Учебные пособия по налоговому праву: Мухитдинов Н. Б., Найманбаев С. М., Серимов У. С., Сман Б. У. «Салықтық заңдарды бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік»

От уплаты налога на транспортные средства освобождаются:

1) Производители сельскохозяйственной продукции по специализированной сельскохозяйственной техники, перечень которой устанавливается Правительством РК.

2) Карьерные автосамосвалы, грузоподъемностью свыше 40 тонн.

3) Инвалиды по имеющимся в собственности мотоколяскам и автомобилям – по одному автотранспортному средству.

4) Герои Советского Союза и герои Социалистического Труда, лица, имеющие звания “Халық Қаһарманы”, награжденные орденом Славы трех степеней и орденом “Отан”, многодетные-матери, удостоенные звания “Алтын Алқа” и “Мать-героиня” – по одному автотранспортному средству.

5) Добровольное общество инвалидов РК. Казахское общество слепых, Казахское общество глухих, Центр социальной адаптации и трудовой реабилитации детей и подростков с нарушениями умственного и физического развития , а также производственные предприятия, являющиеся собственностью этих обществ и созданные за счет их средств, Казахская республиканская организация ветеранов войны в Афганистане (без предприятий).

6) Производственные предприятия и организации, в которых инвалиды составляют не менее 50% от общего числа работников, при условии фактического использования в отчетном периоде не менее 50% полученных доходов на социальную защиту инвалидов.

7) Национальный банк Казахстана, его филиалы, представительства и организации.

8) Государственные учреждения и некоммерческие организации по транспортным средствам, неиспользуемым в предпринимательской деятельности.

8-1) Специализированные медицинские транспортные средства;

9) Участники ВОВ и приравненные к ним лица по одному автотранспортному средству.

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және құқық институты

“Инвестициялық және қаржылық құқық” кафедрасы

Найманбаев Серік Мусанович

“С а л ы қ т ы қ қ ұ қ ы қ”

Алматы, 1999

Алғы сөз
Қазақстан Республикасындағы елеулі де маңызды саяси және әлеуметтік экономикалық ахуалдарға қатысты мәселелердің бірі салық қатынастарын құқықтық реттеу мәселесі болып табылады. Бұл мәселенің өмірден орын алуының басты себебі еліміздің нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуіне және мемлекет пен қоғам мүддесіне қажетті қаражаттарды мемлекет тарапына жұмылдыру барысында пайдаланылатын салық механизмін жаңаша қалыптастыруға байланысты болып отыр. Сондықтан, жаңаша көрініс алып, қалыптасып келе жатқан Қазақстан Республикасының салықтық құқығы да еліміздің экономикалық-әлеуметтік түрлендірілуіне, өндіріс аясының тұрақтандырылуына және салық жүйесінің күшейтілуіне атсалысуда.

Қаржылық, салықтық құқық нормаларын, олардың қолданылу жолдарын білу барлық саладағы заңгер-мамандар үшін өте қажет болуымен қатар, өкілді және атқарушы органдар, салық төлеуші заңды және жеке тұлғалар үшін де қажетті болып отыр.

Салықтық құқық ерекшеленген құқықтық институт ретінде көрініс табады. Қазіргі заман талабына сай салықтық құқықты екі тұрғыдан, яғни құқықтық құрылым және салықтық құқық ғылымы ретінде зерделеу оны игеруді жеңілдетеді. Ал оқу процесінде студенттер салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің экономикалық және заңи табиғаты, салықтық құқықтық нормалар мен салықты құқықтық қатынастар, салық төлеушілер мен салық элементтері, салық заңдары мен заңға сәйкес нормативтік актілер, салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілік және т.б. жөнінде жеткілікті мөлшерде ақпараттар алады.

Осы сіздердің назарларыңызға ұсынылып отырған оқу бағдарламасы салық кодексінің және бірнеше жылдан бері университет қабырғасында оқылып келген “салықтық құқық” арнайы курсының бағдарламасы негізінде жазылды. Бағдарламаны пайдалану барысында студенттер салықтық құқық курсы бойынша оқылатын лекциялардан алған ақпараттарын, білімдерін, танымдарын шыңдай түседі. Сонымен, бұл жерде алға қойған мақсат:

- салықтық құқық, салықтық құқықтық нормалар және салықтық құқықтық қатынастар жөніндегі негізгі ұғымдарды;

- салықтар мен басқа міндетті төлемдердің ара қатынастарын айыра білуді және оларға тән ерекше белгілерді;

- мемлекеттің салық жүйесін құру проблемаларын, сондай-ақ салық салуға және салықтық қызметке қатысты нормативтік құжаттарды;

- мемлекеттің бюджеттік-салықтық қызметінің аясында салықтық заңдарды дұрыс қолдану үшін олардың сипаттамасын және тиімділігін жете білуді;

- мемлекетте белгіленіп, алынатын салықтар мен міндетті төлемдердің түрлері мен жүйесін білуді және салық салынатын (заң жүзінде) объектілер ретіндегі табыстар мен түсім көздерін айқындауды;

- салықтық құқықтың және ұтымды салық салудың теориясын, салықтық юрисдикциясының шегін, салықтық заңдардың негізгі принциптері мен қағидаларын, салықтық құқық бұзушылықтың түрлері мен сипаттарын, салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілік шараларын және оларды іс жүзінде қолдануды игеріп шығу.

