Абай ілімін білудің, ТҮсінудің ЖӘНЕ
жүктеу/скачать 5.16 Mb. Pdf көрінісі
|
| Алланы сүйсеңдер, онда иман жолымен маған ілесіңдер. Сонда
Алла да сендерді сүйетін болады, – деді де» [Құран 3:31]. Алла адамдарға арнап Пайғамбарының мына сөзді де айтуын бұйыр- ған: «Аллаға және Пайғамбарға бой ұсыныңдар де. Егер олар бет бұрса, сонда Алла қарсы болушыларды сүймейді» [Құран 3:32] Құран сөзінде адамдардың ерекше қасиетке ие болуының екі шарты анық дараланған: а) Алланы сүю; ә) иман жолымен Алланың пайғамбырына ілесу. Егер адамдар осы екі шартты шын ниетпен қабыл алып, адал орындайтын болса, осы қасиет сыртына, тілінің ұшына бітпей, «Алла тағала қарайтұғын қалы- бына, боямасыз ықыласына бітсе» [1, 206], онда Алла да оларды сүйеді. «Алла тағаланың пендесін махаббат уа мархаматбірлән жаратқанын біліп, махаббатына махаббатбірлән ғана елжіремек- ті Құдаға ғашық болды дейміз» [1, 201]. Абайдың үш сүюін осы қағидалар аясында пайымдаушы- лардың басы М.Әуезов болды. Ғұлама жазушының пікірінше, «...адамзатты махаббатпен жаратқан ие бар, ендеше соны сүю жаратылушы бенденің қарызы деген ой жалғыз исләм ғұлама- ларының көзқарасы емес. Ол – Сократтан, Платоннан бері баста- лып келе жатқан идеалистік философияның бәрінің арқа тірегі» [5, 178]. М.Әуезов Абайдың Имани гүл болатын үш сүюінің алғашқы екі сүюін Сократ, Платон ілімдерінің аясында атап өтеді. Бұл екі сүю туралы ойдың желісі ілкі дәуірлерден бері жалғасып келе жатқанын айта отырып, Абай қағидасының дін-ислам кеңісті- гіндегі негізін жалаң көрсетпеуді оң көреді. Адам өзін Алла тағаланың махаббатпен жаратқанын бі- ліп, оның махаббатына махаббатпен елжіремегі – адамшылық. Адамның Алланы сүюі деген де осы. Пайғамбардың хадистерінің бірінде иманның мәні мына қа- лыпта ашылады: а) Алланы және Оның Елшісін сүю; ә) Алла үшін адамды сүю [әл-Бұхари; Мүслім]. Абайдың үш сүюінің кейінгі екісі осы хадисте анық айтылған. Құран кәрімде, Пайғамбардың хадистерінде көрініс тапқан үш сүюдің мәнісі мынадай болып шығады: бірінші сүю – Алла- 33 ның адамды сүюі; екінші сүю – адамның Алланы сүюі; үшін- ші сүю – адамның адамды, адамзаттың бәрін сүюі. Абай айтып отырған үш сүюдің негізі осы аяттар мен хадисте көрініс тапқа- нын аңғару қиын емес. Осы сынды ойлар Абайдың шығармашы- лығында әр қырынан және түрлі деңгейде көрініс табады. Ақынның «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» өлеңі туралы М.Әуезов: «Абайдың осы өлеңіндегі барлық дінге байланысты нанымы да, адамгершілік турасындағы үгіті де және біз кейі- нірек тоқтайтын мораль философиясы да түгел байқалады» [5, 178], – деп жазды. Абайдың имани гүлінің құрамдастарын да, маңызы мен мә- нін де М.Әуезов терең парықтап білген. Ғұлама-жазушы Абай айтқан «бар адам баласын сүю», «жалпы гуманистік түсініктің әділеті» «исламның түсінігінен басқаша» [5, 178] екеніне ой сал- мағын арнайы аударады. Абайдың «үш сүю» жайындағы ойла- рының мәні діни сарыннан, дін қағидаларынан мазмұны жағы- нан өзгеше екендігіне арнайы көңіл бөледі. Ақынның «өзінің шынайы үлкен мүддесі исләм дінінің шеңберінен әлдеқайда ары асып түсіп, кең жатады» [5, 179], – деп көрсеткенді жөн санайды. Жазушы Абайдың асыл ұғымдары мен терең танымын кеңестің қызылшыл идеологиясының қатерінен осындай тиянақты тал- даулары мен баянды бағалаулары арқылы қорғады. Ақын айтып отырған үш сүюдің екеуі ақын өлеңінің жоға- рыда берілген үзіндісіндегі бастапқы екі тармақта көрініс тап- қан, үшінші сүю үшінші және төртінші тармақтарда сипаттал- ған. Осы тармақтарда «Адамзаттың бәрін сүю» туралы ойдың себептері де бар. Оның бірі – а) «бауырым деп» сүю, екіншісі – ә) «әділетті хақ жолы деп» («хақ жолы осы деп әділетті») сүю. Осы түсініктердің қара сөз талаптарына сай ықшамдалған түрі мынадай болып шығады: адамзаттың бәрін сүй: а) бауырым деп сүй; ә) әділетті хақ жолы осы деп сүй. жүктеу/скачать 5.16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|