Қы­зы­лор­да об­лы­сын­да­ғы егін ша­ру­ашы­лы­ғы­ның не­гіз­гі түр­ле­рі бойын­ша алын­ған өні­мі, мың т [3]

Дән­ді да­қыл­дар­ды жи­на­удың тө­мен­деуі ең ал­ды­мен егіс ал­қап­та­ры­ның кө­ле­мі­нің азаюына байла­ныс­ты бо­лып отыр. Мы­са­лы, егіс­тік ал­қап кө­ле­мі­нің азайған­нан кейін­гі жи­нал­ған жал­пы өнім 2000 ж. 204,8 мың т құ­ра­ды, ол 1991 жыл­мен са­лыс­тыр­ған­да 33,9 мың т тө­мен. Егіс ал­қа­бы 1991 жыл­мен са­лыс­тыр­ған­да 44,5 % азайды, оның 47,1 % — дән­ді да­қыл­дар­ға, ал 30,6 % — кар­топ, 55,6 % — көкөніс, 57,1 % — бақ­ша да­қыл­да­ры­на ти­есі­лі. Жал­пы об­лыс­та­ғы жер қо­ры­ның 9193,0 мың га, не­ме­се 74,0 %, жер кө­ле­мі су­лан­ды­ры­ла­тын жайылым­дық жер бол­ға­ны­мен, қа­зір­гі уақыт­та бос жер­лер­дің ауда­ны — 129,8 мың га ұл­ғайған. Мы­са­лы, кү­ріш­ті ал­қап­тың кө­ле­мі 1991 ж. 79,4 мың га бол­са, 2001 ж. — 58,6 мың га азайған, со­ған байла­ныс­ты егіс тү­сі­мі де 1991 ж. 390,9 мың т кү­ріш бол­са, 2001 ж. 168,9 мың т. ке­мі­ген. Сон­дай-ақ соң­ғы он жыл­да егіс­тік ал­қап­та­ғы то­пы­рақ­тың құ­нар­сыз­дан­ған­ды­ғын байқа­уға бо­ла­ды. То­пы­рақ құ­ра­мын­да­ғы гу­мус мөл­ше­рі 25–40 % тө­мен­де­ген, оны қал­пы­на кел­ті­ру үшін кем де­ген­де 50 жыл ке­рек. Бұ­рын 1980 жж. жыл сайын 250 мың т дейін ми­не­рал­ды ты­ңайтқыш­тар се­біл­се, қа­зір бар жо­ғы 6 мың т ша­ма­сын­да ға­на ты­ңайтқыш се­бі­ле­ді екен. Бұл соң­ғы жыл­дар­да­ғы қар­жы тап­шы­лы­ғы­мен ауыл ша­ру­ашы­лы­ғын­да­ғы ма­те­ри­ал­дық-тех­ни­ка­лық ба­за­лар­дың на­шар­лауынан қа­лып­та­сып отыр.

3-кес­те

Об­лыс аума­ғын­да­ғы егіс ал­қа­бы кө­ле­мі­нің азайған­нан кейін­гі жи­нал­ған жал­пы өнім мөл­ше­рі

Об­лыс­та ауыл ша­ру­ашы­лы­ғы өн­ді­ріс­те­рі­нің не­гіз­гі са­ла­сы­ның бі­рі — мал ша­ру­ашы­лы­ғы, 1991 ж. жал­пы ауыл ша­ру­ашы­лық өні­мі­нің 58,9 % қам­ты­ған бол­са, 2000 ж. бұл көр­сет­кіш 38,5 %-ға тө­мен­де­ген. Яғ­ни об­лыс ша­ру­ашы­лы­ғын­да­ғы өн­ді­ріс­тер­де мал­ды нақ­ты ақ­ша­лай құн­ға сат­па­ған­дық­тан, әрі тұ­ты­на­тын ха­лық­тың әл-а­уқа­ты тө­мен бол­ған­дық­тан, мал ба­сы айыр­бас­қа тү­сіп ке­міп, тө­лі жет­кі­лік­ті алын­бай отыр. Мы­са­лы, өте тө­мен ба­ға­мен мүйіз­ді ірі қа­ра­ның 1864 ба­сы, не­ме­се бар­лық айыр­бас­тың 33,7 %, қой — 17930 бас, не­ме­се бар­лық айыр­бас­тың 15,9 %-ы, бе­ріл­се, ха­лық­қа өте тө­мен ба­ға­мен 288 бас мүйіз­ді ірі қа­ра, 2960 бас қой, 102 бас жыл­қы ма­лы са­тыл­ған­дық­тан, мал ба­сы едәуір ке­мі­ді (4-кес­те). Со­ның әсе­рі­нен 1996–2000 жж. бас­тап ауыл ша­ру­ашы­лық кә­сі­по­рын­да­рын­да мал өні­мін алу едәуір дең­гейде тө­мен­де­ді. Де­ген­мен, ет өнім­де­рін алу соң­ғы 10 жыл­да 2 есе­ге, 1996 жыл­мен са­лыс­тыр­ған­да 5,9 %, жүн — 23,1 %, сүт өнім­де­рін алу — 23,8 % өсіп ке­ле­ді.

