Агиографиялық шығармаларда да сол замаңдағы қоғам жөнінде көптеген мәліметтер алуға болады. Бұл шығармаларда тек қана әулие дәрежесіне дейін көтерілген жеке тұлғалардың өмірі туралы ғана емес, оның өмір сүрген уақыты, ортасы, мекені туралы мағлұматтар кездестіруге болады.
Европа жұртында жыл сайын өмірден өткен ата – бабаларын еске алуға арналған кездесулер, жиындар жиі болып тұрған. Осындай литургиялық іс–шарада ұрпақтар сабақтастығы, өткен мен бүгінгінің арасындағы байланыс туралы ой – пікірлер айттылған. Міне осылардың барлығы әлеуметтік есті қалыптастырады. Әрине, бұл шығармаларды шынайы тарихи зерттеулер қатарына жатқызу дұрыс болмас еді.
Орта ғасырлық тарихшылар жаңа пайда болған христиан дінінің ықпалынан шыға алмады. Адамзат тарихының даму заңдылығы діни көзқарас тұрғысынан түсіндірді. Кесарийлық Евсевий христиан хронологиясының негізін қалады. ІІІ ғасырдың 60–жылдарында дүниеге келген. Христиан дінінің таратушыларын қуғынға ұшыратқан кезде Евсевий Палестина, Египет, Финикия жерлерінде қашып жүріп, ақырында түрмеге түседі. Өмірінің соңында Тир қаласында қоныстанып, 331-жылы 80 жасқа қараған шағында қайтыс болады.
Өте білімді адам болған. Ол жай ғана архивариус қызметін атқара жүріп, сол замандағы христиан әдебиетін жинастырған. Үлкен кітапхана жасайды. Сөйтіп ІҮ ғасырдың басында өзінің атақты «Хронографиясын» жазып шығарды. Бұл еңбектің латын және армян тілдеріндегі нұсқалары сақталған.
Бірінші бөлімінде көптеген көне халықтардың тарихы, оларды билеген патшалардың тізімі және билік құрған уақыты қысқаша түрде баяндалады. «Хронологиялық конондар» деп аталатын екінші бөлімінде Аврам туғанан 325 жылға дейінгі тарихи оқиғалардың синхронды таблицасы берілген. Неге ол тарихты Аврамнан бастайды десек, Библияның еврей тіліндегі нұсқасында тіршілік сол туғанан кейін басталды деп есептейді екен.
Еңбектің сипаты универсиалды, ол әрі тарихи әрі теологиялық болып саналады. Автор тарихи фактілерге сүйене отырып «Көне шарт» кітабының тарихилылығын дәлелдейді. Әлем тарихының шытырман оқиғаларын уақыт жағынан бір арнаға түсіруі Евсевийдің үлкен жаңалығы. Бұған дейінгі грек тарихнамасында оқиғаларды баяндағанда хронология мәселелеріне көңіл аударыла қоймайтын. Өйткені ертедегі Грекида ортақ күнтізбе болмады. Әрбір қала өз календарын пайдаланатын.
Достарыңызбен бөлісу: |