1ҚазаҚстан РеспубликасынЫҢ банк жүйесінде бөлшек банкингтің теориялық негіздері

Кесте 17

Шығындардың негізгі баптары

Есепті жылдағы жалпы шығындар 157.289,4 мың теңге, жоспарлы

129 753,1 мың теңге , шығынның артуы 27.536,3 мың теңге. Шығынның артуының негізгі бабы 13 392,7 мың теңгені құрап, «Бас банкпен есеп айырулар бойынша пайыздық шығындар (несие ресурстары бойынша)», филиалдың ссудалық портфелінің артуымен болып отыр.

Шығынның артуының негізгі бабы 9.470,3 мың теңге соманы құрап, «Займдар клиенттері бойынша қамтамасыздандыруға бөлу». 2005 жылдың 1 қаңтарында несиелер бойынша 14.352,1 мың теңге сомада провизия құрылған, ал жоспарлы сома 4 881,9 мың теңге.

Шығынның артуы жеке тұлғалардың мерзімді депозиттерінің көлеміне әсерін тигізді, олар бойынша есптелген пайыз сомасы 15 452,1 мың теңге, жоспарланғаны 10.778,1 мың теңге , ауытқу 4.674,0 мың теңгені құрап отыр.

Филиалдың ссудалық портфелі 2004 жылдың 1 қаңтарында 905590,0 мың теңге құраған. Өткен жылмен салыстырмалы ссудалық портфель 11533,0 мың теңгеге артқан немесе 1,29% артқан.

Ссудалық портфель 55,9% дейін өзінің татқан қаражаттары және өзіндік капиталдың есебінен қаржыландырылады және 44,1% Бас банктен алынған несие ресурстарының есебінен қаржыландырылады (кесте 18).

Кесте 18
ССудалық портфельдің мерзім бойынша жіктелінуі

мың теңге

Кестеден көріп отырғанымыздай 2004 жылыдың басында қысқа мерзімді несиелердің көлемінің төмендеуі ЖШС “Арай” филиалдың қарыз алушыларының қатарынан кетуімен түсіндіріледі.. мерзімі 12 айдан жоғары ұзақ мерзімді несиелердің артуы кіші және орта бизнес тармақтарынан жаңа клиенттердің келуімен түсіндіріледі.

мың теңге

2005 жылы филиалмен 943 несие 1 559 737,0 мың теңге жалпы сомада берілген. Корпоративтік клиенттерге 40 несие 893 009,0 мың теңгеде берідлген, кіші және орта бизнес субьектілеріне 701 несие 489 981,0 мың теңге сомада берілген, жеке тұлғаларға тұтыну мақсатында 202 кредита 176 711,0 мың теңге сомада несие берілген..

Кесте 20
Несиелеу бағдарламалары бойынша ссудалық портфель

мың теңге

Ссудалық портфель:	Саны	Көлемі
- корпоративтік несиелеу	8	399 049,0
Кіші және орта бизнес субьектілерн несиелеу:	561	345 660,0
ЕБРР тармағы бойынша	492	184 984,0
- тұтыну мақсатында	240	160 881,0
Барлығы :	809	905 590,0

Несиелеу бағдарламалары бойынша ссудалық қарыз төмендегідей:

Несиелеу бағдарламасы бойынша ссудалық портфель

Сурет 19
Суреттен көріп отырғанымыздай жалпы ссудалық портфельдің 44,1% корпоративтік клиенттерге берілген несиелер құрайды. Ірі клиенттердің бірі ААҚ “Қайнар”, оның қарызы – 330 000 мың теңге немесе жалпы портфельдің 36,4% құрайды, ЖШС «Бапон» – 24 049 мың теңге, ЖШС «Охранное агентство Беркут-О»- 45 000 мың теңге.

Корпоративтік клиенттрді тарту банк аралық бәсекелестің өсуінен қиындай түсуде.1000000 АҚШ долларынынан жағар сомада несиеленетін клиенттер анктен бірінші рет несие алып отырған жоқ, недеше олардың әр қайсысының несиелік тарихтары бар және банк жеңілдіктерін қолданады.

