ОРХОН ЕСКЕРТКІШТЕРІНІҢ СӨЗДІГІ

 482
483
Езгенті Кадаз – жер аты
Екі – екі
Екі отуз – жиырма екі
Екін ара – екін ара (екі арада)
Екінті, екінді – екінші
Екінліг – егіндік жер
Екінч – екінші
Ел – ел, халық
Елт – алып бар, апар
Елтебер – шен, дəреже
Еліг – елу
Елтеберліг – дəрежелі, шенді
Елтеріс қаған – Құтлығ қаған
Емгет – еңбектен
Еңілкі – ең алғашқы
Е – көмекші етістік
Ер – ер
Ер қамыш – Жер аты
Ерен – ерен
Ердем – даңқ
Ердемліг – даңқтылық
Ерінч –бəлкі
Еркін – еркін, дəреже, кісі аты
Ерклі – ерікті
Ерт – ерт
Ертіс – Ертіс өзені
Ес – ес, жолдас
Есбара – кісі аты
Есід, есіт – есіт, тыңда
Есітгіл – есіткіл
Есідің – естіңдер
Ет – ет
Еті – өте, жайғана
Ечі, ечү – əже, ұлы, туыс
Еш – ес, жолдас
Б
Ба – байла
Бағ – бау
Баға – дəреже
Бады – барды
Баз – бейбітшілік
Бай – бай
Байбалық – жер аты
Балбал – тас мүсін
Балық – қала 
Балық – балық
Байрақ – байрақ
Байырқы – байырғы
Бар – бар
Барқ – үй, сарай
Барс – барыс
Барча – барша
Барыү – бəрі
Барым – дүние, барым(та)
Бас – бас (етістік)
Бас, баш – бас
Басмыл – Бесбалық маңын мекендеген 
түркі тайпасы
Бат – бəд, теріс, жаман
Бат – бат
Батым – батым (сүңгі батым қар)
Батсық – батыс
Баш – бас
Башла – баста
Башлығ – бастық
Басчы – басшы, жетекші
Бег – бек
Бег – Чор кісі аты
Бедіз – өрнекте
Бедізчі – өрнекші, шебер, суретші
Бедүк – биік
Белгү – белгі
Белтір – белтір
Бен – мен
Бентез – жай, үй
Беңгү – мəңгі
Беңгү таш – мəңгі тас, ескерткіш
Беңгүліг – жер аты
Бер – бер
Бергерү – бері қарай
Беріденйен – бергі жағынан
Берійекі – бергі, оң жақтағы
Бес, беш – бес
Бес түмен – бес мың
Бесбалық – қала аты
Бітгүчі – алдыңғы қатардағы кісі, 
бітіруші
Біз – біз
Бізні – бізді
Біл – біл
Білге – білгіш, дана
Білге қаған – кісі аты
Біліг – білік
Бін – мін
Біні – мені
Бінтүр – мінгіз
Бің – мың
Бір – бір 
Біркү – жер аты
Бірле – бірге, мен, бен, пен
Бірү – бері
Біс – бес
Бісінч – бесінші
Біті – жаз
Бітіг – жазу, хат
Бічін – мешін
Бічін йыл – мешін жыл
Бод – бой, дене, жүйе
Боғуз – боғаз, тамақ
Боғузлан – бауыздал
Боз – боз
Бойла – дəреже, шен
Бол – бол
Болчу – жер аты
Болуң – тұтқын
Болчун, болзун – болсын
Бор – вино, ашымақ
Бош – бос
Бошан – босан
Бошалана – босана
Бошғур – оқыт, үйрет
Бөд – тақ
Бөгү – батыр
Бөгү қаған – қаған аты
Бөклі – жер аты
Бөлен – тибет əкімі
Бөрі – бөрі, қасқыр
Бөрі тег – бөрідей, бөрі сияқты
Бу – бұ, бұл, осы
Будун – халық
Буз – бұз
Буйруқ – бұйрық
Буғақ – кісі аты
Булға – былға
Булғақ – былғаныш
Булуқ – жер аты
Булуң – бұрыш, жер жүзі, əлем
