ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешені 5В073200 «Стандарттау, сертификаттау және метрология (салалар бойынша)» мамандығы бойынша «Мамандыққа кіріспе» пәнінен ОҚУ-Әдістемелік материалдар

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

5В073200 «Стандарттау, сертификаттау және метрология

(салалар бойынша)» мамандығы бойынша

«Мамандыққа кіріспе» пәнінен

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей

2013

Мазмұны

1Курстың мақсаты, пәні және тапсырмалары

2Шәкәрім атындағы СМУ тарихы мен құрылымы
1Курстың мақсаты, пәні және тапсырмалары.

«Мамандыққа кіріспе» пәні жалпы кәсіби пәндер курсына жатады және жалпы және арнайы пәндердің қатарына қосылғандардың алғашқысы, әрі «5В073200» – Стандарттау, сертификаттау және метрология (салалар бойынша) мамандығының студенттерін даярлаудағы негізгі арнайы курстардың бірі болып табылады.

Пәнді оқытудың мақсаты кәсіби қызметтің ерекшеліктері мен түрлерімен танысу, осы мамандықпен байланысты өндірістік-техникалық және жобалық-конструкторлық қызмет бастамаларын үйренуге даярлық болып табылады.

Пәннің тапсырмалары: өнімге (қызметке), оның технологиялық жасалуына, өндірісіне, қолданысына және жоғары сапа мен қауіпсіздігіне бағытталған нормалар, ережелер мен талаптарын зерттеу.

Осы пәнді оқу барысындағы студенттердің үйренген, ойға түйген білімдері басқа да келесі жалпыкәсіби пәндерді оқу кезінде материалды тез алып қабылдауына көмектеседі.

2Шәкәрім атындағы СМУ тарихы мен құрылымы.

Семей облысының климаттық жағдайлары мал шаруашылығына қолайлы болып табылады. Соғыс жылдарында Ленинградтан еткомбинаты эвакуацияланып әкелінген болатын. Осының бәрі осы аймақтың дамуына өз үлесін қосқан. Өңдеуші саланың өсіп-өркендеуіне квалификацияланған мамандар қажет болды.

Осыған байланысты, 1964жылы Семейде Джамбыл технологиялық жеңіл және тамақ өндірісінің институтының филиалы ашылды, онда Джамбылдан көшіріліп әкелінген 5 курс студентттері (сүт технологиясы мамандығы бойынша 13 студент, ет технологиясы мамандығы бойынша 18 адам) оқитын болды.

Филиал үш кафедраны құрайтын. Олардың бірі ветеринарлық ғылымдар докторы Ульянов Сергей Дмитриевич басқарған тамақ өндірісі кафедрасы болатын. Оқыту кешкілік жүйесімен іске асырылатын, яғни студенттер күндіз еткомбинатында жұмыс істейтін, ал кешке сабақ оқитын. 1965 жылы филиал 4 мамандық бойынша алғашқы студенттерін қабылдады: тамақ өндірісіндегі машиналар мен аппараттары, ет және ет өнімдерінің технологиясы, сүт және сүт өнімдері технологиясы, және тамақ өндірісінің экономикасы.

1980 жылы филиал жеке Семей ет және сүт өндірісінің технологиялық институтына айналды, ол КСРО-дағы Мәскеулік және Ленининградтықтан кейінгі үшінші мамандандырылған институт. 1996 жылы педагогикалық, зооветеринарлық және технологиялық үш ЖОО-ның бірігуі болып, солардың негізінде Шәкәрім атындағы СМУ негізі қаланды. Және одан кейінгі жылдары педагогикалық институт бөлек шықты.

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті Семей өңіріндегі барлық ЖОО-нан еуропалық классикалық көппрофильді университеті ретінде сапалы ерекшеленеді. Зооветеринарлық, технологиялық және қаржы институттарының негізінде 1995 жылы құрылған Шәкәрім атындағы СМУ Қазақстанның Солтүстік-Шығысындағы мәдениет, оқу-әдістемелік және ғылыми орталығына айналып, жоғары мектеп дәстүрін сақтап және өркендете білді.

Қазақстан Республикасының 1999жылғы 22 қыркүйегіндегі қаулысымен «Семей» Семей мемлекеттік университеті Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті деп аталды. 2000жылдың ақпан айында Шәкәрім атындағы СМУ құрамына бұрынғы Семей мемлекеттік қаржы институты кеп қосылды.

2004 жылдың ақпан айында Шәкәрім атындағы СМУ құрамынан Семей мемлекеттік педагогикалық институты бөлініп шықты.

Қазіргі таңда университет Республиканың ірі көпсалалы жоғары оқу орны (ЖОО) болып табылады. Қазақстан республикасының ЖОО білім беру қызметін ҚР білім және ғылым министрлігінің Ұлттық аккредитациялық орталығының бағалау нәтижелері бойынша 2008 жылы Шәкәрім атындағы СМУ еліміздің көпсалалы ЖОО арасында 10-шы орында, № 000004 мемлекеттік лицензиясы бар, мемлекеттік аттестациядан ойдағыдай өткен.

Мұнда кең ауқымда сұранысы көп жаратылыс ғылымдары, әлеуметтік-гуманитарлық, техникалық, ауылшаруашылық ғылымдары, ветеринариялық, бизнес және құқық мамандықтары бойынша, соның ішінде 44 бакалавр мамандықтары, 2 жоғары арнайы білім, 225 магистратура мамандықтары, 5 докторантура мамандарын даярлайды.

Университеттегі оқу орнын басқарудың жүйесін жетілдіру үшін ISO 9001:2000 халықаралық стандартына сәйкестігіне екі рет тексерістен «SGS International Certification Services» швейцариялық компания өткізген сапа менеджмент жүйесі енгізілген, сертификатталған және табысты әрекет етуде. Университетте білім беру қызметі сапасын бақылау жұмыстары жүргізіліп отырады. Сонымен қатар, ішкі және сыртқы бағалау қолданылады. Қазақстан респуликасының ЖОО білім беру қызметін ҚР білім және ғылым министрлігінің Ұлттық аккредитациялық орталығының бағалау нәтижелері бойынша 2008 жылы Шәкәрім атындағы СМУ еліміздің көпсалалы ЖОО арасында 7-ші орынды алады.

Қазіргі уақытта Шәкәрім атындағы СМУ 5 факультетті құрайды:

- аграрлық факультет,

-гуманитарлы-заң факультеті,

- инженерлі-технологиялық факультет,

-ақпараттық-байланыс технологиялар факультеті,

-қаржы-экономикалық факультеті,

- Шәкәрім атындағы СМУ колледжі.

«Радиоэкологиялық зерттеулер ғылыми орталығы (РЗҒО).

-ет және сүт өндірісінің ғылыми-зерттеу институты,

-ветеринария және мал шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты,

-химия-экологиялық мәселелер ғылыми-зерттеу институты,

-мониторинг және болжаудың әлеуметтік орталығы,

-Шәкәрімтану ғылыми орталығы,

-тұрақты даму ғылыми орталығы.

1 Курс мақсаттарын атаңыз.

2 Курс тапсырмалары қандай?

3 Шәкәрім атындағы СМУ негізінің қалану тарихы қандай?

4Шәкәрім атындағы СМУ негізін салудағы СТИМПП атқарған ролі.