Филиалдың несие саясатының бошақ бағытының бірі орта және шағын бизнес субъектілерін несиелендіру. 2003 жылы шағын және орта бизнес субъектілеріне 345 660,0 мың теңге немесе жалпы ссудалық портфельдің 38,2% жұмсалған..

Сурет

Ссудалық портфельдің жіктелінуі

мың теңге

Несиелердің жіктелінуі	01.01.2004		01.07.2004		01.01.2005 г.
	Негізгі қарыз	Үлес салағы	Негізгі қарыз	Үлес салмағы	Негізгі қарыз	Үлес салмағы
Стандартты	867 150,0	96,99%	992 374,0	97.3%	896 634,0	99,0%
Күмәнді	26 907,0	3,01%	23 464,0	0.4%	6 345,0	0,7%
Үмітсіз	-	-	18 752,0	2.3%	2 611,0	0,3%
барлығы:	894 057,0	100,0%	1 034 590,0	100%	905 590,0	100%

01.01.2005 жылға ссудалық портфель сапасы

Сурет

• 
  Стандартты несиелер– 896 634,0 мың теңге, филиалдың жалпы ссудалық портфельінің 99,0% құрайды;
  
• 
  Күмәнді – 6 345,0 мың теңге, филиалдың жалпы ссудалық портфельінің 0,7% құрайды;
  
• 
  Үмітсіз – 2 611, 0 мың теңге, филиалдың жалпы ссудалық портфельінің 0,3% құрайды.
  

Филиалдың жалпы ссудалық портфельінің 99,0% стандартты несиелер құрайды, портыель сапасының төмендеуі ЖШС БК ТП «Южмаш-К» және Моложавской С.В. несиелерін үмітсіз категориясына жатқызумен байланысты. 2005 жылдың 2- жартыжылдықта үмітсіз несиелердің көлемі 16 141,0 мың теңгеге төмендеген.

2005 жылдың ақпан айында ЖШС СКТП «Южмаш-К» провизиялар көлемі 100% және 22 461,2 мың теңге. Өткізілген іс шаралардың нәтижесінде жалпы қарыз 24 796,10 АҚШ долларына қысқартылған, мұнда сонымен қатар кепіл мүлікті сақтап қалынған. 2003 жылдың 29 желтоқсанында кепіл мүліктерге сауда жарияланған, кейінгі сауда 16 ақпанда жарияланды. Филиал Оңтүстік Қазақстан обысының ауданаралық экономикалық сотына кепілге қойылған мүліктерге ешқандай кедіргісіз иелену құқын беру туралы иск берді. Кепілге қойылған мүліктерді сатыр алшыларды табуда іс-шаралар жүргізілуде.

Кесте 21
2005 жылға құрылған провизиялар

2003 жалы жеке тұлғаларға 202 банктік займ 171 974,0 мың теңге самада берілді, бұл өткен жылмен салыстырғанда 93 633 мың теңгеге артық.

Тұтыну мақсатындағы несиелер 6 айдан 10 жылға дейін берілген, оның негізгі үлесі 98,6% немесе 158 593,0 мың теңге ұзақ мрзімді несиелер, қысқа мерзімді несиелер 1,4 немесе 2288,0 мың теңгені құраған.

2005 жылы жеке тұлғалардың депозиті:

- теңгеде – 4119 немесе 122 427,0 мымың теңге;

- АҚШ долларында - 1424 немесе 120 412,0 мың теңге құраған.