Булуңдақы – дүниенің төрт бұрышын-
дағы
Бумын – кісі аты
Бунча – сонша
Буң – мұң, қайғы
Буңсуз – қайғысыз, есепсіз
Бүке – батыр
Бүкегек – жер аты
Бың – мың
Быч, біч – кес, піш
І
Ібір – қорша
Іг – айналдыр, ій
Ігід – көтер, жоғарылат
Ігіл – тайпа, халық
Ідіш – ыдыс
Ікінті – екінші
Іл – ел, халық
Ілгерү – ілгері, алға
Іді – ие, қожа
Ідісіз – йесіз, қожасыз
Ізгіл – халық, тайпа
Іл – іл
Ілбілге – Күлтегін мен Білге қағанның 
анасы
Ілкі – ілкі, алғашқы
Ілтеріс – Құтлығ қаған
Ін – төмен түс
Інел қаған – кісі аты
Інгек – сиыр
Іні – іні
Ір – қу, ізіне түс
Іркін – дəреже
Ірлүн – жер аты
Іс – жұмыс, іс
Ісігті – ішімдік
Ісүй Лікең – қытай елшісі
Істемі қаған – кісі аты
Іт – ет
Ітгүчі – құрылысшы
Іч – іш
Ічүк – бағын, ішке кір
Ічігір – бағындыр
Ічре – ішке, ішке қарай
Ічрекі – іштегі
Ічүй – өзен аты
И
Иабаш – өзен аты
Иабғу – уəзір, қағаннан соңғы дəреже
Иабғу – кісі аты
Иаблық – жаман
Иабрыт – əлсірет
Иабыз – жауыз
Иағы – жау, соғыс
Иағы – жау бол
Иағыт – жаулас
Иағыт – суар, жақындат
Иадағ – жаяу
Иаз – жаз 
Иаз – жаз /киізді жаз/
Иазуқ – жазық
Иазы – жазық /дала/
Иазықлат – жазықта
Иазуқлығ – жазықты, кінəлі
Иаи – жазғытұрым
Йайла – жайла
Иайлақ – жайлау
Иақа – шоқыну
Иақғару – бұл жаққа
Иалабач – елші
Иалунус – жалғыз
Иамтар – кісі аты
Иан – бүйір, жан
Иан – қайт
Иана – жəне
Иаңақ – бет
Иаңы – жаңа
Иаңыл – жаңыл
Иапыт – жапқыз, тұрғыз

 484
485
Иар үгүз – өзен аты
Иараматы – жарамады
Иарат – жарат, тудыр
Иартағ туғ – жарғақ ту /өшпес ту/
Иаруқ – жарық
Иарлығ – жарлық
Иарылқа – жарылқа
Иарыш – жер аты
Иаса – жаса 
Иасы таш – тегіс тас
Иат – жат
Иаш – жас /жас жігіт/
Иаш – жас /көз жасы/
Иег – игі
Иегед – жақсарт
Иегірмі – жиырма
Иегірмінч – жиырмасыншы 
Иегрен – жирен
Иел – жел /тез жүру/
Иелме – атты əскер
Иеме – жəне
Иер – жер
Иет – жет
Иеті – жеті
Иетінч – жетінші
Иетміс, иетміш – жетпіс
Иіген Чор – кісі аты
Иегін – жиен 
Иінчү үгүз – Сыр-Дария
Иіт – жіт, жоқ болу
Иіче – тағы
Иоғ – жоқтау
Иоғра Иарыш – жер аты
Иоқ – жоқ 
Иоққыш – жоқ ет, жой
Иол – жол
Иоллығ тегін – кісі аты
Иолуқ – құрбан 
Иолуқ – жолық
Ионт – жылқы
Иоры – жүр, көш
Иотаз – əйел
Иоталығ – жер аты
Иоқару – жоғары
Иоғла – жерле, жоқта
Иул – жұл 
Иуле көл – жер аты
Иумғылығ – жинақты
Иут – жұт
Иүгүр – жүгір
Иүз – жүз /сан есім/
Иүз – бет
Иүз – жүз /суға жүз/
Иүкүн – жүгін
Иүкүнтүр – жүгіңдір
Иүрек – жүрек
Иығ – жи, жина
Иығла – жыла
Иыл – жыл
Иылан – жылан
Иылқы – жылқы
Иылпағут – кісі аты
Иылун көл – жер аты
Иыпар – жұпар 
