Республиканская научно-познавательная газета "Білім айнасы"

 «Білім айнасы» 2022 ж. 
35 
 
Мирзалиева Эльмира Бексултановна 
Мұражай педагогикасының технологиясы 
«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Жамбыл облысы бойынша Кәсіби даму институтының 
PhD философия докторы, "Болашақ" халықаралық бағдарламасының стипендиаты 
Мұражай педагогикасы – музейтану, педагогика және психологияның тоғысқан жерінде 
ғылыми пәнге айналу тенденциясы бар музейтану саласы. Мұражай педагогикасы – ғылыми 
зерттеу және тәжірибелік мұражай қызметін қамтитын интеграциялық сала. Музей 
педагогикасы музей қызметінің бір түрі ретінде жеке тұлғаны рухани-адамгершілік, 
азаматтық-патриоттық, тарихи-өлкетанулық тәрбиелеу тәжірибесінде біртұтас оқу-тәрбие 
процесінде сұранысқа ие болуда. 
Баланы адамзат жинаған және киелі сақтаған құндылықтармен таныстыру үшін 
оқушыны мәдени-тарихи кеңістікке баулу қажет. Бұл ретте мұражайдың алатын орны 
ерекше, ол білім саласына көмекке келеді. Сондықтан мұражай ісін, білім мен мәдениетті 
біріктіру процесі өте маңызды. Біртұтас тұтастыққа тоғысқан мұражай мен білім адамның 
рухани болмысын қалыптастырады. 
Музей педагогикасы инновациялық педагогикалық технология ретінде қарастырылады. 
Мектептердің оқу жоспарлары мен оқу бағдарламаларын мұражай экскурсиясы 
тақырыбымен үйлестіру бір жағынан мұражай экспозициясын, екінші жағынан оқу процесін 
ұйымдастыру ерекшеліктерін тамаша білуді талап ететін күрделі процесс. Біз қала (облыс) 
аумағында орналасқан мұражайларға экскурсия түріндегі сабақтардың аннотацияланған 
тізімдерін әзірлеуді, сондай-ақ мектептерге білім беру мақсатында мұражайларға баруды 
жоспарлауда көмек көрсетуді ұсынуға болады. Бұл ретте облыстық білім беру және мәдениет 
органдары қажетті ұйымдастырушылық-басқарушылық шешімдерді, оның ішінде білім беру 
мақсатында мұражайға бару, экскурсиялық қызмет көрсету, балалардың қауіпсіздігін 
қамтамасыз ету және т.б. 
Тәрбиелік және ағартушылық бағытты ұстанатын мұражай іс-шараларының ішінде 
қазіргі уақытта мұражай сабақтарын ең танымал деп атауға болады. Олар оқушылардың 

