Лекция 2 Үлестірілген желілер түсінігі мен түрлері

Бақылау сұрақтары:

1. Желіні қолданудың артықшылықтары.

2. Желілердің архитектурасы

Лекция 3

Жоспар:

2. Сервер.

Бір рангті желілерге кез-келген жұмыс станция бір уақытта файлдық сервердің және жұмыс станцияның функциясын орындайтын кішігірім желілер жатады. Бір рангті ЛЕЖ-де дисктік кеңістік және файлдар кез-келген компьютерде ортақ болуы мүмкін. Ресурс ортақ болу үшін, оны бір рангті желілік операциялық жүйелердің қашықтағы рұқсат қызметін қолданып, ортақ қолдануға беру керек. Мәліметтерді қорғау қалай орнатылуына байланысты, басқа қолданушылар, файлдар құрылғаннан бастап, лезде қолданыла алады. Бір рангті ЛЕЖ тек кішігірім жұмыс топтары үшін жеткілікті жақсы.

1-сурет. Бір рангті архитектура

Бір рангті желінің келесідей артықшылықтары бар:

• 
  олар орнатуда және өңдеуде женіл;
  
• 
  бөлек ДК-лар белгіленген желіден тәуелді емес;
  
• 
  қолданушылар өз ресурстарын бақылай алады;
  
• 
  құны аз және жеңіл қанау(эксплуатация);
  
• 
  минимум жабдықтау және программалық қамтамасыз ету;
  
• 
  администратордың қажеттілігі жоқ;
  
• 
  желінің оннан аспайтын сандық қолданушыларға жақсы келеді.
  

Бір рангті архитектураны қолдану «терминал – негізгі копьютер» архитектурасын немесе «клиент - сервер» архитектурасын сол желіде қолдануды шығармайды.

Желілік компьютерлер арасындағы байланыс желілік адаптерлер мен байланыс арналары арқылы хабарламаны жеткізу әсерінен болады. Осы хабарламалар арқасында, әдетте, бір компьютер басқа компьютерлердің жергілікті қорына кіруге қол жеткізуді сұрайды. Мұндай қорларға бағдарламалар, дискте сақталған деректер, әр түрлі шеттегі құрылғылар – принтерлер, модемдер, факс аппараттары, т.б. кіреді. Әрбір компьютердегі жергілікті қорларды барлық желіні пайдаланушылар арасында бөлу – есептеу желісін құрудың басты мақсаты.

Сервер. Клиент – сервер архитектурасы (client-server architecture) — бұл ақпараттық желінің концепциясы, онда оның ресурстарының негізгі бөлімі өз клиенттерін қамтамасыз ететін серверлерде ойы жинақталған (2-сурет). Қарастылып отырған архитектура екі түрлі компоненттерді анықтайды: серверлер және клиенттер.

Сервер — бұл басқа желілік объекттерге олардың сұранысы бойынша сервисті ұсынатын объект. Сервис — бұл клиенттер қызмет көрсету процессі.

2-сурет. Клиент – сервер архитектурасы

Сервер клиенттердің тапасырмасы бойынша жұмыс істейді және олардың тапсырмаларының орындалуын басқарады. Әрбір тапсырма орындалғаннан кейін, сервер бұл тапсырманы жіберген клиентке алған шешімдерін жібереді.

Клиент — сервер архитектурасында серверлік функция қолданбалы программалар комплексімен сипатталады, және олар әртүрлі қолданбалы процесстермен орындалады.

Барлық желіні пайдаланушылар қол жеткізе алатын компьютерлердің қорларына желі бойынша басқа компьютерлерден түсетін, ылғи да сауалдарды күту тәртібінде тұратын модульдерді қосу қажет. Әдетте, мұндай модульдердің негізгі мақсаты өз компьютерінің қорларына рұқсат алу сауалдарына қызмет көрсету болғандықтан, бағдарламалық серверлер (server) деп аталады. Пайдаланушылары басқа компьютерлердің қорларына рұқсат алғысы келетін компьютерлерде, сонымен қатар операциялық жүйеге арнайы бағдарламалық модульдерді қосу керек. Жойылған қорларға рұқсат алатын сауалдарды өндіру керек және оларды желі бойынша қажетті компьютерге тапсыру керек. Мұндай модульдерді әдетте бағдарламалық клиенттер (client) деп атайды.

«Клиент» және «сервер» терминдері бағдарламалық модульдерді белгілеу үшін ғана қолданылмайды, сонымен қатар желіге қосылған компьютерлер үшін де қолданылады. Егер компьютер өз қорларын желідегі басқа компьютерлерге пайдалануға берсе, онда ол сервер деп аталады, ал егер оларды тұтынса, клиент болады. Кейде бір компьютер бір уақытта сервердің де, клиенттің де рөлін атқара алады.

Желідегі компьютерлер арасында функцияларды тарату көзқарасы тұрғысында барлық желілерді екі топқа бөлуге болады:

Біррангілі желілер – тең дәрежелі (желіге қол жеткізу көзқарасынан) компьютерлерден тұратын желі.

Серверлер негізіндегі желілер, онда тек қана желілік функциялармен шұғылданатын белгіленген (dedicated) серверлер бар. Белгіленген сервер жалғыз немесе олар бірнеше болуы мүмкін.

Біррангілі желілер және лайықты бағдарламалық құралдар, ереже бойынша, сан жағынан аз компьютерлерді біріктіру қажет кезінде қолданылады. Осындай желінің әрбір компьютері бір уақытта желінің сервері де, клиенті де бола алады, бірақ қайсы бір компьютер тек қана сервер болып, ал тағы біреуі тек қана клиент болып тағайындалуы әбден мүмкін. Нақты клиент және сервердің функцияларын бірлестіру мүмкіншілігі принципшіл.

Біррангілі желілердің қасиеті – олардың аса үлкен иілгіштігінде: мұндай жағдайда желі өте белсенді қолданыла алады немесе мүлдем қолданылмауы мүмкін, ол нақты міндетке тәуелді. Компьютерлердің үлкен дербестігінен мұндай желілерде желіні артық жүктеу жағдайы сирек болады (сондай-ақ, компьютерлердің саны әдетте аз болады).

Біррангілі желілерде желілік қорларға қол жеткізуі бойынша әр түрлі құқылы қолданушыларды анықтау рұқсат етіледі, бірақ құқықтарға шек қою жүйесі аса дамымаған. Сонымен қатар, біррангілі желілердің кемшілігі бар: желі жұмысын бақылаудың және хаттамалардың нашар жүйеленуі. Сондай-ақ, кез келген компьютер сервердің істен шығуы жалпы ақпараттың жоғалуына әкеп соғады, яғни барлық осындай компьютерлер мүмкіндігінше сенімді болуы тиіс, бірақ әрқашан олай мүмкін бола бермейді.

Сервер негізіндегі желілер желіге көп пайдаланушылар бірігетін жағдайда ғана қолданылады. Сондықтан желіге мамандандырылған компьютер – сервер қосылады. Ол тек қана желіге қызмет етеді, басқа міндеттердің орындамайды. Мұндай сервер бөлінген деп аталады. Желілік сауалдарды бөлінген қорларға жылдам өңдеу үшін және файлдармен каталогтерге қорғауды басқару үшін серверлер арнайы ықшамдалған. Желінің қуаттылығының үлкен мөлшерінде бір сервер жеткіліксіз болуы мүмкін, сол кезде желіге бірнеше серверлерді қосады. Серверлер басқа да міндеттерді атқара алады: желілі баспа, глобальды желіге шығу, басқа жергілікті желімен байланыс, электрондық поштаға қызмет көрсету, т.с.с. Сервердің негізінде желіні пайдаланушылардың саны бірнеше мыңдаған бола алады.

Сервер негізінде желіде компьютерлерді айқын, клиенттерге (немесе жұмысшы станцияларына) және серверлерге бөлу бар. Клиенттер серверлер сияқты жұмыс істей алмайды, ал серверлер клиенттер мен автономиялық компьютерлер сияқты жұмыс істей алады. Барлық желілі дискілік қорлар тек қана серверде орналасуы мүмкін ал клиенттер тек қана серверге сүйене алады, бірақ бір-біріне сүйене алмайды. Бұл олар бір-бірімен хабарласа алмайды деген сөз емес, тек бір клиенттен екіншісіне ақпаратты тарату сервер арқылы мүмкін болады, мысалы, барлық клиенттер қол жеткізе алатын файл арқылы дегенді білдіреді.

