Сабақтың тақырыбы: Ана тілінің қызметі Сабақтың мақсаты: Білімділік

Қалаған үш тіркесті қатыстырып үш сөйлем жазыңдар.

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Сөздің тура және ауыспалы мағыналары туралы түсінік
   
2. 
   45 – жаттығу.
   

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   
3. 
   Күні, айы, жылы:
   
4. 
   Тоқсан: І
   
5. 
   Мұғалім:
   

1. 
   Сөздің тура және ауыспалы мағыналары туралы түсінік
   
2. 
   45 – жаттығу.
   

Сұрақ жауап

1.Мағына дегенді қалай түсінесің?

2. сөздің тура мағынасына мысалдар жаз.

3. тура мағынадан ауыспалы мағынаның қандай айырмашылығы бар?

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу

2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Әрбір сөздің өзге сөздермен қарым – қатынасқа түспей, жеке дара тұрғандағы нақтылы, негізгі мағынасы лексикалық я тура мағына деп аталады.

Сөз тура мағынада заттар мен құбылыстарға тікелей бағытталады. Мысалы: үй, биік, бару деген сөздердің белгілі бір мағынасы бар. Үй сөзі – затты тікелей атаса, биік сөзі – сын – сапаны, беру сөзі – қимылды атайды. Бұл сөздердің осы тура мағыналарында басқа сөздермен тіркесіп қолданылу өрісі олардың өзі белгілейтін шындық болмыстардың өзара қарым – қатынасымен белгіленеді.

VІ Жаңа тақырып бойынша түсінік тексеру:

Сұрақ жауап

1. 
   Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?
   
2. 
   Бір сөзде бірнеше мағына болуы мүмкіндігі неліктен, негізгі және туынды мағына қалай пайда болады?
   
3. 
   Сөздің тура мағынасы мен қолданыстағы мағынасын қалай ажыратуға болады?
   

Төмендегі сөздерді қатыстырып сөйлем құраңдар,онда әр сөз кемінде екі мағынада қолданылатын болсын.

47. 
    – жаттығу
    

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Пән аты: Қазақ тілі.
   
2. 
   Сыныбы: 5
   
3. 
   Күні, айы, жылы:
   
4. 
   Тоқсан: І
   
5. 
   Мұғалім:
   

Өздік жұмыс

1.Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып, оның тура не ауыспалы мағынада тұрғанын айтыңдар

Ағасы бардың - ...бар.

Інісі бардың - ...бар.

... тасыса, қайық төгілер.

• 
  Төмендегі сөздердің тура және ауыспалы мағынасына тіркес құра.
  

1. 
   Оқулықпен жұмыс. І топ
   

1. 
   Төмендегі сөздердің қосымша туынды мағыналарын анықтап, кестені толтырыңдар
   

3. 
   Бағалау
   
4. 
   Үй тапсырмасын беру.
   

1. 
   Көп мағыналы сөздер
   
2. 
   53 - жаттығу
   

1. 
   Сыныбы: 5
   
2. 
   Күні, айы, жылы:
   
3. 
   Тоқсан: І
   
4. 
   Мұғалім:
   

1. 
   Білімділік: Оқушылардың сөздердің тура және ауыспалы мағыналары және оның жасалу жолдары бойынша алған лингвистикалық білімдерін кеңейту, жаттығу жұмыстары арқылы бекіту.
   
2. 
   Тәрбиелік: Оқушыларды татулыққа, ынтымақтастыққа тәрбиелеу.
   
3. 
   Дамытушылық: Оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, лексикалық талдау жасау дағдыларын дамыту.
   

1. 
   Үлестірме қағаздар бойынша жұмыс.
   

1.Мәтінен ауыспалы мағынада тұрған сөзді тап.

Мына сөздерден тура және ауыспалы мағынаны білдіретін сөз тіркесін құра.

1.Жұмбақтың шешуін тап. Шешуінің атына көп мағыналы тіркестер құра.

2. 
   Оқулықпен жұмыс.
   

Топ-топқа бөлініп жұмыс істеңдер.

1.Мәтінді көшіріп жазыңдар.

2.Көп мағыналы сөздерді табыңдар.

55 -жаттығу.

1. 
   Мәтінді көшіріп жазыңдар
   
2. 
   Мәтіндегі көп мағыналы сөздердің астын сызыңдар.
   

1. 
   Білімділік: Оқушылардың омонимдер туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту, қосымша тапсырмалар мен жаттығу жұмыстары арқылы бекіту.
   

2. 
   Дамытушылық: Оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, көркем әрі сауатты жазуға дағдыландыру.
   

Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің айырмашылығыолардың білдіретін мағынасынан көрінеді. Көп мағыналы бір негізден тарағандықтан, мағыналары жағынан өзара жақын, ұқсас болып,олар бір ғана сөз табына жатады.ал омонимдер мағыналары жағынан бір – бірінен соншалықты алшақ болады да, кейде бір сөз табына, әр басқа сөз табына да қатысты болып, дараланып тұрады. Мысалы:1) қара шаш – заттың түсін білдіретін сындық мағыналы сөз; 2) тақтаға қара – қимыл – әрекетті білдіретін етістік.

1.сөйлемдегі омоним сөздерді тап.

Күймеге Құнанбай қасына , Ызғұттыдан басқа, Ұлжан келіп отырды. Қасым айтпайтын сөзді қайным айтты.

№2

1.Омоним болатындай тіркестер құрап жаз.

2.Омоним болатын мақал – мәтелдерден мысалдар келтір.

№3

1.Төмендегі сөздерден омоним болатын сөздерді тап және сол сөздерге мәтін құра.

62 -жаттығу.

1.Тыйым сөздерді түсініп оқыңдар

2.Тыйым сөздердің құрамында омонимдік мағына беретін сөздерді табыңдар.

63 – жаттығу

1.Мәтінде омоним болатын сөздерді теріп жазып, сөйлем құраңдар.

1. 
   Бағалау
   
2. 
   Үйге тапсырма:
   

5. 
   Сыныбы: 5
   
6. 
   Күні, айы, жылы:
   
7. 
   Тоқсан: І
   
8. 
   Мұғалім:
   

4. 
   Білімділік: Оқушылардың омонимдер бойынша алған лингвистикалық білімдерін кеңейту, жаттығу жұмыстары арқылы бекіту.
   
5. 
   Тәрбиелік: Оқушыларды татулыққа, ынтымақтастыққа тәрбиелеу.
   
6. 
   Дамытушылық: Оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, лексикалық талдау жасау дағдыларын дамыту.
   

3. 
   Үлестірме қағаздар бойынша жұмыс.
   

1.Омонимнің анықтамасын айт.

2.Мына сөздерге омонимдік мағына беретін сөйлем құра.

Ақтау, көктеу, түс.

1.Омоним болатын сөздерді тап.

Кітап, жаз, нан, қу, ақылды, дала, күл.

2.Омоним болатын сөздері бар өлең шумақтарын жаз.

1. 
   Үш, бес, жеті сандарына арналған асыл сөздерді жаз және омоним сөздер болса, астын сыз.
   
2. 
   «Бабалар дәстүрі»деген тақырыпта ойтолғау жаз.
   

2. 
   Оқулықпен жұмыс.
   

Топ-топқа бөлініп жұмыс істеңдер.

1.Мәтінді көшіріп жазыңдар.

2. Ақ, жер, қара, айт, жон, ен, бөле сөздері омоним болатындай бірнеше сөйлем құрап жазыңдар.

69 -жаттығу.

3. 
   Мәтінді көшіріп жазыңдар
   
4. 
   Омоним сөздердің антонимдері мен синонимдерін тауып жазыңдар..
   

3. 
   Білімділік: Оқушылардың синонимдер туралы лингвистикалық білімдерін кеңейту, қосымша тапсырмалар мен жаттығу жұмыстары арқылы бекіту.
   

4. 
   Дамытушылық: Оқушылардың лингвистикалық дүниетанымдарын кеңейту, көркем әрі сауатты жазуға дағдыландыру.
   

1. 
   Сөздің дыбысталуындаөзгешелік болуы керек;
   
2. 
   Сөздер бір ғана ұғымды білдіруі керек;
   
3. 
   Сөздер бір ғана сөз табына қатысты болуы керек.
   

Қазақ тілі – синонимге өте бай тіл. Синонимдік қатарлар әр сөз табының құрамында кездеседі. Мысалы:

• 
  зат есімдерден болған синонимдер: өң, түр, түс, келбет, пішін, ажар, көрік, әлпет, кескін, рең, дидар, шырай.
  
• 
  сын есімдерден болған синонимдер: салмақты, сабырлы, байыпты, ұстамды;
  
• 
  етістіктерден болған синонимдер: амандасу, сәлемдесу, есенлесу;
  
• 
  үстеулерден болған синонимдер: тез, жылдам, шапшаң, лезде.
  

1.Сөйлемдегі синоним сөздерді тап.

Сенің топырағыңда қаншама дүр – дүр батыр, дүл-дүл ақын, майталман талант иелері туылмады дейсің.

№2

1.Синоним болатындай тіркестер құрап жаз.

2.Синоним болатын мақал – мәтелдерден мысалдар келтір.

№3

1.Төмендегі мәтінен синоним болатын сөздерді тап және сол сөздерге мәтін құра.