С. Рахметова, Т. Әбдікәрімова, Р. Базарбекова. І бөлім. Халық ауыз әдебиеті үлгілері

С. Рахметова, Т. Әбдікәрімова, Р. Базарбекова.

№1. Сабақтың тақырыбы: Батырлар жыры. Ер Тарғын жырынан.

Сабағымыз басталды, балаларға пайдалы.

Бәрін ұғып алыңдар, оқуға зер салыңдар.

ІІІ. Жаңа сабақ Кіріспе: 1. Ана тілі оқулығымен, жазған, құрастырған адамдар жайлы, шығарған баспамен таныстыру. Кітапты күтіп ұстау, оған көп адамның еңбек еткені, кісі еңбегін сыйлау керектігін, өзінен кейін тағы кіші достары ұстайтынын ескерте кету.

2. Халық арасында ауызша шығарылып, ұрпақтан ұрпаққа жеткен шығармалар халық ауыз әдебиеті деп аталады. Сендер бұл бөлімде ертегілерден бастап ауыз әдебиетінің көптеген түрлерімен танысасыңдар. Ауыз әдебиетінің түрлері көп, олардың ерекшелігіде әр түрлі.

аңыз

Батырлар жыры

айтыс

Бесік жыры

жаңылтпаш


Батырлар жыры - еліміз бен жерімізді сыртқы жаудан қорғап қалған ержүрек батырлар туралы ауызша шығарылған жыр үлгісі. Оларды жыршылар ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп отырған.

4. оқулықпен жұмыс.Жырды түсініп, іштей ,тізбектей, жеке-жеке оқу.б/ Дәптермен жұм-с

сөздік жұмыс жүргізу «Пәрмен – бұл жерде: көмек.

Тобасы – бұл жерде: тілегі.

Көңіліне қайғы бітеді – қатты қамықты, түңілді.»

ІҮ. Түсінгендерін тексеру:

1. 
   сұрақ – жауап: «Ер Тарғын» жырында қандай оқиға баяндалады? «Ер Тарғын» тұлпары қалай аталады? Жекпе-жекке Тарғынның аман қалу себебі неліктен деп ойлайсың?
   
2. 
   талдау: Осы үзіндіні мазмұны жағынан неше бөлікке бөлер едің?
   

Егер Ер Тарғын Домбауылдан жеңілсе, елдің жағдайы не болар еді?

3. 
   Шығармашылық жұмыс: Өлең жолдарын жырға қарап толықтырып жаз.
   

2. Кітаптағы суретке қарап осы оқыған жырмен байланысы бар деп ойлайсың ба?

№ 2. Тақырыбы: Қамбар батыр. ( жырдан үзінді)

Күнге қолдарыңды созыңдар. Күннің жомарт сәулелері ананың нәзік алақанындай аялайды, сипалайды, жылытады. Сиқырлы күн барлық өкпе мен мұңды ерітіп жібереді. Жүрегімізді жылу мен махаббатқа толтырады.

Барлығы: Күн жарығын алақанға саламын, Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді, Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

Міне, жүрегіміздегі осындай жылумен сабағымызды бастаймыз.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. «Ер Тарғын» жырында қандай оқиға баяндалады? «Ер Тарғын» тұлпары қалай аталады? Жекпе-жекке Тарғынның аман қалу себебі неліктен деп ойлайсың? Егер Ер Тарғын Домбауылдан жеңілсе, елдің жағдайы не болар еді?

ІІІ. Өткенді пысықтау: Осы «Ер Тарғын» жырынан өзіңе қандай әсер алдың?

ІҮ. Жаңа сабақ: 1. Кіріспе. Бүгінгі сабақтан қазақтың қас батыры аты аңызға айналған Қамбар батыр туралы білеміз. Кітаптағы суретке қарап не айтар едіңдер?

2. 
   Оқулықпен жұмыс: Жырды түсініп, іштей , тізбектей, жеке-жеке оқу.
   
3. 
   Кітаптағы суреттің осы оқыған жырмен байланысы бар ма? Қандай?
   
4. 
   Сөздік жұмыс: мына сөздерді қалай түсінесің?
   

Қамбар батыр нені айтып уайымдады? Батыр өзінің қара қасқа атын жақсы көретінін оның қай сөзінен аңғаруға болады? Қамбар сияқты тағы қандай батырларды білесің?

2. 
   Үзіндіден жолбарыстың тұлпарға шабуыл жасаған кезіндегі кейпін суреттеген жолдардан теңеулерді тап.
   

Даусы жерді көшіріп, Нар маядай бақырды.

2. 
   Қара қасқа аттың сыртқы түр – тұлғасы сипатталатын тұсын жырдан тауып оқы. Бұл жерде қандай көркем сөздер қолданылған?
   

Жылқыға бітпес жануар, Сымбатың мен сияғың.)

2.

ҮІІ.Үйге тапсырма: 6 – 8 бет, оқу, түсінігін айту, суретін салу.

№ 3. Тақырыбы: Тайбурылдың шабысы ( «Қобыланды батыр» жырынан үзінді)

Мақсаты: Халық ауыз әдебиетіндегі Қобыланды батыр жырымен таныстыра отырып, шығарманы толық талдауға, үзіндідегі тілдің көркемдігі жөніндегі әсірелеу сөздерін тауып, тез түсініп, тиянақты қабылдауына мүмкіндік туғызу; оқушыны адалдыққа, батылдыққа тәрбиелеу; іздену, ойлау, өздігінен тұжырым жасауына сілтеу;

Сабақтың түрі : аралас Әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, әңгімелеу.