Об­лыс­та­ғы ауыл ша­ру­ашы­лы­ғы өн­ді­рі­сі­нің эко­но­ми­ка­сын жан-жақ­ты да­мы­ту үшін ең ал­ды­мен мен­шік иеле­рі­мен же­ке қо­жа­лық­тар­дың не­гі­зін­де ауыл ша­ру­ашы­лы­ғын эко­но­ми­ка­лық тұр­ғы­дан ти­ім­ді­лі­гін ар­тты­рып, ры­нок­та ауыл ша­ру­ашы­лық өнім­де­рі­нің ин­фра­құ­ры­лы­мын қа­лып­тас­ты­ру, кә­сі­п­орын­дар­ды да­мы­ту, әрі аг­ро­өн­ді­ріс­тер­де бә­се­ке­лес­тік­ке тө­теп бе­ре ала­тын­дай өнім түр­ле­рін да­мы­ту­ға бо­ла­ды.

4-кес­те

Қа­зір­гі уақыт­та ма­те­ри­ал­дық-тех­ни­ка­лық ба­за­ны жа­ңар­тып, егіс­ті ти­янақ­ты жи­нап алу үшін бір­ша­ма жағ­дайлар жа­са­лын­ған. Мә­се­лен, ұзақ мер­зім­ге не­сие бе­ру ар­қы­лы ша­руа қо­жа­лық­та­рын қа­ра­жат­пен қам­та­ма­сыз ету жол­да­ры қа­рас­ты­рыл­ған. Бі­рақ әлі де бол­са ауыл ша­ру­ашы­лық өн­ді­ріс­те­рі қа­зір­гі за­ман та­ла­бы­на сай деп айту­ға бол­майды [3].

Қы­зы­лор­да өңі­рі не­гі­зі­нен кү­ріш­ті ал­қап екен­ді­гі бел­гі­лі. Сон­дық­тан об­лыс су­лан­ды­ры­ла­тын жер­лер­де кү­ріш өсі­ру­ге ма­ман­дан­ған. Соң­ғы жыл­да­ры Арал ауда­нын­да­ғы ауыл ша­ру­ашы­лық­ты аудан­дар­да ша­ғын кү­ріш­ті ал­қап­тар қа­лып­та­са бас­та­ды [4]. Бұл сі­лем­дер­де­гі мә­де­ни өсім­дік — кү­ріш, бұ­рын­ғы ин­же­нер­лік дайын жер­лер­де өзі­не сәйкес ке­ле­тін мә­де­ни өсім­дік­пен бір­ге егі­ле­ді. Мы­са­лы, 50 % кү­ріш бе­ре­тін 8 та­нап­ты кү­ріш-жо­ңыш­қа ауыс­па­лы егіс­ті­гі қа­лып­тас­қан, оның ауда­ны 400–1000 га кө­ле­мін­де. Жал­пы кү­ріш ша­ру­ашы­лы­ғын­да ор­та жә­не ірі аг­ро­өн­ді­ріс­тер қа­лып­тас­қан. Ор­та­ша жауап­кер­ші­лі­гі шек­те­улі се­рік­тес­тер иге­ріп жат­қан кү­ріш­ті ал­қап кө­ле­мі 600–1000 га, ал ірі­ле­рі­нің аума­ғы 2000–2500 га жер­ді алып жа­тыр. Оған мы­са­лы, «Ша­ған» аг­ро­фир­ма­сы, «Абай», «Шір­кейлі» ААҚ т.б. жа­та­ды.