Жеке тұлғалар депозиттінің өзгеріс серпіні, млн теңге

Сурет

2005 жеке тұлғалардың депозитерінің көлемі 1 кварталда төмендеген. Депозиттік базаның төмендеуіне мерзімі біткен 2 мерзімді депозиттің төленуі

4 808,9 мың теңге және 1 мерзімді депозиттің клиенттің өтінішімен уақытынае дұрын қайтарылуы 3 936,1 мың теңге ықпал етті.
Кесте 24
Жеке тұлғалардың депозит түрлері бойынша жіктелінуі
мың теңге

Жеке тұлғалардың депозит түрлері:	01.01.04	01.04.04	01.07.04	01.10.04	01.01.05
Мерзімді депозиттер	102 076,0	125 937,0	150 965,0	193 101,0	199 057,0
Кепіл-депозиттері	2 414,0	2 920,0	4 086,0	5 455,0	5 669,0
Талап еткенге дейінгі депозиттер	45 374,0	12 262,0	17 272,0	29 345,0	38 113,0
Барлығы	149 864,0	141 119,0	172 323,0	227 901,0	242 839,0

01.01.2005 жылы жоғарғы үлесті мерзімді депозиттер199 057 мың теңге құрайды. Өткен жылы жеке тұлғалардың депозитерін тартуда белсенді іс-шаралар жүргізілді, ол өз кезегінде оңтайлы нәтижелер берді.. II квартал ішінде жке тұлғалардың депозиттері 31 204,0 мың теңгені құраған, ал III кварталда – 55 578,0 мың теңгені құрап отыр.

2005 жылы дилингтік операциялар бойынша табыстар, мың теңге

Сурет
Қолма-қол шетел валюталарын сату-сатып алу операцияларынан табыстар 5 860,1 мың теңге.

Банктің жалпы қызмет көрсеткіштерінен 2005 жалға мынадай стратегиялық бағыттағы шараларды атқару қажет:

• 
  банк өнімдерін белсенді түрде жарнамалау;
  
• 
  белсенді жарнаманың негізінде депозиттік базаны арттыру;
  
• 
  шағын және орта бизнестер бойынша несиелерді арттыру;
  
• 
  клиенттерге қызмет көрсету сапасын арттыру;
  
• 
  жаңа банк өнімдерін енгізу;
  
• 
  аймақтық нарықтар бойынша меркетингтік жұмыстар жүргізу;
  
• 
  нарықтарды зерттеу, АКБ ашу мүмкіндіктерін қарастыру.
  

Қазіргі қалыптасқан жағдайда, яғни кейдір банктер капиталдың жеткіліктілік нормасын сақтау үшін несиелендіру операцияларын қысқартуы кезінде капиталды арттыру проблемасы өзекті проблемаға айналып отыр. Таза табыс жеткіліксіз болғандықтан, субардинацияланған қарыздарды тарту мүмкіндігінің болмауынан (бірінші деңгейлі капиталдан 25% шектеулігінен), акционерлік капиталды (жарғалық капиталады) арттыру қажет, ал бұл өз кезегінде біршама қиындықтармен ерекшеленеді.

Біріншіден, акцияларды шығару және оларды оналастыру процедуралары біршама уақытты талап етеді.

Екіншіден, ірі банктер өздерінің акцияларын сыртқы нарықтарға депозиттік қолхаттар түрінде (IPO) орналастырады, ал бұл қаржы нарықтары мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігінің (келесі жағдайларда ҚҚА) акцияларды иеленудің ашық болмауынан қарсылығын тудырады.

ҚҚА- нің депозиттік қолхатты пайдалану мүмкіндігіне рұқсат алу үшін біршама уақыт қажет.

Жоғарыда аталған себептерге орай, 2004 жылдың екінші жарты жылдығында басталған акционерлік капиталдарды толықтандыру 2005 жылы аяқталыну қажет.

Капиталды арттырудың қажеттілігі сонымен қатар, арнайы және жалпы провизиялардың құралу тәртібінің 2004 жылдың 1 маусында ауыстырылуымен байланысты және де жалпы резервтердің арнайы резарвтерге ауысуна байланысты капитал төмендеді.

Банктер 2004 жылдың екінші жартысында капиталдарды толықтыру бойынша іс-әрекеттерін белсенділей түсті.

МСФО максимальді түрде жақындау мақсатында екінші деңгейлі банктерді пруденциалдық реттеу нормаларына өзгерістер ендіру қажет.

