1.Әдебиеттану
Халықшылдық эстетиканың тағлым-талаптары
жүктеу/скачать 0.54 Mb.
|
| 7.Халықшылдық эстетиканың тағлым-талаптары
І.Орыс революционер-демократтарының эстетикалық ой-пікірлері (В.Г.Белинский, А.Герңен, Н.Чернышевский, Н.Добролюбов). Орыс революционер - демократтарьшың ой-пікірлері XIX ғасырдағы мәдениеті мен тарихында ғана емес, бүкіл дүние жүзінде айрықша орындарының бар екендіктеріне тарих куә. Эстетика ғылым, таным ретінде өмір құбылыстарын бейнелеушілік, өмірді барлық қырынан негіздеушілік, қызметінің шегіне XIX ғасырдағы Россия қоғамында жетті дер болсақ және осы арқылы көркем образ құпияларына терең бойлау ондағы объективтік, субъективтік бастауларды тану, шығармашылық процестегі дүниетанымның аса маңыздылығын түсіндірді, әдебиетті адамзат қоғамының тарихымен тығыз байланысты зерттеу мәселелері Белинский, Герцен, Чернышевский, Добролюбов еңбектерінде кеңінен етек алды. Бұлар оларды қоғамға қызмет етуші деп санады да, өздерінің өнер, әдебиет, эстетика жайлы көзқарастарын саяси көзқарастарының құралы етті. Саяси көзқарастары жөнінен «Русьті қолына балта алуға шақырған» революционер-демократтар шаруалардың мақсат- мүддесін көздеді. Олар әдебиеттің қоғамдық қызметіндеғі бағыттылық үшін өмір құбылыстарын барлық қарама-қайшылықтарымен шынайы қалпында суреттеу үшін күресті. Олар суреткердің өзі өмір сүріп отырған қоғамға, заманға қызмет етуші еркіндігінен бөліп алып қарастырған жоқ. Революционер-демократтар суреткерді өз қоғамының азаматы, халқының ақыл-ой сезімімен бірліктегі тұлға деп таныды. Революционер-демократтар эстетиканың негізгі мәселесін шешуге келгенде Гегельдің эстетикасының негізгі предметі идея дегеніне қарсы, эстетиканың негізгі предметі ақиқат өмір, өмір шындығы деді. Революционер-демократтар ақиқат өмірді, өмір шындығын сұлулықтың көзі, әдебиет пен өнердің нысанасы мен дерегі деп жан-жақты дәлелдеді. «Эстетическое отношения искусства к деятельности» (1855). Өмірді бейнелеу революционер-демократтардың айтуынша - өмір құбылыстарының ең маңыздысын табу, ақыл мен қиялдың көмегімен сапасы жағынан мүлдем жаңа жинақталған бейнелер жасау. Жинақтаусыз өнердің болуының мүмкін еместігін жан- жақты дәлелдеген де революционер-демократтар болды. Революционер-демократтар осылайша сыншыл реализмнің негізін салды. Сыншыл реализмді теориялық түрғыдан жан-жақты негіздеді. Белинский (1811-1848) «Әдеби арман», «А.Пушкин шығармалары», «Гоғольге хат» еңбектерінде ұлы сыншы сөз өнерінің шыншылдығын, халықтығын, қоғамды өзгертушілік күшін барынша насихаттады. Әдебиет пен өмірді ғасырдың ұлы мақсаттарына қызмет етуге жұмылдырды, адамзат баласын құлдық өмірден босататын, бостандыққа шығаратын құдіретті күш болуын талап етті. Әрбір жаңа шығарма Белинскийдің айтуы бойынша орыс өміріне қажеттілігіне қарай бағаланады. «Әдебиеттің тегі мен түрі туралы» мақаласы. «Диалектикалық материализмге әбден таяу келіп, тарихи материализмнің алдына келгенде тоқтаған» Герцен де өзінің саяси-әлеуметтік көзқарастарымен шын мағынасындағы революционер-демократ болды. Герцен еңбектерінде «Өткендер мен ойлар», «Россияда революциялық идеялардың дамуы туралы» мақалаларында, әсіресе суреткер тұлғасы, оның халық, қоғам олармен байланысы деген мәселелерге айрьщша мән берілді. Ол суреткерді өз дәуірінің үні болуға, халық өміріндегі ең бір көкейкесті мәселелерді жазуға шақырды. Халық пен қоғам өмірін терең суреттей алған шығарма ғана әдебиеттен өз орйын ала алады, дәл осындай шығармаларда суреткер өзінің негізгі болмысын - халықтығын дәлелдей алады деді. Герцен әрбір суреткердің өз заманьш, өз қоғамын терең суреттеуі де оның қоғам келешегіне көзқарасьшың айрықша мәнділігін айтуы оның үлкен эстетик әрі әдебиетші екендігіне куә. Г.Чернышевскийдің «Өнердің болмысқа эстетикалық қарым-қатынасы» делінетін еңбегінде бүтін бір эстетикальщ ілім жасалған. Бұл еңбекте әдебиеттің өмірдегі орны, мақсат-міндеттері айқьшдалды. Чернышевский өмір қандай жан-жақты болса, өнер де сондай күрделі, сондықтан суреткер өмір құбылыстарын түгел қамтып, оның күнгей жақтарымен бірге, көлеңкелі тұстарын да қамтып жазуы тиіс деп есептеді. Ол өнерді өмірдің оқулығы деп таныды. Шындықты танытуда өнер ғылым сияқты тереңдік пен парасаттылық танытуы тиіс деді. Суреткер кез келген ұсақ-түйекті емес, жинақтау, реттеу арқылы типтік бейне жасауы тиіс деді. Суреткер өз шығармасында суреттеліп отырған өмір құбылыстарына үкім шығаруы тиіс, адамның өмірді танып-білуге, өзгертуге, құмартқан мақсатына суреткер өз туындысымен үлес қосуы тиіс деді. 1. Н.Чернышевский эстетикасы бойынша - жазушының көркемдік әдісі - реализм, өмірді шьшшылдьщпен суреттеу - сұлулыққа барар жол. Әлеуметтік идеал ұғымы - осы. 2. «Әдемілік-адам, адамдығы әдемілік-өмір, адамның бақыты, адам рахаты не болса-соның бәрі адам үшін әдемі». жүктеу/скачать 0.54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|