қарастырылмаған.Көп жағдайда саяси сана туралы айтылған ой-тұжырымдар,жалпы қоғамдық сананы немесе саяси идиологияны,идеялық-саяси ағымдарды меңзеп кетеді. Сондықтан,саяси мәдениет “қоғамдық сана” мен “саяси сана” ұғымдары мен қатынасын анықтап алу қажет. Ғылыми еңбектерде саяси сан, әдеттегідей ,қоғамдық сананың көптеген формаларының бірі ретінде келтіріледі. Егер осы пікірмен келісетін болсақ онда саяси сананың діңгегі—саяси жүйеге,билікжүйесі мен биліктік қатынастарға,мемлекеттік басқармаға,саяси институттарға,сондай-ақ бостандық,әділеттілік ,теңдік, демократиялық ұстанымдар,авторитаризм,тотолитаризм адам құқығы сияқты категорияларға тиесілі –мақсаттар ,бағдарланулар,құндылықтар екендігін мойындауымыз керек.

Қоғамдық сананың мазмұны мен мәні адамдардың әрекеті,олардың қоршаған ортаға қатынасы арқылы ашылады. Сондықтан—мотивтер,бағалаулар,мұқтаждықтар,мүдделер,әлеуметтік үміттер мен қажеттіліктер сияқты адам тіршілігінің тұрақтары бітімдері—ең алдымен әлеуметтік –мәдени және саяси -мәдени өрістерге қатысты екендіктері анықталады. Әрине,дербес бітімдер ретінде анықтау қажет болған жағдайда оларды саяси санаға жатқызуға болады. Бірақ-та ,саясилықтардың субьективті әлемі мүдделер,бағдарланулар мен құндылықтар,тағы да басқа саяси санаға қатыстылар—нормалар мен ойындар,жүріс-тұрыс тарауындарын,вербальдық реакцияларды,саяси рәміздер мен таңбалар жүйесін қамтиды. Саяси мәдени бап, осы сәттерді ескеру үшін тиімді.

“Қоғамның рухани өмірі” және “қоғамдық сана” ұғымдары синонимдер ретінде жиі қолданылады. Мысалы “Философиялық энциклопедияда”- сананы қарастырудың социологиялық бабы бойынша,ол ең алдымен қоғамдық рухани өмірдің,оның барлық формаларының /ғылым,философия,өнер,өнегелік дін, құқықтық сана, әлеуметтік психология/ жиынтығы ретінде қарастырады. Бірақ та қоғамның рухани өмірі,қоғамдық санадан кең келеді. Бұл мәселе бойынша А.К. Уледов:- Рухани өмір /Саяси жанұялық,тұрмыстық т.б. сол сияқты/ адамдардың рухани мұқтаждықтарын қанағаттандыру мен қоғамдық өндірістің бірден бір маңызды түрі болып келетін сананы өндірумен,рухани қатынастармен байланысты. Сонымен, рухани өмір қоғамдық сананың қызмет етуімен сай келмейді” деп көрсетеді.

“Саяси сана” ұғымы күрделі де көп аспектілі және комплексті құбылыс. Саяси ғылымда оның ортақ түсінігі жоқ.Ал шетелдік зерттеушілер бұл ұғымды онша қолдана бермейді,олар көп жағдайда “мақсат”,құндылықтар”, менталитет”терминдерін қолдануды жөн көрді.

Саяси санан ол -саяси шындықтың /саяси қатынастар,институттар, әрекеттер/ мұраттық тұрпаты ұдайы жасалып отыратын қоғамдық сананың ерекше формасы.

Саяси сана ,түрлі әлеуметтік топтар мен индивиттердің қалыптасқан теориялары,идеялары,сезімдері,көзқарастары,құныдылықтары үміттері,көңіл күйлері т.б. Арқылы саяси қатынастары жүйесімен саяси билікті жүзеге асыру процесіне қатысуын қамтиды.

Саяси сананың құрылымы күрделі.Оның әр түрлі көптеген өлшемдері бар.Сондықтан саяси сананың құрылымдық элементтерін анықтауда, ондай анықтаудың қандай негізде жасалатынын нақты білу қажет.

5. Саяси мәдениет ұғымы. Саяси мәдениет құбылысы саяси зерттеу объектісі ретінде ертеден-ақ танымал. Ең алғаш рет “саяси мәдениет” ұғымын қолданған, ғылыми әдебиетке енгізген XVIII ғасырда өмір сүрген немістің ағартушысы–философы Иоганн Гердер болып табылады.

