ПӘні бойынша оқыту бағдарламасы (Syllabus)

Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/37

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Филология, журналистика және өнер факультеті
Қазақ филологиясы кафедрасы

050117 « Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының студенттеріне «Батыс елдерінің әдебиеті»

Павлодар

Пән бойынша оқыту бағдарламасын (Syllabus) бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/38

Құрастырушы: ___________ ф.ғ.к., аға оқытушы Кәріпжанова А.О.

Қазақ филологиясы кафедрасы

050117 « Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының студенттеріне

Кафедра отырысында ұсынылды 20_ж. «___»____________№_____ Хаттама

Кафедра меңгерушісі __________ Жүсіпов Н.Қ. 20__ж. «____» ________

____________________________________________ факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды 20_ж. «_____»____________ №____ Хаттама

ОӘК төрағасы _____________ Жұманқұлова Е.Н. 20_ж. «_____»___________


1 Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

Аты-жөні: Кәріпжанова Айнұр Оралқызы

Ғылыми дәрежесі, атағы, қызметі: филология ғылымдарының кандидаты, аға оқытушы Қазақ филологиясы кафедрасы А-1 корпусында (Ломов к-сі, 64), 324-аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны 67-36-83 (22-55).
2 Пән туралы мәліметтер

«Батыс елдерінің әдебиеті» пәні 050117 - «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының сырттай бөлімінде 5,6 семестрлерде оқылады. Жалпы сағат саны-135с, дәріс-12с, тәжірибешілік-6с, СӨЖ-117с.

Ұлттық рухани құндылықтарымызды тереңдете меңгерту үшін әлем халықтарының сөз өнері шығармаларын салыстыру, шығармашылық, ғылыми ізденістерге сабақтастыру мұраттары игеріледі.

«Батыс елдерінің әдебиеті» пәнін оқыту барысында қазіргі заманғы әдебиеттану ғылымындағы жеке халықтардың әдебиеттерін дүниежүзілік әдеби-мәдени даму аясында қарастыруды басты назарымызға аламыз.
Пәннің міндеттері:

Осы пәнді меңгеру нәтижесінде студенттердің:

антикалық әдебиет кезеңдеріне тарихи-нақты талдау, тұңғыш әдеби жанрлардың қалыптасуына, даму жолына талдау, көрнекті авторлар шығармашылығының көркемдік шеберлік үлгілерін ашу жөнінде түсініктері болуы;

• 
  Ежелгі батыс елдері әдебиетінің қалыптасу ерекшекшеліктерін;
  
• 
  орта ғасырдағы әдебиеттердің жанрлық ерекшеліктерін ;
  
• 
  Қайта Өрлеу дәуіріндегі әдебиеттің даму бағыттарын ;
  

ХІХ-ХХ ғғ. Батыс елдерінің әдебиетіне шолу жасауды;

• 
  Батыс елдері әдебиетінің классикалық шығармаларының мазмұнын ;
  
• 
  шет елдер әдебиетінің даму кезеңдерін, әдеби бағыттарын ;
  
• 
  әлем әдебиетінің қалыптасып, дамуындағы жанрлық ерекшеліктерді білуі;
  
• 
  жекелеген автордың шығармашылық ерекшеліктерін танытуда икемді болуы;
  

- шығармаларды көркемдік-идеялық тұрғыдан талдай білу;

- образдар жүйесіне талдау жасай білу;

- шығарманың көркемдік ерекшелігін айқындай білу;

- қазақ әдебиеті туындыларымен салыстыру жасауда практикалық машықтарды иемдену қажет;
6 Пререквезиттер:

- Қазақ әдебиетінің тарихы

- Қазақ халық ауыз әдебиеті

- Әдебиеттануға кіріспе.

- Орыс әдебиеті

Студенттер «Батыс елдер әдебиеті» пәнін оқу барысында батыс елдер әдебиетінің процестерінің заңдылығын түсініп, шығармалардың көркемдік маңызын қоғамдық жағдайлармен, замандардың мәдениеті мен байланыстыра білуі керек. Әдебиеттегі басты әдіс пен жанамалардың, ағымдардың өнертану мен әдебиеттану үшін әдістемелік бағыт екенін ескере отырып, оның әрбір шығармадағы өзіндік сипаттамаларымен жеке таныстыру керек. Студенттерді жеке шығармаларды талдап жіктеуге, жанрлардың типологиялық ерекшеліктерін ажырата білуге, маңызды қорытынды түюге үйрету.