Көрнекілігі: кітаптағы суреттер, кесте, сызбалар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу,түгендеу,оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: 1. Қамбар батыр нені айтып уайымдады? Батыр өзінің қара қасқа атын жақсы көретінін оның қай сөзінен аңғаруға болады? Қамбар сияқты тағы қандай батырларды білесің?

ІІІ. Өткенді қорыту. Оқушы өзінің салған суреттері бойынша әңгімелеп беруі. Әсірелеу дегеніміз сонымен не болды? Сен қалай түсінесің?

ІY. Мақсат қою кезеңі: Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. Жаңа сабаққа даярлық Батырлық жайында қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?

Ү Жаңа сабақ: 1. Кіріспе. Балалар біз соңғы кезде қандай батырлар жайлы білдік? Олар кімдер? Олардың тұлпарлары қалай аталады?

Міне, балалар, бүгін біз Қобыланды батырдың тұлпары Тайбурыл жайлы білеміз.

1. 
   Қобыланды батыр жырынан үзінді оқып, балалардың үйден оқығандары болса әңгімелетіп жіберуге болады. (кітаптан)
   
2. 
   
   Батырлар жырлары әдебиетте эпикалық жырлар деп аталады.
   
   

3. 
   Кітаппен жұмыс: Жырды түсініп, іштей , тізбектей, жеке-жеке оқу.
   

2. талдау: Жырдан Тайбурылдың шабысын әсірелеп (күшейтіп) сипаттаған жерді тауып оқы. (Сонда бурыл гуледі...)

3. Көлге, тауға қатысты сипаттау сөздерді жырдан тауып, сызбаны дәптеріңе толықтырып жаз.

(қазды көл, қулы көл, желді көл.шалқар көл, қызды көл); (барлы тау, қарлы тау, Қаратау, Алатау)

№4. Тақырыбы: Алпамыс батыр ( жырдан үзінді)

Барлығы: Күн жарығын алақанға саламыз, Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді, Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

Міне, жүрегіміздегі осындай жылумен сабағымызды бастаймыз

1. 
   Кітаппен жұмыс: Жырды түсініп, іштей , тізбектей, жеке-жеке оқу.
   

№ 5. Тақырыбы: Батыр бала Бөген мен Шұбар ат. ( жырдан үзінді)

Күн жарығын алақанға саламын,

Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

ІІ . Үй тапсырмасын сұрау: Алпамыс шатырға кіргенде қандай көрініске тап болды? Тортай кім? Алпамыстың сұрағына не деп жауап береді? Алпамыс болмаған жеті жыл ішінде қандай өзгеріс болыпты? Ұлтан деген кім? Ол елге қандай қорлық көрсетіпті?

ІІІ. Өткенді қорыту: Қандайбатырлармен таныстық? Олардың тұлпарларының аттары қалай аталады? Олардың қандай ұқсастығы, айырмашылығы бар деп ойлайсың?

ІҮ. Мақсат қою кезеңі: 1. Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. 2. Жаңа сабаққа даярлық, оқушы көңілін сабаққа аудару.

Ү. Жаңа сабақ: 1. Кітаппен жұмыс: Жырды түсініп, іштей , тізбектей, жеке-жеке оқу.

2. Шұбар ат неліктен жүргісі келмеді деп ойлайсың? (балаша аунап, шөбі қалың жерге оттап, боз балаша шапқылап жүгіргісі келді).

3. іздену: Шұбардың сырт бейнесін суреттеу үшін қандай сөздер қолданылған? (Сауырына қарасаң, Төңкерген қара қазандай. Ту сыртына қарасаң, ... Салып қойған көпірдей)

2. 
   Оқу, іштей оқу, тізбектей оқу, тауып оқу.
   
3. 
   Сөздік жұмыс: Тауы шағылыпты – іске аспапты, Әккіленіп алған – қуланып алған, түзге – далаға.
   
4. 
   Аңыздың басында Шықбермес Шығайбай туралы оқығаныңда көз алдыңа қандай адам елестеді? Шықбермес Шығайбайды алдау үшін Алдар қандай қулық ойлап тапты? Шығайбайдың үй іші түгелімен сараң адамдар екенін олардың қандай әрекеттерінен, қандай сөздерінен байқауға болады? Бүгінгі күні Шығайбай секілді адамдар бар ма?
   

• 
  Жыланның жуандығы қандай?
  
• 
  Байдың тығып қойған қазысындай.
  
• 
  Жыланды ұрған тастың үлкендігі қандай?
  
• 
  Бәйбіше астындағы қойдың басындай.
  
• 
  Былш етіп иленіп түскенін неге теңейді?
  
• 
  Тоқал астындағы қамырға.
  
• 
  Сақалының жұлынғанын неге теңейді?
  
• 
  Қызы тығып қойған тырнаның жүніне. Бұл жерде сызба арқылы тапсырма орындауына болады.
  

(қазы, иленген нан, қойдың басы, тырна) теңеуі: (қазы – жыланның жуандығындай, қойдың басы – ұрып жіберген тастай, былш еткені – иленген нандай, тырнаның жүнін жұлуы – сақалым жұлынсын)

№7. Тақырыбы: Өнерлі жігіт (Әл – Фараби туралы аңыз)

2. Әл – Фарабидің әрекетіне қарсы айтылған сөзді тауып оқы. (Мына диуана дәруіштің дені сау ма? ...).

№ 8. Сабақтың тақырыбы: Қорқыт. (аңыз)