басқа да міндетті төлемдер. Мемлекеттің салықтық қызметі.

2. Салықтардың мемлекет қазынасының негізгі бөлігі – Мемлекеттік бюджеттің ең басты және мол түсім көзі ретіндегі атқаратын рөлі мен айрықша маңызы. Салықтардың функциясы.

3. Мемлекеттің салықтық қызметі – қаржылық қызметтің ерекшеленген бір түрі ретінде. Мемлекеттің салықтық қызметінің принциптері, міндеттері мен мақсаттары және жүзеге асырылу әдістері.

4. Мемлеқетіміздегі нарық қатынастарына байланысты жүргізіліп жатқан салық саясаты. Мемлекет уәкілдік берген салық қызметі органдарының құрылымы мен құқықтық мәртебесі және құзыреттері. Салық қызметі органдарының фискальдық қызметтерінің маңызы.

5. Мемлекеттің салық жүйесі және оның құрамы. Салық жүйесіне кіретін салықтар мен басқа да міңдетті төлемдердің дәрежелері мен деңгейлері және түрлері. Салықтардың топтастырылуы.

6. Салықтық қызметтің құқықтық негіздері. Салықтық қызметтің құқықтық нысандары. Салық төлеушілердің құқықтары мен міндеттері. Салық қызметінің негізгі міндеттері. Салық қызметін ұйымдастыру және жүзеге асырудың құқықтық негіздері. Салық комитетінің және оның жергілікті органдарының мәртебелері мен құрылымдары. Салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері. Салық қызметі органдарының қызметтерінің басты бағыты – салықтардың дұрыс есептелініп, олардың тиісті бюджеттерге уақтылы және толығымен түсуіне бақылауды жүзеге асыру.

Салық комитеті органдарының салық төлеушілерді есепке алу және төлемдерін есепке алуды ұйымдастыру жөніндегі қызметтері.
Екінші тақырып. Салықтық құқық – ерекшеленген құқықтық институт ретінде: пәні, әдістері, жүйесі.
1. Салықтық құқықтың пәні: түсінігі және маңызы. Экономикалық салықтық қатынастардың өздеріне тән ерекше белгілері.

2. Салықтық құқықтың түсінігі. Салықтық құқық аясында қолданылатын құқықтық реттеу әдістері. Императивтік және диспозитивтік әдістердің түсінігі және қолданылу ерекшеліктер. Салықтық құқықтың қоғам, мемлекет, экономика өмірінде атқаратын рөлі мен маңызы, сондай-ақ құқық жүйесінде және қаржылық құқық жүйесінде алатын орны.

3. Салықтық құқықтың жүйесі: түсінігі және құрылымы. Салықтық құқықтың жалпы, ерекше бөлімдері институттарының қысқаша сипаттамалары.

4. Салықтық құқықтың дерек көздері: Қазақстан Республикасының Конституциясы; салық мәселелері жөніндегі халықаралық құқықтық актілер: салық салу мәселелері жөніндегі Президенттің, Парламенттің, Үкіметтің, жергілікті өкілді және атқару билігі органдарының актілері. Салық комитетінің нұсқаулық және басқа да актілері. Қазақстан Республикасының салықтық заңдары (законодательство).

2. Салықтық құқықтық қатынастардың түсінігі, өздерін тән ерекше белгілері және түрлері. Материалдық, ұйымдастырушы және қорғаушы салықтық құқықтық қатынастар.

3. Салықтық құқықтық қатынастардың субъектілері: түсінігі, түрлері. Салықтық құқықтық қатынас субъектілерінің өз құқықтарын қорғау тәсілдері. Салықтық құқықтық қатынастардың пайда болуының, өзгеруінің және толықтатылуының негіздері – заңи айғақтар. Заңи айғақтардың түсінігі, түрлері және сипаттамасы.
Төртінші тақырып. Салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институттары
1. Салықтық құрылыс – салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты ретінде. Қазақстан Республикасының салық жүйесі: түсінігі, элементтері (құрамдас бөліктері). Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі: түсінігі, деңгейі және құрамы (осы жүйедегі салықтар мен алымдардың түрлері). Салықтардың топтастырылуы. Қазақстан Республикасындағы салықтардың, алымдардың, баждардың түрлері.