Алғашқы қауымдық құрылыстың грек әлеміндегі ішкі өзгерістері. Тектік-тұқымдық артықшылығы бар атақтылар арасындағы тартыс және олардың саяси, экономикалық, мәдени артықшылықтар үшін күрес.

Элегиялық, ямбылық, меликалық(хорлық не жекелік) және эпиграмматикалық поэзия, оның сақталуы мен жергілікті колорит туралы мәселелер; халық әндерімен, әуезбен, ал кейбір түрлерінің бимен байланысының сипаттары; негізгі өлшемдері. Поэзияның бұл түрлерінің бәрі үшін «лирика» терминінің тарихи шектеулілігі және шарттылығы.

Архилок (б.д.д. 7ғ. ортасы). Ақынның өз уақыты шындығымен байланысы. Элегия мен ямбының негізгі әуендері. Каллин Эфенский және Тиртей (б.д.д. 7ғ. ортасы) шығармашылығындағы Отанды қорғауға шақыру сарыны бар элегиялар, өсиетнамалар мен нақылнамалар, арнаулар; Мимнерм (б.д.д.7ғ.) элегияларының тақырыптары (махаббатты, жастықты мадақтау). Солон- афиналық тұңғыш ақын(б.э.д. 6ғ. басы), оның шығармашылығындағы дүниетаным, бейнелілік пен поэтикалық тіл мәселелері.

Меликалық поэзия; Алкейдің өлеңдері – еркектің достық жырлары (аристократиялық гетерия); қарсыластармен күресу тақырыбы(жеңістер, жеңілістер, қуылу,үндеу-шақырулар).

Сапороның өлеңдері (б.д.д. 600ж.) - әйелдің достастық поэзиясы,оның халық мерекелерімен,үйлену,салт-жоралғыларымен байланысы.

Хор меликасы: оның негізгі түрлері(әнұрандар,паэндар,дифирамбылар)

Алкман: композиция ерекшеліктері,миф және моральдық пайымдаулар,жеке желілі әуендер,сарындар.

Стесихор және батырлық-эпикалық тақырыптар;жекелік-хорлық орындаушылық; триада(шумақ,антишумақ,эпод).

Ивик пен Анакреонт (б.д.д. 6ғ.) махаббаттық-сүйіспеншілік және үстелбасылық әуендер.Анакреонт өлеңдеріндегі архаикалық өлеңдік-поэтикалық стильдің шарықтау шегі, жеке бейнені ашу өнері, сезім мен нақты жағдайдың қарама-қарсы сипаты; махаббатты суреттеу,оның жеткізушілері мен бағытталған жері. Элинистикалық және кенже ежелгілік анакреонтика, оның 18-19 ғғ. әлемдік поэзияға әсері.

Симонид Кеоский – грек-парсы соғысының тұңғыш ақыны. Эпиграммалары мен эпитафиялары.Ержүректілік, ерлік және даңқ туралы тақырыптар. Пиндар: сайыстардың, эпиникилер жеңімпаздарының құрметіне арналған мадақтаулар.

Гректер тұрмысындағы сайыстардың орны мен маңызы. Эпиникилер стилі мен композициясының ерекшеліктері, ойлардың поэтикалық айшықтауларға қарым-қатынастарының сипаты, «пиндаризм».Вакхилид: эпиникилер мен дифирамбылар, мифтерді драмаландыру.Меликалық поэзияның құлдырауы.

Әдеби прозаның пайда болуы(б.д.д. 6ғ екінші жартысы). Ауызша прозалық шығармашылықтың түрлері(мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар,мысалдар, ертегілер, новеллалар).

Пәлсапалық және тарихи –жағрафиялық прозаның (логографтар)ең алғашқы үлгілері.

