ПӘні бойынша оқыту бағдарламасы

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

050727 «Тағам өнімдерінің технологиясы»

мамандығының студенттеріне арналған
«Азық-түлік өнімдерін өндіру экономикасы мен басқару»

ПӘНІ БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ

(Syllabus)

Павлодар

Кафедрадағы қабылдау сағаттары кеңес беру кестесіне сәйкес жүргізіледі.

Кафедраның телефоны 67-36-85, ішкі 1193, 523 аудиториясы.

2 Пән туралы мәліметтер

Пән 15 аптадан тұратын 7 семестрде оқытылады. Пәнннің жалпы еңбек сиымдылығы 135 сағат, оның 45 сағат аудиторлық жұмысқа, ал

Пәннің міндеттері:

• 
  Кәсіпорын – экономиканың негізгі бөлімі;
  
• 
  Кәсіпкер және кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық-құқықтық нысандары;
  
• 
  Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымы;
  
• 
  Кәсіпорынның мүлкін және уставтық қаржысын басқару;
  
• 
  Негізгі капиталды басқару және өндірістегі оның маңызы;
  
• 
  Кәсіпорынның айналым капиталын басқару;
  
• 
  Кәсіпорын персоналын басқару;
  
• 
  Еңбек ақыны төлеу және мотивацияны, еңбек ақыны төлеу жүйесін және нысанын, еңбек ақы қорын басқару;
  
• 
  Кәсіпорынның дамуын және стратегиясын басқару;
  
• 
  Қызмет көрсету және өнім санын басқару. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі;
  
• 
  Жаңа өндіріс бастамасы және кәсіпорынның инновациялық қызметін басқару;
  
• 
  Құрылыс капиталын және инвестициясын басқару;
  
• 
  Қызметтің және өнімнің өзіндік құнын және өндіріс шығындарын басқару;
  
• 
  Кәсіпорынның баға саясатын басқару;
  
• 
  Кәсіпорынның рентабельдігін және табысын басқару;
  
• 
  Кәсіпорынның қаржылық жағдайын басқару;
  
• 
  Кәсіпорынның тиімділік қызметін бағалау.
  

• 
  ет-сүт, консерві, қоғамдық тақнану кәсіпорындарындағы қоғамдық өндірістің даму;
  
• 
  кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымы.
  

• 
  ішкі резервтерді айыра білу;
  
• 
  шаруашылық есептердің оптималды шешімдерін анықтаудың тәсілін құрастыру;
  
• 
  нарықтың қатынастағы тиімділігі жолдардың қолданылуын ескеру;
  
• 
  өндірістің ұйымдастырушылық аудандарындағы басқару шешімдерін қабылдау;
  
• 
  азық-түлік өнімдерінің өндірістегі ұйымдастырушылық құрылымын басқаруды құру.
  

- жеке кәсіпкерлікті ұйымдастыру жағынан;

- фирманы басқару қызметінде өндірісті ұйымдастыру, реттеу, бақылау негіздерің жұмсау.
6 Пререквизиттер.

«Азық-түлік өнімдерін өндіру экономикасы мен басқару» пәнін оқу үшін келесі пәндер оқытылу керек:

• 
  нарық экономика негізі;
  
• 
  экономикалық теориясының негізі;
  
• 
  азық-түлік өнімдерінің тауартануы;
  
• 
  азық-түлік өнімдерінің жалпы технологиясы.
  

Пәнді қабыдау үшін міндетті түрде білім, қолдан келу және дағды, келесі пәндерді үйрену барысында табылған:

• 
  азық-түлік өнімдерінің салалары технологиясы;
  
• 
  азық-түлік өнімдері мен шикізаттардың сапасын бақылау және бағалау;
  
• 
  қоғамдық тамақтанудағы қызмет көрсету және өндірісті ұйымдастыру.
  