Об­лыс аума­ғын­да­ғы та­би­ғи-эко­но­ми­ка­лық жағ­дайдың әр­түр­лі бо­луы ауыл ша­ру­ашы­лық­тық өн­ді­ріс­ті ор­на­лас­ты­ру­ға, ма­ман­да­ну­ға байла­ныс­ты. Арал ма­ңын­да ауыл ша­ру­ашы­лы­ғы­ның да­му­ының өз­ге­ше пі­шін­де­рі: ша­руа жә­не фер­мер­лік қо­жа­лық­тар мен бір­лес­кен өн­ді­ріс­ті ко­опе­ра­тив­тер т.б. әр­түр­лі ма­ман­дық­қа ма­ман­дан­ған, әрі өзі са­тып алып өзін-өзі қар­жы­лан­ды­ру тә­різ­ді түр­ле­рі қа­лып­тас­ты [5]. Қа­зір­гі уақыт­та олар­дың са­ны 20 есе­ге өс­ті. Мы­са­лы, бұ­рын­ғы 78 сов­хоз бен 13 кол­хоз­дың ор­ны­на 1906 аг­ро­өн­ді­ріс­тер, оның 1746 — ша­руа қо­жа­лық­та­ры, 13 — өн­ді­ріс­тік ко­опе­ра­тив­тер, 18 — ак­ци­онер­лік қо­ғам, 118 — жауап­кер­ші­лі­гі шек­те­улі се­рік­тес­тер, 9 — то­лық се­рік­тес­тік­тер қа­лып­тас­ты. Де­ген­мен, ауыл ша­ру­ашы­лы­ғын же­тіл­ді­ру мақ­са­тын­да жүр­гі­зі­ліп жат­қан қайта құ­ру үр­діс­те­рі­не қа­ра­мас­тан, ауыл ша­ру­ашы­лы­ғы дағ­да­рыс­қа ұшы­ра­уда. Ауыл ша­ру­ашы­лы­ғы­ның жал­пы өні­мі рес­пуб­ли­ка бойын­ша 1991–2000 жж. 45,0 %-ке қыс­қар­ды. Бо­ла­шақ­та кү­ріш егу ба­ры­сын­да Оң­түс­тік-Шы­ғыс Азия ел­де­рі қол­да­на­тын кү­ріш­ті кө­шет­теп егу тә­сі­лі пайда­ла­ныл­са, он­да оның өсу мер­зі­мі мен да­му мер­зі­мі әрі су­ары­ла­тын су кө­ле­мі де азайар еді. Со­ның нә­ти­же­сін­де об­лыс аума­ғын­да мақ­та, те­ме­кі, қант қы­зыл­ша­сы тә­різ­ді ыл­ғал сүйгіш да­қыл­дар­ды, сон­дай-ақ саф­лор еге­тін егіс аума­ғын ұл­ғайту­ға мүм­кін­дік ту­ар еді.