Драма,оның пайда болу тегі,негізгі түрлері(трагедия,сатиралық драма,комедия). Аристотельдің драманың шығу тегі, дамуы туралы ойлары. Дифирамб жәнеоның орындаушылары. Дионис культінің маңызы. Драмалық сайыстар. Афины театры.Хор және актерлер. Театрлық реквизит,декорациялар.Драманың құрылымы.

Эсхил – «трагедия атасы». «Парсылар», «Бұғауланған Прометей», «Орестея» трилогиясы.

Софокл шығармашылығы: «Аянт», «Антигона», «Трахинянкалар», «Эдип патша», «Колондағы Эдип», «Электра», «Филоктат» трагедияларындағы трагедиялық қақтығыс пен перипетия, трагедиялық ирония сынды көркемдік шеберлік мәселелері.

Еврипид трагедиялары. «Медея», «Ипполит», «Геракл». Аристофан. «Құрбақалар», «Байлық».

Ежелгі аттикалық комедия және оның фольклорлық негізі.

Комедиялық өнердің негізі - әлеуметтік және дербес нысаналы сатира, әжуа, пародия, карикатура,фантастика.

Аристофан (б.д.д. 445- 385) және оның шығармашылығының үш кезеңі. Соғыс және бейбітшілік тақырыбы («Ахарнян», «Салтатты», «Лисистрата»); қоғам өміріндегі тәлім-тәрбие,білім беру тақырыбы ( «Бұлт», «Той-томалақтағы әйел», «Құрбақалар»). Әлеуметтік қайта құру және тұңғыш утопия («Құстар», «Халық жиналысындағы әйелдер», «Байлық»). Аристофан комедиясының дүниежүзілік маңызы.

Б.д.д 5-6 ғғ. проза. Прозаның ежелгі замандық классификациясы: историография, шешендік сөздер,пәлсапа.

Геродот (б.д.д. 490-480жж): грек тарихшысы, прозашысы, «тарихтың атасы». Грек-рапсы соғыстарын, Ахименидтерді, Египет және басқа мемлекеттер тарихын ұштастыра жазуы.

«Тарих» атты әйгілі еңбегі: новеллалық әңгімелеу өнері,фольклорлық материалға жүгіну,түпнұсқа дерекке қатынас. Прозалық әңгімелеу мен ғылыми стильдің қарым-қатынасы. Геродот – скифтердің өмірінің, тұрмыс-салтының толық сипаттамасын тұңғыш жазушы.

Шешендік өнердің негізгі түрлері.Шешендік өнер туралы ғылым-риториканың қалыптасуы.

Демосфен (б.д.д. 384-322ж.) – көрнекті мемлекет қайраткері және ұлы шешен. Оның шешендік өнеріндегі негізгі көркемдік стиль ерекшеліктері. Демосфен мұрасының дәстүрлі жалғастығы.

Пәлсапалық проза. Демокрит (б.д.д 5ғ) шығармашылығындағы табиғатты танудан (макросм) адамды тануға (крокосм) көшу.

Сократ (б.д.д. 5ғ соңы) шығармаларындағы этикалық мәселелер, моральдық ар-ұждан бағасын түсіндіру. Платон шығармаларындағы шынайы идеализм («Мемлекет», «Заңдар»).Диалогтар және драма өнерімен байланыстыруы («Фэдон», «Пир», «Фэдр»). Платон баяндауларындағы тұрмыс, портреттік мінездеу, мифология, ирония мен юмор. Платонның өнер туралы ілімі. Аристотель еңбектеріндегі әдебиет пен өнер мәселелері.(«Поэтика», «Риторика»). Платонмен полемика.

Рим әдебиетінің тарихи маңызы және оның антикалық қоғамдағы орны.Римдегі қоғамдық өмір мазмұнының әдебиетте суреттелуі. Әдебиетке дейінгі кезең (б.д.д ІІІ ғ. ортасына дейін). Рим фольклоры: әдет-ғұрыптық істер, фольклорлық драма, халықтық ойындар. Поэзия, проза (жазбалар, заңдар), шешендік сөздер.

1. 
   Ерте дәуірлік кезең (б.э.д. ІІІғ. Ортасынан – ІІ ғ. ортасына дейін).Римдік тұңғыш ақындар (Ливий Андроник, Гней Невий); римдік эпос, трагедия, комедия,римдік театр.
   