Кәсіпкерлік – қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыруға және табыс табу үшін бағытталған қызмет түрі. Кәсіпкерлікпен азаматтар (жеке тұлға) және кәсіпорындар (заңды тұлға) айналыса алады. Кәсіпкер статусын мемлекеттік тіркеуден кейін жеке және заңды тұлғалар алады. Кәсіпкерліктің әр-алуан түрлілігі бар. Заңды тұлға мамандығысыз кәсіпкерлік қызмет жеке кәсіпкер азаматымен жүргізіледі, бірақ кәсіпкерліктің негізгі формасы кәсіпорын болып табылады.

Азық-түлік өнімдерінің кәсіпорынының түсінігі мен классификациясы. Кәсіпорынның өмірлік тармақтары.

Жұмысқа қабылдаушының негізгі міндеттері мен мақсаттары. Кәсіпорынның құқықтық-ұйымдастыру формалары. Кәсіпорындардың бірігуі (корпорация, кәсіптік ассоциациялар, консерндер, холдингтік компаниялар, консорциумдер, финансты-кәсіптік топтар).

Кәсіпорынның ұйымдастыру құрлымдары және элементтері. Кәсіпорынның процесстері және мазмұны. Кәсіпорындық цикл. Кәсіпорындық процесстің заңды ұйымдары және себептері. Кәсіпорынды ұйымдастыру құрылымын басқару.

Кәсіпорынды мүлікпен басқару.

Негізгі капитал құрамы туралы түсінік. Негізгі қоры және құрылымы. Негізгі қорлардағы бағалау. Материалды емес активтер. Кәсіпорынның кәсіптік мықтылығы.

Айналмалы капиталдың құрамы мен құрылымы. Айналымдағы айналым көрсеткіштер. Айналымдағы айналым көрсеткіштері мен жақсару жолдары.

Кәсіпорын ұжымын басқарудың жалпы принципі. Ұжымның құрамын басқару. Ұжымынды басқару. Кәсіпорын ұжымының нормалық-еңбегін ұйымдастыру. Еңбек өнімділігі.

Стратегиялардың түрлері мен мақсаттары. Кәсіпорынның функционалды стратегиялары.

Жоспарлардың негіздері мен мақсаттары. Кәсіпорынның дамуындағы жоспарлар көрсеткіштері мен негізгі бөлімдері. Кәсіпорынның бизнес-жоспары.

Көрсетілетін қызмет пен өнім сапасының көрсеткіштері мен түсініктері. Мемлекеттік және халықаралық стандарттар мен сапа жүйесі. Өнімнің қызметтік сапасын басқару. Кәсіпорынның конкуренттілігі.

Инвестицияның құрамы мен мақсаты. Қаржы капиталын салудағы құрамы мен көздері. Инвестициялық жоба мен оның тиімділігін бағалау.

Өнімнің өз құнын және қызмет көрсетуінің негізі және классификациясы. Шығымдардың есептемесі және сметасы. Өнімнің өз құнын түсіру негізі және қызмет көрсетуін қадағалау.

Өндірістің баға саясаты. Мақсаттың қалыптасуы, бағаның есептеу әдісі.

Өндірістің табысы, оның негізі және қалыптасуы. Табысты қатарлау. Өндіріс жұмысының рентабельдігі.

Қаржылық негізі және функциялары. Өндірістің қаржылық жағдайларын бағалау. Қаржылық жобалау. Өндірістің қаржылық мониторингін білу.

Өндірістің тиімді көрсеткіштерінің негізі және классификациясы. Өндірістің шаруашылық тиімділігінің көрсеткіштері. Өндірістің қаржы жағдайларын бағалау. Өндірістің шаруашылық тиімділігін жоғарылату жолдары. Өндірістің бухгалтерлік балансы.

1. Кәсіпорынның негізгі сипаттамасы.

2. Шағын кәсіпорындар және олардың артықшылықтары.

3. Кәсіпорынның өмірлік циклі және оның кезеңдері.

4. Шарт, банкроттын азаюуына әсер етеді.
2 тақырып. Кәсіпорынның кәсіпкермен ұйымдастырылған құқық нысаны

1. Кәсіпкердің негізгі кескіні мен мазмұны.

2. Кәсіпкерлердің түрлері және олардың өзгешелігі.

3. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық нысаны.

4. Кәсіпорындардың қосылуы.
3 тақырып. Кәсіпорынның мекемелік және өндірістік құрылымы.

1. Кәсіпорынның өндірістік құрылымының құрамы және түсінігі.

2. Кәсіпорын мекеменің құрылымының түсінігі мен құрамы.

3. Өндірістің өндірістік және мекемелік құрылымының принципі мен фактордың құрылымы.

4. Мекеменің құрылымы мен өндірістің өзгешелігі азық-түлік өнімдердің технологиясының кәсіпорны.

5. Өндірістік процесс және кәсіпорынның өндірілетін өнімі: ет, сүт, консерві, қоғамдық тамақтану.

1. Кәсіпорын өндірістік және мекемелік құрылысын өңдіріңдер: ет, сүт, консерві, қағамдық тамақтану.

2. Олардың өзгешелігімен ұқсастағын бағалаңыз.
4 тақырып. Капитал жарғысын және кәсіпорын мүлігінің капитал жарғысын басқару.

1. Капитал жарғысының түсінігі мен өлшемі.

2. Капитал жарғысының құрамы.

3. Кәсіпорын мүлігінің мәні мен құрамы.

1. Негізгі азық-түліктің құрамы мен құрылысының мәні.

2. Азық-түлік өнімнің технологиялық кәсіпорны негізгі қордың құрылысының өзгешелігі.

3. Негізгі қордың бағасы.

4. Негізгі қордың амортизациясы.

5. Азық-түлік өнімнің технологиялық кәсіпорны негізгі қордың қолдануының жақсару жолы мен көрсеткіші.

1. Келесі көрсеткіштер бойынша еңгізу және шығу коэффициентінің соңында негізгі өндірістік қорының (НӨҚ) орташа жылдық бағасын анықтау, млн. тнг.:

- жылдық басындағы НӨҚ бағасы – 210;

- жаңа НӨҚ 1-15 маусым аралығында кіргізу;

- 1 тамыздан бастап НӨҚ физикалық еңгізу себебімен шығарылуы – 12.

2. Амортизацияның шығарылуын жылдық суммасын анықтау және амортизацияның нормасы келесі көрсеткіштерге бөлінген:

- құрал-жабдықтардың сатып алу кезіндегі бағасы, мын тнг. – 25;

- қызмет атқару уақыты, жыл – 10;

- амортизация мерзімі кезіндегі модернизация шығымы, мын тнг. – 3;

- қалған құрал-жабдықтардың бағасы, мын тнг. – 1,5.

Кестеде берілген көрсеткіштер бойынша жоспарлық және есептік, қайтарым қорды, сыйымдылық қорды, қаруланған қорды анықтаңыз.
1 кесте – НӨҚ тиімділік қолдануының бағасы

Көрсеткіштер	Жоспар	Есеп беру
Өнімнің шығарылуы, мын тнг.	300+n	315+n
НӨҚ орташа жылдық бағасы, мын тнг.	120+n	125+n
Жұмыскерлер саны, адам	100+n	90+n

6 тақырып. Кәсіпорынның капиталдық айналымының басқарылуы.

1. Айналмалы қаржының құрамы мен мәні.

2. Азық-түлік тағамдардың технологиясына айналмалы қаржының өзгешелігі.

3. Айналмалы қаржының айналымы.

4. Айналмалы қаржының нөмерленуі.

5. Айналмалы қаржының көрсеткіштері және қолданылуының жақсаруы.

1. Тоқсандағы кәсіпорынның шығарылған өнімі 21 млн. теңге. Қаржы айналымының орташа тоқсандық қалдығы 2 млн. теңгені құрайды. 2 тоқсандағы өнімнің өткізу көлемі 10%-ға өскен.

Таңдандар:

а) қаржы айналымындағы коэффициент айналымы және 1 тоқсанға біркүндік бір айналым ұзақтығы;

б) қаржы айналымындағы коэффициент айналымы және олардың 2 тоқсандағы абсолюттік мөлшері;

в) қаржы айналымының бір айналымдағы қаржылық қысқартылған шешімі.

2. Есеп беру жылдың орташа жылдық нормативтегі қаржы айналымы 5 млн. теңге. Шығарылған өнім 15 млн. теңгені құраған. Қаржы айналымының нормативі қалай өзгереді, егер де шығарылған өнімнің жоспарланған кезеңдегі өсу бағдарламасы 10%-ға қаралады, қаржы айналымының айналым коэффициенті 15% дейін өседі.
7 тақырып. Кәсіпорындағы арнайы басқару.

1. Азық-түлік кәсіпорындағы кадрлардың құрамы мен құрылымы.

2. Арнайы бағыттағы басты аспектілер.

3. Кәсіпорындағы арнайы басқару: қоғамдық тамақтану, етті, сүтті, консерві.

4. Нормалау еңбегінде ұйымдастыру.

5. Жасалынған еңбектің көрсетілімі мен түсінігі.

1. Есеп беру жылындағы өнімнің көлемі мен қызмет көрсетуі 160 млн. теңгені құрайды. Орташа айлық персонал саны – 80 адам. Жоспарланған жылдағы өнімнің көлемі мен қызмет көрсетілуі 180 млн. теңгені құраған. Ал персонал саны 10 адамға қысқартылған.

Есеп беру мен жоспарланған кезеңдегі бір жұмыскердің жасалынған еңбегін көрсет және де жоспарланған жылдағы жасалынған еңбек.

2. Ұйымдық-техникалық шаралар қатарын өнімділік дамуы және жұмысшылар еңбегі есебінде еңбек сыйымдылығының төмендеуін келесі көрсеткіштер арқылы анықтаңыз: жылдық өнім шығарымы 52 млн. құрайды және 50 млн. құрады пайдалы жылдық қор уақыты бір жұмысшыға 1840 басты құрайды.

3. Өткен жылмен салыстырғанда қызмет көрсету және өнімді шығару 10%, ал жұмысшылар санын - 2% ұлғайту жоспарланған. Еңбек өндірісінің дамуының жобасын және еңбек өнімділігін жоғарлауы есебінде қызмет көрсету және өнім көлемін қаншалықты ұлғайтатынын анықтау.
8 тақырып. Еңбек ақыны төлеу және мотивацияны еңбек ақыны төлеу жүйесін және формасын басқару. Еңбек ақы қоры.

1. Персоналдың мотивациялық еңбегі.

2. Азық-түлік тағамының кәсіпорында мотивациялық еңбектің ерекшелігі.

3. Тарифтық жүйе және оның элементі.

4. Еңбектің есебін беру жүйесі және нысаны.

5. Еңбекақы төлеу қоры.

1 айлық төлем еңбекақы жүйе бойынша келесі келген мәлімет еңбекке қарай жұмысшының табысы – 38000 теңге бір айда қолдану арқылы.
Практикалық тапсырма:

1. Есептелінген жоспар 105% болса, жұмыскерге сыйақы төлеу, орындалған жағдайда 15% және жоспарды жүзеге асырғанда, алынған төлемақының әрбір пайызы 2%-дан болады.

2. Жұмыскерлер цехында қордың орташа жылдық төлемақысы, 40 мың теңгені құраған. 1 шілдеден бастап цехта прогрессивті нормаларда өндіру жұмыстары өткізілуде және ел орташа алғанда 25%-ды құрайды.

3. Қордың еңбекақысын келесідей санауға болады: базалық жылдағы өнімнің көлемі – 12 млн. теңгені, ал жоспарланған жылдағы өнімнің көлемі – 2,8 млн. теңгені құраған. Жоспарланған жылдағы теңгені құраған. Жоспарланған жылдағы төлемақы нормативі тауарлық өнімнің құрылымдық өзгерісі 40%-ке өскен.

4. Нақты қордың төлеақы бағасы базалық жылда 1 млн. теңгені құрады. Ал өнімсіз шығын – 50 мың теңгені құрайды.Еңбек өнімділігінің өсу темпінің шарттымен орындалады. Жоспарланған өнімнің шығарылған көлемі 103,6%-да жоспарланған. Өткен жылдың жоспары, қордың өскендегі төлемақы нормативі – 0,30; әрбір пайыз өнімнің өскендегі шығынына байланысты қордың жоспарланбаған көлемдегі төлемақысын көрсет.