Сабақтың мақсаты: Білімділік : тұңғыш зерттеуші Шоқан Уәлиханов туралы мәлімет беру Дамытушылық

слайд № 14,15,16

Қазақ халқының тұңғыш ағартушысы әрі ғалымы, көрнекті ойшылы Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов 1835 жылы қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекітінде туған. Шоқанның әкесі Шыңғыс Абылайдың немересі, сол жерде аға сұлтан болған. Бала кезінде ауылда ескіше оқып, хат таниды. 1847 жылы Омбы қаласына келеді де, кадет корпусына оқуға түседі. Өткір мінезді, алғыр ойлы, зейінді Шоқан сабақты жақсы оқыды. Орыс классиктерінің шығармаларымен танысады. Кадет корпусында оқып жүргенде болашақ этнограф-ғалым Григорий Потанинмен дос болады. Шоқан Потанинге қазақ халқының этнографиясы, шаруашылық кәсібі, әдебиет жайында әңгімелер айтып жүреді, олардың болашақ туралы армандары мен тілектері де ұқсас келеді. 1852 жылы Шоқан Тоқтамыстың «Хан жарлығына» талдау жасайды. Бұл оның алғашқы ғылыми жұмысы.

Шоқан саяхатшы болуды армандайды. Ол Ресей саяхатшыларының еңбектерін қызыға оқиды. 1853 жылы кадет корпусын аяқтайды да, әскери қызметке тағайындалады. Шоқан ерекше қабілетті , әрі Қазақстанның және Орта Азияның жайын жақсы білген .Шоқан әскери қызметін атқара жүріп, өзінің білімін тереңдете түседі. Ол Орта Азия халықтарының тарихын, география мен этнографиясын зерттеумен айналысады. 1855 жылы Семей, Аягөз, Қапал арқылы Іле Алатауына дейін келеді, Жоңғар қақпасына, Алакөл, Тарбағатайға саяхат жасайды. Осы сапарында қазақ, қырғыз ауыз әдебиетінің үлгілерін, тарихы Қырғыз елін зерттеп, Ыстықкөл жерінің картасын жасайды. 1857 жылы Шоқан Орыс Географиялық қоғамының мүшесі болады. 1858-1859 жылдары Қашқар еліне саяхат ұйымдастырады, ғалым бұл халықтың тарихы мен этнографиясына байланысты бағалы материалдар жинайды. 1859-1861 жылдары «Алты шаһардың, яғни Қытайдың Нан-Лу провинциясының шығыстағы алты қаланың жайы» атты еңбегі дүниеге келеді.Оның зерттеу еңбектері: «Тәңірі», «Қазақтардағы шамандықтың қалдығы», «Қырғыздар туралы жазбалар», «Ыстықкөл сапарының күнделіктері», «Қазақтың халық поэзиясының түрлері». Сібір қазақтары үшін 1864 жылы сот реформасының жобасын жазады.

Ұлы ғалым, аса дарынды Шоқан Уәлиханов 1865 жылы Алтынемел тауының етегінде Тезек төрінің ауылында қайтыс болады.

ІV.Жаңа сабақты пысықтау:

А/ - Топтық жұмыс. слайд № 17

І топ: Шоқан кім және қандай ғалым болған ? деген сұраққа жауап бересіңдер.

Мысалы, Шоқан - өткір мінезді, алғыр ойлы, зейінді, әскери, ерекше қабілетті, ұлы ғалым, аса дарынды.

Өнертанушы- күй өнерін зерттеді.

Географ - қырғыз еліне барып, қырғыз елінің жерін картаға түсірген, географиялық ерекшеліктері жайлы мәлімет жинастырған.

Саяхатшы - бірнеше елдерде болды. Қырғыз еліне барды, Сауда керуендерімен бірге Қашқарияға барды.

Әдебиетші – шығармалар жазды, күнделік жүргізді.

Заңгер - Сібір қазақтары үшін 1864 жылы сот реформасының жобасын жасады.

