Көмір сулардың лимон қышқылына тотығуы

Ашу мен тыныс алу процестерін қарастырғанда микроорганизмдердің органикалық қосылыстарды ақыр аяғына дейін тотықтырмайтыны белгілі болды. Мұндай ортада сол заттардың аралық өнімдері – қымыз, лимон, янтарь, фумар, алма, глюкон қышқылдары және т.б. сол сияқты заттар түзіледі. Дәл осындай процеске көбінесе саңырауқұлақтар қатысады.

Қанттың лимон қышқылына дейін тотығуы зең саңырауқұлақтарының, соның ішінде аспергиллус нигердің қатысуымен жүреді. Бұл микроорганизмдерді қанттан техникалық жолмен лимон қышқылын өндіруге қолданады. Соңғы кездерде лимон қышқылы жемістерден алынатын еді. оларда небәрі 7-9 проценттей лимон қышқылы болады. Ал елімізді лимон қышқылымен қамтамасыз ету үшін біраз мөлшерде жемісті өндеу қажет болар еді. бұл экономикалық жағынан тиімсіз.

Лимон қышқылын алу үшін алдымен аспергиллус нигер саңырауқұлағын қурамында 20% қанты бар, 0,3% азот қышқылы, аммоний тұзы бар қоректік ортада – 30-32-та өсіреді. Екі тәуліктен соң бұл ортаның бетінде саңырауқұлақ қалын қыртыс түзе өседі. Осы кезде оның астындағы қоректік ортаны ағызып алады да, саңырауқұлақты қайнатып, суытылған сумен тазалап жуады. Бұл ыдысқа таза, алдын – ала қайнатылған, құрамында басқа қоректік заттар жоқ, таза қант ерітіндісін құяды. Міне, енді саңырауқұлағы бар қант таза лимон қышқылын түзе бастайды. Қанттың жалпы мөлшерінің 50-60% лимон қышқылына айналады. Бұдан әрі лимон қышқылы тазартылып тиісті мақсатқа жұмсалады.

1. 
   Сібір жарасы
   
2. 
   Бөртпе оба
   
3. 
   Азия холера
   
4. 
   Жұқпалы ішек аурулары
   

1. Гусев М.В. , Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.

1. 
   Шлегель Т. Общая микробиология.-М.:Мир,1972.
   

6. Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.

7. Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.

8. Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.

9. Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.

10. Биотехнология.-М.: Наука,1984.

11. Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.

12. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
13. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
14. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    
15. 
    Квасников И.Е., Нестренко О.А. Молочнокислые бактерии и пути их использования.-М.: Наука, 1975.
    
16. 
    Крю Ж. Биохимия.-М.: Медицина, 1978.
    
17. 
    Лурия С., Дарнелл Дж. И др. Общая вирусология.-М.: Мир,1981.
    
18. 
    Минеральный и биологически азот в земледелии СССР. М: Наука, 1986.
    
19. 
    Мишустин Е.Н. Ассоцация почвеных микроорганизмов.-М.: Наука, 1975.
    
20. 
    Оющая и частная вирусология.-М.: Медицина, 1982. –Т. 1-2.
    
21. 
    Пяткин К.Д., Кривошеин Ю.С. Микробиология.-М.: Медицина, 1980.
    
22. 
    Стейнер Р., Эдельберг Э., Ингрем Дж. Мир микробов.-М.: Мир, 1979. Т. 1-3.
    
23. 
    Тимаков В.Д., Левашов В.С., Борисов Л.Б. Микробиология.-М.: Медицина, 1983.
    

Жұқпалы аурулардың қоздырғышы патоген микроптор. Жұқпалы ауру адамға немесе жануарға таралуы үшін белгілі бір жағдай қажет. Олраға адам және мал организімдерінің осы ауруларға бейімдігі, яғни қабылдаушы алғыш қасиеті жатады. Мәселен, топалаңнан өлген малдың етінен бөлініп алынған микробтор сау организмді тез арада қатты ауруға шалдықтыратын қасиеті бар. Осындй микробтардың болмашы мөлшері үй қоянын сеспей қатырады.