2. Салықтық қызмет саласындағы басқару салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты ретінде. Салық салу саласындағы мемлекеттік өкілетті органдардың жүйесі және олардың осы салық салуға байланысты құзыреттері:

- Қазақстан Республикасы Парламентінің салық салу саласындағы құзыреті. Парламенттің салықтарды белгілеп, айқындау және салық заңдарын қабылдау жөніндегі қызметтері, оның құқықтық негіздері;

- Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді органдар – Маслихаттардың жергілікті салықтар мен алымдар, сондай-ақ басқа да төлемдер жөніндегі өкілеттіліктері;

- Қазақстан Республикасы Үкіметінің салық қызметі саласындағы функциялары мен өкілеттіліктері;

- Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі, оның мемлекеттік салық, бюджет саясатын іс жүзінде жүзеге асыру жөніндегі құзыреттері. Оның бюджет, салық салу жөніндегі бөлімдері мен басқармаларының және тағы басқа арнайы органдарының осы саладағы қызметтері;

- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Кірістер Министрлігі, оның құқықтық мәртебесі, құзыреті және құрылымы;

- Мемлекеттік Кірістер Министрлігінің Салық Полициясы Комитеті, оның құзыреттері;

- Мемлекеттік Кірістер Министрлігінің Кеден Комитеті, оның баждар мен кедендік салықтар алу жөніндегі өкілеттілігі. Салықтық қызмет саласындағы басқару: түсінігі, принциптері, басқару элементтері және негізгі міндеттері.

3. Салықтық жоспарлау салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты ретінде. Оның экономикалық және заңи аспектілері. Мемлекет тарапынан жүзеге асырылатын салықтық жоспарлау – мемлекеттің салықтық юрисдикциясының шегін айқындау, оптимальды (ұтымды) салық салу жөніндегі аса күрделі, творчестволық қызмет. Мемлекеттің бюджеттік және салықтық саясатының қаржылық, салықтық заңдармен ұштасуы. Салықтық заңдар – мемлекеттің салықтық жоспарлауының нысаны ретінде. Салық төлеушілер – заңды және жеке түлғалар жүзеге асыратын салықтық жоспарлау – заң негізінде өз салықтық міндеттемелерін қысқарту (жеңілдету, азайту) жөніндегі құқыққа сай іс-қимылдары. Салықтық жоспарлауды жүзеге асыру кезінде салық төлеушілер қолданатын арнайы тәсілдер мен жолдар: заңды тұлғаның тұратын жерін таңдау; кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудың ұйымдастыру – құқықтық нысандарын таңдау; салық жеңілдіктерін пайдалану; табыстарын салықты аз төлейтін етіп орналастыру.

4. Салықтық бақылауды құқықтық реттеу салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты ретінде. Салықтық бақылау – қаржылық бақылаудың айрықша түрі ретінде. Салықтық бақылаудың түсінігі, элементтері және түрлері. Салықтық бақылаудың субъектісі, объектісі, пәні, мақсаты, әдістері, нысандары. Тікелей салықтық бақылау, жанама салықтық бақылау. Салықтық бақылауды жүргізуді ұйымдастыру. Салықтық бақылауды жүзеге асыру стадиялары. Қаржы Министрлігінің, Мемлекеттік Кірістер Министрлігінің, Салық Полициясы Комитетінің салықтық бақылау жөніндегі өкілеттіліктері.

5. Салық заңдарын (законодательство) бұзғаны үшін жауапкершілік салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты ретінде.

Салық заңдарын бұзғаны үшін заңи жауапкершілік. Заңи жауапкершіліктің түрлері. Салықтық құқық бұзушылық, оның түсінігі, мәні, субъектілері. Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүр ету. Қаржылық-құқықтық сипаттағы салықтық құқық бұзушылықтар: жалпы ережелері және сипаттамасы. Әкімшілік-құқықтық салықтық құқық бұзушылықтар: жалпы ережелері және сипаттамасы. Әкімшілік салықтық құқық бұзушылықтар жөніндегі істер бойынша іс жұргізу. Салықтық қылмыстар: жалпы ережелері және сипаттамасы.

Салық төлеушілердің жауапкершіліктері: төлеу уақыты өтіп кеткен салықтар бойынша өсімдер; декларацияны уақтылы табыс етпегені үшін айыппұлдар; салықты, ағымдағы және алдынала (аванстың) төлемдері және салық салу объектілерін кемітіп көрсеткені үшін айыппұлдар; борыш сомасын өндіріп алу. Осы аталған санкцияларды қолдану негіздері және тәртібі.

Банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершіліктері: өсім түріндегі, әкімшілік айыппұл түріндегі және проценттік санкциялар.

Салық салу аясындағы салық қызметі органдарының қызметкерлері мен лауазымды адамдарының құқыққа сай емес әрекеттері үшін жауапкершілігі: тәртіптік, әкімшілік, материалдық және т.б. санкциялар.

Салық заңдарын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік, оның негіздері, салықтық қылмыстардың құрамы. Жауапкершілікке тарту тәртібі.
Бесінші тақырып. Салықтық құқықтың ерекше бөлімі.
1. Республикалық бюджеттің түсімдерін құқықтық реттеу – салықтық құқықтың ерекше бөлімінің институты ретінде. Республикалық бюджетке түсетін салықтар мен басқа да төлемдерді алудың құқықтық негіздері. Осы салықтар мен басқа да төлемдердің субъектілері. Республикалық бюджетке алынатын салықтар мен төлемдердің сипаттамасы (нормативтік актісі, төлеушілері, салық салу объектісі, ставкалары, жеңілдіктері және т.б.):

1. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы;

2. Қосылған құнға салынатын салық;

3. Акциздер;

4. Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркеу үшін алынатын алым;

5. Жер қойнауының пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салықтары;

6. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы бойынша жүргені үшін алынатын алымдар;

7. Қазақстан Республикасының радиожиілік ресурстарын пайдаланғаны үшін төленетін төлем;

8. Жеке тұлғалардың қолма-қол шетел валютасын сатып алғаны үшін алынатын алым.
Кедендік баждар мен басқа кедендік төлемдер.

1. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының құрылу негіздері: табыс салығының құқықтық негіздері; субъектісі және салық салмағын көтерушісі; салық салу объектісі және салық салу көзі; салық салу нормасы, ставкасы, салық базасы; табыс салығын төлеушінің бір жылдың ішінде алған табысы, жылдық табысы, оның құрамы. Жылдық жиынтық табыстан жасалынатын шегерістер. Салық салынатын табысты есептеу. Салықтың ставкасы. Шедулерлық салық салу жүйесі бойынша табыс салығын алу. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша жеңілдіктер. Шетелдік заңды тұлға резидент еместерге салық салу ерекшеліктері. Декларация толтыру тәртібі. Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығын есептеу, төлеу тәртібі. Салық төлеушілердің міндеттері мен жауапкершіліктері.

2. Қосылған құнға салынатын салық. Қосылған құнға салынатын салықтың түсінігі, төлеушілері және салық салу объектісі. Салық салынатын айналымды айқындау және оған түзету енгізу. Қосылған құнға салынатын салық ставкасы және оларды қолдану ерекшеліктері. Қосылған құнға салынатын салықты төлеу мерзімдері және төлеу тәртібі. Қосылған құнға салынатын салық бойынша жеңілдіктер. Осы салық бойынша салық төлеушілердің жауапкершіліктері.

3. Акциздер. Акциздердің экономикалық маңызы және құқықтық ерекшеліктері. Акцизделетін тауарлар тізбесі. Импортталатын акцизделетін тауарлар. Акциздерді төлеу тәртібі және мерзімі. Акциздердің ставкалары, оларды белгілейтін өкілетті мемлекеттік орган. Акциздер бойынша жеңілдіктер. Төлеушілердің жауапкершіліктері.

4. Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені үшін алынатын алым. Алымның төлеушілері. Алым алу объектісі. Алымның ставкасы және жеңілдіктері. Алымның сомасын анықтау. Алымды төлеу тәртібі және төлеу мерзімдері. Төлеушінің жауапкершілігі.

5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салықтары. Осы төлемдер мен салықтар бойынша терминдер: “активтер”, “бонус”, “дивидендтер”, “роялти”, “лицензия”, “таза табыс”, “салықтық режим”, “контракт”, “пайданың ішкі нормасы”, “салық сараптамасы”, “тарихи шығындар” және т.б. Жер қойнауын пайдалануға жасалған келісім-шарттарда салық режимін белгілеу. Жер қойнауын пайдалануға жасалатын келісім шарттардың салық режимінің үлгілері. Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың жалпы ерекшеліктері. Арнайы төлемдер мен салықтар: жазылу жүргізілетін, коммерциялық табу, өндіру бонустары; роляти; үстеме пайдаға салынатын салық. Осы аталған төлемдер мен салықты белгілеу, мөлшерін анықтау тәртібі және төлеу мерзімдері.