Иырайа – солға, солтүстікке
Иыш – жиы, ұйысқан /Көгмен иыш – 
Саян қойнауы, Алтай йыш – Алтай 
қойнауы, тоғайы/
Қ
Қаб – қап
Қабыш – қабыс, бірік
Қаған – қаған
Қағанле – қағандан
Қадаз – жер аты
Қадырқан йыш – жер аты
Қазған – тапқан
Қазлуқ көл – жер аты
Қал – қал
Қалйур – қалар
Қалын – қалың
Қалынсыз – қалыңсыз
Қамаштды – қамасты
Қамуқ – түгел, ештеңе қалмай, бəрі
Қамыш – қамыс
Қамыш көл – жер аты
Қан – хан
Қан – қан /қызыл қан/
Қан, қаң – əке, баба
Қапаған – қаған аты
Қапығ – қақпа
Қар – қар
Қара – қара
Қара будун – жай халық
Қара қум – қара құм
Қара Барс – қара барыс
Қара булақ – жер аты
Қарағ – қар, шынтақ
Қарғу – қарғы
Қарлуқ – Алтай мен Ертіс арасын 
жайлаған түркі халқы
Қары – кəрі, қарт
Қасуй – жер аты
Қатун – қатын
Қат – қат
Қата – беш қата, бес рет
Қатыл – бірік
Қач – қаш
Қашыш – бірге қашу
Қобрат – тер, біріктір
Қод – қой
Қоды – төмен
Қон – қон
Қой – қой
Қойлығ – қойлы
Қоп – көп
Қорқ – қорық
Қуғ сеңүн – кісі аты
Қудаз – əйел
Қуй – əйелдер жасайтын орын
Қул – құл
Қула – құла /ат/
Құлғақ – құлақ
Қум – құм
Қунле – жаула, тала, басып алу
Кунчуй – қытайша əйел, атақты кісілердің 
əйелі
Қур – жетістік, шен, дəреже
Қурған – қорған 
Қурығару – кейін, батысқа
Қурыйе – артқа, батысқа
Қут – құт
Қутай – жібек
Қутлығ – құтты
Қыбчақ – қыпшақ
Қыз – қыз /зат есім/
Қыз – қыз /етістік/
Қызыл – қызыл
Қыйын – қиын
Қыл – қыл
Қылын – қылын
Қылыч – қылыш 
Қырқ – қырқ
Қырқыз – қырғыз
Қырыл – қырыл
Қыс – қыс
Қысға – қысқа 
Қытай – қытай
Қытан – қидандар
Қыш – қыс
Қышла – қыста
К
Кедім – киім
Кедімліг – киімді
Кез – кез, қыдыр
Кейре – жер аты
Кейік – киік
Кек – кек
Кел – кел
Келмеді – келмеді
Келін – келін
Келүр – келтір
Келміс, келміш – келген
Кем /Енисей/ – жер аты
Кім – кім
Кентү – өзі
Кергек – керек
Кергексіз – керексіз
Кері, керү – кəрі
Кесре – кісре – соң
Кеч – кеш, өт
Кече – кеше, өте
Кечіг – өткіл
Кечін – жер аты
Кечүр – өткіз, өтер
Кіші, кісі – кісі
Кіче – көше
Кічіг – кішкентай, кіші
Кіңсүр – жанжал, даулас
Кідін – кейін
Кдінте – кейінде
Көмен – Саян таулары
Көз – көз
Көбүрге – көпір
Көк тыйын – көк тиын
Көк – көк
Көк тəңрі – көк тəңрі
Көк өң – жер аты
Көл – көл
Көлүк – көлік
Көмір – көмір
Көмір тағ – жер аты
Көңүл – көңіл, жүрек
Көңлүңче – көңліңше
Көр – көр
Көргү – бағыну
Көрүг – көруші, разведка
Көтүр – көтер
Кү – дыбыс, сес, үн
Күз – күз
Күлі Чор – кісі аты
Күлбілге – кісі аты
Күлүг – даңқты
Күлтегін – кісі аты
Күмүш, күмүс – күміс
Күн – күн
Күнліг – кіндік
Күң – күң
Күнтүз – күндіз
