Маҡсаттар һәм бурыстар Программаның төп маҡсаты

1. 
   АҢЛАТМА ЯҘЫУ
   

Был эш программаһында федераль һәм республика («Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы) закондары һәм талаптары тормошҡа ашырыла.Эш программаһы Х.А.Толомбаев, М.С.Дәүләтшина авторлығында сыҡҡан 1-се класс өсөн “Бүләк ” дәреслеге нигеҙендә эшләнде.

Программаның төп маҡсаты булып, башҡорт телен балаларға уларҙың туған теле булараҡ өйрәтеү, тел аша уҡыусыларҙың аң- белем даирәһен тәрәнәйтеү, киңәйтеү.Балаларға көндәлек тормошта ҡулланыу өсөн социаль тәжрибә тупларға ярҙам итеү тора, йәғни уларҙы бөгөнгө көн талаптарына ярашлы йәшәй белгән, үҙ илен, халҡын яратҡан, тормошта үҙ урынын табып, күңеле яратҡан шөғөлө аша үҙенә ,ғаиләһенә яҡындарына, халҡына тоғро хеҙмәт иткән шәхес итеп тәрбиәләү тора.

Был маҡсаттарҙы тормошҡа ашырыу өсөн түбәндәге бурыстарҙы үтәү фарыз:

• 
  балаларға башҡорт телендә һөйләгәнде,уҡығанды телмәр ағышынан айыра белергә, мәғәнәһенә төшөнөргә өйрәтеү/слушание/;
  
• 
  өндәрҙе ишетә һәм айыра белергә, үҙ- ара һәм ололар менән аралашҡанда уларҙы дөрөҫ әйтеп, тәҡдим ителгән темалар буйынса тулы һөйләмдәр менән эҙмә-эҙлекле һөйләй белергә өйрәтеү/говорение/;
  
• 
  Башҡортса дөрөҫ итеп яҙырға һәм аңлап уҡырға өйрәтеү;
  
• 
  Башҡорт теле системаһына /фонетика ,лексика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация/ ҡағылышлы ябай ғына төшөнсәләрҙең айышына төшөндөрөү;
  
• 
  Уҡыу эшмәкәрлегенең төп өлөштәрен –уҡыу мәсьәләһен ҡуйып, уны сисеү эшен планлаштыра, ул эште башҡарыуҙы ойоштора һәм үтәй, аҙаҡ- үҙ эшен баһалай белеү һәләтен формалаштырыу;
  
• 
  Телгә ҡарата ҡыҙыҡһыныу, уны өйрәнергә теләк уятыу, тел аша халыҡтың үткәне, тарихы, мәҙәниәте, ғөрөф-ғәҙәттәре менән таныштырыу.
  

2. 
   УҠЫУ ПРЕДМЕТЫНА ДӨЙӨМ ХАРАКТЕРИСТИКА
   

“Башҡорт теле” 1-се класта башҡорт телен өс йүнәлештә өйрәнеүҙе – башҡортса телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу һәм камиллаштырыу, башҡорт теленең фонетик, лексик, грамматик үҙенсәлектәрен аңлау һәм үҙләштереү, бәйләнешле текст менән эш итә белергә өйрәтеүҙе, шулар менән бер рәттән мәҡәлдәр, йомаҡтар, тиҙәйткестәр, көләмәстәр, һанашмаҡтар, уйындар өҫтөндә эш үткәреү ҙә күҙ уңында тотола.

Башҡорт әҙәбиәтендә мөһим урын алған әҫәрҙәр, башҡорт халҡының күренекле шәхестәре, әхлаҡи-этик нормалары, һәйбәт традициялары һәм ғөрөф-ғәҙәттәре менән таныштырыу күҙаллай.

Балалар республиканың тәбиғәте, халҡыбыҙҙың тормошо һәм хеҙмәте, әхлаҡ һәм тәрбиә мәсьәләләренә арналған материалдар, балалар тормошонан эпизодтар, нимә яҡшы, нимә насар булыуы тураһында әҫәрҙәр менән танышалар. Шул уҡ ваҡытта бәйләнешле текст өҫтөндә лә эшләйҙәр: текстың йөкмәткеһе буйынса һорауҙар биреү, уның төп темаһын һәм фекерен билдәләү, персонаждарға үҙ ҡарашын белдереү, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу күнекмәләре бар.

3. 
   УҠЫУ ПЛАНЫНДА ПРЕДМЕТ УРЫНЫ
   

4. 
   УҠЫУ ПРЕДМЕТЫ ҠИММӘТТӘРЕ
   

• 
  башҡорт халҡы күп быуаттар буйынса барлыҡҡа килтергән рухи мәҙәниәтте, тарихты үҙенеке итеп ҡабул итеү тойғоһон нығытыу;
  
• 
  туған тел аша милли ғорурлыҡ һәм үҙ халҡының тарихына, ғөрөф-ғәҙәттәренә ихтирам тәрбиәләү;
  
• 
  патриотик тәрбиә биреү алымы аша интернациональ тойғолар уятыу, башҡа халыҡтарҙың теленә, мәҙәниәтенә, тарихына ихтирам тәрбиәләү;
  
• 
  Ватанға, халыҡҡа, туған телгә мөхәббәт, ололарға, кеселәргә һәм, ғөмүмән, кешегә ихтирам, мәрхәмәтлек, шәфҡәтлелек тәрбиәләү;
  
• 
  Хеҙмәт тәрбиәһе һәм эстетик тәрбиә биреү;
  
• 
  башҡорт телен фекер, хис-тойғо, эмоцияларҙы белдереү сараһы булараҡ ҡабул итеү;
  
• 
  балалар фольклоры ярҙамында башҡорт халҡының рухи ҡиммәттәрен үҙләштереү
  
• 
  башҡорт телендәге хис-тойғо һәм эмоцияларҙы белдереүсе сараларҙы үҙләштереү;
  
• 
  балалар әҙәбиәте үрнәктәре менән танышҡанда матурлыҡты танырға өйрәнеү.
  
• 
  Дуҫлыҡ, ил яҙмышы, азатлыҡ өсөн көрәш темалары курстың ҡиммәттәренә индерелде.
  

• 
  Донъяны күп телле һәм мәҙәниәтле йәмғиәт булараҡ ҡабул итеү;
  
• 
  Телде аралашыу сараһы булараҡ ҡабул итеү.
  
• 
  Туған телендә үҙенең һөйләшеү кимәлен баһалай белә башлау;
  

• 
  Уҡытыусы ярҙамында дәрескә маҡсат һәм бурыстар ҡуйыу;
  
• 
  Эштәрҙең эҙмә-эҙлеклелеген билдәләү;
  
• 
  План буйынса эшләргә өйрәнеү.
  

• 
  дәреслек менән эшләргә өйрәнеү;
  
• 
  Текстарға, иллюстрацияға ҡарата бирелгән һорауҙарға яуаптар табыу;
  
• 
  Эшләнгән эшкә һығымта эшләү.
  

• 
  Үҙ фекерҙәрен яҙма һәм телдән әйтеү;
  
• 
  Уҡыусыларҙың, уҡытыусының телмәрен тыңлап аңлау;
  
• 
  Текстарҙы ҡысҡырып тасуири уҡыу һәм һөйләү;
  
• 
  Парлап, төркөмдә эшләү.
  
• 
  Баҫма текстарҙы күсереп яҙыу, бәләкәй күләмдәге һүҙҙәрҙе, һөйләмдәрҙе диктант итеп яҙыу;
  
• 
  Хәрефтәрҙе дөрөҫ яҙыу, тоташтырыу.
  
• 
  тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар.
  

• 
  өн һәм хәрефте айыра айыра белеү;
  
• 
  һүҙгә өн анализы, ижек анализы яһай белеү;
  
• 
  ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡыларҙы айыра алыу, уларҙы дөрөҫ әйтеү, шулар нигеҙендә һүҙҙәр төҙөй белеү;
  
• 
  Кем? Нимә? Кемдәр? Нимәләр? һорауҙарына һәм уларға яуап булған һүҙҙәрҙе белеү һәм ҡулланыу;
  
• 
  Ни эшләй? Ни эшләне? Һорауҙарын ҡуллана белеү;
  
• 
  Ниндәй? ҡайһы? ҡайҙа? Һорауҙарының мәғәнә үҙенсәлектәрен аңлау, уларға яуап биреү;
  

• 
  Минең, һинең, уның, беҙҙең, һеҙҙең, уларҙың алмаштарының мәғәнәләрен төшөнөү, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу;
  
• 
  Һүҙҙәрҙе ижекләп, дөрөҫ, аңлы, шыма һәм тасуири уҡыу;
  
• 
  әкиәт, шиғыр, хикәйә, көләмәс, йомаҡ тыңлау, кәрәк саҡта яуаптарын табыу, йөкмәткеһен һөйләү. Уҡыған, ишеткән, үҙе күргәндәр тураһында бәйләнешле итеп һөйләү.
  
• 
  Яҙма һәм баҫма текстарҙы күсереп яҙыу. Яҙылышы ауыр булмаған һүҙҙәрҙе, ҙ-ҡ һүҙҙән торған типик һөйләмдәрҙе тәүҙә күсереп, шунан диктант итеп яҙыу;
  
• 
  таныш темаға хикәйә төҙөп һөйләү, уҡытыусы биргән һорауға яуап яҙыу;
  
• 
  һөйләм аҙағында нөктә, һорау билдәһен ҡуя белеү;
  
• 
  юлдан-юлға күсереү өсөн һүҙҙе өлөштәргә бүлеү;
  
• 
  һүҙҙәрҙе үҙләштерелгән ҡағиҙәләр ярҙамында дөрөҫ яҙыу, орфографик хаталарҙы табып төҙәтеү;
  
• 
  кешеләрҙең исем-шәрифен, фамилияларҙы, хайуандар ҡушаматын, географик атамаларҙы ҙур хәреф менән яҙыу;
  
• 
  интонация яғынан һөйләм төрҙәрен айыра һәм телмәрҙә ҡуллана белеү
  

Төрлө белем менән килгән уҡыусыларҙы башҡортса һөйләшергә, башҡорт әҙәби теленең үҙенсәлекле өндәрен танырға, ишетә һәм әйтә белергә, элементар формала диалог төҙөргә, һөйләгәнде һәм уҡығанды аңларға өйрәтеү төп урында тора. Хәрефтәрҙе өйрәнеүгә әҙерлек эше: моделдәр, схемалар, терәк сигналдар ярҙамында ижектәр, һүҙҙәр төҙөү, ижектә, һүҙҙә нисә өн (хәреф) булыуын, өндәрҙең нәҙек һәм ҡалын булыуын билдәләү, уларҙың дөрөҫ әйтелешен үҙләштереү.

Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен дөрөҫ әйтергә, хәрефтәрен дөрөҫ яҙырға өйрәтеү. Ижектәрҙе, һүҙҙәрҙе дөрөҫ әйтеүгә, уларҙың мәғәнәләрен аңлай һәм айырыра белергә күнектереү.