5Шәкәрім атындағы СМУ құрылымы қандай?

Тақырыбы: Кіріспе

1 Инженерлік- технологиялық факультет және оның кафедралары

2 Стандартау және биотехнология кафедрасы
1 Инженерлік- технологиялық факультет және оның кафедралары

ИТФ Қазақстандағы және орталық Азиядағы тамақ және қайтаөңдеуші өндіріс кадрларын даярлау бойынша алдыңғы қатарларда. Инженерлік-технологиялық факультет 9 корпуста орналасқан. Факультет деканы Қасенов А.Л., оқу ісі бойынша декан орынбасары Байтукенова Ш.Б., деканның ғылым және тәрбие жөніндегі декан орынбасары Тоқтаров Ж.Х., сонымен қатар деканатта 2 әдіскер жұмыс істейді.

Факультет құрамына 12 мамандық бойынша даярлық жасайтын 6 кафедра кіреді. Факультет барлық ЖОО және ЖОО кейінгі білім берудің барлық түрлері бойынша даярлайды: бакалавриат, магистратура, PhD докторантура.

ИТФ кафедралары: стандарттау және биотехнология, ТӨМА, машина жасау және механика технологиясы, ет, сүт және тамақ өнімдерінің (өндірісінің) технологиясы, техникалық физика және жылуэнергетика, химия.

1995 жылы сүт технологиясы кафедрасында жаңа мамандық «Стандарттау және сертификаттау (салалар бойынша)» ашылды. 1998 жылы сүт технологиясы кафедрасынан «Стандарттау және сертификаттау» кафедрасы бөлектенді. Осы мамандық бойынша мамандар даярлау осы уақытқа дейін жалғасуда, себебі өнім өндірушілердің басты мақсаты өнім сапасы болып табылады. Кейіннен осы кафедраға «Биотехнология», «Құрылыс», «Құрылыс материалдары, бұйымдары мен құрастырушыларының өндірісі»» мамандықтары қосылды. Қазіргі таңда кафедра екі мамандық бойынша мамандар даярлайды: «Стандарттау, сертификаттау және метрология (салалар бойынша)», «Биотехнология. Кафедра түлектері даярлаудың сапасын жоғарылатуға жұмыстар жүргізуде. Соңғы 5-7 жылдың ішінде кафедрада 3 мамандық бойынша магистранттар даярлануда: «Стандарттау және сертификаттау (салалар бойынша)», «Метрология» және «Биотехнология». Кафедра 9 корпустың 3қабатын түгел алып жатыр.

1 ИТФ жайлы не білесіз?

2 Қанша және қандай кафедралар факультет құрамына кіреді

3 Стандарттау және биотехнология кафедрасының тарихы қандай

4 «С және Б» кафедрасында қандай мамандықтар бойынша мамандар даярлайды?

№ 3 дәріс

Тақырыбы: ҚР жоғары білім беру жүйесі
Дәріс жоспары:

1 Білім беру жүйесі түсінігі. Білім беру жүйесінің мәселелері

2 Білім деңгейлері
1 ҚР білім беру жүйесі өзараәрекеттесуші жинақты түрінде келесілерді құрайды: 1) мемлекеттік жалпыға міндетті білім сьтандарттары және білім беруші оқу бағдарламалары;
2) білім беру бағдарламаларын іске асырушы ұйымдарды меншік түрінен, типтерінен тәуелсіз ұйымдастыру ;
3) білім беруді және сәйкес инфрақұрылымды басқару, соның ішінде білім сапасының мониторингін жасайтын ғылыми және оқу-әдістемелік ұйымдары

Білім жүйесінің мәселелері болып табылады:

2) азаматтық және патриотизмді тәрбиелеу, Отанына – Қазақстан Респубикасына деген махаббат, мемлекеттік белгілеріне құрмет тұту, ұлттық дәстүрлерді құрметтеу.

3) отандық және әлем мәдениеті жетістіктерін жалпылау, тарихты білу, қазақ халқының және республиканың тағы ьасқа халықтарының салт дәстүрлерін білу, мемлекеттік тілді білу, және орыс тілін және тағы басқа шетел тілдерін үйрену;
4)білім беру ұйымының автономдылығын және тәуелсіздігін кеңейту, білім беруді басқарудағы демократизация;
5) білім берудің жаңа технологияларын енгізу және тиімді қолдану, соның ішінде кредиттік, дистанциондық, ақпараттық-коммуникациялық

6) білім берудің, ғылым және өндіріс интеграциясы

7) оқушылардың кәсіби бағытталуын қамтамасыз ету;
8) қатарлы техникалық және кәсіби білім берудің қарқынды дамуын жұмыспен қамтушылармен және тағы басқа әлеуметтік партнерлармен белсенді арақатынас жасау арқылы дамыту.
2 Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі үздіксіздік білім берудегі оқыту бағдарламасы принципі негізінде келесідей білім беру деңгейлерін құрайды:
1) мектепалды даярлық және білім беру;
2) бастауыш білім;
3) негізгі орта білім;
4) орта білім (жалпы орта білім, техникалық және кәсіби білім);
5) ортабілімне кейінгі білім;

6) жоғары білім;

2Білім жүйесінің негізгі мәселелерән атаныз

3ҚР қандай білім деңгейлері қолданылады

№ 4 дәріс

Тақырыбы: ҚР жоғары білім беру жүйесі
Дәріс жоспары:

1Білім берудің Болон декларациясы

2 Жоғары білім берудің кәсібі оқыту бағдарламалары
1 Болон декларациясы екі деңгейлі жоғары білім жүргізуді қарастырады, оның бірінші деңгейі орындаушылық типтегі индустриалды қоғамның қалыптасуының сақталуы қажеттіліктерін көрсететін компетенттілікке ие болуға бағытталған, ал екіншісі – шығармашылық қабілеттердің дамуына бағытталған.

«Бакалавр-магистр» жүйесі социалисттіктен кейінгі кезеңде 20жыл бұрын енгізілген. Бырақ, формальды түрде ол шынайы еңбек нарығымен қиыспаған, ал оның қажеттілігі білім мен ғылым қажеттіліктерімен түсіндірілетін, яғни ол академиялық мансапқа ғана бағытталған еді. Алайда, осы жүйенің іске асырылуы барысында өмір өз түзетулерін енгізіп отырды.

Қазіргі таңда адамды «оқытпайды», адам өзі «оқиды». Осы парадигма шектерінде адам өмір бойы оқу іздену үстінде өтеді, ал біз тек мақсаттытүрде ғана және оның жеке қызығушылығы шектерінде ғана көмектесе аламыз.

Осы тенденция жоғары білім жүйесінде Қазақстан Республикасының 1999 жылы «Білім туралы» Заңы қабылдануымен өзінің заңнамалық бекітілуін тапты, сәйкесінше жоғары және жоғарыдан кейінгі кәсіби білім көпдеңгейлі, бакалавриат, жоғары арнайы білім және магистратураны құрайтын құрылымымен дамиды.

Бұл жоғары және жоғарыдан кейінгі кәсіби білімнің ары қарайғы реформалануының Болон декларациясының және американдық үшсатылы білім беру моделінің негізге ережелерін қамтитын ұлттық моделді жасау жолдарыныі қажеттілігін тудырды.