Кедендік баждар мен төлемдер. Кедендік баждар мен төлемдерді алудың құқықтық негіздері. ҚР Президентінің “ҚР кеден ісі туралы” Заң күші бар Жарлығы. Кедендік баждардың түрлері. Маусымдық, арнайы, демпингке қарсы, өтемдік баждар. Кедендік төлемдердің ставкаларының түрлері. Кедендік-тарифтік Кеңес. Кедендік төлемдерді есептеу және төлеу тәртібі, төлеу мерзімдері.

Жергілікті бюджеттердің түсімдерін құқықтық реттеу. Жергілікті бюджеттердің түсімдері салықтар мен алымдардың түсінігі және түрлері.

Осы салықтар мен алымдарды алудың құқықтық негіздері және олардың төлеушілері. Жергілікті деңгейдегі салықтар мен алымдардың сипаттамасы (нормативтік акті, субъектілері, салық алым алу объектілері, ставкалары және т.б.);

1. жер салығы;

2. заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық;

3. көлік құралдарына салынатын салық;

4. жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;

5. әлеуметтік салық;

6. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;

7. қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін алынатын лицензиялық алымдар;

8. аукциондық сатудан алынатын алым;

9. заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алынатын алым.

10. Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды сату құқығын бергені үшін алынатын алым.

1. Жер салығы: түсінігі және маңызы. Жер салығын төлеушілер және салық салу объектілері. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы, елді мекендердегі, өнеркәсіп, көлік құралдары, байланыс қорғаныс және өзге мақсаттағы, айрықша қорғалатын табиғи аумақтардағы, орман қорындағы, су қорындағы және запастағы жерлер. Жер салығын есептеу және төлеу тәртібі. Жер салығының базалық ставкалары, бонитет баллдары. Жер салығының есептеулерін тексеру тәртібі. Төлеушілердің жауапкершіліктері және салық органдарының бақылауы.

2. Заңды және жеке тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық. Мүлік салығын төлеушілер. Салық салу объектілері. Салық ставкалары. Мүлік салығын есептеу және төлеу тәртібі. Жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмаған мүліктерінен алынатын салықтарды есептеу және төлеу тәртібі. Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер. Заңды және жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметтерінде пайдаланылатын мүліктерінен алынатын салықты есептеу және төлеу тәртібі. Төлеушілердің жауапкершіліктері.

3. Көлік құралдарына салынатын салық: түсінігі, төлеушілері және салық салу объектісі. Салық ставкалары. Салықты есептеу және төлеу тәртібі. Салық бойынша жеңілдіктер.

4. Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. Салық төлеушілер. Жылдық жиынтық табыс және шегерістер. Салық салынатын табысты есептеу. Табыс салығын төлеу тәсілдері. Салықтың ставкасы және жеңілдіктері. Салықты есептеу тәртібі. Салық қызмет органдарының салық салу декларациясын табыстау тәртібі. Табыс салығы бойынша әкімшілік ережелер.

5. Жергілікті алымдар: кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым; қызметтің жекелеген түрлерімен айналысу құқығын бергені үшін алынатын лицензиялық алым; аукциондық сатудан алынатын алым; заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз фирмалық атауларында, қызмет керсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алынатын алым; Қазақстан Республикасының базарларында тауарларды сату құқығын бергені үшін алынатын алым. Осы аталған алымдарды алудың құқықтық негіздері. Төлеушілері. Алым ставкалары. Алыну тәртібін, мөлшерін, жеңілдіктерін белгілейтін (белгілеу жүктелген) өкілетті мемлекеттік орган.

Мемлекеттік баж: түсінігі, маңызы. “Мемлекеттік баж туралы” ҚР Заңы. Мемлекеттік баж төлеушілер. Мемлекеттік баж алынатын объектілер және мемлекеітік баждың проценттік ставкаларын есептеу. Мемлекеттік баж ставкалары. Соттардағы, нотариаттардағы, азаматтық хал актілерін тіркеу бөлімдерінде, шетелге шығуды рәсімдеу, ҚР азаматтағын алу немесе шығу, азаматтығын к;алпына келтіру, тіркеу, рұқсат беру және т.б. кездердегі мемлекеттік баж ставкалары. Мемлекеттік баж жөніндегі жеңілдіктер. Мемлекеттік бажды төлеу, қайтару тәртібі. Мемлекеттік баж алуды жүзеге асыратын мекемелер. Мсмлекеттік баж бойынша жауапкершілік.
Нормативтік құқықтық актілер:

1. Қазақстан Республикасыңың Конституциясы (1995 жылғы 30 тамыздағы) Алматы, Қазақстан, 1995.

2. Қазақстан Республикасының Президентінің 1995 жылғы 24 сәуірдегі “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заң күші бар Жарлығы. (1999 жылдың 15 сәуіріне дейінгі енгізілген өзгерістер мен толықтырулар).

3. Қазақстан Республикасының Президентінің 1995 жылғы 20 шілдедегі “Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы” Заңы. (V-бөлімі, “Кедендік төлемдер”).

4. Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 1 сәуірдегі “Бюджет жүйесі туралы” Заңы.
_________________

Мухитдинов Нажмитдин Баукеевич

Найманбаев Серик Мусанович

Серимов Умирзак Серимович

Басуға 23.07.99ж. қол қойылды

Пiшiмi 60x84/16 №2 баспаханалық қағаз

Шартты баспа табағы 7,27.Есептiк баспа табағы 7,16

Қазмем ҒАҒЗИ баспаханасы.

Алматы қаласы, Богенбай батыр кешеci, 221

Н.Б.МУХИТДИНОВ, Ш.ИСАКОВА
ПРОБЛЕМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА О НАЛОГООБЛОЖЕНИИ В ОБЛАСТИ НЕДРОПОЛЬЗОВАНИЯ

Степень суверенности любого государства зависит от степени развитости его материального базиса — экономики. Принимая во внимание экономические реалии сегодняшнего дня, для современного Казахстана при определении его государственных приоритетов усилия в структурной перестройке должны быть сконцентрированы на укреплении его жизненного базиса — комплексного и рационального использования недр: ведь доходы от недропользования являются одной из самых значительных статей в доходах государственного бюджета. Это положение получило свое юридическое закрепление в Конституции, законах и подзаконных актах государства, одним из которых является Закон Республики Казахстан «О республиканском бюджете», который прямо определяет, что бонусы, роялти и налог на сверхприбыль от недропользователей являются одним из важнейших источников поступлений республиканского бюджета.

Согласно положениям пояснительной записки к проекту Закона Рес-лублики Казахстан «О республиканском бюджете на 1998 год» части II, доходы республиканского бюджета, специальные налоги и платежи (бонусы, роялти), прогноз поступления в бюджет от бонусов и роялти на 1998 г. определен в размере 16193,7 млн. тенге, что выше ожидавшихся поступлений 1997 г. на 40,9%. При этом увеличение поступлений связано с такими факторами, как общее увеличение добычи полезных ископаемых, обусловленное притоком инвестиций в данную отрасль экономики, в том числе, увеличение добычи углеводородов; заключение ряда крупных контрактов на недропользование, в том числе соглашения по разделу добычи по Карачаганакскому нефтегазо-конденсатному месторождению и соглашения по разделу продукции по территории Каспийского шельфа;

поступление в бюджет подписных бонусов по вновь заключаемым контрактам как на осуществление операций по недропользованию, так и передачу предприятий под управление или в концессию;

поступление платежей роялти по концессионному договору с компанией «Трактебель» по транспортировке газа по магистральным трубопроводам.

Однако расходы по функциональной группе «Горнодобывающая промышленность и полезные ископаемые, за исключением топлива; обра-батывающая промышленность, строительство» предусмотрены в сумме 1090,5 млн. тенге, из них на осуществление геологического изучения и охраны недр — 900,0 млн. тенге, или меньше чем по плану 1997 г. на 22%. Такое снижение расходов связано с «уточнением функций государства в этом деле», что, вероятно, обусловлено высокими рисками в этой сфере, которые включают как колебания рынка, так и риски самой отрасли, что вполне понятно в отношении геологического изучения, но не представляется оправданным в отношении охраны недр.

Между тем ст. 26 Закона Республики Казахстан «О государственном бюджете на 1997 год» предусматривала финансирование расходов на го-сударственное геологическое изучение и охрану недр в размере 1224 000 тыс. тенге и поисково-разведочных работ по специальным решениям правительства, компенсируемых недрополльзователями в размере 576 000 тенге.

Это еще раз подтверждает, что в правильном решении вопроса платности недропользования немаловажную роль играет гибкая политика государства в области установления налогового режима, что особенна важно в связи с проблемой «большой нефти» в Казахстане и указанием, данным президентами России и Казахстана соответствующим структурам подписать «к 28 апреля соглашение о разделе дна Каспия на принципах равной удаленности: «поверхность моря останется общей, достигнута договоренность о совместных мерах по сохранению и использованию биоресурсов» (Н. Назарбаев).

Что касается текущего положения по реализации проекта по Каспийскому шельфу, то предположительный срок бурения первой скважины начнется во второй половине 1998 г. Минимальные финансовые обязательства компании по разведке нефти составляют 280 млн. долл. В случае успешных работ будет развернута программа разработки и добычи нефти, рассчитанная на 40 лет.

По данным правительства, начало коммерческой добычи начнется с 2004 г. с выходом в 2013 г. на стабильный уровень. Восьмидесятипроцентная доля Казахстана от делимого дохода, включая налоги, составит 400 млрд. долл. Но до начала коммерческой добычи инвестиции в Каспий установлены в пределах 3 млрд. долл.

Другие обязательства зарубежных участников предусматривают ин-вестиционное финансирование проектов развития социальной инфра-структуры и объектов социального назначения в сумме 5 млн. долл. в год, с учетом потребностей прикаспийских регионов, а также привлечение к выполнению работ казахстанских трудовых ресурсов.

Однако, еще не получив сколь-нибудь существенных поступлений от нефти, Казахстан уже испытывает проблемы реализации, связанные с падением цен на нефть ввиду ухудшения конъюнктуры на международное сырье. Сегодня страны-участницы ОПЕК (ОРЕС) принимают меры по сокращению обшей добычи, Россия снижает тарифы на перевозку, и тем не менее ситуация на мировом рынке не стабильна, что сказывается и в Казахстане.

Госкоминвест, выступая в качестве компетентного органа правительства, не исключает возможности, что три абсолютном снижении конъюнктуры на углеводороды возможно прекращение операций на Каспии и расторжение контрактов.

Безусловно, что вскоре Казахстан будет активно участвовать на общем рынке и тогда, вероятно, встанет вопрос об объединении усилий прикаспийских государств и России. Видится, что это в определенной степени неизбежный процесс, особенно в свете подготовки республики к вступлению во всемирную торговую организацию, что приведет к жесткой экспансии мирового рынка и в области недропользования.

Вполне вероятно, что будет создана определенная структуры по координации квот по добыче и транспортировке нефти.

С учетом этих и других соображений, 1 апреля 1998 г. мажилис Парламента рассмотрел два законопроекта, предусматривающих внесение изменений в налоговое и таможенное законодательство. Оба вопроса повестки дня заседания имеют единый вывод, который исходит из необходимости создания экономической и правовой стабильности для крупномасштабного проекта по освоению месторождений нефти и газа на шельфе Каспийского моря.

В пояснительной записке № 20-1397 Правительства Республики Казахстан к проекту Закона Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений к Указу Президента Республики Казахстан, имеющему силу закона, «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» от 18 марта 1998 г., говорится, что законопроект разработан для ускорения реализации крупномасштабного контракта по разработке нефтегазовых месторождений на Каспийском шельфе, заключенного 18 ноября 1997 г. между Республикой Казахстан и крупнейшими нефтяными компаниями.

Прежде всего это такие нефтяные компании, как «Аджип», «Бритиш Газ», «Бритиш Петролеум», «СтатОйл», «Мобил», «Шелл», «Тоталь», АО «Казахстанкаспийшельф».

Предлагаемые поправки обеспечат инвесторам стабильный эконо-мический, налоговый и юридический проектный режим на весь срок его действия, предусмотренный Соглашением о разделе продукции в Ка-захстанском секторе Каспийского моря.

Принятие этого законопроекта, который был инициирован Прави-тельством Республики Казахстан и зарегистрирован в Парламенте 20 марта 1998 г., обеспечит вступление в действие всех его положений, включая обязательства подрядчика по выплате подписного бонуса Республике Казахстан.

И еще, крайне важно отметить, что этот законопроект не связан с какими-либо дополнительными расходами из бюджета, что было еще раз подчеркнуто в докладе исполнительного директора Госкоминвеста.

Компании - участницы проекта - выразили желание, которое является одним из условий вступления в силу подписанного соглашения, чтобы в Казахстане существовали надежные законодательные гарантии на все время действия контракта. Поэтому правительство, учитывая точку зрения нефтяных компаний, пошло на изменение отдельных законов Казахстана.

В соответствии с постановлением №299 Правительства Республики Казахстан от 17 марта 1998 г. «О Законе Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу закона, «О налогах и других обязательных платежах в бюджет», в Указе «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» депутатам предлагалось исключить в ст. 94-3 п. 2, не гарантирующий стабильность налогового режима, и дополнить содержанием, которое не исключает в случае изменений в законодательстве также изменения в контракте.

Другая статья — 179 п. 4, о сроках действия условий налогообложения для отечественных и иностранных недропользователей, по мнению разработчиков законопроекта, должна быть дополнена абзацем, дающим силу закона контрактам на недропользование, которые были заключены после 1995 г. во исполнение ранее заключенных контрактов.

Изменения в Указе, имеющем силу закона, «О таможенном деле в Республике Казахстан» произошли главным образом за счет 149 статьи, в которую правительство внесло положение, освобождающее зарубежные иностранные компании от таможенных платежей на ввозимые товары для собственных нужд, а не для продажи. В число таких товаров входят оборудование, материалы, предметы бытового назначения и личного пользования в разумных количествах.

Таким образом, если мажилис примет предлагаемые изменения в законы, подобный акт приведет к началу выплаты иностранными участниками подписного бонуса, а ст. 94-3 п. 1 будет читаться следующим образом: «Налоговый режим, установленный по контрактам на недропользование в соответствии с установленным порядком и прошедшим обязательную налоговую экспертизу, должен оставаться без изменений до истечения срока его действия, за исключением случаев, когда изменения его налогового режима внесены соглашением сторон и не вызывают каких-либо изменений в балансе экономических интересов Республики Казахстан и недропользователя по контракту», а пункт 4: «Условия налогообложения, установленные в контрактах на недропользование между Правительством Республики Казахстан или компетентным органом и местным или иностранным недропользователем, заключенных до 1 января 1996 г., и в контрактах на недропользование, которые были подписаны после указанной даты во исполнение контрактов, заключенных ранее с этими недропользователями, и в контрактах на недропользование, прошедших обязательную налоговую экспертизу и заключенных с 1 января 1996 г., остаются в силе на весь срок их действия», при исключении пункта 2.

Интересно отметить то, что комитетом по законопроекту являлся Комитет по экономике, финансам и бюджету, заключения Правительства Республики Казахстан, министерств, ведомств, других госорганов и общественных организаций в справочном листе значатся как отсутствующие. Тот же документ констатирует, что научная экспертиза не проводилась, а альтернативные проекты отсутствуют.

Другие пока еще предлагаемые изменения в области платности касаются ст. 61 Налогового Кодекса, определяющей обороты и импорт, освобожденные от уплаты налога на добавленную стоимость. В эту статью, помимо геологоразведочных и геологопоисковых работ (подпункт 7), предлагается включить подпункт 16 (пункт 1) следующего содержания: «16) обороты по реализации аффинированных драгоценных металлов — золота и платины». Дополнение вносится в целях установления равных условий налогообложения для всех хозяйствующих субъектов, занимающихся реализацией аффинированных драгоценных металлов — золота и платины.

Одновременно такая мера исключает ст. 65 в связи с внесением предложения о полном освобождении оборотов по реализации аффини-рованных металлов — золота и платины от обложения НДС.

Необходимо отметить, что анализ изменений и дополнений в зако- нодательство по платности недропользования не является в полной мере современным, т. е. разработчики не всегда видят перспективу развития отрасли/области. Хорошей иллюстрацией тому могут служить предлагаемые поправки редакционного характера. Так, в ст. 138 п. 6 слова «связанной стороной» предлагается заменить на «стороной, которая является нерезидентом Республики Казахстан или организацией, пользующейся налоговыми льготами» для «определенного решения проблемы трансфертных цен и трансфертного ценообразования». Хотя понятно, что внесение такой поправки может облегчить взаимоотношения между недропользователями и налоговыми органами.

Помимо изложенных изменений в налоговом режиме недропользования, другим чрезвычайно важным новшеством в решении вопроса платности недропользования является залог права недропользования. Степень актуальности этого вопроса возросла после принятия правительством постановления от 12 сентября 1997 г., согласно которому на Госкоминвест были возложены функции рабочего органа по лицензированию недропользования. С этого момента стали поступать заявки от недропользователей с просьбой предоставить разрешение на залог пре-доставленного права недропользования для получения заемных средств на освоение месторождений.

Данная процедура сегодня регламентируется тремя документами: Указом «О недрах и недропользовании» (27 января 1996), постановлением Правительства «Положение о передаче права недропользования в залог» (10 апреля 1997) н общими положениями о залоге Гражданского кодекса Республики Казахстан. Тем не менее указанная проблема для Казахстана является новой. Для определения уровня законодательного обеспечения реализации процедуры, степени защищенности интересов государства Госкоминвест предварительно провел опрос среди специалистов Национального банка, нескольких банков второго уровня, Министерства юстиции, юридических компаний и недропользователей.

По данным Госкоминвеста, полученные ответы позволяют сделать вывод о том, что существующие нормативно-правовые акты в целом обеспечивают практическую реализацию процедуры передачи права недропользования в залог, сохранение интересов государства, а также защиту прав недропользователя и залогодержателя. Вместе с тем, как отмечает большинство опрошенных, редакция «Положения о передаче права недропользования в залог» требует доработки в целях «оптимизации процедуры залога, разъяснения и рационализации ее отдельных моментов, обеспечения большей защиты интересов залогодержателя». Для подготовки новой редакции предлагается создать рабочую группу.

На сегодняшний день Госкоминвест предоставил разрешение на залог 7 недропользователям, 2 из них выданы свидетельства о регистрации заключенных договоров залога. Суммы кредитных средств, планируемых под залог права недропользования, ожидаются в размере от 1 млн. долл. до 100 млн. долл.