Жұқпалы аурулардың таралуы организмнің ауруға қарсы тұра алатындық қасиетіне байланысты. Мәселен тауық топалаңмен мүлде ауырмайды. Егер Л. Пастер жасағандай етіп, тауық аяғын салқын суда ұзақ ұстап, содан кейін топалаң микробын жұқтырса. Ол тез арада ауыра бастайды.

Жұқпалы ауру қоздырғыштар біздің организмізге түрліше зиянды әсер етеді.

Зиянды уландыратын, нерв жүйесін, жүрек қызметін қан тамырларын және ішкі мүшелердің барлығын зақымдайтын түрлі улы зат бөліп шығарады.

Ауру қоздырушы адамнан екінші адамға тікелей жұғуы мүмкін. Мәселен мерез ауруын, әсіресе әйел мен еркектің жыныстық қатынасы кезінде, ол әр түрлі іш аурулары кір қол немесе заттар арқылы таралады. Мәселен , оба және іш сүзегімен аурған адамдардың төсек-орны және басқа да заттары арқылы сау адамдарға жұғады.

Күйдіргі-біздің дәуірден мың жылдай бұрын белгілі болған. Атақты Гомер IX ғасырда малды және адамады қырғынға ұшыратқан «қасиетті от» . Яғни күйдіргі туралы өз еңбектерінде жазған болатын, бұл ауру әуелі Италияда етек алып, содан кейін Европаға ауысты. Шығыс елдерінде оны «Парсы аты» деп те атаған.

Россияда 1865 жылы болған осы аурудан он мыңдаған адамдар қырғынға ұшыраған. Россияда бұл ауру малдардан адамдарға жұға бастады. Күйдіргіні мал түріне қарай қойда топалаң, сиырда қараталақ, қарасан, жылқыдан-жамандат, түйеде-ақшелек, ал адамдарда-күйдіріг деп атайды. Россия 1896 жылдан бастап жиырма жыл ішінде осы аурудан жарты миллондай бұғы қырылды.

Күйдірігіні қоздыру шы бациллус антроцис, ірі таяқшалар, қозғалмайды ауалы жерде спора түзеді. Сондықтан оларды бацилдараға жатқызады. Клеткаларын қоршап тұратын капсулалары бар. Грам әдісімен боялады. Бір немесе қос-қостан, көбіне шағын тізбек түріне орналасады. Егер температура +12 ⁰- тан төмен +42 ⁰-тан жоғары болса спора түзілмейді өніп-өсуі үшін ең қолайлы температура +30 ⁰+37⁰, жалпы физикалық және химиялық факторларға олардың вегетативтік клеткалары төзімсіз +50 ⁰+55 ⁰-та оларға бір сағатта-ақ қырылады, ал споралары +110 ⁰- та 10 минуттай қыздырса да тіріледі, бірақ жойылмайды, 140 ⁰ құрғақ ыстықта споралар үш сағаттан соң өліп кетеді. Топырақта споралары бірнеше жыл бойына сақталады. Күш неше жыл бойына сақталады. Күн сәулесі де клеткалар мен спораларға жойықын әсер етеді.

В.В. Архиповтың мәліметіне қарағанда жоңышқа, бидай, қара бидай, сарымсақ және рауғаштардың тамырынан бөілнетін заттар бұл микробтарға зиянды әсер етеді екен.

Ауыл шаруашылық малына күйдірігіге қарсы активті иммунитет жасау мақсатында оларға Ценковский вакцинасын егеді. Олар 12-13 айға дейін иммунитеті жақсы сақталады. Сарысудан даярланаған вакцинаны адамға да егеді, онда иммунтет жасауға болады.