Жаңа қоғамдық жүйеге өту қоғамның саяси мәдениеттінің даму қарқынымен тікелей байланысты. Қазіргі саяси ғылымдар саласында саяси мәдениеттің қырықтан астам анықтамасы бар. Бұл осы түсініктің өте күрделі екендігін көрсетеді.

Поляк саясаттанушысы Е. Вятрдың айтуы бойынша саяси мәдениет – ол үкімет пен азаматтар арасында қатынасы бар нұсқаулардың, бағалаулардың, мінез-құлықтардың жиынтығы. Сондықтан саяси мәдениетке мыналар жатқызылады:

а) саясат туралы түсінік, оған құштарлығы;

б) саяси оқиғаларды бағалай білу;

в) саяси мақсаттың сезімдік жағы, мысалы, отанды сүю, оның жауларына өшпенділік;

г) бұл қоғамды мойындайтын саяси бағыттардың үлгілері.

Ағылшын саясаттанушылары Р.Карр мен М.Бернштейн саяси мәдениетке саяси идеялар мен әлеуметтік тәжірибе, адамдардың саяси өзін-өзі ұстауы да кіреді деп есептейді

Кеңес өкіметі кезінде бұл пікірге Ф. Бурлацкий мен А. Галкин қарсы шықты. Олар адамдардың саяси іс-әрекеттері саяси мәдениет ұғымынан кең, оны өз алдына зерттеу керек деп есептейді. Бірақ бұл көзқараспен келісу қиын. Себебі, біріншіден, саяси мәдениеттен саяси іс-әрекет пайда болады. Екіншіден, егер адамдардың саяси өзін-өзі ұстауын саяси мәдениеттен бөліп алсақ, оның іс-әрекеттік жағы ескерілмей қалады. Ал қандай мәдениет болмасын ол сананың элементтерімен бірге нақтылы іс-әрекеттің бірлігін білдіреді. Сондықтан біз саяси мәдениетке саяси санамен қатар іс-әрекеттер де кіреді деп есептейміз.

Сонымен, саяси мәдениет деп белгілі бір қоғамда немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән

саяси сана мен іс-әрекеттердің ұқсастық жиынтығын айтады. Ерте дүниеде саяси ойшылдар

саяси өмірге адамдардың ой ойлауы,олардың құндылықтары мен көңіл күйінің ықпал етуін байқалады.Кезінде Аристотельдің өзі адамның “ақыл-күйі”, оның қоғам тұрақтылығына ықпалы туралы айтқан.

Саяси ғылымда саяси процестердің түрлі “субьективтік” элементтерін көрсету үшін түрлі түсініктермен бірге “саяси мәдениет”терминін қолданады. Саяси мәдениет күнделікті санада саясаткертердің “мәдениеттілігі” немесе “өркениеттілігі” ретінде ұғындырады.

Саяси мәдениеттің түрлерін құрастырушы бағдарланулар жүйесінің құрылымы туралы мәселенің тек теориялық емес, сондай-ақ эмприкалық зерттеу мәселелері үшін де маңызды болады. Бүгінгі саяси ғылымда “саяси мәдениет”түсінігін операционолизациялаудың көптеген вариянттары кездеседі.

Альмонд және С.Вербаның пікірінше саяси мәдениетті құрастырушы бағытталулардың өз құрылымы болады. Ал мұндай құрылымның түрлі бағытталуларыбар:

-”когнитивті бағытталу” --саяси жүйе туралы,оның ролі мен саяси ролді кім атқаратыны туралы мәліметтілік білім және сенім;

-”аффектипті бағытталу” --саяси жүйе,оның ролі мен саяси рольді кім атқаратынын сезіну.;

-”бағамдық бағытталу”--саяси обьектілер туралы наным ,пікір(бұл бағамдық стандарттар мен аффектипті бағытталудың өзіндік комбинациясы).

Саяси мәдениеттің құрылымын құрастырушы бағытталулардың басқа типологиясын Г. Альмонд және С.Вербадан кейін американдық зерттеуші В.Розенбаум ұсынды. Ол саяси мәдениетті құрастырушы саяси бағытталудың бірнеше тобын обьектімен байланыстыра жасады.