Бо­ла­шақ­та об­лыс аума­ғын­да­ғы ауыл ша­ру­ашы­лы­ғы­ның эко­но­ми­ка­лық ти­ім­ді­лі­гін ар­тты­ру мақ­са­тын­да сүт­ті мүйіз­ді ірі қа­ра­ның әулиеата­лық тү­рін жә­не ет­ті өр­кеш­ті зе­бу бұ­қа­сын өсі­ру жос­пар­ла­ну­да. Бұл об­лыс­та­ғы асыл тұ­қым­ды мүйіз­ді ірі қа­ра тұ­қы­мы­ның ген­дік құ­ра­мын сақ­тай оты­рып, өсі­ру­ді да­мы­ту­ға мүм­кін­дік бе­ре­рі сөз­сіз. Об­лыс­тың не­гіз­гі мін­де­ті­нің бі­рі өн­ді­ріс­те ауыл­ша­ру­ашы­лық өнім­де­рін өң­деу бо­лып отыр. Қа­зір­гі уақыт­та мұн­да 75-ке жу­ық кү­ріш өң­дейтін цех жұ­мыс іс­те­ге­ні­мен, оның кө­бі Қы­тай жаб­дық­та­ры­мен жаб­дық­тал­ған­дық­тан, кү­ріш са­па­сын зауыт шар­ты­на сәйкес деп айту қи­ын. Ал, Гер­ма­ния өн­ді­рі­сі­нің жаб­дық­та­ры­мен жаб­дық­тал­ған Жа­ңа­қор­ған ауда­нын­да­ғы Бе­са­рық ел­ді ме­ке­нін­де шо­ғыр­лан­ған зауыт, Тү­рік өн­ді­ріс­те­рі­нің жаб­дық­та­ры­мен жаб­дық­тал­ған «Ша­ған» аг­ро­фир­ма­сы­ның РМ-20 ми­ни-зауыты, Ко­рей жаб­дық­та­ры­мен жаб­дық­тал­ған «Сыр­мар­жан-Эк­спорт» зауыт­ы ха­лы­қа­ра­лық та­лап­қа сай, тек іш­кі ға­на емес, сыр­тқы ры­нок­тар­да да бә­се­ке­ге тү­се ала­тын­дай ар­найы қап­қа са­лын­ған өнім түр­ле­рін шы­ға­ру­да. Об­лыс­та ор­на­лас­қан «Бас­тау жә­не К» фир­ма­сы ар­найы тех­но­ло­ги­ялар­мен кү­ріш, қа­ра­құ­мық, ар­па жар­ма­сы қо­сыл­ған ет жә­не бұқ­ты­рыл­ған ет бұйым­да­рын шы­ға­ру­да. Со­ны­мен қа­тар 11-ге жу­ық са­па­лы сүт пен сүт өнім­де­рін шы­ға­ра­тын ша­ғын зауыт­тар ры­нок­қа өз өнім­де­рін шы­ға­ру­да. Мы­са­лы, Қы­зы­лор­да­да қа­зір­гі уақыт­та сүт өнім­де­рін шы­ға­ра­тын үш ұсақ зауыт: «Ақ­нұр», «Сүт өнім­де­рі» жә­не Тас­бө­гет­те­гі ми­ни-зауыты жұ­мыс іс­те­уде. «Сүт өнім­де­рі» жауап­кер­ші­лі­гі шек­те­улі зауыт тә­улі­гі­не 10 т сүт, бас­қа­сы 2 т өн­ді­ре­ді. Бү­гін­гі таң­да олар өз өнім­де­рі­мен бү­кіл об­лыс аума­ғын қам­та­ма­сыз ету­де. Ал, «Айдан-Ақ­құс» құс фаб­ри­ка­сы өзі­нің құс еті жә­не жұ­мыр­тқа тә­різ­ді өні­мі­мен жал­ға бе­ріп ры­нок­ты қам­та­ма­сыз ете­тін жал­ғыз кә­сі­по­рын. Оның ет өн­ді­ру­ден жыл­дық өні­мі 35–40 т, 1 тауық­тан жы­лы­на 118 да­на жұ­мыр­тқа бе­рі­ле­ді. Өнім­нің жал­пы құ­ны — 112,3 мың т. Қа­зір­гі кез­де бұл кә­сі­по­рын қа­ра­жат тап­шы­лы­ғы­нан шы­ғын­ға ұшы­ра­уда.

Со­ны­мен, об­лыс­тың сол­түс­тік зо­на­сын­да соң­ғы жыл­да­ры су­лан­ды­ра­тын су­дың же­тіс­пеуінен кү­ріш пен бас­қа да мә­де­ни өсім­дік­тер­ді өсі­ре­тін егіс­тік­тің кө­ле­мі едәуір азайған. Әйтсе­де, ел­ді ме­кен­дер­дің бір-бі­рі­нен қа­шық ор­на­лас­қан­ды­ғы мал ша­ру­ашы­лы­ғын да­мы­ту­ға қо­лайлы бо­лып отыр. Әсі­ре­се оның іші­нен ірі жүн­ді қой, түйе жә­не жыл­қы ша­ру­ашы­лы­ғын да­мы­ту­ға ың­ғайлы. Оң­түс­тік зо­на­да тем­пе­ра­ту­ра­ның қо­лайлы­лы­ғы­на байла­ныс­ты ша­ру­ашы­лық­қа жайлы, әсі­ре­се кө­кө­ніс-бақ­ша, же­міс-жи­дек, майлы жә­не тех­ни­ка­лық мә­де­ни да­қыл­дар­ мен жү­зім өсі­ру­ге қо­лайлы. Сон­дық­тан соң­ғы жыл­да­ры мұн­да не­гіз­гі мә­де­ни өсім­дік кү­ріш пен мақ­та, саф­лор жә­не т.б. өсі­ре­ді да­мы­ту­да. Ор­та­лық зо­на­да ша­ру­ашы­лық­ты да­мы­ту­ға қо­лайлы бол­ған­дық­тан, мұн­да кү­ріш жә­не кү­ріш тұ­қым­да­сы­на жа­та­тын бас­қа да мә­де­ни өсім­дік­тер, дән­ді, майлы, бау-бақ­ша же­міс-жи­дек егі­лу­де.