Суретші – ол туған жер және атақты адамдар тақырыптарына сурет салды.

ІІ топ: «Шоқан – ұлы адам » деген тақырыпқа диалог құрастырасыңдар.

ІІІ топ: Ғалым өміріне хронологиялық кесте сызыңдар. слайд № 18

• 
  Жауаптары тексеріледі.
  
• 
  Ә / - Енді грамматикалық тапсырма.
  

- мәтіннен салалас құрмалас сөйлем тауып , синтаксистік талдау жаса.
1/ Шоқан 1858-1859 жылдары Қашқар еліне саяхат ұйымдастырады, ғалым бұл халықтың тарихы мен этнографиясына байланысты бағалы материалдар жинайды.

2/ Шоқан Потанинге қазақ халқының этнографиясы, шаруашылық кәсібі, әдебиет жайында әңгімелер айтып жүреді, олардың болашақ туралы армандары мен тілектері де ұқсас келеді.

3/ Шоқан ерекше қабілетті , әрі Қазақстанның және Орта Азияның жайын жақсы білген.

б/ ІІІ топ - кестені толтыру / слайд № 18 /

Қашан?	Қандай оқиға болды?	Қандай еңбектер жазды?
1835	Шоқан Уәлиханов Қостанай облысының Құсмұрын бекітінде дүниеге келеді.
1847	Омбы қаласындағы кадет корпусына оқуға түседі.
1852		Тоқтамыстың «Хан жарлығына» талдау жасайды. Бұл оның алғашқы ғылыми жұмысы.
1853	Омбы қаласындағы кадет корпусын аяқтайды
1855	Семей, Аягөз, Қапал арқылы Іле Алатауына дейін келеді, Жоңғар қақпасына, Алакөл, Тарбағатайға саяхат жасайды.
1856 және 1857	Шоқан Орыс Географиялық қоғамының мүшесі болады
1858-1859	1858-1859 жылдары Қашқар еліне саяхат ұйымдастырады
1859-1861		«Алты шаһардың, яғни Қытайдың Нан-Лу провинциясының шығыстағы алты қаласының жайы» атты еңбегі дүниеге келеді.
1864	Сібір қазақтары үшін 1864 жылы сот реформасының жобасын жасады.
1865	Алтынемел тауының етегінде Тезек төрінің ауылында қайтыс болады

VІ. Сабақты қорытындылау.

- Бүгін сабақта біз Шоқан өмірі, еңбектері туралы көп дерек алдық. Эпиграфпен байланыстырсақ, ол қазақ тарихы мен әдебиетінде бай мұра қалдырған ұлы адам. Орыс ғалымдарымен дос болуы – екі халықтың берік достығын көрсетеді. Ол достастық қазір де жалғасуда. Біздің қалада Шоқан мен Достоевскийге арналған барельеф- тақта бар. Шоқан Уәлиханов атында көше, ескерткіш бар. Уәлиханов ауданындағы Сырымбет ауылында мұражай – үйі бар / слайд № /.

- Кесте арқылы сабақты қорытындылау.

Білетінім	Мен үшін жаңалық	Таңқалдырды

- Сабақты өлеңмен аяқтаймыз./ бір оқушы жатқа айтып береді/

Аққан жұлдыз атаныпсың,

Жан бабам.

Ғасырлардан ғасырға самғаған.

Сорғалапсың қараңғыда тұңғиық,

Тамғандай-ақ ғарыштағы таңбадан.

Асыл бабам

Аққан жұлдыз атанған

Аққан жұлдыз

Лапылдаған от- арман

Аққан жұлдыз,

Ағып өткен найзағай,

Саналардың сағынышын қорғаған. Е. Ибраим

VІІ. Бағалау.
VІІІ. Үй тапсырмасы: Кесте бойынша мазмұндау, мәтіннен салалас құрмалас сөйлемдерді тауып , синтаксистік талдау жасау.