1) мемлекеттік басқару институттарына байланысты бағытталулар; мұндай топтың өзі бірнеше типтен тұрады:

а) индивиттің мемлекеттік институттар,ресми нормалары мен рәміздері, ресми адамдар туралы өзінің бағасы;

б) саяси жүйенің “кіріс”, “шығысы” және оларға деген түрлі талаптар мен мемлекеттік биліктің шешімдері туралы баға беруге бағытталу.Сонымен мұндай тип, саясатқа қанағаттылықты немесе қанағатсыздықты және билік алдына қандай талаптарды қоюға болатындығы, мемлекеттік билік қаншалықты тиімді екені туралы адамдардың өз пікірі жайлы түсінік.

2) саяси жүйеде “басқаларға” байланысты бағытталу ;

а)өзін басқалармен саяси ұқсастыру, белгілі бір топқа немесе саяси құрылымға (ұлт,мемлекет, қала,саяси партия т.б.) жататындығын ұғыну;

б)саяси сенім,-индивиттің,саяси өмірдің,саяси өмірдің басқа субьектілері өзі үшін игілікті немесе игіліксіз екені туралы нанымы;

3)өзіндік саяси әрекеттерге байланысты бағытталу;

а)саяси компоненттік-саяси өмірге ұдайы немесе анда- санда қатысу (сайлауға немесе басқа да саяси белсенділік түрлерінде қатысу жиілігі, саяси оқиғалар туралы жетік хабардар болу,саясатқа қызығушылық);

б)саяси тегеуірінділік –билік орындарының өз әрекеттері үшін жауаптылығы азаматтық белсенділік пен саяси өмірге қатысудың маңыздылығын, саяси шешімдерге қатысу арқылы ықпал жасау мүкіндігі туралы көзқарас.

Саяси мәддениеттің қалыптасу, орнатылу және өміршеңдігінің бірден бір маңызды факторы—тіршілік жасап тұрған жүйе мен саяси режимнің легитимділігі нақты айтқанда, саяси мәдениетті құрастырушы құндылықтар жүйесінің бағдарлануларының, мақсаттардың, таптарының ішінен, саяси жүйені қалыптастырып сақтауға себепші болған элементтері орталық орын алады. Қоғамның барлық мүшелерінің қолдайтын позитивті құндылықтар санын оның жеке компоненттері арасындағы консенус дәрежесі,тұрақтылығы мен өміршеңдігі анықтайды. Солай бола тұрса да,саяси мәдениетті қоғамға кеңінен қолдаған құндылықтар,сенімдер мен рәміздер жүйесі деп қарастыру,оны жұмыс істеп отырғансаяси жүйеге қатысты тек позитивті мақсаттармен шектеу дұрыс емес. Себебі, оларды қоғам мүшелерінің көпшілігі қолдамаған жағдайдың өзі,саяси мәдениет пен жалпы саяси жүйенің мәні мен даму үрдісінің маңызды көрсеткіші.Сондықтан әрбір саяси жүйе шеңберінде түрлі топтардың саяси көзқарасының арақашықтығын анықтаудың принциптік маңызы бар.
6. Саяси мәдениетті қалыптастырудың субъектілері және факторлары. Саяси

сананың ішінде саяси мәдениетке ең алдымен қоғамның саяси өмірінің әр түрлі жақтарын бейнелейтін әдеттегі қалыптасқан түсініктері жатады.

1.Саяси мәдениеттің келесі құрамдас бөлігі саяси қазыналар мен құндылықтар

жатады.Ол “еркіндік”, “теңдік”, “әділдік”, “автономия”, “төзімділік” және т.б. байлықтардың қайсысына басымдық, артықшылық беруінен байқалады.

2.Саяси мәдениеттің тағы бір ерекшелігі – адамдардың мемлекетке, саяси партиялар

мен ұйымдарға қатынасы. Мысалы, американдықтар мемлекетке сыншыл, жат көзбен қарайды, ал немістер болса, мемлекетке әрқашан түзу ниет білдіреді.

3.Саяси мәдениетке саяси бағдар ұстау да кіреді. Ол субъектінің саяси құбылыстарға

қатынасын білдіреді.

4.Саяси мәдениетте әдет-гұрып, жүріс-тұрыстың да орны зор.

5.Саяси мәдениеттің ерекше белгісіне саяси рәміздер жатады. Оған ең алдымен Жалау,

Елтаңба, Әнұран, Ата Заң, ақша белгілері және т.б.
6.Саяси мәдениетке жалпы саяси жүйенің және оның институттарының қызмет етуі

кіреді.

1. Танымдық қызметі.

2. Етенелесу қызметі.

3. Әлеуметтендіру қызметі.

4. Реттеушілік қызметі.

5. Тәрбиелік қызметі

6. Интегративтік (біріктірушілік) қызметі

7. Коммуникативтік (қарым-қатынас) қызметі

8. Қорғау қызметі

9. Сабақтастық қызметі.

2. Саяси технологиялардың мәні, ерекшелікті белгілері.

3. Саяси технологиялардың құрылымы.

4. Саяси технологиялардың қоғамдық - саяси өмірді танып білудегі маңызы.

5. Саяси технологиялардың типтері.

6. Саяси технологияларды қалыптастыру және олардың қазіргі дүние жүзінде

рөлінің артуы.
Лекцияның мақсаты:
Студенттерге саяси технологиялар ұғымы, саяси технологиялардың мәні, ерекшеліктері, белгілері, саяси технологиялардың құрылымы, саяси технологиялардың қоғамдық - саяси өмірді танып білудегі маңызы, саяси технологиялардың типтері, саяси технологияларды қалыптастыру және олардың қазіргі дүние жүзінде рөлінің артуы туралы түсінік беру.


Лекция мәтіні:
1. Саяси технологиялар ұғымы. САЯСИ ТЕХНОЛОГИЯ -саясатта нақты мақсаттарга жетудің жолдары мен едіс-тәсілдері. С т-ны пайдалану саясаттың қодданбалык, сипа-тын күшейтеді. С. т. саясат сахнасы мен нарқында қа-лыптасқан түрлі мүдделі топ-тар күштерінің ара салмағын, ерекшеліктері мен мүмкінші-ліктерін, кемшіліктері мен артықшылықтарын есепке алумен жүзеге асады. Оны қазіргі саяси партиялар мен топтар электораттың даусын жеңіп алу үшін кеңінен пай-даланады. Сол сияқты саясат-қа қатысушы топтар оз мақ-сат-міндеттеріне орай С т. өдістерін күн төртібіне кр-йып, іске асырады. Олар: по-пулистік уэде беру, үгіттеу, сендіру, көндіру, үрейленді ру, паблик рилейшнз, үкімет-пен ықпалдасу, электоратпен тікелей жүмыстар жасау, жар-намалардың жаңа түрлерін енгізу, әрбір әлеум. топтың мүддесіне сай өрекет жасау. Бүгінгі С. т. төсілдері сан алуан, олар әр елдің саяси са-насы мен мөдениетіне орай қодданылады.

ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ДЕТЕРМИ­НИЗМ - технологиялық өзгерістер қоғам дамуының негізі болып табыла-тьш және әлеуметтік үйымдастыру, эко­номика, қоғамның мәдениетіне және оның қүндылықтарына елеулі ықпал ететін әдістеме. Технологиялық детер­минизм техниканың қоғам өмірінің са-ласы ретінде дербестігіне, өзіндігіне сүйенеді. Технологиялық детерминизм жақтастары техносфераның дамуы тех-никалық үтымдылықтың әмбебап тиім-ділік, жүйелілік, сенімділік сияқты критерийлеріне бағьшады деп есептейді және ол әлеуметтік-саяси, экологиялық, моральдық және өзге де "сыртқы" фак-торлардан тәуелсіз дейді. Онымен қой-май, әлеуметтік прогресс ғылыми-тех-никалық, технологиялық прогрестерге тікелей әрі маңызды тәуелділікте бола-ды. Тарихтың технологиялық детерми­низм әдістемелеріне негізделген кезең-дерінде қоғамның даму кезеңдері тех-никалық-технологиялық саладағы түбе-гейлі өзгерістерге толықтай тәуелді. Осьшайша, Д. Белл өнеркәсіптік техно-логиялардың өзгермелілігіне сүйене отырып, индустрияға дейінгі индус-триалдық және постиндустриалдық қоғамдарды анықтайды. Э. Тоффлердің пікірінше, өркениет тарихында үш тех-нологиялық толқын аграрлық, индус-триалдық және ақпараттық қоғамның пайда болуына себепкер болады. М. Маклюэн байланыс қүралдарының, коммуникация түрлерінің ауысуы мәде-ниетте және қоғам өмірін үйымдасты-руда төңкеріс жасайды деп түсінген.

XXI ғ. басьшда технологиялық детер-минизмді тек жалпы қоғамға қатысты емес, қоғам өмірінің нақтылы салала-рына қолдана отырып, кеңінен түсіну орын алуда.