Күйдірігінің ғылыми аты Сібір уытты жарасы. Бірақ аурудың ғылыми аты және оны қозыдыратын микробтары біреу.

Оба.

XVIII-XIX ғасырда орта Азия елдерінеде оба ауруы етек алады. 1894 жылы Гонконг қаласында өте зор оба індеті байқалды. Фрацуз микробиолгы А. Иересен өлген адамдардың денесін тексеріп, одан оба ауры қоздырушы өте майда микрооргнизмдерді тапқан . Қазаргі ол микробтарды ғалымға ескерткіш ретінде ғалымның атымен Иерсиния пестис деп атайды, ауру әдетте организмнің өлуімен аяқталады. 1910 жылдары араб елінде обамен аурған түйенің етін жеген 100-дей адамнан өте тез таралып, шапшаң өтеді.

Обаның бір түрі өкпе обасы 1910-1911 жылдары Манчжурияда ұшқындап, бірқатар адам өмрін жойды.

Оба бактериясы-қысқа таяқшалар кейде бір-бірден, кейде тіркесіп, ұзынша шынжыр тәрізденіп орналасады. Қоректік ортада капсула түзеді, спора түзебейді, қозғалмайды. Олар пастерелла туыссына жатады. Оба микробы аэроб, қолайлы температура +28 ⁰ +30 ⁰ Маннит, салицин глюкоза, мальтоза және арабиноза углеводтарын ыдырата алады. Аурудың инкубациялық кезеңі 1-5 күн шамасында. Әдетте ауырған адамдар мен малдардың барлығы дерілік өледі. Обаны таратушылар кемірушілер және олардың паразиттері-бүргелер. Ауыл шаруашылық малдарынан түйелер қауіпті. Оларда аурудың инкубациялық кезеңі 2-ден 8 күнге созылады. Обадан өлген түйе етін мүлде қолдануға болмайды.

Оба микробы адам денесіне ене қалса, көбінесе олар мимафалық тамырлар арқылы бездерге ауысады. Ол жерлер ісініп, іріңдейді де, күлтілдеп тұрады. Оны бөртпе оба деп атайды. Ол көбінесе қан тамырлар арқылы таралады. Егер оба микробы өкпеге ене қалса, оба пневмониясын қоздырады. Бұдан кәдімгі өкпе ауруы сияқты адам қан түкіреді, егер қақырықты микроскоппен қараса, миллиондаған оба микробын көруге болады. Өкпе обасынан іс жүзінде адам тірі қалмайды.

Қазір оба вакцинасы әлсіретілген оба микробынан жасалады және адамға міндетті түрде егіледі. Осының нәтежесінде адам обанның жеңіл түрімен ауырып тұрады да , онда иммунттет пайда болады. ол екінші рет ауырмайтын болады.

Тырысқақ ауруының отаны Үндідегі Бенгалия және Ганг өзіенінің төменгі ағысының жағалаулары. Сондықтан оны Азия тырысқағы деп атап кеткен.

Бұл аурудың нағыз қоздырғышы-тырысқақ микробы. Яғни холера вибри оны 1880 жылдары белгілі болды. Оның пішіні кәдімгі үтір тәріздес ( вибрит-латынша үтір деген сөз)

Алғаш рет оны 1883 жылы Р. Кан тапқан болатын. Ауру тым ауыр өтеді, соңында адам өлімімен аяқталады. Ауру адамнан адамға жұғады. Табиғи жағдайда ешбір тір организм онымен аурмайды.

Тырысқақ үтіршесі қозғалғыш, шетінде жіпшелері бар, спора да, капсула да түзбейді. Көбінесе екі-екіден “S” пішіндес болып орналасады. Қоректік ортаны талғамайды., аэроб +16⁰-дан +40⁰ аралығында өніп-өседі. Ортада азғана мөлшерде қышқыл болса, ол өсіп-өне алмайды.

Тырысқақ аурумен ауырғаннан кейін адамда иммунитет пайда болады да, ол екінші қайталап ауырмайды.

Қазіргі кезде өлтірілген тырысқақ вибриоыны жасалған вакцинаны қолданады. Ол құрғақ және сұйық күйінде шығарылады. Тырысқақ микрабынан даярланған вакцинаның бір миллилитрінде 4 миллиондай вибриондар бар.

Дифтерия.

Адамға ұзақ уақыт қауіп төндірген аурулардың бірі-дифтерия.

Бұл ауруларда испан дәрігерлері жазған. Дифтериядан адам тұншығып өлетін болғандықтан. Оны гаротилло, яғни «қылқыншының тозағы» деп атады.

Дифтерияны жіңішке, ұшында дөңгелекше дәншіктері бар, ерекше таяқша бактериялар қоздырады. Оны алғ,аш рет 1883 жылы ауру адамнан Клебс бөліп алған болатын. Ал 1894 жылы Леффлер таза микробты зерттеді. Дифтерия таяқшасы тек адамда ған ауру қоздырады. Дифтерия таяқшалары жіңішке, кейде түзу, кейде иілген, шетінде дәншіктері бар. Бактериялар қозғалмайды, жіңішке жоқ, копсула және спора түзеді. Грам әдісімен боялады. Дифтерия таяқшалары аэробтар, кейде олар факультативті анаэробтар да болып тірішілік етеді. өсу үшін қолайлы температу 36-37⁰. Барлық қорктік ортада, әсіресе сарысуда, қаннан жасаған ортада жақсы өніп -өседі. Дифтерия таяқшалары өскен кезде у түзеді. Оны алғаш рет 1888 жылы Ру мен Иерсен тапқан болатын. Ол тұрақсыз у 60 ⁰ қыздырғанда немесе сәулемен әсер еткенде ол тез ыдырап кетеді. 30 ⁰ суықта тіршілігін жоймайды. Химиялық заттар бұл таяқшаны лезде өлтіріп жібереді.

Бұл ауру, әсіресе жас балаларда көп байқалады. Сондықтан оларға алғаш жылдық өзінде-ақ вакцинаны егіп, иммунитет түғызады.

Іш сүзегі.

Іш сүзегі кенеттен басталатын жұқпалы ауру. Көбінесе аш ішекте лилефа бездерде зиянды әрекет тудырады. Т.ИФ- грек тұман түсйсіктің тұмандануы деген мағана береді.

Алғаш рет бұл сөзді Гиппократ ашқан микробтар қоздырушы эберд таяқшалар салмонелла тегіне жатады. Іш сүзегі жұқпалы ауру, тек қана адам аурады. Ауру тұрмыстық қатнас жолымен, су жолымен және тамақ арқылы таралады. Инкубациялық кезең ұзақтығы 2-3 күнге созылады. (орта есеппен 10-14 күн). Дене температурасы көтеріліп, ауру баланың әлі кетіп, ұйқысы бұзылады, тәбеті төмендейді. Ауру адамның жағдайы нашарлап дененің улану беогісі күшейіп, тері түсі ақшыл тартады. Бөрітпе көбінесе ішек, кеудеге шығады. Сонымен қатар ауру адамның алақаны мен табан терілері сорғыш түске боялады. Ал жүрек соғысы жиілігі баяулайды.

Сальмонеллез.

Сальмонеллез жұқпалы ішек ауруы. Ауру қоздырғышы салмонелла табына жататын микроптар. Теріс гармды таяқша тәрізді, пердеше мен споралар құрамайды. Сальмонеллез ауоруын негізінен жануарлар, әсресе шошқа, мысық, ит, құстар әр түрлі құрттар таратады. Жануарлар арасында сальмонеллез көмескі немесе айқын түрде өтеді. Аурудың негізгі таралу жолы тамақ арқылы әсіресе еттен жасалған тағамдардан. Сонымен қатар сүттен жасалған тағам арқылы дажұғады. Инкубациялық кезеңі бірнеше сағаттан 5-7 күнге созылады.