Бо­ла­шақ­та Сыр өңі­рі­нің ауыл ша­ру­ашы­лы­ғын қар­қын­ды да­мы­ту үшін, ең ал­ды­мен, кү­ріш­ке сәйкес ке­ле­тін да­қыл­ды таң­дап егіс­тің ауыс­па­лы тү­рін ен­гі­зу қа­жет, екін­ші­ден, аумақ­тың қу­аң, әрі құр­ғақ­ты­ғын ес­ке­ріп, жы­лу сүйгіш да­қыл­дар тү­рін егу қа­жет, үшін­ші­ден, су­ды үнем­деп, су жи­на­ғыш тех­но­ло­ги­ялар ар­қы­лы ыл­ғал сүйгіш да­қыл­дар­дың тү­рін мо­лайту қа­жет, төр­тін­ші­ден, об­лыс­та­ғы ауыл ша­ру­ашы­лық өн­ді­рі­сін қар­қын­ды да­мы­ту үшін бұл са­ла­ны түп­кі­лік­ті өз­гер­тіп, ауыл ша­ру­ашы­лы­ғын да­мы­ту­дың жа­ңа пі­шін­де­рін қа­рас­ты­ру қа­жет.

Әде­би­ет­тер ті­зі­мі

1. 
   Кар­га­жа­нов З.К., Баймыр­за­ев К.М. Эко­но­ми­чес­кий ме­ха­низм при­ро­до­поль­зо­ва­ния. – Ал­ма­ты: Гы­лым, 2000. –
   С. 143–158.
   
2. 
   Қы­зы­лор­да об­лы­сы­ның әле­умет­тік-эко­но­ми­ка­лық да­муы // Қы­зы­лор­да об­лы­сы­ның ста­тис­ти­ка бас­қар­ма­сы. – Қы­зы­лор­да, 2003.
   
3. 
   Нур­ги­са­ев С.У., Би­се­нов К.А. Сис­те­ма сельско­хо­зя­йствен­но­го про­из­вод­ства Кы­зы­лор­дин­ской об­лас­ти. – Ал­ма­ты: ТОО «Бас­тау», 2002. – 511 с.
   
4. 
   Гель­ды­ева Г.В., На­ды­ров Ш.М. Роль меж­го­су­дар­ствен­ных фак­то­ров в ре­гу­ли­ро­ва­нии и уп­рав­ле­нии раз­ви­ти­ем Аральской при­род­но-хо­зяй­ствен­ной сис­те­мы // Гид­ро­ме­те­оро­ло­гия и эко­ло­гия. – Ал­ма­ты, 2002. – № 4. – С. 175–189.
   
5. 
   Гель­ды­ева Г.В., На­ды­ров Ш.М. Меж­го­су­дар­ствен­ные фак­то­ры и при­род­но-хо­зяй­ствен­ная сис­те­ма зо­ны оро­ша­емо­го зем­ле­де­лия Ка­зах­стан­ско­го При­аралья // Ма­те­ри­алы 5-й ме­жу­на­р. кон­ф. – Ал­ма­ты, 2002. – С. 145–152.
   

УДК 616.079–009.61–018

А.Г.Мейра­мо­ва, Р.Г.Мейра­мо­ва

Ка­ра­ган­дин­ский го­су­дар­ствен­ный уни­вер­си­тет им. Е.А.Букетова

В пос­лед­ние де­ся­ти­ле­тия ко­ли­че­ство раз­лич­ных хи­ми­чес­ких со­еди­не­ний, с ко­то­ры­ми че­ло­век сталки­ва­ет­ся в пов­сед­нев­ной жиз­ни, воз­рос­ло со 100–150 в на­ча­ле XX ве­ка до 9000–10000 к на­ча­лу XXI ве­ка. Свы­ше 40 из них спо­соб­ны ока­зы­вать пов­реж­да­ющее дей­ствие на пан­кре­ати­чес­кие В-клет­ки жи­вот­ных, вы­зы­вая у них раз­ви­тие эк­спе­ри­мен­таль­но­го ди­абе­та. Око­ло 30 из их чис­ла об­ла­да­ют комплек­сооб­ра­зу­ющи­ми свой­ства­ми и спо­соб­ны об­ра­зо­вы­вать с ме­тал­ла­ми, в час­тнос­ти, с иона­ми цин­ка, содер­жа­щи­ми­ся в боль­ших ко­ли­че­ствах в под­же­лу­доч­ной же­ле­зе мно­гих жи­вот­ных и че­ло­ве­ка, внут­риком­плек­сные со­ли, об­ла­да­ющие ток­си­чес­ки­ми свой­ства­ми. В ор­га­низ­ме че­ло­ве­ка не­ко­то­рые из этих веществ спо­соб­ны об­ра­зо­вы­вать­ся в ре­зуль­та­те об­мен­ных на­ру­ше­ний, в час­тнос­ти, при на­ру­ше­ни­ях ме­табо­лиз­ма ами­но­кис­ло­ты трип­то­фа­на.