2. 
   Республиканың соңғы ғасырының әдебиеті (б.э.д. ІІ ғ. ортасы- Іғ. ортасы).
   

Шешендік сөз – саяси күрестегі әрекетшіл құрал және көсемсөзсөздік пішін.

Цицерон Марк Тулий (б.э.д. 106-43ж.) және оның әдебиеттің дамуындағы орны. Сотта сөйлеуге арналған сөздері, шешендік және пәлсапалық трактаттары, хаттары. Оның шығармашылығындағы қиялдағыдай үлгілі мемлекет қайраткері мен саяси соттың тұлғалы шешеннің бейнесі. Цицерон – шешендік сөз өнерінің теоретигі, әлемдік мәдениет үшін маңызы.

Империя кезінің әдебиеті – рим әдебиетінің алтын ғасыры. (август принципатының дәуірі).Бэ.д. І ғ. екінші жартысы – б.э.д. І ғ. басы). Принципат –республикалықтан империяға өтудің түрі. Жаңа кезеңдегі әдебиет пен римдік классикалық стильдің қалыптасуы.

Вергилий Марон Публий (б.э.д. Іғ. Екінші жартысы * Іғ. басы) өмірі, шығармашылығының негізгі кезеңдері. «Буколики»(«Бақташылық жырлары») жинағы; «Георгики»(«Жер өңдеу туралы жырлар») дидактикалық поэмасы.»Энеида» батырлық эпосының мазмұны, композициясы,көркемдігі.

Гораций Квинт Флокк (Бэ.д.Іғ екінші жартысы- Іғ,басы) - өмірі мен шығармашылығының негізгі кезеңдері.Пәлсапалық көзқарастар. «Эподтар»: жанр дәстүрі және оның римдік шындыққа қатынасы. «Сатиралары»: мазмұны, көркемдік әдіс, стиль ерекшеліктері.

«Одалары»:кітаптар, хронологиясы, грек лирикасымен байланысы, құрылым мен өлшемдік ерекшелік; тақырып (саясат, нақыл-өсиет,пәлсапа, достық, махаббат).Ақын бейнесі. Гораций - әдебиеттің теоретигі, сыншысы. Горацийдің «Арнаунамасы», «Поэзия ғылымы» және Аристотельдің «Поэтикасы». Латын тіліндегі жазба әдебиет және оның ерте замандық орта ғасыр мәдениетіндегі орны. Әдебиетке дейінгі кезең. Шығыс Жерорта теңізінің маңындағы грек тайпалары, олардың көші-қон (миграция) жағдайларының негізгі кезеңдері. Ауызша сөз өнері, орындаушылары, әдеби-мәдени ескерткіштердегі поэзия улгілері.

Мифтік шығармашылық және мифология. Крит- микендік мәдениет және оның грек мифологиясындағы орны. Құдайлар мен жеңімпаздардың ерліктері жайлы өлеңдер, аңыздар. Аэдтар мен рапсодтар, мәтінге қарым-қатынас, орындаушылық шеберлігі және тыңдаушылар ортасы.

Гомер эпостары. Қаһармандары, жанрлық, көркемдік ерекшеліктері. Троя соғысындағы тарихи, мифологиялық элементтер. Лирика түрлері. Драманың дамуы. «Илиаданың» мазмұны; әскери-батырлық эпопея. Поэма композициясының ерекшеліктері, сюжетті құрайтын екі желі- Ахиллдің қайраты және Зевстің қаһары.

Батырлар мен құдайлар образдары (Ахилл мен Гектор). «Одиссеяның» мазмұны. Ертегілік, шым-шытырық оқиғалы эпопея. Одиссей және оның достары мен жаулары. Поэманың тілі, стилі. Эпопеядағы авторлық позиция. Гомерлік дәстүрді игеру тарихы және оның қазіргі жағдайы. Ауызша шығару дәстүрі және жеке шығармашылық ерекшелік.Құрлықтық Грецияның шығу текке байланысты шежірелік және дидактикалық эпосы.

