Сабақтың мақсаты: Малды сұрыптау, жаңа будандарды шығаруды теориялық тұрғыдан түсіндіру Жоспары
жүктеу/скачать 51.35 Kb.
|
| Қорыта айтқанда, селекция тәжірибесінде малды дене бітіміне, пішініне қарап сұрыптау мал тұқымын асылдандырудың, өнімін арттырудың қолдануға қолайлы әрі нәтижелі жолдарының бірі.
Малды өнімі бойынша сұрыптау. Мал селекциясының басты ерекшеліктерінің бірі – малды бірнеше өнімдік белгілері бойынша қатар сұрыптаудың қажеттігі. Себебі, малдың қай түрі болмасын негізгі өнімімен қатар басқа да қосымша қажетті өнімдер береді. Негізгі өнімнің саны мен сапасы, экономикалық құндылығын арттыра беру. Селекциялық өнімділік белгілер, яғни сұрыптау белгілері саны өсіріп отырған түліктің түріне, малдың тұқымына, тұқымдық типіне және шаруашылықтың бағытына сәйкес алға қойған мақсатқа байланысты. Мысалы, сүтті сиыр өсіретін шаруашылықтарда негізгі сұрыптау белгілеріне – сауылған сүт мөлшері, сүтінің майлылығы, сүттегі белок мөлшері, сүт шығу шапшаңдығы (исіну кезеңінің ұзақтығы), 1 кг сүт өндіруге жұмсалатын азық мөлшері, (резистенттілігі), өсімталдық қабілеттері жатады. Етті сиыр шаруашылығындағы негізгі сұрыптау белгілері басқаша. Оған тәулігіне қосатын үстеме салмағы, тірілей салмағы, сойыс және ұшасының салмағы және олардың шығымы (түсімі, % есебімен) қосатын үстеме салмақ бірлігіне жұмсайтын азық мөлшері, етінің сапасы, т.б. Қой шаруашылығының барлық саласы сапалы және мол жүн, қой етін және терісін өндіруге міндетті. Бұл өнімдердің әрқайсысының саны мен сапасын анықтайтын өнімдік белгілердің өзі біршама. Мысалы, жүн өнімінің саны мен сапасы жүн талшықтарының түріне (түбіт, қылшық, аралық қылшық, өлі қылшық т.б.), ұзындығына, тығыздығына, шайырлылығына, біркелкілігіне байланысты. Өнімдік бағыттағы жылқы өсірудің экономикалық тиімділігі оның ет және сүт өнімімен қатар, тез, жақсы жетілуіне тікелей байланысты. Осыған орай жылқыны сұрыптаудың өнімдік белгілеріне үлкен – кішілілігі (тікелей салмағы), еттілігі, тез жетілгіштігі мен семіргіштігі, сүттілігі жатқызылады. Шошқаның өнімдік сұрыптау белгілеріне тікелей салмағы, сойыс салмағы (кг) және оның шығымы (%), төлдегіштігі, тез жетілгіштігі, қосатын үстеме салмақ бірлігіне жұмсайтын азық мөлшері, сүттілігі және т.б. жатады. Құс және басқа мал шаруашылығында да сұрыптау жүйесіне енген өнімдік белгілер, олардың негізгі өнім бағытын бейнелейді. Қай түлікте болмасын сұрыптау жүйесіне енетін белгілер саны мен олардың бірлестігі, қазіргі өсіріп отырған мал тұқымдарының немесе келешекке лайықты тұқымының ұнамды типтерін сипаттаған уақытта анықталып, әр белгі бойынша нақтылы көрсеткіштер белгіленеді. Қазіргі селекция тәжірибесінде малдың бірнеше өнімділік қасиеттерін жақсарту үшін сұрыптаудың үш түрлі әдісі қолданылады: кезекті (тандемді) сұрыптау, ұнамды типке сәйкес сұрыптау, селекциялық индекс арқылы сұрыптау. Кезекті (тандемді) сұрыптау – ертеден қолданылып келе жатқан әдіс. Малды аса құнды белгілері бойынша кезекпен сұрыптайды. Мысалы, қажетті негізгі үш белгінің малды сұрыптағанда әуелі біреуіне баса көңіл бөлінеді. Бұл әдістің басты кемшілігі – жеткен жетістік сұрыптау үзілген уақытта келесі ұрпақтарда төмендеп, кеміп кетуі мүмкін. Дегенмен де белгілі бір жағдайда кезек сұрыптауды қолдану ретті болып, жақсы нәтиже береді. Ұнамды типке сәйкес сұрыптау. Сұрыптау жүйесіне енген барлық өнімділік белгілердің қалаған ұнамды типке лайық дербес ең кіші көрсеткіші тағайындалады. Малдың өнімділік қасиеттерін осы бекітілген көрсеткіштермен салыстырып бағалайды, сәйкес келсе тұқымдық топқа алынады. Егер, тіпті бір белгісі бойынша ғана ұнамды типтің көрсеткішіне сәйкес келмесе, басқа өнімділік қасиеттерінің даму дәрежесіне қарамастан, бұл мал селекциялық топқа алынбайды. Малдың өнімділік қасиеттері (белгілері) бойынша сұрыптау жүйесінің маңызды бөлігі екені әр уақытта есте болу керек. Сайып келгенде табиғат болсын, адам болсын нақтылы фенотипі – дене бітімі мен өнімі бар малды сұрыптайды, яғни әр уақытта фенотип арқылы генотип сұрыпталады. Малға өнімділік қасиеттері бойынша баға бергенде сұрыптау тәжірибесінде әлі толық орын алмаған, бірақ барған сайын маңызы күшейіп келе жатқан, барлық түлік түрлеріне ортақ өнімділік қасиеттерге – малдың тез жетілгіштігіне азық өтеуіне, ауруларға қарсы тұру қабілеттілігіне және төлдегіштігіне аса мән берілуі керек. Бұл қасиеттер, әсіресе Қазақстан мал шаруашылығының алдына қойып отырған бүгінгі күн талаптарына – мал санын жедел көбейту мен мал өсірудің экономикалық тиімділігін арттыруға тікелей қатысы бар. Әсіресе өніміне азықты аз жұмсауына қарай сұрыптау, мал өсірудің экономикалық тиімділігін арттырудың негізгі жолы болып табылады. Көптеген ғылыми – зерттеу тәжірибелерінде әр түрлі тұқымдар арасында да, бір тұқым малдары ішінде де , белгілі бір өнім өндіруге жұмсаған азық мөлшері жағынан үлкен айырмашылығы барлығы анықталған және бұл қасиеттің тұқым қуалау барысы дәрежесінде әжептәуір жоғары (h² – 0,4–0,6) екені дәлелденген. Өнімі бойынша малға сұрыптау жүргізгенде оның нәтижелілігі, сайып келгенде өнімді анықтаудың дәлдігіне, сұрыптаудың қатаңдығына (селекциялық дифференциал дәрежесіне) және белгінің тұқым қуалаушылық дәрежесіне байланысты болады. жүктеу/скачать 51.35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|