Болон декларациясы ұлттық жоғары оқу орындарындағы керекті инстуционалды өзгерістері жоғары білім жүйелерінің реформалануының құрылымдық қайтақұру үдерісін ғана болжамайды, ол білім беру бағдарламалырының өзгерісін де қарастырады.

Болон процесі бойынша англосаксондық екідеңгейлі жоғары білімнің архитектурасы енгізіледі: «бакалавр – магистр». Деңгейлердің англосаксондық құрылымы кредиттер, емтихандар және дипломдар конвертілеуге арналған жалпылық жетістік құралы болып табылады. Дипломдардың және оқыту циклдарының жалпы құрылымдарының горманизациясы мақсатында «бакалвр-магситр» деңгейлері градуальды алдылық (негізгі) және градуальды кейінгі деңгейлер енгізіледі. Сонымен қатар, негізгі деңгейдің білім беру бағдарламасы біріншіден, үшжылдық ұзақтықтан кем болмауы керек, екіншіден артықшылықтары бойынша нарықтық бағытқа ие болуы керек.

Қазақстанда орта білімнен кейінгі екідеңгейлі (3- сатылы) жүйенің белсенді ендірілуі басталып жатыр.

Ұлттық білім беру бағдарламалырының халықаралық танылу мақсатында білім беру ұйымының профессорлық-оқытушылық құрамы мен оқушылардың мобильділігін қамтамасыз етуде, сонымен қатар білім сапасын арттыру және жоғары және жоғарыдан кейінгі білімнің барлық деңгейлерінің артықшылықтарға ие болуы мақсатында мамандарды даярлаудың үшсатылы құрылымы «бакалвр – магистр – доктор» екі деңгей бойынша енгізіледі: бірыңғай кредиттік жүйе бойынша жоғары білім (бакалавр – магистр) және жоғарыдан кейінгі білім (доктор).

Осылайша, жоғары және жоғарыдан кейінгі білім модернизациясы білім беру үдерісінің ұйымдастырылуы, мазмұны және құрылымына қатысты болады: біріншіден, мамандарды даярлаудың үшсатылы құрылымына өтуі – «бакалвр – магистр – доктор», екіншіден, екідеңгейлі орта білімнен кейінгі құрылымның сақталуы (жоғары – жоғарыдан кейінгі білім), үшіншіден, оқытудың кредиттік жүйесі қолдану.

Қазақстанда кредиттік білім беру жүйесі ХХ ғасырдың 90-жылдарының ортасынан бастап қалыптаса бастады, және осылайша оқыту аясында ЖОО-да оқу жоспарлары мен бағдарламаларының унификациялары арқасында студенттердің мобильденуінің артықшылықтары айқын көрініс тапты. Қазақстандық ЖОО-ны бірқатары белсенді түрде шетелдік университеттермен халықаралық байланыстарын белсенді түрде кеңейте бастады, халықаралық жобалар мен бағдарламаларға көптеп қатыса бастады. Барлық отандық білім беру жүйесін білім берудің әлемдік жүйесіне интеграциялауды жеделдетуге деген зор ұмтылыс пилоттық жобаларға бастау берді, оларды Еуроодақ қаржыландырды (1995-97 жж.), Қазақстандық бірнеше ЖОО Темпус-ТАСИС жобаларын ұтып алды.

Бұл оқу орындарының коллективтерін оңтайлы, уақытқа есептелген білім беру үрдісін – мамандарды кредиттік білім беру жүйесінің ережелерін ескере отырып үшсатылы даярлауды (бакалавр - магистр - доктор) енгізуге итермеледі. 2001-2002ж.ж. бастап білім және ғылым министрлігінің рұқсатымен кредиттік жүйені бакалавриатта және магистратурада (КазГАСА және МИР АС Университеті негізінде) ресми енгізудің этапы алғашқыбасталды. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-де кредиттік оқыту жүйесі магистратурада 2001жылдан бастап жүргізіліп келеді.

Ғылыми- педагогикалық эксперимент оқу-әдістемелік құжаттаманың сәйкесінше даярлығын қарастырады, екі деңгейдің енгізілуі – жоғары және жоғарыдан кейінгі кәсіби білім, мемлекеттік жалпығаміндетті білім беру стандарттарын жасау, жаңа оқу жоспарын жасау, жаңа акадесиялық қызметтерді енгізу (студенттік топтардың жетекшілерін және т.с.с), оқу үдерістерін бөлу және білімдерді бағалау және т.с.с.

ЖОО әріптестері алдыңғы қатарлы әлем мемлекеттірінің білім беру жүйелерін ұйымдасьыру бойынша, мамандықтардың оқу бағдарламаларын қалыптастыру бойынша халықаралық тәжірибесін зерттеу бойынша қарқынды жұмыстар басталды.

Осылайша, мысалы, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-де әлемнің алдынғы қатарлы мемлекеттеріндегі мамандарды даярлау тәжірибесін зерттеп, ең жақсы шетелдік университеттердің тәжірибесін зерделей келе « ҚР ғылым докторларын даярлаудың және кредиттік жүйенің жағдайы мен перспективалары» жинағы жарық көрді. КазГАСА-да АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Франция, Италия, Ресей, Сауд Арввиясы, Жапонияның, Қытайдың, Түкиянвң, Үндістанның 50 ЖОО-ның материалдары жалпыланып карастырылды, сондай-ақ бірқатар алдыңғы қатарлы дамыған әлем мемлекеттеріндегі білім беру жүйесінің заңнамалық құжаттары зерттелген.
2 1. Жоғары білім берудің кәсіби оқыту бағдарламалары «бакалавр» академиялық дәрежесіне және (немесе) квалификацияға ие болатын мамандарды даярлауға бағытталған , кезекті кәсіби даярлығын жоғарылату.

Кәсіби оқыту бағдарламасымен оқуды бітірген академиялық «бакалвр» дәрежесіне ие болған тұлғалар квалификациялық талаптарымен жоғары білімнің болуы қарастырылған должностьта қызмет атқара алады.

2 ҚР Болон декларациясы қай жылы заңды түрде бекітілді?

3кәсіби оқыту бағдарламалары дегеніміз не ?
Ұсынылатын әдебиет:

Абдыгаппаров С.Б. Основы кредитной системы обучения в Казахстане. Алматы: Казак университеті 2004 г.