Строфиллакок жұқпалы ішек ауруы әр түрлі ағымда өтетін аурулар тобын құрайды. Аурудың қоздырғыштары строфилакок, оң грамды, дөңгелек келген микроорганизм. Сырт көрінісі жүзімге ұқсас. Ол өте тұрақты 60 ⁰С ыстықта жетті сағаттан кейін жойылады.

Страфилакок ішек ауруы бала өмірінің алғашқы айларында кездеседі. Осы аурумен ауырған жас нәресте денеге салмақ қосуын тоқтатады, лоқсиды, дене температурасы 38 ⁰ көтеріліп, қан айналымы өзгереді. Тері түсі ағарып көкшіл болады.
XIX-лекция

Тақырыбы Иммунитет жөніндегі ілім.
ЖОСПАР:

1. 
   Ауруларға қарсы организмдердің иммунитеті.
   
2. 
   И.И. Мечниковтың иммунит жөніндегі жұмысы.
   
3. 
   Антибиотиктер.
   

1. Гусев М.В. , Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. 
   Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.
   
   1. 
      Шлегель Т. Общая микробиология.-М.:Мир,1972.
      
5. 
   Дарқанбаев Т.Б., Шоқанов Н.Қ. Микробиология және вирусология негіздері. Алматы, “Қайнар”, 1982.
   
6. 
   Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.
   
7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

9. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
10. 
    Биотехнология.-М.: Наука,1984.
    
11. 
    Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
    
12. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
13. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
14. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    
15. 
    Квасников И.Е., Нестренко О.А. Молочнокислые бактерии и пути их использования.-М.: Наука, 1975.
    
16. 
    Крю Ж. Биохимия.-М.: Медицина, 1978.
    
17. 
    Лурия С., Дарнелл Дж. И др. Общая вирусология.-М.: Мир,1981.
    
18. 
    Минеральный и биологически азот в земледелии СССР. М: Наука, 1986.
    
19. 
    Мишустин Е.Н. Ассоцация почвеных микроорганизмов.-М.: Наука, 1975.
    
20. 
    Оющая и частная вирусология.-М.: Медицина, 1982. –Т. 1-2.
    
21. 
    Пяткин К.Д., Кривошеин Ю.С. Микробиология.-М.: Медицина, 1980.
    
22. 
    Стейнер Р., Эдельберг Э., Ингрем Дж. Мир микробов.-М.: Мир, 1979. Т. 1-3.
    
23. 
    Тимаков В.Д., Левашов В.С., Борисов Л.Б. Микробиология.-М.: Медицина, 1983.
    

Фитонцидтер.

Иммунитет – патогендік микробтардың, олардың токсиндері мен басқа да табиғатта биологиялық бөгде заттардың әрекетін малдың немесе адам организмінің қабылдаушылық мәні. Иммунитеттің мәні патогендік агенттердің енуі мен әрекетіне байлансты организмнің, ішкі ортасының тұрақтылығын қамтамасыз ететін физиологиялық қорғанс реакциясы комплексінің көрінуінен тұрады. Қорғаныс реакциясын көрсету қабілеттілігі тұқым қуалаушылық сипатымен түсіндіріледі немесе өмір сүрген уақыт ішінде пайда болады.

Шығу тегінің белгісіне байланысты иммунитетті екі түрге бөледі: табиғи және пайда болған (иелік). Табиғи иммунитет (түрлік, тұқым қуалаушылық) бұл басқа түліктерге зақым келтіретін ауру қоздырушылардың әрекетіне кейбір мал түрлерінің ауруға бейімсіздігі. Ол тұқым қуалаушылықпен беріледі және де мал организмнің физиологиялық және биологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Мысалы: ірі қараның ешқашан сақаумен ауырмайтыны, шошқа обасының қоздырушысына сезімталдығы жоқ екені белгілі.