Күңед – күң қыл
Күрліг – қулық, арамдық
Күт – күт
Күч – күш
Күчлүг – күшті
Л
Лағзын – шошқа, доңыз
Лағзын йыл – доңыз жыл

 486
487
Лісүн тай –Қытай елшісі
Лү – ұлу
Луй йыл – ұлу жыл
М
Мағ – мақтау
Мағы қорған – Мағы қорған
Маңа – маған
Мəн-мəн – Мені-мені
Менің – менің
Н
Не – не
Неке – неге
Нең – ештеңе
О 
Обут – ұят
Оғлан – ұлан 
Оғлан – бала
Оғрақ – тоқтау, кідіру
Оғрақлт – тоқтат, кідірт
Оғул – ұл
Оғлы – оның ұлы
Оғлын – оның ұлын
Оғуз – оғыздар
Оғуш – ру, тайпа
Ол – ол 
Олур – отыр
Олурсық – отырыс
Олурт – отырғыз
Он – он
Оноқ – он оқ тайпасы
Он ұйғур – он ұйғыр
Онынч – оныншы
Оз – оз
Озмыш-тегін – кісі аты
Оңтутуқ – шен, дəреже
Опа – опа
Опла – шабуылға шығу
Орду – орда
Орқун – Орхон өзені
От – от
Отуз – отыз
Отуз татар – отыз татар
Ө
Ө – ойлану
Өг – қуан, өгей шеше
Өгүрт – қуант
Өд – өт
Өдсег – өткен уақыт
Өдук – жай, үлкен үй
Өдуш – уақыт
Өгес – ойлас, пікірлес
Өз – өз
Өзүм – өзім
Өзіні – өзін
Өзлек ат – өзімдік ат
Өк – шылау
Өкүн – өкін
Өкүнч – өкініш
Өл – өл
Өлмечі – өлмеші
Өлүг – өлік 
Өлүр – өлтір
Өн – өн
Өң – алғы
Өңдін – алдынан
Өргі – өргі
Өргін – тақты сарай
Өрпен – жер аты
Өрүң – ақ түсті
Өт – өт
Өтүг – өтініш
Өтүкен – Хангай тауы
Өтүн – өтін
Өтүнч – өтініш
С
Саб – сөз, сөйлеу /сөз саптау/
Сад, чад – шад, уəзір
Сайу – санай
Сақчы – жер аты
Сақын – ойлан, пікірлен
Сақынч – ойлану, пікірлену
Салла – салдап өту
Сан – сан
Сансыз – сансыз
Сантуң, Шаңтуң – жер аты
Санч – шаныш
Сарығ – сары
Сач – шаш
Себ – сүй
Себін – сүйін
Секіз – сегіз
Секізнч – сегізінші
Селеңе – жер аты 
Сен – сен
Сеңүн – Қытай əкімі
Сіз – сіз
Соғд – соғдылар
Соғдақ – соғдылар 
Сөз – сөз
Сөзлеш – сөйлес
Сөк – сөк
Сөкүр – сөгер 
Сеңүк – сүйек
Суб – су
Субсыз – сусыз
Суқ – соғдылардың басшысы
Соңа йыш – жер аты
Сү – əскер
Сүле – соғыс
Сүңүк – сүңгі
Сүңүс, сүңүш – соғыс
Сүр – сүр, айда, қу 
Сы – сындыр
Сығыт – сықтау, жылау
Сығун – бұғы
Сық – сық
Сыңар – сыңар
Т
Табар – тауар
Табғач – табғаш
Табғачдақы – табғаштағы
Табышған – қоян
Табышған йыл – қоян жылы
Тадыкын чор – кісі аты
Тағ – тау
Тағдақы – таудағы
Тағы – тағы
Тайбілге – кісі аты
Тайған көл – жер аты
Тақығ – тауық
Тақығ йыл – тауық жыл
Таң – таң
Тағча – таудай
Талуй – телегей теңіз
Таман тарқан – шен, дəреже
Тапа – таба
Танут – таңғут
Тапла – тапта
Тардуш – тардуш халқы
Тарқан – шен
Тарқат – тарқандар
Тасы – сырты
Тасу – тасу
Тат – тат
Татабы – татабылар
Татар – татар халқы
Таш, тас – тас
Тандынтан – сыртынан
Те, ті – де, айт
Тег – дай, дей