Тақырыбы: ҚР жоғары білім беру жүйесі

1 Білім беру сапасын басқару

2 Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау
1. Білім беру сапасын басқару білім беру саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске асыруға бағытталған және білім беру сапасын бағалаудың, білім беруді және жалпы білім беру жүйесінің тиімді қызмет етуін қаржыландыруға бөлінетін қаражаттардың реттелуін, бірыңғай ұлттық жүйесін құрайтын мемлекеттік және институционалдық құрылымдарды құрайды.
2. Білім беру сапасын басқару барлық деңгейлердегі білім беру мониторингі негізінде басқарушы шешімдер қабылдау арқылы іске асырылады. ешений на всех уровнях на основании результатов образовательного мониторинга.
3. білім беру мониторингі ішкі және сыртқы білім беруді бағалау тәсілімен жүргізіледі. Білім берудің сапасының сыртқы бағасы лицензиялау, білім беру ұйымының мемлекеттік аттестациядан және аккредиттелуі, ұлттық бірыңғай тестілеу, аралық мемлекеттік бақылау, сонымен қатар барлық типтегі және барлық түрдегі білім беру ұйымының ранжирование процедурасы.
Білім беру сапасының ішкі бағасы сапа менеджмент жүйесі, ағымдағы үлгерім бақылау, оқушылардың білім жетістіктерін түрлі өзіндік бағалаудың процедураларын құрайды.
Жоғары білім беру орнының қызметін бағалауға осы оқу орынындағы білім беру сапасына студенттардің берген бағасы да кіреді.
1. білім берудегі мемлекеттік бақылау азаматтардың білім алуға құқын қамтамасыз етуге бағытталған және білім беруші оқу бағдарламаларын іске асырушы заңды тұлғалардың іске асыратын білім беру қызметі ҚР білім беру саласындағы заңдары талаптарына және білім беру қызметінің лицензиялануы ережелеріне сәйкес болуы керек.
2. білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау объектісі болып табылады:
1) білім беру оқу бағдарламаларын іске асырушы заңды тұлғалардың білім беоу қызметі;
2) оқушылардың сәйкес оқу бағдарламаларын жетік игеруі дәрежесі .
3. мемлекеттік бақылаудың негізге түрлері:
1) білім беру ұйымының мемлекеттік аккредиттелуі;
2) аралық мемлекеттік бақылау;
3) ҚР білім беру туралы және білім беру қызметінің лицензиялануы ережелері заңнамасынан шықпауын бақылау.
4. білім беру ұйымының мемлекеттік аккредиттелуі ведомстводық бағынудан және меншік формасынан тәуелсіз бес жылда бір рет жоспарлық реттебілім беруді бақылаудың мемлекеттік органдарымен олардың компетенттілігіне сәйкес орындалады.

5. тексерістер келесі түрлерге бөлінеді:

2) жоспардан тыс — жеке және заңды тұлғалардың қарауына тікелей жауап қайтару мақсатындағы тексеріс;

2 білім беру сапасының қандай түрлерін білесіз

3 білім беру бақылау қандай әдістер арқылы жүзеге асырылады.

4 білім беру сапасын бақылаудың объектілерін атаңыз

Абдыгаппаров С.Б. Основы кредитной системы обучения в Казахстане. Алматы: Казак университеті 2004г

№ 6 дәріс

Тақырыбы: 5В073200 мамандығы бойынша

1Аудиториялық сабақтар

2 Студенттердің өздік жұмыстары

3 Курстық жұмыстар

4 Практика
Аудиториялық сабақьтар дәрістер, тәжірибелік және лабораториялық және семинарлық түрінде өткізіледі олар мамандықтың оқу бағдарламасымен сәйкес жүргізіледі.
Оқушының өзіндік жұмысы (ОӨЖ) — бұл оқушылардың оқу қызметіндегі дидактикалық тапсырманы өз бетімен орындауға, білімге қызығушылығын арттыруға және белгілі бір сала ғылымында білімдерін толықтыруға бағытталған ерекше қызмет түрі .

Оқушының өзіндік жұмысы логикалық ойлаудың дамуын, шығармашылық белсенділік, оқу материалын игеруде зерттеушілік көзқарасын дамытатын практикалық тапсырмалардың іске асырылуымен байланысты.

Оқушының өзіндік жұмысы процессі инновациялық технологияларды қолану негізінде болуы керек. ООӨЖ аудиториялық формасы оқушының кітаптармен және алғашқы көздерімен жұмыс, топтық тапсырмаларды орындау , қойылған тапсырма шектеріндегі индивидуалды аналитикалық қызмет. ООӨЖ әрбір пән бойынша академиялық период мерзімі бойынша графикке сәйкес дәл мерзімі(дата), аудиторияда орындалады.
Курстық жұмыс студенттің жеке дербес жұмысының басты элементі болып табылады. Курсттық жұмыстың басты мақсаты ғылыми әдебиеттер, жаңадан зерттеу жұмыстарымен айналысып, нәтиже қорытынды алу.

Студенттердің белгілі мамандықты меңгеруге және нақты тақырыпта ғылыми зерттеу жүргізуге негізделген. Берілген мәселені теориялық анықтап талқылауға негізделеді. Курстық жұмыстар оқу жоспарларға лайықты мерзімдерде жазылады. Курстық жұмыс студенттің ұсталығының дербес баяндама- мәселе, айқынды ең басым сұрақтарды, зерттеу элементтеріне қарамастан немесе меншікті эксперименталді тәжірибелі деректерді қолдану.

Курстық жұмыстың ғылыми баяндамалар мен аудиториялық дәрістерден айырмашылығы, оны әрбір студент жазбаша түрде, жетекшінің нұсқауымен белгілі мерзімде жазуы керек. Сонымен қатар, жазылған курстық жұмысты семинар немесе тәжірибелік сабақтарда қолдануға болады.

Курстық жұмыс қарапайым және кітап пен түрлі мақалалар үзінділерінен құралуы мүмкін. Аяқталған материалға ие, далелі мен анықтамасы бар ғылыми түрде болуы тиіс.

Жалпы теориялық жағдайға сәйкес курстық жұмыс құрылымының мақсаты тапсырманы зерттеп және қорытынды жасау болып табылады.
Кәсіби практика оқушының білім алудағы маңызды қадамдарының бірі және оның алатын компетенцияларын бағалауға мүмкіндік береді.

Кредиттік оқу жүйесінде түрлі кәсіби практикалар академиялық сағаттардағы түрлі еңбексыйымдылығын қарастырады.

Практика оқушының индивидуалды оқу жоспарына егер студент базалық практиканың орындалуына қажетті теоретикалық курстардың бекітілген минимумын меңгерген жағдайда ғана енгізіледі.

Өндірістік практиканы өтуге теориялық оқу курсынан жақсы өткен және аралық аттестациядан жақсы өткен студенттер ғана өткізіледі.

Практика бағдарламалары мамадық профильін және практикадан өту ерекшелігін ескере отырып жасалады.
1сабақтың қандай түрлерін білесіз

2аудиториялық сабақтардың СӨЖ-дерден қандай айырмашылығы бар

3Студенттің өздік жұмысы дегенді қалай түсінесіз

4СӨЖ қандай түрлері бар

5 СӨЖ және СОӨЖ формаларының қандай түрлері бар

Ұсынылатын әдебиет:

Абдыгаппаров С.Б. Қазақстандағы кредиттік білім беру жүйесі.

Алматы: Казак университеті 2004г

№ 7 дәріс

Тақырыбы: Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы
Дәріс жоспары:

1 Ғылым туралы түсінік

2 Ғылыми зерттеулер
1 Ғылым - бұл адамдардың арнайы қызметінің нәтижесінде алынатын және қоғамның тікелей өндіріс күшіне айналатын қоғам және ойлаудың, табиғатттың объективті заңдарының үздіксіз дамушы білім жүйесі.

Ғылым мақсаты - табиғат пен қоғамның дамуының және табиғатқа әсерін қоғамға пайдалы нәтижелерге қол жеткізу үшін алынған білімдерді қолдану негізінде танып білу...

Ғылымның дамуы факторларды жинау, оларды зерттеу және жүйелеу, жалпылау және логикалық құрылыммен жүйеленген, байланысқан ғылыми білімдердің қолдағы бар факторларды түсіндіруге және жаңаларын болжауға мүмкіндік беретін, жекелей заңдалақтарын ашудан басталады.