Пайда болған иммунитет организмге енген және инфекциялық процесс қоздырған патогендік микробтардың әрекетіне қарсы реакцияның салдарынан немесе жасанды иммунизацияның нәтижесінен дамиды. Бұл жағдайда осы аурудың қоздырушысына (токсинге) байланысты малдың реактивтігі өзгереді, оны бұзуға, зиянсыз етуге немесе шығарып тастауға қабілеттілігін тудырады. Пайда болған иммунитет тұқым арқылы берілмейді. Және табиғиға қарағанда беріктілігі төмендеу.

Пайда болған иммунитет табиғи немесе жасанды бола алады. Ауруға бейімсіздік организмнің иммунологиялық қайта құрылуына себепкер болғандықтан ауырып өткен инфекциядан кейін ( постинфекциялық) өрістеген, табиғи пайда болған иммунитетті активті дейді. Бұндай иммунитет 1-2 жыл кейбір жайларда өмір бойы (мысалы, обамен ауырған иттерде, шешекпен ауырған қойларда) сақталады.

Енесінен ұрыққа планцета арқылы немесе уызбен (колестрольді иммунитет) және сүтпен берілген антителдердің нәтижесінен жасалып табиғи пайда болған иммунитет пассивті де болады. Бұндай жағдайда ауруға бейімсіздік күші бірнеше аптадан бірнеше айға дейін сақталады.

Жасанды пайда болған иммунитет вакцина енгізу, сонымен қатар аурудан айыққан немесе гипериммундалған малдардың кан сарысуын немесе осы сарысумен бөлініп алынған глобулиндерді енгізу нәтижесінде өріс алды.

И.И. Мечников фагоцитоз жөнінде және оның организмді ауруды қабылдамайтын қасиетіндегі рөлі жөнінде ілім жасады. Егер организмге ерімейтін басқа бір затты енгізсе, оның айналасында мезодермалық клеткалар, ең алдымен, лейкоциттер шоғырлана бастайды. Бұдан ол осы клеткалардың организмде қорғаныш рөлін атқаратыны туралы пікір айтты. Жасалған бірнеше тәжірибелерден кейін И.И. Мечников организмге басқа ауру қоздыратын микробтар енгенде, онда сол микробтарды жоюшы, яғни “жолдамаушы” клеткалар – фагоциттер түзіледі, деген қорытынды шығарды. Осындай клеткалар мен қатар түрлі антигендердің әсерінен организмде арнаулы қорғаныш заттар - антителоларда түзіледі. Антигендерге тірі микробтар, олардың уы өлген микробтар және әр түрлі белоктар жатады. Ал антителалар осы айтылған заттар әсер еткенде организм ұлпаларында түзілетін заттар және олардың сол антигендермен күресіп, оларды құртып жіберетін де қабілеті бар. Негізінен антителолар көкбауырдың лимфалық ұлпасында, лимфалық түйіндерінде түзіліп, одан қанға таралады. Антителолар организмде иммунитет құруға белсене қатынасады. Және организмнің қасиетін күшейте түседі.

Антибиотиктер (гректің “анти”-қарсы, “биос” - тіршілік деген сөзінен шыққан, яғни тіршілікке, өмірге қарсы зат) деп атайды. Антибиотиктерді көптеген актиномицеттер, бактериялар және саңырауқұлақтар да бөледі. Антибиотиктердің микробтардың тіршілігін тежейтін әрекеті бар. Бұл жағдайда олар бактериостатикалық әсер етеді, кейде антибиотиктер микробтарды қырып жібереді. Оны бактерицидтік әсер деп атайды. 1871 жылы орыс ғалымы В.А. Манассеин зең саңырауқұлақтарының бактерияларды жойып жіберетін қабілетін ашты. Бұдан бір жылдан соң А.Г. Палотебнов оны іріндеген жараға салып, жақсы нәтижеге ие болады. Осыдан бастап миробиология ғылымында антибиотиктерді іздестіру жөнінде көптеген зерттеулер жүргізілді. Соның нәтижесінде қазір қолданылып жүрген көптеген антибиотиктер белгілі болды. Солардың кейбір аңыздыларына тоқталып өтейік.

1. 
   Белокты заттардың ыдырауы.
   
2. 
   Мочевинаның ыдырауы.
   
3. 
   Гумустың ыдырауы.
   

1. Гусев М.В. , Минеев Л.А. Микробиология.- М.: Изд-во Москва ун-та, 1985.

2. Колешко О.И. Микробиология.-Минск:Бышэйшая школа, 1977.

3. Кратки определитель бактерий Берги.-М.: Мир, 1980.

4. 
   Мищустин Е.Н., Емцев В.Т. Микробиология. –М.: Колос, 1878.
   
   1. 
      Шлегель Т. Общая микробиология.-М.:Мир,1972.
      
5. 
   Дарқанбаев Т.Б., Шоқанов Н.Қ. Микробиология және вирусология негіздері. Алматы, “Қайнар”, 1982.
   
6. 
   Шоқанов Қ.Н. Микробиология. Алматы, “Санат”,1997.
   
7. 
   Құлдыбаев М. Ауыл щаруашылық микробиологиясы. Алматы, “Білім”,1994.
   
8. 
   Генкель П.А. Микробиология с оснсвами вирусологии. Учеб. Пособие для студентов биол. фак. пед. Ин-тов. М., “Просвищение”,1974.271с.
   

9. 
   Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. –Л.: Наука,1980.
   
10. 
    Биотехнология.-М.: Наука,1984.
    
11. 
    Блохина И.Н., Леванова Г.Ф. Генсистематика бактерии.-М.: Наука, 1976.
    
12. 
    Громов Б.В. Строение бактерий.-Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та,1985.
    
13. 
    Заварзин Г.А. Водородные бактерий и карбоксидобактерия.-М.: Наука,1978.
    
14. 
    Жизнь микробов а экстрмальных условиях.-М.: Мир, 1981.
    
15. 
    Квасников И.Е., Нестренко О.А. Молочнокислые бактерии и пути их использования.-М.: Наука, 1975.
    
16. 
    Крю Ж. Биохимия.-М.: Медицина, 1978.
    
17. 
    Лурия С., Дарнелл Дж. И др. Общая вирусология.-М.: Мир,1981.
    
18. 
    Минеральный и биологически азот в земледелии СССР. М: Наука, 1986.
    
19. 
    Мишустин Е.Н. Ассоцация почвеных микроорганизмов.-М.: Наука, 1975.
    
20. 
    Оющая и частная вирусология.-М.: Медицина, 1982. –Т. 1-2.
    
21. 
    Пяткин К.Д., Кривошеин Ю.С. Микробиология.-М.: Медицина, 1980.
    
22. 
    Стейнер Р., Эдельберг Э., Ингрем Дж. Мир микробов.-М.: Мир, 1979. Т. 1-3.
    
23. 
    Тимаков В.Д., Левашов В.С., Борисов Л.Б. Микробиология.-М.: Медицина, 1983.
    

Басқа элементтермен бірге азот, тіршілік тірегі белоктың құрамына кіреді. Жалпы табиғатта азот қоры мол. Оның көпшілігі тірі организмдердегі көміртегінің мөлшері 700 миллион тонна болса, азоттың жалпы мөлшері 10-25 миллион тоннаға дейін жетеді. Жылына жасыл өсімдіктер 20 миллион тоннадай көміртегін, 1-1,5 миллион тоннадай азот сіңіреді.

Атмосферада азоттың газ күйіндегі қоры мол болғанымен, онымен өсімдіктер қоректене алмайды. Олар топырақта болатын азоттың әр түрлі формаларының ішінен, тек минерал күйіндегі азотты сіңіре алады. Жалпы табиғатта азот айналымының төрт кезеңін байқауға болады. Олар: аммонофикация, нитрификация, денитрификация және атмосфера азотын микроорганизмдердің тікелей сіңіруі. Осы процестердің әрқайсысында өзіндік ерекшеліктері бар микроорганизмдер қатысады.
Белокты заттардың минералдануы

(аммонификация)

Клетка протоплазмасының құрамдас бөлігі белоктар болып саналады. Оның негізгі көзі - өсімдіктер, жануарлар, және микроорганизмдер. Бұлардың өлекселері топыраққа түскеннен кейін, ондағы микроорганизмдердің әсерінен шіри бастайды. Соның нәтижесінде аммиак бөлінеді. Міне, азоттың осындай жолмен минералдануын оның аммонификациясы деп атайды. Бұл процеске бактериялар ғана емес, микроскоптық саңырауқұлақтар, актиномицеттер де белсене қатысады.

Табиғатта аммонификация процесінің бастапқы кезінде спора түзбейтін таяқша бактериялар қатысса кейіннен спора түзетін - бацилла түрлері қатысады. Органикалық заттар ыдырағанда одан біраз мөлшерде энергия бөлінеді. Ал белок ыдырауының өнімі болып табылатын амин қышқылдары микроорганизмдер цитоплазмасының құрамына енеді.

Белоктар аэробты және анаэробты бактериялардың, актиномицеттердің, саңырауқұлақтардың әрекетінен ыдырайды. Мұның ішінде ең белсенділері : Бациллус (Б.Микойдес, В.Цереус, В.Субтилис), Псеудомонос (П.Флуоресценс, П.Аэрогеноза), Клостридиум (К.Спороченес, К Футрификус) туыстарының микробтары.

Белок өзара белгілі тіртіппен орналасқан аминқышқылдарынан тұрады. Оның құрамында 20 амин қышқылы болады. әрбір 20 амин қышқылы аяқталысымен оның жаңа тізбектері басталады. Құрамына қарай белоктар жай және күрделі болып бөлінеді. Гидролизденгенде жай белоктардан амин қышқылдары түзелсе, күрделі белоктан, амин қышқылдарынан басқа, органикалық және органикалық емес өнімдер пайда болады. Күрделі белокқа нуклеопротеидтер, мукопротеидтер, металлопротеидтер және гликопротеидтер жатады. Жалпы белок пен көптеген полиптидтер микробтар цитоплазмасына ене алмайды. Соңдықтан олардың бөлетін ферменттері белокты клетка сыртында ыдыратады.

Азот қосылыстары ортада аминдер түрінде болса, оларда амин қышқылдарына ыдырайды. Мәселен , аспаргин аспарагиназа ферментінің әсерінен аспоргин қышқылына айналады:

(H₂N) CH_2.CHNH₂.COOH + H ₂O  NH₃ + HOOC,CH₂.CHNCOOH

аспарагин аммиак аспарагин қышқылы

Қарашірік немесе гумус заттары топырақтың әр типіне байланысты түрліше мөлшерде жиналады.

Топырақтағы гумус құрамы түрліше. Міне, сондықтан оның құрам бөлшегінің ыдырау шапшандығы да әр түрлі. Гумустың ыдырау схемасын былайша көрсетуге болады:

Гумус заттары + О₂  СО₂ + Н₂О + NН₃ аммиак

Қарашіріктің ыдырауы барысында одан бірнеше қышқылдар (гумин, ульмин, крен) түзеледі. Бұл қышқылдардың топырақ құрамын жасауда зор маңызы бар. Қарашіріктің ыдырауы барысында одан бірқатар биотикалық заттар бөлінеді. Олар топырақ микроорганизмдерінің тіршілігіне қолайлы жағдай жасайды.