Екінші деңгейлі банктердің пруденциалдық нормативтер ережесінің логикасы бойынша, Банктер, еншілес компанияларға субардинацияланған қарыз және инвестицияларды есептен шығаруларға үсналы, ал бұл дегеніміз, банктер нешілес компаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталдармен жабады дегенді білдіреді.

Банктер мұндай жағдайдың, тәуекелді менеджмент көзқарасынан, шешімін таба алмауда, өйкені ҚР пруденциалдық реттеулерінің өзге де нормалары бар.

Банк топтарының пруденциалдық нормативтері туралы ереженің мазмұның қарсақ, Банктер еншілес қампаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталмен, олардың өздерініңкі жеткіліксіз болған жағдайда ғана қолдануы қажет. Мұндай жағдайда, бас банктің субардинацияланқан қарыз немесе инвестицияларға салымдарна көңіл бөлінбейді.

Өкілетті органдардың есеп берулері "Облигацияларды шығару және орналастыру туралы есеп беру" бойынша Қазақстан Республикасында, біздің қөзқарасымызша облигацияларды орналастыру барысына орай, банк каиталындағы орналастыру сомасын арттыру мүмкіндігін бермейтін, қатаң формасы қызмет атқарады.

Банктер үшін қолайлы жағдайлардың бірі, сыйақылардың алымдары бойынша лимиттің алынуы (ЛИБОР және қайта қаржыландырудың екі есе ставкасы ).

Мұнда, резидент еместерге төленетін сыйақылар бойынша шеті левередж коэффициенті (қаржы саласы үшін- 7, өзге ұйымдар үшін - 4) лимиті ендірілді.

Бұл тағайындалған лимит банктердің сырқы қарыз алу мүмкіндіктерін шектейді.

ҚР Салық кодексі бойынша жұмыстар шеңберінде ҚҚА және ҚР Қаржы министірлігіне провизиялар бойынша алымдарды қандайда бір коэффициентпен (активтерден 1,3 %) шектеу ұсынысы жасалған.

Бірақ, бұл мәселерердің екінші жақтары бар, алымдарды шектеу банк қызметтерінің өзіндік құныңың және банк клиентері үшін тарифтер мен ставкалардың өсуіне әкеледі.

2002 жылы алтын және өзге де құндылықтармен операцияларға ҚҚС ендіріуімен банктердің алтындармен операциялары күрт қысқарды. Ендеше банкер үшін бұл операциялардың қызығушылығы төмендегенін білдіреді.

Банктер қазіргі есеп кассалық бөлімдердің негізінде ауыл және аудан аймақратына банк қызметтерірінің қол жетізерліктей болуы, олардың сапасы мен тиімділігін арттыру мақсатында банктік әмбебап қызметтерді көрсетудің орталықтарын ашу ұсынысы жасалған.

ҚҚА заңды және жек тұлғалар үшін сейфтік операциялар, қарыз және кепілдік операцияларын, банктік шоттарды жүргізге байланысты ЕКБ үшін, операциялар тізімін кеңейту ұсынысын қабылдады, ол АФН №197 от 12.07.2004ж. қаулысымен ережеде көрініс алды.

Осыған орай ЕКБ- де клиенттердің импортты - экспортты операциялары бойынша төлем немесе аударымдарды жүргізу ұсыныстары ашақ күйде қалды.

ҚР Ұлттық банкнің клиентерге сапалы да тез қызмет көрсетуі, банктердің қаржаттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүмкіндіктері талапқа сай болмағандықтан, оған жаңа көзұарас қажет деген үшін талап қойылды.

Банк несиелерінің сыйақы ставкаларының төмендеу мүмкіндіктері бойынша мәселеге келсек, онда сыйақы ставкасын төмендету және жағдай жасауға бағытталған іс шараларды қалыптастаруда, оған әртүрлі маро және микро деңгейдегі көптеген факторлардың әсер ететіндігін ескерген жөн.

ӘВҚ және Әлемдік банктердің қаржы саласын бағалау бойынша мақсаттарының бірі, осы өткен жылдан бастап, ұзартылған қадағалау жүйесі.

Осыны ескергенде, және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын даму конценсиясына сәйкес Евро одақ стандарттарына жетуді көздейтін мақсата, ҚҚА банктік операцияларды лицензиялау тәртібі және принциптері, ұзақ мерзімді қадағалау және оның шарттарын жүзеге асыруда банкттік заңдылықтарды өзгерту бойынша ұсыныстарды жасайтын топ құрды.

Қазақстан республмикасының Ұлттық банкі 2004 жылдың 1-ші шілдесінен бастап МТ-102 төлем құжатының форматын алып тастады, банктердің ойынша, бұл клиенттер үшін тарфиптердің көтерілуіне, төлемдерді өңдеу процесінің қиындауына және тәуеклдің арттыуына , операция жүргізу бойынша қателіктердің жіберілу тәуекелінің арттыуна әкеледі. Өткен жылы бұл форматтың алынып тасталуына байланысты КЦМР ақпараттарды өңдейтін қосымша жаңа тариф ендірілді (СОБС).

Қазақстан Республикасында төлем карталарының қызмет етуімен байланысты қойылған Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің талаптары банктер үшін болашағы бар қызметтердің нарықтық ортасын шектейді. Осыған орай банктердің карталық бизнес рентабелдігін төмендетуді болдырмау және тәуекелділігінің арттыруын болдырмау мақсатында Ұлттық Процессинг орталығымен банктердің өзара қатынасының тиімді формалары мен әдістерін анықтау қажет.

ҚҚА бірқатар жаңылықтардың (заңды тұлғалардың депозиттері, қорлардың банктерді несиелендіруі, «VIP»- ірі депозиттердің сақтандыру ерекшеліктерін алып тастау, банк мүліктерін бағалау ерекшеліктерін ендіру) ендірілуін, кепіл болушылық жүйесі бойынша заң жобасын жасауда. Мұндай өзгерістер банктердің түбегейлі талдауын қажет етеді, өйткені бұрынғымен салыстырмалы бұл жүйе бірқатар өзгерістерге ұшыраған, яғни жүйе қатысушылары арасында мүдде балансын белгілі бір дәрежесі қалыптасқан.

Осы мәселелерге орай, қазіргі банк жүйесінде несие бюросы құрылып, қызмет атақаруда.

Елімізде тұрғын-үй құрылыс жинақ жүйесін тиімді дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен" "Қазақстан Республикасындағы тұрғын-үй құрылысы жинағы туралы" Заңға "өзгерістер мен қосымшалар енгізу туралы" ҚР Заң жобасы жасалынған. Бұл жоба тұрғын -үй құрылысы банктерінің және салымшларның мүдделерін қорғауға бағытталған бірқатар мәселлелерді ескеруді талап етеді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен валюталық бақылау және валюталық реттеу туралы заңның жаңа жобасы жасалынған. Бұл жоба, 2007 жылға дейінгі Қазақстанда валюталық либерализация режимі бойынша бағдарламаны жүзеге асыруды ескере отырып, валюталық заңдылықтың негізін қалаушы маңызды принциптер мен нормаларын тағайындайды. Бұл заң жобасының бірқатар кемшіліктерінің бірі, экспорттық несиелерді сақтандыру және шетелдік капитал нарықтарындағы қаржы институттарының инвестициялық қызметін лицензиялау саласында өңдеулерді талап етеді.

Төлем карталарының Ұлттық банк аралық жүйесін дамыту бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қолма-қол ақшасыз төлемдерді ынталандыруды дамыту шаралары ретінде " төлем карталарын пайдалану арқылы төлем қабылдауға міндетті сауда ұйымдарының категорияларын бекіту туралы" Қаулы жобасын жасады.

Соңғы уақыттарда әртүрлі мемлекеттік органдардың ақпараттармен мәліметтерді сұрауы мен талап етулерінің көлемі артты. Мұндай ақпараттар көп жағдайда өзара сәйкес. Бір мемлекеттік органның ақпарат жіберуі өзге мемлекеттік органға жіберілген ақпаратпен мәліметтер сай келеді.