Ғылымға сонымен қатар зерттеу әдістері де жатады. Әдіс деп қандай да бір құбылыс немесе процессті теориялық зерттеу немесе тәжірибиелік орындау тәсілін түсінеміз. Әдіс – бұл ғылымның негізгі мәселесін – шындықтың объективті заңдарын шешетін құралы. Әдіс индукция мен дедукцияның, талдау мен синтездеудің, теориялық және экспериментальдық зерттеулерді салыстырудың қажеттілігі мен қолдану аясын анықтайды.

Ғылыми зерттеу үздіксіз дамуда қарастырылып, теорияның тәжірибиемен байланысына енгізделуі тиіс.

Ғылыми зерттеу кезінде маңызды рольді ғылыми зерттеулерді шешу кезіндегі пайда болатын танымдық мәселелер болып табылады.

Эксперимент - бұл танымның бақылау мен өлшеулер ғана жасалмай сонымен қатар зерттеу объектісінің өзгересін орын ауыстыру және т.с.с. жасалынатын жалпылама эмпирикалық әдісі

Бұл әдісте бір фактордың екінші факторға әсерін анықтауға болады. Эмпирикалық әдістер ғылыми зерттеулерде үлкен роль атқарады. Олар тек теориялық алдын ала сілтемелерді бекітуге негіз болмай, сондай-ақ ғылыми зерттеудің жаңа жаңалығының пәнін құрайды. Алынған білімдердің негізінде заңдар жасалады, теорияны жасайда, факттарды тексереді және т.б. Ғылыми зерттеулердің нәтижелерін жасалған жұмыстың қорытындылары мен жалпыламалрының ғылымилығы қаншалықты жоғары, олардың қаншалықты дұрыс және тиімді болса соншалықты жоғары бағаланады. Олар жаңа ғылыми жұмыстардың негізін қалауы керек.

Ғылыми зерттеуге қойылатын басты талаптардың бірі зерттелетін құбылыстар мен процесстердің арасындағы тәуелділік пен байланысты орнатуға және ғылыми қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ғылыми жалпылама болып табылады. Қорытындының мәні қаншалықты терең болса, зерттеудің ғылыми дәрежесі де соншалықты жоғары болмақ.

1. Ғылым түсінігі

2. Ғылыми зерттеу деген не?
Ұсынылатын әдебиет:

Ғылыми зерттеулер негіздері: Учеб. для техн. вузов /В.И.Крутов, И.М.Грушко, В.В. Попов – М.: Высш.шк., 1989.-400с.

№ 8 дәріс

Тақырыбы: Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы

Дәріс жоспары:

1 Ғылыми зерттеу жұмысын жүргізу

2 Ғылыми-техникалық ақпарат
1 Зерттеу жұмысын белгілі бір кезекпен жүргізеді.

Орындау процесі алты этаптан құралады:

1) тақырыпты қалыптастыру;

2) зерттеудің мақсаты мен тапсырмаларын анықтау;

3) теоретиялық зерттеулер;

4) эксперименталдық зерттеулер;

5) ғылыми зерттеулерді талдау және безендіру;

6) ғылыми зерттеулерді ендіру мен тиімділігі.

Әрбір ғылыми зерттеудің тақырыбы болады. Тақырып ғылым мен техниканың түрлі сауалдары болуы мүмкін.
2 Қызметкерлердің жұмысының тиімділігі арттыру және қажетті құжаттаманы таңдауды жеделдету үшін жалпымемлекеттік ғылыми-техникалық ақпарат (ҒТА) қызметі ұйымдастырылған.

Ақпарат тасымалдаушылар түрлі құжаттар болып табылады: кітаптар ( оқулықтар, оқу құралдары, монограиялар); периодтық басылымдар (журналдар, бюллетеньдер, институттар еңбектері, ғылыми жинақтар);

нормативтік құжаттар (стандарттар, ТШ, нұсқаулықтар, уақытша нұсқаулықтар, нормативтік кестелер және т.б.);

каталогтар мен прейскуранттар;

патенттік құжаттама (патенттер, өнертабыстар;

ғылыми зерттеу және тәжірибелік -кострукторлық жұмыстардың есептері;

ақпараттық басылымдар (ҒТА жинақтары, аналитиаклық шолу, ақпараттық парақтар, экспресс-ақпарат, көрмелік проспекттер және т.б.)

шетелдік ғылыми-техникалық әдебиеттердіңаудармалары;

ғылыми-теникалық және өндірістік жиналыстардыі материалдары;

диссертациялар, авторефераттар;

ұйымның өндірістік-техникалық құжаттамасы (есеп, жұмыстарды қабылдау актілері және т.с.с.);

екінші деңгейлі құжаттар (реферативті шолу, библиографиялық каталогтар, реферативті журналдар және т.б.).

Бұл құжаттар жыл сайын артып отыратын ауқымды ақпарат ағымын береді.
Бақылау сұрақтары:

1 Ғылыми-техникалық ақпарат дегеніміз не?

2 Ғылыми зерттеудің түрлері.
Ұсынылатын әдебиет:

Основы научных исследований: Учеб. для техн. вузов /В.И.Крутов, И.М.Грушко, В.В. Попов – М.: Высш.шк., 1989.-400с.

Тақырыбы: Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы

Дәріс жоспары:

1 Өнертабыс ұғымы

2 Өнертабыс түрлері
1 Өнертабыс деп адамның белгілі қызмет аймағындағы техника объектілерін құруға бағытталған мәселенің техникалық шешімін айтады, оның белгілі аналогтармен салыстырғанда жаңалық қасиеті және қазіргі заңдылыққа байланысты құқықтық қорғауы бар.

Қазақстандық патенттік заңдылыққа байланысты өнертабысқа құқықтық қорғау беріледі келесі жағдайларда:

1. 
   егер бұл өнертабыс жаңа болса;
   
2. 
   егер оның өнер табушылық деңгейі болса;
   
3. 
   егер оны өнеркәсіпте (өндірісте) қолдануға болса.
   

Өнертабыс өнер табушылық деңгейге ие болады, егер ол мамандық үшін техника деңгейінің мәліметтерінде берілмесе.

Техника деңгейінің мәліметтеріне өнертабыстың басымдылық күніне дейін жалпыға ортақ барлық мәліметтер жатады.

Өнертабыстың жаңалығын орнатқан кезде техника деңгейінің мәліметтеріне бұрын өнертабыстарға және пайдалы моделдерге басқа авторлардың берген өтінімдері және Қазақстанда патенттелген өнертабыстары мен пайдалы моделдері жатады. Жаңалықтың абсолютті сипаттамасы болады.

Өнертабыс объектілеріне келесілер жатады:

4. 
   қондырғылар;
   
5. 
   әдістер (биотехнологиялық әдістер, емдеу әдістері, диагностика және сауықтандыру әдістері);
   
6. 
   заттар (химиялық, емдеу);
   
7. 
   микроағзалар штаммдары, өсімдік және жануар жасушаларының дақылдары;
   
8. 
   бұрыннан белгілі қондырғыларды, әдістерді, заттарды, штаммдарды жаңа мақсатпен қолдану.
   

Пайдалы модел ретінде Қазақстан Республикасында қондырғылар қорғалады.

