Министерство экономики и бюджетного планирования республики казахстан

Бұл брошюра Қазақстан Республикасындағы бюджеттік процесті жетілдіру, нәтижелерге бағдарланған мемлекеттік жоспарлау және бюджеттеу жүйесін енгізу мәселеріне арналған. Брошюрада бюджеттік саясаттың мәселелері, соның ішінде бюджеттің қалыптасуы, бюджеттік қаражаттарды тиімді жұмсау, сондай-ақ мемлекеттің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері қарастырылған.

Мемлекеттік және бюджеттік жоспарлау мәселелерімен айналысатын мамандарға, мемлекеттік қызметкерлерге, ғылыми қызметкерлерге арналған.

	© Қазақстан Республикасының Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі, 2008
	© «Экономикалық зерттеулер институты» АҚ, 2008. © Профи Полиграф компаниясы, 2008

Мазмұны

Кіріспе………………………………………………………………………	3
1-тарау. Мемлекеттік жоспарлаудың нәтижелерге бағдарланған жаңа жүйесі.............................................................................................................	4
1.1 Мемлекеттік органдардың қызметін стратегиялық жоспарлау....	4
1.2 Қазақстан Республикасын дамытудың стратегиялық мақсаттары мен міндеттері……………………………………………..	8
1.3 Салық-бюджет саясатының негізгі бағыттары...............................	13
2-тарау. Қазақстан Республикасындағы бюджет үдерісінің негіздері.....	20
2.1 Бюджет және бюджет жүйесі ұғымы...............................................	20
2.2 Республикалық бюджет.........................................................................	23
2.3 Жергілікті бюджеттер және олардың аумақтық құрылымдардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы мәні.............................................	25
2.4 Республикалық және жергілікті бюджеттердің жобаларын қарау және бекіту рәсімі........................................................................................	27
3-тарау. Республикалық бюджеттің құрылымы.........................................	29
3.1 Бюджеттің кірістері.............................................................................	29
3.2 Бюджеттің шығыстары.......................................................................	36
3.2.1 Әлеуметтік бюджет...........................................................................	42
Білім беру........................................................................................................	42
Денсаулық сақтау...........................................................................................	48
Зейнетақымен қамтамасыз ету.....................................................................	54
3.2.2 Экономикаға арналған бюджет.........................................................	58
Көлік және коммуникациялар......................................................................	58
Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі.......................	61
Отын-энергетикалық кешені және жер қойнауын пайдалану...................	64
Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, қоршаған орта мен жануарлар дүниесін қорғау, жер қатынастары....................................................................................................	68
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы....................................................	76
3.2.3 Қауіпсіздікке арналған бюджет.........................................................	78
Ұлттық қорғаныс............................................................................................	78
3.2.4 Бюджетаралық қатынастар..............................................................	80
4-тарау. Қаржылық тұрақтылықтың кепілдіктері.......................................	91
4.1 Мемлекеттік борыш...............................................................................	91
4.2 ҚР Ұлттық қоры......................................................................................	95
Пайдаланылған әдебиеттер...........................................................................	104

Бұл брошюра Қазақстан Республикасы бюджетінің мазмұнын көрнекті нысанда көрсететін бірінші басылым болып табылады. Бұл бюджет туралы ақпарат қана емес. Бұл кітап соңғы жылдар ішінде Республика өмірінде қандай өзгерістердің болғаны және мемлекеттің қоғам алдында тұрған міндеттерді шешу үшін аса маңызды басқару тетігі – мемлекеттік бюджетті қалай пайдаланғаны туралы. Бұл бюджет туралы ашық ақпарат. Мемлекеттік ақшаның қайда пайдаланатындығын білгісі келетін оқырмандар үшін ашық және Қазақстанды басқа елдермен бюджеттік саясатқа байланысты кең мәселелер шеңбері бойынша салыстыру үшін ашық ақпарат.

Соңғы жылдардың ішінде Қазақстан Республикасының экономикалық стратегиясы макроэкономикалық жағдайдың тұрақтануына қол жеткізу болып табылды, бұл мемлекеттік бюджет тапшылығының азаюын және қатаң монетарлық және кредиттік саясатты іске асыруды білдірді. Бұл міндетті шешуде Республика елеулі табыстарға қол жеткізді: атап айтқанда, 2004 жылы Бюджет кодексі қабылданды, бағдарламалық-мақсатты және орта мерзімді бюджеттік жоспарлау әдістері белсенді түрде қолданыла бастады. 1997 жылы қабылданған «Қазақстан-2030» ұзақ мерзімді Стратегиясы мемлекеттік қаржыны басқаруды жетілдіруді реформалардың басым бағыттарының бірі ретінде айқындады. Бұл міндетті орындауда Республика маңызды жетістіктерге жетті: соның ішінде 2004 жылы Бюджеттік кодекс қабылданды, бюджеттендіру мен орта мерзімді бюджеттік жоспарлау бағдарламалы-мақсаттық әдістері белсенді қолданыла бастады. 2007 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне бюджеттің жоспарланған шығыстарын тиісті саладағы бюджеттік қаржыландыру есебінен күтілетін нақты нәтижелермен байланысын қамтамасыз етуге ықпал ететін мемлекеттік жоспарлаудың нәтижелерге бағдарланған жаңа тәсілдерді енгізу бөлігінде өзгерістер енгізілді.

Әкімшілік реформаны бір мезгілде жүргізу Қазақстан Республикасы министрліктерінің жұмысына бағдарламалық сипат енгізуге, айқын жолға қойылған ведомствоаралық үйлестіруді, министрліктердің өкілеттіктері мен жауапкершілігін, олардың есеп берушілігін және олардың қызметіне стратегиялық бақылауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұл брошюраның мақсаты – Қазақстан Республикасының бюджетін оның азаматтары үшін барынша түсінікті ету. Ол үшін онда бюджеттің тұтастай алғанда елге және Қазақстан Республикасының әрбір жеке азаматына не беретіндігі ғана емес, және сонымен бірге осы күрделі әрі көп жақты түсініктің нені білдіретіні де сипатталады.

Атап айтқанда, бюджеттің не үшін қажеттігі және ол мемлекеттің экономикадағы рөлін қандай түрде көрсетілетіндігі түсіндіріледі. Бұдан басқа, брошюрада бюджеттің қалай қалыптасатындығы, салықтардың қайда жіберілетіндігі және бюджет туралы шешімнің қалай қабылданатындығы, сондай-ақ бұл процестің әртүрлі сатыларына бюджет реформасы енгізген өзгерістер туралы сөз болады.