Сервер негізіндегі желінің қасиетін сенімділік деп жиі атайды. Ол дұрыс, бірақ түсіндірме бар: егер сервер шынында өте сенімді болса ғана. Керісінше жағдайда, сервердің кез келген қабыл алмауы желінің толық қақтығысына әкеп соғады. Сервер негізіндегі желінің даусыз қасиеті – оның жоғары айырбастау жылдамдығы, өйткені сервер әрқашан жылдам процессормен (немесе тіпті бірнеше процессорлармен), үлкен көлемді шапшаң жадымен және жылдамдығы үлкен қатты дискілермен жабдықталады. Желінің барлық қорлары бір орында жиналғандықтан біррангілі желіге қарағанда, қол жеткізуді, деректерді қорғауды, айырбасты хаттамаларды басқарудың анағұрлым қуатты қорғау құралдарын қолдануға болады.

Сервер негізіндегі желінің кемшілігіне аз шамадағы компьютерлер санында оның абайсыздығы, барлық компьютерлер – клиенттердің серверге тәуелділігі, қымбат серверді қолданған кездегі желінің аса қымбат құны жатады.

Бұл жағдайда серверде желілік операциялық жүйе орналастырады. Бұл желілік ОЖ ерекше операцияларды желілік айырбасты ұйымдастыруда нәтижелі орындау үшін арнайы ықшамдалған. Ол жұмысшылар станциясында (клиенттерде) жұмыстың желілік тәртібін қолдайтын желілік қабық сияқты да, операциялық жүйе сияқты да орналастыра алады.

Анықталған операцияның көмегімен сервистік функцияны шақыратын процесс клиент деп аталады. Ол программа немесе қолданушы болып табылады. 2-суретте клиент — сервер архитектура серверлерінің тізімі көрсетілген.

Клиент бастаушы болып табылады және электрондық поштаны немесе басқа серверлердің сервисін қолданады. Бұл процессте клиент қамтамасыз етудің түрін сұрайды, сеансты орнатады, оған керекті шешімдерді алады және жұмыстың аяқталуы туралы хабарлайды.

Қазіргі заманғы клиент — сервер архитектурасында төрт топты объекттерді белгілейді: клиенттер, серверлер, мәліметтер және желілік қызметтер. Клиенттер қолданушының жұмыс орындарындағы жүйелерінде орналасады. Мәліметтер негізінде серверлерді сақталады. Желілік қызметтер серверлермен және мәліметтермен бірге қолднануда болып табылады. Сонымен қатар қызметтер мәліметтерді өңдеу процедурасымен басқарады.

Клиент — сервер архитектура желілерілерінің келесідей артықшылықтары бар:

• 
  көп санды жұмыс станциялы желілерді ұйымдастыруға рұқсат етеді;
  
• 
  орталықтанған басқару қамтамасыз етеді
  
• 
  желілік ресурстарға нәтижелік қол жеткізу;
  
• 
  желіге кіру үшін қолданушыға бір пароль керек және қолданушының құқықтары таралатын барлық ресурстарға қол жеткізуді алу үшін
  
• 
  клиент — сервер архитектура желісінің артықшылықтарымен қатар бірнеше кемшіліктері де бар:
  
• 
  сервердің істен шығуы желінің жұмыс істемей қалумауына, және желілік ресурстардың минимум жоғалуына әкеліп соғуы мүмкін.
  
• 
  администраторлауға квалифицияланған персонал керек;
  
• 
  желілер және желілік жабдықтар өте қымбат болады.
  

1. «Клиент сервер» желісіндегі компьютерлердің әсерлесу принціпін сіз қалай түсінесіз?

2. Сервер компьютерлер мен клиент компьютерлердің айырмашылығы қандай?

3. Сіз желілірдің және олармен ақпараттарды жіберудің қандай түрлерін білесіз?