Ис­сле­до­ва­нию ди­абе­то­ген­ных свойств этой груп­пы ве­ществ пос­вя­ще­на дан­ная ра­бо­та. Ре­зуль­та­ты, по­лу­чен­ные ав­то­рами и сот­руд­ни­ка­ми груп­пы, бы­ли опуб­ли­ко­ва­ны в ве­ду­щих ми­ро­вых жур­на­лах «Di­abe­tes» (США), «Ac­ta Di­abe­to­lo­gi­ca» (ФРГ, Ита­лия), «Di­abe­tes & Me­ta­bo­lism» (Фран­ция), «Transplan­ta­ti­on» (Ан­глия), «Ca­na­di­an Jo­ur­nal of Phy­si­olo­gy and Рhar­ma­co­lo­gy» (Ка­на­да), «Di­abe­tes Re­se­arch & Cli­ni­cal Prac­ti­ce» (Австра­лия, США), «En­dok­ri­no­lo­gie» (ФРГ), «Eu­ro­pe­an Jo­ur­nal of Cli­ni­cal Phar­ma­co­lo­gy», в жур­на­лах Гол­лан­дии, Австрии, Шве­ции, Япо­нии, а так­же бы­ли пред­став­ле­ны на 47 все­мир­ных и ев­ро­пейских кон­грес­сах и кон­фе­рен­ци­ях ди­абе­то­ло­гов, про­ве­ден­ных в 1988–2005 гг.

Ди­абе­то­ген­ные цинксвя­зы­ва­ющие В-ци­то­ток­си­чес­кие со­еди­не­ния

Ос­нов­ным про­дук­том, об­ра­зу­ющим­ся в ре­зуль­та­те на­ру­ше­ний об­ме­на трип­то­фа­на в ор­га­низ­ме че­ло­ве­ка и жи­вот­ных, яв­ля­ет­ся 4,8-ди­гид­рок­си­хи­но­лин-2-кар­бо­но­вая кис­ло­та, или ксан­ту­ре­но­вая кисло­та, по хи­ми­чес­ко­му стро­ению от­но­ся­ща­яся к ди­абе­то­ген­ным про­из­вод­ным 8-ок­си­хи­но­ли­на и, так же как все эти со­еди­не­ния, яв­ля­юща­яся ди­абе­то­ген­ны­м ве­ще­ством. Ди­абе­то­ген­ные свой­ства про­из­водных 8-ок­си­хи­но­ли­на обус­лов­ле­ны их спо­соб­ностью об­ра­зо­вы­вать в B-клет­ках ток­си­чес­кие внут­риком­плек­сные со­еди­не­ния с иона­ми тя­же­лых ме­тал­лов и, в час­тнос­ти, с иона­ми цин­ка, в боль­ших ко­ли­че­ствах со­дер­жа­щих­ся в ци­топ­лаз­ме пан­кре­ати­чес­ких В-кле­ток, что при­во­дит к их быс­тро­му раз­ру­ше­нию и раз­ви­тию ин­су­ли­но­вой не­дос­та­точ­нос­ти. В свя­зи с из­ло­жен­ным вы­ше пред­став­ля­ет­ся це­ле­со­об­раз­ным, преж­де чем на­чать из­ло­же­ние дан­ных о ди­абе­то­ген­ных ме­та­бо­ли­тах трип­то­фа­на, рас­смот­реть име­ющи­еся све­де­ния об из­вес­тных на се­год­ня хи­ми­чес­ких ди­абе­то­ген­ных ком­плек­сооб­разу­ющих со­еди­не­ни­ях, ха­рак­те­ре и ме­ха­низ­мах их ди­абе­то­ген­но­го дей­ствия, а так­же о воз­мож­нос­тях его пре­дот­вра­ще­ния.