ОҢТҮстік қазақстан облысында бөдене шаруашылығын дамыту андатпа

М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан

Балапандар инкубатордан 17 күнде шығады екен және ширақ болады. Бірден жем-су беруге болады. Бөдене жылына 300 жұмыртқа туады. Қызық дерек: Бөдененің қалыпты дене қызуы 42 гра­дус­ болғандықтан, оның сальмонелез, құстұмауы сияқты жұқпалы дерттерге қарсы тұру қабілеті күшті. Егер сіз бөдене өсіруді жаңа туған кезінен бастағыңыз келсе, онда ең бірінші инкубатор қажет. Бөдененің жұмыртқасын инкубациялау үшін кіші көлемді тұрмыстық инкубаторды пайдаланыңыз, оны кез-келген базардан немесе арнайы дүкеннен сатып алуға болады. Бөдене жұмыртқалары үшін инкубация мерзімі 17,5 тәулік (тауық жұмыртқалар үшін 21 тәулік). Бөденелердің балапан шығаруы белсенді түрде жүріп, 4-6 сағатта аяқталады. Жұмыртқаны жаңадан жарып шыққан балапан жүндері үлпілдеп тұрады. Әрине, олардың тауық балапандарына қарағанда көлемі әлдеқайда кішкентай (дүниеге келген балапанның салмағы 6-8гр.) Дені сау бөденелерді арнайы дайындалған жәшіктерде немесе торларда, яғни, брудерларда өсіреді. Брудерді дайындау үшін фанера, пластик немесе картон пайдаланылады. Тағамдық жұмыртқа алу мақсатында үй бөденелерін асыраған кезде әдетте биіктігі 20 см-ге дейінгі торлар пайдаланылады. Оның көлемі торға салынатын бөденелердің санына байланысты, шамамен 180-200 см². жерге бір балапан орналасады деген есеппен жасалады. Егер Сізге диеталық тағамдық (ұрықтандырылмаған) жұмыртқа қажет болса, онда торда тек қана ұрғашы бөденелерді ұстауға болады.

Шетелдік биоөндіріс саласында бөдене жұмыртқасының негізінде әртүрлі маскалар мен кремдер шығарылады. Бөденелердің басты артықшылығы – олардың кішігірім шұбар ала (түрлі-түсті) жұмыртқалары (сурет-2). Олар витаминдермен амин қышқылдарына өте бай, гипоаллергенді. Бөдене жұмыртқаларын жүйелі пайдалану ағзаның әртүрлі ауруларға, оның ішінде туберкулезге қарсы күресуін жоғарылатады. Оларды шикі күйінде пайдалану – кезінде Чернобыль апатынан сәулелі ауруға ұшыраған балаларға көмектескен. Тарихи деректерде бөдене жайында талай қызықтар жазылған. Бөдене еті патшалар мен ақсүйектердің жеңсік асы болған және дастарқанынан үзілмеген. Баланың иммундық жүйесін нығайтуға да септігі зор. Бөдене жұмыртқасынан 37,8 градус жылылықта 17 күн ішінде балапан өріп шығады. Бұл балапандар 45 күннен кейін әр 16 сағат сайын жұмыртқалайды. Айтпақшы, бұдан бөлек етін де іске асырасыз. Бір жылдан кейін жұмыртқалауы сирейтіндіктен, сойып, етін кәдеге жаратқан жөн. 18-23°С градустан аспайтын жағдайда жұмыртқаны сақтаса 30 күнге, ал 3-7°С температурада 60 күнге дейін сақтауға болады.

Сурет-2

Оңтүстік Қазақстан облысында бөдене шаруашылығын дамытудың барлық жағдай жасалған. Сондықтан бөдене шаруашылығын қолға алған жөн. Бөдене жоғарыда баяндалғандай көптеген пайда алып келеді. Оның жұмыртқасы да еті де адамзат үшін өте пайдалы. 1-кесте 100 граммдағы азықтық құндылығы ақуыз, гр май, гр су, гр көмірсу, гр Калорий, кКал 11,9 13,1 73,2 0,6 168 Қорытындылай келе, бөдене өсіруді алғаш қолға алған жапондықтар. Қазіргі таңда жапон бөденесі, мрамор бөденесі, ағылшын бөденесі, фараон бөденесі атты төрт түрі өсіріледі. Бөдененің жұмыртқасы көптеген сырқаттарға шипа. Әсіресе, адам организміндегі темір қалдықтары мен шлактарды тазартады. Бронхалық астма, асқазан аурулары, туберкулез, хроникалық холецистика, жүйке, жүрек ауруларына пайдалы. Құрамында – фосфор, темір, калий, радионуклидтің пайдалы қоспалары бар. қазаққа таңсық құс емес. Қазақ ертегілерінде де жиі айтылады. Бірақ осы жұдырықтай құстың еті мен жұмыртқасында осыншама емдік дәрумен бар деп кім ойлаған? Еті холестеринсіз, жұмыртқасы дәрумендігі жағынан тауықтан үш есе құнарлы, амин қышқылы, микроэлементтерге бай. Басқасын айтпағанда, адам ағзасының ауру-сырқауға қарсы қабілетін күшейтеді, ағзадағы темір радионуклидтерді шығарады екен. Бөдене асырау өте жақсы, қызықты, денсаулыққа пайдалы іс. қанша ауруға ем.  Ал Оңтүстік Қазақстан облысында бөдене шаруашылығы қарқынды дамыса қазақстанның болашағы  келешек денсаулығы мықты,  өсіп келе жатқан бүлдіршіндердің қолында деп есептейміз. Әдебиеттер Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – Павлодар: 2007 — 1028 б. Методика учета основных охотничье-промысловых и редких видов животных Казахстана. - Алматы, 2003. - 203 Мырзабеков Ж.М. Особо охраняемые природные территорий Казахстана.- Алматы 2000-172С. Птицы Казахстана (под ред. И.А.Долгушина, М.Н.Корелова, А.Ф.Ковшара) Алма- Ата. «Наука» Т. I-V1960-1974 гг. lma-Ata. "Science" T. I-V1960-1974 years. Резюме В целях разведения домашних пород перепелов во многих странах с середины XX в. созданы специализированные перепеловодческие хозяйства (фермы), рентабельность которых довольно высока. Выведены даже специализированные породы японского перепела разного направления - яйценоские и бройлерные (мясные). Перепела бройлерного направления быстро достигают массы до 200 - 250 г, тогда как масса птиц яйценоской формы редко бывает более 150 - 180 г. Яйца перепелов по многим питательным веществам превосходят куриные. Summary For the purposes of the breeding of domestic breeds quail in many countries since the mid XX century. perepelovodcheskie created specialized farms (farms), the profitability of which is quite high. We derive even specialized breed of Japanese quail different direction - egg production and broiler (meat). Quail broiler directions quickly reach the weight of up to 200 - 250 grams, whereas the weight of egg-laying birds form is rarely more than 150 - 180, the quail eggs for many nutrients superior chicken.