Пайдалы моделге құқықтық қорғау беріледі, егер ол жаңа және өнеркәсіпте қолдануға жарамды деп саналса.

Пайдалы модел жаңа деп есептеледі, егер оның барлық белгілерінің жиынтығы техника деңгейінің мәліметтерінде берілмесе.

Өнеркәсіптік үлгі жаңа деп саналады, егер өнімнің эстетикалық және эргономикалық ерекшеліктерін қамтитын барлық белгілердің жиынтығы үлгілердің басымдылық күніне дейін жалпыға ортақ мәліметтерде берілмесе.

Өнеркәсіптік үлгі айырықша қасиеттерге ие деп саналады, егер маңызды белгілер өнімнің эстетикалық шығармашылық сипаттарын анықтаса ғана. Өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіпте қолдануға жарамды деп саналады, егер ол бірнеше рет қайта өңделіп шығарылса.

Өнеркәсіптік үлгілер көлемдік, жазықтық және аралас болып бөлінеді.

1971 жылдың 24 наурызында шыққан халықаралық патенттік жіктеу жөніндегі Страсбург келісімінің негізінде қабылданған халықаралық патенттік жіктеу функционалдық-салалық принцип бойынша құрылған және ол негізгі және қосымша құрал ретінде халықаралық аумақта жіктеу, олар туралы мәліметтерді іздеу үшін қолданылады.

Халықаралық патенттік жіктеу қорғау құжатымен қорғауға жататын объектілері бар білімнің барлық салаларын қамтиды.

Халықаралық патенттік жіктеу 8 бөлімге (тарауға) бөлінген, олардың шартты атаулары мен А дан Н дейін латын алфавитінің бас әрпімен белгіленген белгіленулері бар.

А бөлімі – Адамның өмірлік қажеттіліктерін қанағаттандыру;

В бөлімі - Әртүрлі технологиялық процестер, тасымалдау;

С бөлімі – Химия және металлургия;

Д бөлімі – Текстиль, қағаз;

Е бөлімі – Құрылыс, тау жұмысы;

F бөлімі – Механика, жарық, жылу, қозғалтқыш пен сораптар, қару-жарақтар, жару-қопару жұмыстары;

G бөлімі – Физика;

Н бөлімі – Тоқ.

Халықаралық патенттік жіктеудің құрылымының иерархиясы білімнің барлық салаларын бірнеше жіктеу деңгейіне бөлінумен анықталады. Иерархияның бұл деңгейлері бөлімдерге, кластарға, классішілікке, негізгі топтар мен топшаларға сай болады.

Мысалы:

бөлімі класс классішілік 1/24 топша

бөлшектелген рубрикалар

Халықаралық патенттік жіктеудің рубрикасын ізденістің пәніне (объектісіне) қарай анықтайды. Қажетті рубриканың орнатылуын жеңілдету үшін Өнертабыстардың халықаралық жіктелуі үшін Алфавитті-пәндік көрсеткішті, ал халықаралық патенттік жіктеу үшін терминдер көрсеткішін қолданады.

Әрбір бөлім екі араб санымен белгіленген кластарға бөлінеді.

Мысалы:

F бөлімінде: F 26 – «Кептіру».

Әрбір класта бір немесе бірнеше классішіліктер болады. Классішіліктің индексі класс индексінен және латын алфавитінің бас әрпінен тұрады.

Мысалы: А 22 класында екі классішілік бар:

А 22 В – «Мал сою ісі»;

А 22 С – «Етті, құс пен балықты қайта өңдеу»

Әрбір классішілік бөлімшелерге бөлінген, олар «рубрикалар» деп аталады. Рубрика ішінде негізгі (басты) топтар мен топшалар бар.

Бөлшектелген рубриканың индексі классішілік индексінен тұрады, содан кейін екі сан және қисық сызық болыды.

Негізгі топтың индексі классішілік индексінен тұрады, одан кейін екі немесе үшмәнді сан, қисық сызық және 00 символдары болуы керек.

Негізгі топтың мәтіні техниканың саласын анықтайды.

Мысалы: А 22 С 11/00 – «Шұжық өнімдерін өндіру»;

Ғ 25 В 6/00 – «Компрессорлық машиналар, қоңдырғылар мен бірнеше конденсация контуры бар жүйелер».

Мысалы: А 22 С 11/02 – шұжық өнімдеріне арналған шприцтер.

Тауарлар мен қызметтердің халықаралық жіктелуінің 2001 жылы шыққан 8 редакциясы бойынша ол 45 топтан тұрады.

1 кластан 34 класқа дейін – тауарлар.

35 кластан 45 класқа дейін қызметтер.
Бақылау сұрақтары

1 Өнертабыс деген не

2 Өнертабыс объектісі

3 Өнертасытың қандай түрлері сіздерге белгілі

3 МКИ сипаттамасын беріңіз
Ұсынылатын әдебиет

1 Основы научных исследований: Учеб. для техн. вузов /В.И.Крутов, И.М.Грушко, В.В. Попов – М.: Высш.шк., 1989.-400с.

Тақырыбы: Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы

Дәріс жоспары:

1 Патенттік ақпараттық зерттеулер

2 Патенттік зерттеулер мазмұны
1 Патенттік зерттеулердің мазмұны және өткізу тәртібі МЕСТ Р 15.011-96 сәйкес жүргізіледі. Бұл стандарт шаруашылық субъектілерінің қызметіне таралады. Ол меншік түріне, мемлекеттік тапсырыстарды орындауға, шаруашылық келісімшарттарға, инициативті жұмыстарға тәуелсіз болып табылады және ұйымға бірыңғай талаптар бекітеді, патенттік зерттеулер нәтижелерін қолдануға, ресімдеуге және жүргізуге бірыңғай талаптар бекітеді және халық шаруашылығының барлық салаларында қолданылады.

Патенттік зерттеулер – шаруашылық қызметі нысандарының техникалық деңгейін және даму тенденциясын, патенттік және тағы басқа ақпараттар негізінде патенттік қабілеттілігін, патенттік тазалығын, бәсекелестігін (белгіленуі бойынша қолдану тиімділігін) зерттеу.

Зерттеу нысаны - шаруашылық қызмет нысаны және субъектінің шаруашылық қызметі.

Шаруашылық қызмет нысаны – техника нысаны, соның ішінде мемлекеттік тапсырыс бойынша құрылған нысандар, ноу-хау, шаруашылық субъектісіне көрсетілетін қызметтер.

Шаруашылық субъектісі – халықшаруашылығы қызметінің кез-келген мүшесі.

Бәсекегеқабілеттілік – шаруашылық қызмет нысанының қандай-да бір кезеңде, нақты нарыққа бәсекелестік немесе қарама-қарсы әсер ету жағдайында коммерциялық немесе басқа табысқа жетуін қамтамасыз ету.

Инжиниринг – әртүрлі инженерлік жұмыстарды орындау, коммерциялық негізінде кеңесші қызмет атқару.

2 Патенттік зерттеулер мазмұны мен сипаты жағынан негізгі ғылыми-зерттеу жұмыстарына жатады және шаруашылық субъектісінің шаруашылық қызмет нысанын құру, өндіру, тұтыну, дамыту, қолдану, жөндеу және өндірістен алу туралы шешім қабылдауда негізгі бөлігі болып табылады.

Патенттік зерттеулер жеке ғылыми-зерттеу жұмыстар түрінде, шаруашылық субъектісі құрамында болады.

Патенттік зерттеулерді шаруашылық субъектісі жүргізеді:

• 
  құру бағдарламасын орындаушылар; өндірістің дамуы және техника объектісін құру;
  
• 
  өнімнің тәжірибеде шығуын іргелі зерттеу және қосымша сипаттағы зерттеулер орындаушылары;
  
• 
  ҒЗЖ орындаушылары;
  
• 
  тапсырыс берушілер;
  
• 
  дайындаушылар.
  

• 
  тапсырыс беруші (негізгі тұтынушы) – болжау, ағымдағы жоспарлау, бағыттағы анықтау кезінде, зерттеулік жобаны, өнімді тұтыну кезінде.
  
• 
  ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындаушы – болжау кезінде, келешекте және ағымдағы ғылыми зерттеулерді жоспарлау, техника және технико-экономикалық негіздегі жаңа нысандарын құру және енгізуде бағыттарды таңдау; инжинирингті қызметті анықтау кезінде; ғылыми-зерттеу жұмыстарын және кезеңдерін орындау кезінде; ғылыми-техникалық бірлестік құру кезінде.
  
• 
  орындаушы (әзірлеуші, жобалаушы) өз қызметін келешекте және ағымда жоспарлау және жобалау кезінде; нақты жұмыстарды орындау қажеттілігі негізі кезінде; тәжірибелік-конструкторлық, жобалық-конструкторлық, жобалық, технологиялық және тағы басқа жұмыстар және олардың кезеңдерін орындау процесінде; тұтыну түрін таңдау және өнімді тұтыну жағдайын қамтамасыз ету негізі кезінде; басқа ұйымдар мен фирмалардың білімі мен тәжірибесін қолдану сұрақтарын шешу кезінде.
  
• 
  дайындаушы (жеткізуші) кәсіпорынды жаңарту және оны дамыту кезінде, өнімдерді жеткізуде, өнім сапасын көтеру мәселесін шешу кезінде, технологияны дамытуда, кәсіпорынды материалдық және технологиялық қамтамасыз етуде, лицинзиялау және шетелден қоңдырғылармен қамтылған кезде, өнімді жақсартуда, өнімдерді жеткізу туралы мәселелерді шешу және оларға қолайлы жағдай жасау, сонымен қатар, жеткізілген өнімдердің сервистік қызметтері және тағы басқалары.
  
• 
  барлық шаруашылық субъектілер – санаткерлік жеке меншіктің құқықтық күзет нысандарының мәселелерін шешуде.
  

Жұмыстарды жүргізудің келісім құжаттарында екі жақтардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді, сондай-ақ патенттік зерттеулердің шешімдерін, шарттары, сонымен қатар екі жақтың жауапкершілігін қарастырады.

Басқа мекемелерді патенттік зерттеуге қатыстыру бойынша жұмыс орындаушы шешеді. Егер басқа мекемелер қатысатын болса, онда келісім мен контракт толтырылады.

Патенттік зерттеулердің шешімдерін құжаттарды жасау кезінде қолданады, олар шаруашылық субъектілерге және қабылдаған шешімдерге байланысты болады, сондай-ақ:

• 
  болжамдар, бағдарламалар, бизнес-жоспар және кәсіпорын дамуы және қызмет көрсету;
  
• 
  келісім құжаттары;
  
• 
  есептік ғылыми-техникалық, конструкторлық, технологиялық, жобалық құжаттама, техникалық шарт, өндірілген өнімге стандарттар, сонымен қатар, ғылыми-техникалық өнімге жеткізу-қабылдау актілері;
  
• 
  елдегі жеке меншік нысандарының күзетпен қамтамасыз етуге байланысты құжаттамалар;
  
• 
  шаруашылық субъектілердің формалауға және ғылыми-техникалық жеткізушілер, патенттік және коммерциялық саясатқа байланысты құжаттамалар;
  
• 
  шаруашылық субъектілердің салық жеңілдіктеріне құқығын дәлелдейтін құжаттама;
  
• 
  басқа құжаттамалар, құрамында патенттік зерттеудің шешімі болуы мүмкін.
  

Патенттік зерттеу шешімін келісімде көрсетілмесе оны шет елге шығаруға болмайды.

Патенттік зерттеулердің мазмұны төмендегідей болады:

• 
  шаруашылықтың техникалық нысандарын зерттеу, тенденциясын таңдау және олардың дамуының болжамы;
  
• 
  белгілі бір өнімнің жағдайын зерттеу, зерттеліп жатқан ел кәсіпорынның мінездемесі;
  
• 
  өнімге және қызметке тұтынушылардың талаптарын зерттеу.
  

- патенттік ізденістердің тапсырмаларын анықтау, ізденістердің түрлері мен олардың жүргізілу әдістерін және патенттік ізденістерді жүргізу тапсырмаларын өңдеу;

- патенттік және басқа да құжаттардың талаптарын іздеуді анықтау, регламенттік ізденісті өңдеу;

- талқыланған регламентке сай патенттік таңдау, ізденіс пен ізденіс есептерін әзірлеу;

- талқыланған құжаттарды жүйелеу мен талдау;

- патенттік ізденістермен берілген тапсырмаларды растау, иеленген субъектінің ұсыныстарын растау, қорытынды жасау;

- ізденістердің нәтижелерін әзірлеу патенттік ізденістердің есебі түрінде.
Бақылау сұрақтары

1 Патенттік зерттеу немен аяқталады?

2 Ғылыми-зерттеу немесе тәжірибелі-конструкторлы жұмыстың қандай кезеңдерінде патентные зерттеу жүргізіледі?

3 Нелітен патенттік құжат техникалық нысан дамуының болжаушы ақпараттық база болып табылды?

4 «Бәсекеге қабілетті өнім» дегенді қалай түсінесіңдер?
Ұсынылған әдебиеттер:

1 Основы научных исследований: Учеб. для техн. вузов /В.И.Крутов, И.М.Грушко, В.В. Попов – М.: Высш.шк., 1989.-400с.

Тақырыбы: Метрология негізі

1 Метрология жайлы түсінік

2 Физикалық шамалардың өлшем бірліктері

3 Физикалық шамалардың өлшем бірліктер жүйесі

«Метрология» деген сөз гректің «метрон» - өлшем және «логос» - ілім дейтін екі сөзінен құралған.

Метрологияның сөзбе-сөз мағынасы - өлшеу туралы ілім. Қазіргі кездегі анықтама бойынша, метрология - өлшеу туралы, өлшеу бірегейлігін және дәлдігін қамтамасыз етудің жолдары мен тәсілдері туралы ғылым.

Қазіргі кезде метрологияның құрамына: заңды метрология, теориялық (ғылыми) және тәжірибелік (қолданбалы) метрология кіреді.

Метрология тәжірибелік қызмет ретінде ерте заманнан бері келе жатыр. Адам қоғамының даму барысында өлшеулер адамдар арасындағы, олардың сыртқы ортамен, табиғатпен қарым-қатынаста негізгі рөл атқарды. Сол кезден бастап өлшемдер, пішіндер, заттардың, құбылыстардың қасиеттері, сонымен оларды салыстыру туралы ережелер мен әдістер дайындалып шығарылды.

Бұрын өлшеу бірліктері мен олардың өлшемдерінің атаулары арнайы қоңдырғыларды қолданбай, қол, аяқ астында болған заттардың атауына сәйкес қойылды. Мысалы: Ресейде ұзындықтың негізгі бірліктері ретінде пядь және локоть қолданды. Кейінірек, аршин атты бірлік пайда болғанда пядь қолданыстан алынды.

Атаулары бар өлшемдердің бірліктерін біріктіру үшін үлгілі өлшемдер шығарыла басталды. Оларға өте ұқыпты қарады: бұл өлшемдер шіркеулерде, басқа да құнды заттарды сақтауға болатындай жерлерде сақтады.

Өндірістің даму барысында өлшемдерді қолдану және сақтауға байланысты талаптар жоғарылап, физикалық шамалардың өлшем бірліктерін бір қалыпқа келтіріле бастады.

Метрология дербес, өзара толықтырушы бөлімге, негізгісі «Теориялық метрология» болып үшке бөлінеді. Бұнда өлшеудің теориялық жалпы сұрақтары баяндалады.

«Қолданбалы метрология» бөлімінде теориялық зерттеу нәтижесі тәжірибеде қолдануға негізделеді. Соңғы бөлім «Заңтану метрология» өзара байланысты және өзара шартты жалпы заңды, норма талаптар сонымен қатар басқа да мемлекет тарапынан қажетті бақылау және регламенттеу, біркелкі өлшеу құралы мен өлшем бірлігін қамтамасыз етуге негізделген.

Өлшеу-метрологиянын негізгі түсінігі. МЕСТ 16263-70 бойынша өлшеу-арнайы техникалық құрал көмегімен физикалық мөлшерді анықтау.

Медицинада метрологиянын алатын орны үлкен. Медициналық өлшеу құралдарының көптеген түрлері шығарылған. Медицинаның диагностика, терапия және гигиенада өлшеу түрі қолданылады.

Өлшеу барлық сала түрінде жобалау, дайындау, өндірістік құралдың кез-келгенін бақылауда қолданылады.
2 Физикалық шаманы өлшеу дегеніміз - оны өлшем бірлік ретінде алынған біртекті басқа бір шамамен салыстыру.

Физикалық шамаларды арнайы аспаптардың көмегімен өлшейді. Ең қарапайым өлшеу құралдарының бірі - сызғыш. Оның көмегімен кашыктықты және денелердің сызықтық мөлшерін: ұзындығын, енін, биіктігін өлшейді.Ақиқаттық мағынаға эксперименталді жолмен алынған физикалық өлшем жатады. Өлшем бірліктерге деген қажеттілік сандықта анықтауда туындады, айталық, құйылма немесе сұйық заттың мөлері. Масса, ұзындық, өлшемдері пайда бола бастады. Өлшем бірлігінің дамуын бірнеше кезеңге бөлуге болады.

Бірінші кезең, өлшем бірлігін өлшеммен байланыстырғанда. Өлшенген өлшем бірлік өлшемге теңестірілді.

Екінші кезең заттық эталон (метр, килограмм) табиғи және заттыққа негізделе, өлшем бірліктен бас тартумен сипатталады.

Үшінші кезеңде физикалық өлшем бірлік дамуы анықтады, яғни ғылым мен техника талап еткен нақты дәлдік бірлікпен заттық өлшем бірлік эталоны қамтамасыз ете алмайтынын. Қазір метрдің өлшемі арқылы секундты анықтайды.

Физикалық шамалар өлшенетін және бағаланатын болып бөлінеді. Өлшенетін шамалар белгіленген өлшем бірліктерінің белгілі саны түрінде сандық өрнектелуі мүмкін. Физикалық – бұл олар үшін өлшем бірліктері енгізіле алмайтын шамалар, олар тек бағалануы. Бағалау – бұл белгілі ережелер бойынша жүргізілетін, берілген шамаға белгілі санды тіркеп жазу операциясы. Бағалау шкалалардың көмегімен жүргізіледі. Шкала – бұл дәл өлшеулер нәтижелерінің негізінде қабылданған, физикалық шама мәндерінің реттелген тізбектілігі. Бұдан, физикалық емес шамалар тек бағалануы ғана мүмкін.

Физикалық шамаларды келесі түрде жіктеуге болады:

Құбылыстар түрлері бойынша олар топтарға бөлінеді:

• 
  заттық, олар заттардың, материалдардың және олардан жасалған бұйымдардың физикалық, физика-химиялық қасиеттерін (масса, тығыздық, сыйымдылық және т.б.) сипаттайды;
  
• 
  энергетикалық, олар энергияны (қуатты, кернеуді) түрлендіру, тарату және пайдалану процестерінің энергетикалық сипаттамаларын сипаттайды;
  
• 
  процестердің уақытта өтуін сипаттайтындар. Оларға әр түрлі спектрлік сипаттамалар, корреляциялық функциялар және т.б. жатады
  

Берілген топтың басқа шамаларына шартты тәуелсіздігі дәрежесі бойы

1872 жылы халықаралық комиссия прототип жүйенің метрлік шартты материалдық эталондерде (прототипах) негізде елдің және ұзындықтың бірліктерін бекіткен.

1875 жылы 17 мемлекет (соның ішінде және Ресей) Метрикалық конвенцияға қол қойды, дипломатиялық конференция болған:

1) метрдің халықаралық прототипы және килограмм бекітілді;

2) өлшем және таразының халықаралық бюросы құралды;

3) өлшем және таразының халықаралық комитеті түзілді;

4) бір реттен алты жылда өлшем мен таразыға бас конференция орнатылды.

Алғашқыда МКС бірлік жүйесі үш негізгі бірлік ұзындық, масса, уақытқа сәйкес орнатылды. СГС жүйесі сантиметр, гамма, секундқа негізделе орнады.

Кейбір уақыт МКГСС техникалық бірлік жүйесіне ұзындық масса, күш, уақыт - (метр - килограмм - күш - секунд) негізделе енгізілген.

1948 жылы IX Басты конференцияда өлшеу және салмақ бойынша тәжірбиелі бірлік жүйесі орнату ұсынылды, негізгі бірлік ретінде, килограмм, секунда және электрлік шама орнады.

X Бас конференцияда (1954 ж) негізгі жаңа бірлікке: - метр, масса килограмм, уақыт - секунд, ток күші - ампер, температура термодинамикалық - кельвин. Жарық күші – кандела енгізілді.

X Бас конференциядан кейін Халықаралық метр және таразы комитеті жаңа бірлік жүйесін даярлап және оны Халықаралық бірлік жүйесі деп атауға ұсыныс жасады.

1960 жылы Өлшем мен салмақ бойынша XI Бас конференция жаңа жүйені қабылдады оны «Халықаралық бірлік жүйесі (Systeme International)» қысқартылған түрінде «SI», «СИ».
Бақылау сұрақтары:

1 Метрология бойынша не түсінесіңдер?

2 Метрологияның қандай түрі бар?

3 Физикалық шаманың өлшем бірлігі деген не?

4 Қандай физикалық шамалардың өлшем бірліктерін білесіңдер?

5 СИ жүйесі деген не?

Тақырыбы: Метрология негізі

1 Физикалық шаманы өлшеу