Тег – ти, соғыс
Тегі – дейін, шейін
Тегзін – саяхат
Тегіре – айнала
Тез – қаш
Тезік – тəжік
Тейің – тиін
Темір – темір
Темір қапығ – Темір қақпа
Теңрі – тəңрі 
Теңрітег – тəңрідей
Тер – тер
Төр – төр
Ті – де, айт
Тігін – тегі
Тіз – тізе
Тізліг – тізелік
Тік – тік
Тіріг – тірі
Тіріл – тіріл, жинал
Тод – той
Тоғла – жер аты
Тоғы балық – жер аты
Тоғысық – шығыс
Тоқта – тоқта
Тоқыт – тоқыт
Тон – тон
Тонлығ – тондық
Тоньюкук – кісі аты
Тоңа тігін – кісі аты
Тоңра – Тайпа, кісі аты
Торығ – торы
Топ – той
Топла – топта, жина
Тоқ – тоқ
Тоқры – тоқар тайпасы
Тоқуз – тоғыз
Тоқузынч – тоғызыншы
Төк – төк
Төлес – түркі тайпасы
Төрі – төре
Төрү – дере, дамы
Төрт – төрт
Төртінч – төртінші
Туғ – тұйық
Туғ – ту, жалау
Туғлығ – тулы
Туй – тұй, тұсын
Туруқ – тұрақ
Туруқ – тұрық /Арық-тұрық/
Тут – тұт, ұста
Тутсық – тұтатын
Тутун – тұтын
Түз – түз
Түзел – түзел
Түгіл – түгіл
Түк – түк
Түкеті – түгелімен
Түмен – түмен, он мың 

 488
489
Түн – түн
Түн қат – түн қату
Түңкер теғ – түңкер жау 
Түпүт – тибет
Түргес, түргеш – түргештер
Түс – түс
Түсүр – түсір
Тыл, тіл – тіл
Тыңла – тыңда
У
У – ұйқы
У – көмекші етістік
Уд – ізімен жүру
Удар сеңүн – əскери бастық 
Уды – ұйықта
Удыз – жүргіз
Удысық – ұйқылы
Уз – шеберлік
Узун – ұзын
Уйгур – ұйғыр
Уле – ұласу
Улғарт – үлкейту
Улуғ – ұлы, үлкен
Улайу – улайа 
Улус – ұлыс
Умай – əйелдер қорғаушысы
Уруқ – ұрық
Уна – ұна
Унч – мүмкін
Ур – ұр
Уртур – ұрғыз
Уруғсырат – ұрықсат
Уруш – ұрыс
Усын – Үйсін тайпасы
Утру – ұтыры
Уч – ұш, өл, жоқ болу
Уч – қанаты, ұшы 
Учуқ – құс
Учуқтег – ұшқыштай
Учуз – арзан
Үгүз – өзен
Үз – үз
Үзе – үстіне
Үкүл – бүкіл
Үкүс, үкүш – бəрі, барлығы
Үнтүрү – таң ата
Үрк – үрік
Үч –үш
Үчүнч – үшінші
Үчегү – үшеуі
Үчүн – үшін
Ш
Шад – уəзір
Шад-апыт – уəзір апалар
Шалчы – кісі аты
Шантуң йезы – Шандун жазығы
Шаш – шаш
Шоқақ – жер аты
Шып башы – жер аты
Шег – шек /ара/
Ч
Чаб-саб – сөз, сөйлеу
Чача сеңүн – кісі аты
Черіг – шерік
Чігіл – түркі тайпасы
Чік – түркі тайпасы
Чолуғ – көмекші, қосшы
Чорақ – жер аты
Чөл – шөл
Чуғай – шығай (сараң)
Чуш – жер аты
Чор –кісі аты, атақ, дəреже
Чықан – кедей
Чыт –үй қабырғасы
Ы
Ы – ағаш, бұта
Ыд – жібер
Ыдуқ баш – қасиетті бас
Ыдуқут – басмылдардың дəрежелісі
Ынағару – одан əрі
Иынйыт – ренжіт
Ынча – сонша
Ысбара – кісі аты
Ыттым – жібердім
Ытымыз – жібергеніміз
Ығар – ығар
Ырақ – жырақ, алыс
Ышбара – кісі аты
Ычғын – ышқын
Ычқынмыс – ышқынған

жүктеу/скачать 2.89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: