Лекция тақырыбы: Философияның қалыптасуына негіз болған тарихи алғышарттар
жүктеу/скачать 51.9 Kb.
|
| Ежелгі Қытай философиясы
Қытай – көне тарихтың, мәдениеттің, философияның елі мен жері. Мамандар Қытай өркениетінің басталуын ся дәуіріне, яғни б.д.д. ІІІ-ІІ мың жылдық уақытқа жатқызады. Ал оның күйреуін Хань империясының күйреуімен (б.д.д. 220ж) ұштастырады. Б.д.д ХVІІІ-ХІІ ғ.ғ. Шан-Инь мемлекетінде қола мәдениеті дамыды, қалалар қалыптасты, шаруашылықтың құлдық қоғамдық түрі жетілді. Қала мен өндіріс төңірегінде қауымдастықтың шоғырлануы негізінде екі жағдайда – шаруашылық пен әскери себептеріне орай дамыды. Ежелгі Қытай мемлекеті – шын мәніндегі Шығыстық деспотия болды. Мемлекет басшысы - әрі монарх, әрі абыз және жалғыз ғана жер иесі болды. Әр түрлі рангтегі аристократия мемлекеттік қызметте болды. Олардан кейін әлеуметтік сатыда - ру басылары, от басылары тұрды. Ал құлдар болса, олар жануар сияқты, әлеуметтік сатыдан тыс қалды. Құлдардың еңбегін, әсіресе мал шаруашылығында, егінде, құрылыста, тұрмыс қажетіне пайдаланды. Шын мәнінде, заң болған жоқ, сондықтан әлеуметтік сатыда жоғары тұрғандардың өктемдігінен ешкім тыс қала алмады. Шань-Инь қоғамының саяси билігі ван топтары арқылы жүргізілді. Ван шаруашылық мәселесіне де, әскери, діни билікте де ең жоғары басшы болды. Ванның билігі шандықтар дәріптеп, оны тәңірге теңеген. «Шан-ди» деген титулға ие болған ван өзін «Мен – адамдардың арасындағы ерекше жаратылыспын, «жалғызбын» деп жариялады. Байлар мен шонжарлар арасында біртіндеп эгоорталық сипат пен пиғыл тамыр жайды. Шан – жер кіндігінің Ұлы қаласы, Қытай – жердің Ұлы орталығы деген уағыздар таратылды. Халық арасындағы қарым-қатынас күрделі, шым-шытырақ ритуалға негізделді. Бұл ритуал аспан қозғалысының тұрақтылығына, жердегі құбылыстардың реттілігіне және халықтың әдет-ғұрыптарына негізделді. Ритуалдар тірілердің өлгендерге, олардың рухына, табиғат құбылыстарына, жерге және аспанға деген қарым-қатынас негізінде қалыптасқан діни көзқараспен тығыз байланыста болды. Сонымен саяси-экономикалық жаңа жағдайлармен тайпа, цзундық әлеуметтік ұйымдасу тәртібінің арасында алшақтық біліне бастады. Дәстүр көнеге, өндіріс жаңа ережеге тартты. Мемлекет ұсақ отбасы мен топтардың жойылып кетпеуін реттеуге тырысты. Осы тұрғыдан философтар елді дұрыс басқару бағдарламасын және адамның мінез-құлқын дұрыстайтын талапты талқылағанда миф мәселесіне оралады. Ойшылдар мифті персонаждарын адамның мінез-құлқы мен қимыл-әрекеттері арқылы сипаттайды. Миф біртіндеп тарихтың ғана емес, философиялық идея мен ілімнің де құрамдас бөліміне айналды. Оны ерте Қытай діни бастауы мен философиясының қайнар көзінен пайымдаймыз. Қытайлардың сол кездегі дүниетанымдық ой-пікірлері «Бес кітап» деп аталатын кітаптарда шоғырланып, өздерін білімді санайтын әр адамның көзқарастарын қалыптастыруда зор рөл атқарды. Ежелгі Қытайда ғылымның да кейбір салалары пайда бола бастады. Мысалы: математика, астрономия, медицина. Осы ғылымдар саласындағы жетістіктер негізінде Ай мен Күннің тұтылу мезгілін анықтауға, астрономиялық құбылыстар мен жердегі құбылыстардың байланысын анықтап, күнтізбе, уақыт есептеу, және т.б. тәсілін ойлап табуға мүмкіндік туды. Бұл жағдай философиялық ілімдердің деңгейіне әсер етпей қойған жоқ. Біздің дәуірімізге дейінгі ІІІ ғасырдың аяғында пайда болған Ежелгі Қытай философиясы негізгі алты философиялық бағыттағы мектептерге бөлінді. Олар: конфуцийшылдық, моизм, заң мектебі (легистер), даоизм, тұрпайы философия (натурфилософия) және Атаулар мектебі. Қытай идеологиясы мен саясатында екі бағыт айқындала бастады: консерваторлық (керітартпа) және прогресшілдік, бірі – мистикалық, екіншісі – атеистік бағыттар. Алғашқы материалистердің пікірінше, әрбір бес түрлі бастапқы әлементтерден (металл, ағаш, от, су, жер) тұратын болса, керісінше идеалистердің пікірінше, табиғаттың жаратылуы, дамуы «даоға» байланысты деп атады. Қытай дүниетанымының ерекшелігі сол, ол өзін-өзі реттейтін, бастауы ішкі динамикалық тәртіппен байланысты дүниеге, әлемге негізделеді. Ертедегі Қытай философиясында конфуцийлік бағыт басты рөл атқарды. жүктеу/скачать 51.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|