 «Білім айнасы» 2022 ж. 
36 
белгілі бір тақырыптар бойынша білімдерін бекітуге және тереңдетуге арналған, ал мұражай 
объектісі мұнда иллюстрация ретінде ғана емес, сонымен қатар зерттеу көзі ретінде де әрекет 
етеді. Музей сабағы тікелей мұражай экспозициясында мектеп бағдарламасының пәні 
бойынша оқушылардың білімін тереңдету мақсатында өткізіледі. Оның ерекшелігі – 
мектептегі тәрбие міндеттерін мұражайдың оқу-тәрбиелік ортасында жүзеге асыруында. 
«Сабақ-мұражай» моделі білім беру ұйымы мен мұражай арасындағы өзара 
әрекеттестіктің классикалық нұсқаларына өте ұқсас, өйткені ол мектеп оқушыларының 
мұражайға күндізгі уақытта баруын көздейді. Сабақтың тақырыбы мен мазмұны мектеп 
бағдарламасына сәйкес анықталады, бірақ сабақтың өзі мұражай аумағында оның 
жәдігерлерін, техникалық және оқу ресурстарын пайдалана отырып өтеді. 
Бұл модельде білім беру ұйымы басты рөл атқарады. Ол тапсырыс беруші ретінде 
әрекет етеді, сабақтардың тақырыптарын, мақсаттарын, күндерін, жиілігін анықтайды. Білім 
беру ұйымы өзінің негізгі функцияларын орындай отырып, мектеп оқушыларымен жұмыс 
жасауда әдістеме ретінде мұражайдағы сабақты пайдаланады. Негізгі оқу-тәрбие процесі 
мектепте өтеді, ал бір сабақтың орнына оқушылар мұражай залдарына барады. Мұғалімнің 
немесе арнайы дайындалған мұражай қызметкерімен жаңа білім алады немесе оқу 
материалын иллюстрациялайтын экспонаттардың көмегімен бұрын алған білімдерін бекітеді, 
жеке немесе топтық тапсырмаларды орындайды. 
«Сабақ-мұражай» моделін қолданудың мысалы ретінде Тараз қаласының И.В.Панфилов 
атындағы №39 мектеп-гимназиясының білім беру ұйымы және Жамбыл облыстық тарихи-
өлкетану мұражайы «Музей және мектеп» мұражайлық-танымдық бағдарламасын келтіруге 
болады. Бағдарлама балалар аудиториясымен жүйелі және ұзақ мерзімді жұмыс істеуге 
бағытталған, жалпы білім беру аясында мұғалімдер тарапынан сұранысқа ие. Бағдарламаның 
қамтылуы кемінде 300 оқушыларды құрайды. «Музей және мектеп» білім беру 
бағдарламасын жүзеге асыру аясында Жамбыл облыстық тарихи-өлкетану музейі базасында 
– оқу жылында ай сайын сабақтар жүргізілуде. Онда оқушылар Қазақстан тарихы, әдебиет, 
қазақ тілі, орыс тілі, биология, бейнелеу өнері, технология т.б. 
Мұражайдағы сабақ оқушылардың белгілі бір бағдарлама бойынша білім алуы немесе 
мектеп сабақтарында алған білімдерін бекіту, тереңдету мақсатында ұйымдастырылады. 
Мұражай ортасы мектеп оқушыларының танымдық қызығушылықтарын оятып қана 
қоймайды, сонымен қатар олардың жан-жақты дамуына ықпал етеді, ал бейтаныс заттардың 
болуы таңдану сезімін тудырады және ақпаратты өз бетінше іздеуге ынталандырады. Тану 
феномені үлкен маңызға ие - оқиғалар мен құбылыстар туралы білімі бар адамдарды осы 
оқиғалар мен құбылыстарды құжаттайтын объектілер туралы әсерлермен бекіту. Бұл пәндік 
көру дағдыларын дамытуға, дерексіз білімнің нақтыға айналуына ықпал етеді. 
Мұражайдағы сабақ барлық оқушыларды бірдей белсендіруге көмектеседі, өйткені ол 
мұражай ақпаратын қабылдаудың әртүрлі деңгейлеріне жеке көзқарастың мүмкіндігін 
тудырады. Мұражай жұмысы оқушыны оқыту мен тәрбиелеу процесін белсенді, мазмұнды, 
танымдық іс-әрекетке бай ету үшін үлкен мүмкіндіктер береді және сол арқылы оны тұлға 
дамуының маңызды факторына айналдырады. 
Мұражай – тұлғаның мәдени дамуына және әлеуметтенуіне ықпал ететін ең маңызды 
әлеуметтік институт. Өзінің ерекшелігіне байланысты мәдени мекеме ретінде мұражайдың 
қуатты әлеуеті бар, бұл әсіресе өскелең ұрпақты дамыту процесінде маңызды. 
Мұражай педагогикасы – музейтану, педагогика және психологияның тоғысқан жерінде 
ғылыми пәнге айналу тенденциясы бар музейтану саласы. Мұражай педагогикасы – ғылыми 
зерттеу және тәжірибелік мұражай қызметін қамтитын интеграциялық сала. Музей 
педагогикасы музей қызметінің бір түрі ретінде жеке тұлғаны рухани-адамгершілік, 

 «Білім айнасы» 2022 ж. 
37 
азаматтық-патриоттық, тарихи-өлкетанулық тәрбиелеу тәжірибесінде біртұтас оқу-тәрбие 
процесінде сұранысқа ие болуда.
Сабақты мұражайда пайдаланудың артықшылығы анық, өйткені жұмыс оқушылар 
арасындағы диалогқа негізделетін болады. Әдістерді қолдану мұғалімге маңызды мақсатты 
шешуге мүмкіндік береді - балаларға сенсорлық моториканы және шығармашылық ойлауды 
дамытуға негізделген көркем-эстетикалық объектілерді ойлау және сезінудің алғашқы 
эмоционалдық тәжірибесін беру, бұл бейнелеу мәдениетінің дағдыларын қалыптастыруға 
және тұлғааралық қарым-қатынасқа ықпал етеді.
Мұражайда сабақтар циклін жүйелі түрде өткізу музей мәдениетін тәрбиелейді, балалар 
мұражайға өз бетінше, өз бастамасымен, отбасымен, достарымен келу қажеттілігін түсінеді. 
Мұражай жұмысы оқушыны оқыту мен тәрбиелеу процесін белсенді, мазмұнды, танымдық 
іс-әрекетке бай ету үшін үлкен мүмкіндіктер береді және сол арқылы оны тұлға дамуының 
маңызды факторына айналдырады. 
Сонымен, мұражай маңызды рөл атқарады, ол «күшейткіш», оқу процесінің шағын, 
бірақ өте маңызды бөлігі. Мұражайдағы сабақтар оқушылардың қызығушылығын оятып, 
тақырыпқа тереңірек енеді, көбінесе олардың өмірінің жарқын сәтіне айналады. Осылайша, 
мұражайдың білім беру кеңістігіндегі әдістерді дұрыс таңдау мәдени ақпарат пен жағымды 
эмоциялардың үйлесімі арқасында баланың өнімді жадының байытылуына, мұражай 
кеңістігіндегі оқу процесін мағынамен толтыруға ықпал етеді.

жүктеу/скачать 0.93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: