\\Ъ 5 И. Нугыманүлы, Ж. Ә. Шоқыбаев

Сутегі тотықсыздандырғыш ролін атқарып ѳзі Н° ->Н’* дейін

тотығады.

Электрондық теория тұрғысынан химиялық реакцияларды үлкен екі тонка біріктіреді: 1) элементтердің тотығу дәрежесі ѳзгеріп жүретін реакциялар - тотығу-тотықсыздану реакциялары; 2) элемент ато.мдарының тотығу дэрежелері ѳзгермей жүретін реакциялар - алмасу реакциялары оқушыларға бұрыинан таныс, заттардың саны бойынша ажыратылатын қосылу, айрылу, орынбасу, алмасу реакциялары мэні жағынан осы екі топтың біреуіне жатқызылатыны айтылады. Мәселен, мыс элементінің қатысуымен жүретін реакциялардың типтерін кесте түрінде жазып, бұған коз жеткізуге болады.

Тотығу-

тотықсыздану

Бірінші қосылу, үшінші және алтыншы орынбасу реакциялары заттардың тотығу дәрежелері ѳзгеріп жүретіндіктен молекулааралық тотығу-тотықсыздану реакцияларына жатады. Оқушыларға белгілі айрылу реакцияларының кѳпшілігі де осы түрғыдан қарастырылады, мысалы:

30'^ - 6ё-)-30°

Мүнда тотықтырғыш - хлор атомдары жэне тотықсыздандырғыш - оттегі атомдары бір заттың қүрамына кіреді, молекула ішіндегі тотығу-тотықсыздану реакцияларына жатқызылады.

Хлордың сумен әрекеттесуін талдағанда оқушылар бір элемент атомдарының ѳзін-ѳзі тотықтыру - тотықсыздандыру қасиетімен танысады;

0. 
   і2+ Н20=к с і+н с Го
   

Хлордың бір атомы электронын беріп тотығады, екінші атомы электронды қосып алып, тотықсызданады. Хлордың сутегімен эрекеттесу реакциясын талқылағанда оқушылар химиялық реакциялардың радикалдық механизмімен танысады. Тіке түскен жарықтың эсерінен қоспадағы хлордың молекуласы сыңар электроны бар атомдарға ыдырайды:

CI2 CI- + Cl

Н2+-С1 = НС1 + Н

-1 О +1 +5 +7

МеСі н е ю HCIO4

КСЮ KCIO4

Бұлардың эрқайсысы бір жағынан - хлордың туындысы, екінші

жағынан бос күйіндегі хлор алатын қосылыстар ретінде қарастырылады.

0. 
   Хлор металдармен, сутегі жэне басқа бейметалдармен, галогенидтермен эрекеттескенде тотығу дэрежесін минус бірге дейін тѳмендетеді. Бұлар орта мектептің химия курсында едэуір толық ѳтілетін тұз қышқылы жэне оның тұздары. Тұз қышқылындағы хлорды Бертолле тұзымен KCIO3 тотықтыру арқылы бос күйіндегі хлор алынады:
   

Тұз қышқылындағы хлор - тотықсыздандырғыш, Бертолле тұзындағы хлор тотықтырғыш қызметін атқарып тотығу дэрежелерін нѳлге дейін ѳзгертеді. Металл хлоридтеріндегі хлордың тотыгуымен оқушылар электролиз құбылысын ѳткенде танысады.

о

I»

0. 
   Хлор (VII) оксиді жэне хлор қышқылы туралы деректер валенттілік жэне периодтық заң туралы ұғым қалыптастыру үшін пайдаланылады.
   

Курстың эр жерінде ѳтілген хлор жэне басқа элементтердің қосылыстары туралы оқу материальш электрондық теория тұргысынан жүйеге түсіріп, біртұтас ұғым қалыптастыру арқылы химиялық реакция ұғымын тереңдету жэне дамыту мұғалімнің міндеті.

Химиялық элементтердің тотығу дәрежесі ѳзгермей жүретін реакциялар туралы ұғым электролиттік диссоциациялау теориясын еткеннен кейін дамытылады, реакциялардың иондық механизмі жонінде түсінік беріледі.