Меншіктің мәні мен мазмұны, түрлері мен нысандары, объектілері
жүктеу/скачать 24.52 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Франсуа Кенэ (1694-1774 жж.) «Экономикалык кесте» (1758 ж.) деген еңбегінде меншікті көбейту процесінде еңбек өнімділігі
- Уильям Петтидің «еңбек — байлықтың атасы, жер — оның анасы» деген қанатты сөздері өзінің мәнін осы күнге дейін жойған
- «Кедейліктің философиясы»
- Нарт, Р. Познер және басқалардың еңбектерінде өзінін жалғасын тапты.
|
Меншіктің мәні мен мазмұны, түрлері мен нысандары, объектілері «Меншік» үғымы әрбір экономикалык жүйенінің іргетасы болып табылады. Ол тарихи түрде адам және қоғаммен бірге пайда болды. Алғашқы кезде меншік деген ұғым текжермен байланыстырыдды. Сондықтан да меншік адамның дайын өнімдерге емес, жерге деген, яғни табиғи және өндіріс жағдайларына қатынастарын байкатады. Мұнда адам — өндіруші және өндіріс құрал-жабдығын иеленуші ретінде көрінеді (жер — қоғамдық өндірістің басты кұралы). Өндіріс нәтижелерін иелену қоғамдык экономикалык қатьшастар шеңберінде материаддық игіліктерді адамдар бірлесе игеру арқылы жүзеге асады. Өткен дәуірдегі экономикалық ойлар иелері меншіктін, мәні мен мазмұнын қарастыруда ерекше кадамдар жасады. Физиократтар мектебінің негізін қалаушы франиуз экономисі Франсуа Кенэ (1694-1774 жж.) «Экономикалык кесте» (1758 ж.) деген еңбегінде меншікті көбейту процесінде еңбек өнімділігі ролінің басымдығын көрсеткен. Ол, меншікті молайтудағы еңбекшінің егін шаруашылығындағы еңбек өнімділігінің басымдьшық ролін ерекше қолдап, оны барлык байлықтьщ кайнар кезі ретінде санады. Меншіктщ пайда болу табиғатына комақты ұлесті Уильям Петги, Давид Рикардо және Адам Смит қосты. Олар алғаш рет коғамньщ тапқа яғни жалдамалы жұмысшы, капиталист және жер иеленуші больш жіктелуіне негіздеді. Уильям Петтидің «еңбек — байлықтың атасы, жер — оның анасы» деген қанатты сөздері өзінің мәнін осы күнге дейін жойған жок. Француз экономисі Пьер Жозеф Прудон (1809-1865 жж.) меншікке өзінің көзкдрасын «Кедейліктің философиясы» деген еңбегінде баяндаған болатын. Онда ол ұсак буржуазиялық және жеке меншікті дәріптеп, капиталистік меншікті сынады. Прудон «Меншікті — бүл ұрлык» деген сөзінің мәні бар. Меншіктің мұндай сипаттамасы кең тараған жоқ және ғылыми сынға ұшырады. К. Маркстың түжырымдауы бойынша, меншік экономикалык кятегория ретінде адамдардың еркі мен санасынан тәуелсіз өмір сүреді. Меншік — бүл өндіріс күрал-жабдығын иелену қатынасы және материалдык игіліктерді ендіру, бөлу, айырбастау мен түгыну процесі. Маркстік теорияға сәйкес — күралдар, заттар және т.б. меншіктің заттык. мазмүнын қүрайды. Алайда «меншік» үғымы тек кана заттык мазмүнымен немесе адамныц затка катынасымен шектеліп кана коймайды. Адам басқа адамдармен өзара тығыз байланыста өмір сүреді, еңбек өнімін өндіреді және тұтынады. Ешкімге жатпайтын нәрсені — коғамнан тыс, баска адамдармен байланыссыз иемдену мүмкін емес. Айталык. тіл бір ғана адамның өнімі болып табылады. Себебі, ондай жағдайда адам ешкіммен сейлесе алмайды. Меншікте дәл солай: ешкіммен катынаспайтын адамның меншігі — экономикалык. категория ретінде мазмүнын жояды. Меншік табиғи емес, ол заттардың коғамдық қасиеті. Меншік теориясына сүбелі үлесті батыстьщ казіргі экономикалық мектебінің екілдері, американ эконо^іистері — Рональд Коуз (1910 ж.) және Арінен Алчиан (1914 ж.) косты. Бүл теория кейінірек Й. Барцель, Г. Демесц, Д. Нарт, Р. Познер және басқалардың еңбектерінде өзінін жалғасын тапты. Осы ғалымдардың түжырымдамасына сәйкес, ресурс өзінен өзі меншік бола алмайды, тек ресурстарды қолдану аркылы Түтас кешенді қүкық — міне осы меншіктің мазмүнын құрайды. Бүл процеске қатынасатындардың барлығы меншік құкығый өткеру кезінде «ойын ережесін» білуі кажет. Меншік. кімге жатады, және езара іс-әрекетгі үштастыруға кол жеткізу үшін олармен келісу керек пе? Олардың ойынша, меншіктін кешенді құкығы төмендегідей он бір бөлімнен күралады: иелену құқығы, яғни игіліктерге міндеттелген денелік (күш-қуаттылык) бакылау құқығы: найдалану құқығы, яғни игіліктін пайдалы қасиетін өзі үшін колдану құқығы; баскару құқығы, яғни игіліктерді колдануды кім және қашан камтамасыз етуді шешу құқығы; табыска деген кұкык. яғни игіліктерді колдану нәтижесіне ие болу құқығы; егеменділік құқығы. яғни бейтараптандыру, тұтыну, игілікті жою немесе өзгерту құқығы; жүктеу/скачать 24.52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|