Гесиод. Тұңғыш өмірбаян. Халық шығармашылығы мұраларындағы өсиетнамалар және ақылнамалар жанрлары. «Теогония» және мифологиялық дәстүрлерді жүйелеу, қоршаған ортаның қалыптасуы мен тыныс-тіршілігінің бейнеленуі. «Жұмыстар мен күндер», «еңбек»және «әділеттілік» идеялары.
3-тақырып. Орта ғасырлық батыс елдерінің әдебиеті

Орта ғасырлардағы антикалық мәдени мұраның ролі.Христиандық және антикалық мұра.

Орта ғасырлық мәдениеттің қалыптасуы мен дамуындағы халықтық шығармашылықтың маңызы.Орта ғасырлық әдебиеттің дамуындағы әртүрлі кезеңдердегі фольклор мен әдебиеттің өзара қатынасы.

Орта ғасыр мәдениетінің алғашқы кезеңіндегі дамудың екі сатысы:

1.Латын тіліндегі жазба әдебиет.Оның діншілдік және жоғары зиялы қауымдық сипаты. Дидактикалық мазмұн. Ваганттар мен голиардтар шығармашылығы.

2.Халықтың ауызша шығармашылығы. Ежелгі Еуропа халықтарының лирикалық поэзиясының сілемдері. Мифологиялық эпос, қиял-ғажайыптық және батырлық ертегілер, батырлық эпос- халықтардың эпикалық шығармашылығы дамуының негізгі кезеңдері.

Кельттік (ирландтық) эрос, оның көркемдік қырлары. Ирландық сагтардың қиял-ғажайыптық және батырлық ертегілермен байланысы.

Скандинавтық эпос және лирикалық поэзия. Скальдтар поэзиясы. «Үлкен Эдда» және «кіші Эдда» - скандинавиялық халықтық мифология мен поэзияның білімдік түпнұсқасы. Скандинавиялық саг-өмірдің, тұрмыстың,тарихтың, халықтық көркем ойлау негізі.

Дамыған орта ғасырдағы батырлық эпос. Эпикалық поэмалардың ауызша дәстүрде пайда болып, жазба үлгіге айнала бастауы. Жонглерлер және батырлық эпостағы тұтастануды (циклизация) өңдеп, таратушы, көшіріп жазушылар.

Франциядағы батырлық эпос. «Роланд туралы жыр» - француздық батырлық эпостың ұлы ескерткіші, дастандағы кейіпкер арқылы берілген ұлы идеал.

Испандық батырлық эпостың пайда болуы. «Сид туралы жыр» - испандық батырлық эпостың үлкен үлгісі. Поэмадағы тарихи шындық, шынайы прототиптің типтендірілуі.

Немістің батырлық эпосыжәне оның үлгісі. «Нибелунга туралы жыр».

Орта ғасырдағы рыцарлық (куртуаздық) әдебиет

Шығысқа аттанған крест жорықтары және рыцарлық мәдениеттің жаңа идеалдары.

Прованстағы рыцарлық поэзияның пайда болуы. Трубадурлардың сүйіспеншілік және саяси поэзиясының негізгі сарындары мен жанрлары. Вальтер фон дер Фегельфейденің саяси жәнесүйіспеншілік лирикасы.

Рыцарлық романның пайда болуы, оның жанрлық сипаты. Романдардың «антикалық топтамасы». Артур корль мен Дөңгелек стол рыцары туралы романдар. «Тристан мен Изольда» туралы роман және оның көркемдік сипаты. Кретьен де Труаның шығармашылығы.

Қалалық әдебиеттің негізгі жанрлары. Фаблио, Шванк және олардың халықтық шығармашылықпен байланысы. Штриккердің «Поп Амис» атты повесі. Қалалық дидактикалық әдебиет. «Роза туралы романдағы» рыцарлық идеология. Қалалық лирика. Вийон поэзиясы – жаңа гуманистік дүниетанымның көрінісі.

Джеффи Чосер – Англиядағы Ренессанстық әдебиет өкілі. Оның «Кентеберийлік әңгімелеріндегі» реалистік әдіс.

14-15ғғ. шаруалар поэзиясы. Лонглендтің «Петр Диханның көрінуі» поэмасындағы шаруалар бейнесінің сомдалуы. Робин Гуд және Вильгелм Телл туралыхалықтық балладалардағы халық күресі, композиция мен стиль.