АЈӘтуллаһҮЛ-Үзма беһҸӘтин һӘЈаты نام کتاب: زندگی نامه ی آیت الله بهجت

Ајәтуллаһ Гәрәви Исфаһанини хатырларкән

Гәрәви ибтидаи дини дәрсләри (мүгәддимат) битирдикдән сонра шиә аләминин бөјүк мәрҹәләриндән Сејјид Мәһәммәд Фешарәки Исфаһани, Шејх Рза Һәмәдани, Шејх Мәһәммәд Казим Хорасани вә башгаларынын јанында фигһ вә үсул дәрсләрини өјрәнмишдир. Сон заманлар исә Ахунд Мәһәммәд Казимин дәрсләринә ҝедәрди. О, он үч ил Ахундун елм ҝүлүстанындан бәһрәләр ҝөтүрмүш, јүксәк сә`јләр нәтиҹәсиндә фигһ елминдән бөјүк сәрмајә топламышдыр.

Һикмәт вә фәлсәфә дәрсләрини Нәҹәфин танынмыш устады Ајәтуллаһ Мирзә Мәһәммәд Багир Истеһбанатинин јанында өјрәнмишдир. Ајәтуллаһ Гәрәви Исфаһани даһа чох фәлсәфәдә ад чыхармыш вә бу елмин дирчәлмәсиндә хүсуси ролу олмушдур. Бүтүн бунларла јанашы кәлам, тәфсир, тарих, ирфан, әдәб елмләриндә јүксәк савады олан Гәрәви Исфаһани бир назим вә насир кими әрәб вә фарс дилләриндә дә танынмыш гәләм саһиби иди. О заманын надир шәхсијјәтләриндән олуб руһу һәмишә мәләкут аләминдә пәрваз едәр, илаһи мә`рифәт дәрјасында гәрг оларды. Устады Ахунд Мәһәммәд Казимин вәфатындан сонра Нәҹәф шәһәриндә даһа бариз шәкилдә өзүнү ҝөстәрмәјә башлады. Артыг фигһ вә үсул дәрсләрини мүстәгил тәдрис етмәјә башлајан Ајәтуллаһ Гәрәвинин дәрсләриндә чохлу тәләбә иштирак едәрди. Нәҹәф алимләри она хүсуси һөрмәт ҝөстәрир, онун һәртәрәфли билик саһиби олдуғуну тәсдиг едәрдиләр. Онун дәрсләри кәлам әһлинин үлфәт мәканына чеврилмишди. Чүнки о, фигһ вә үсулда, хүсусилә дә фәлсәфәдә дәрин мүһакимәләр јүрүдүрдү. Әксәрән һикмәт елмини тәдрис едәрди. Бу саһәдә олдугҹа дәрин билијә саһиб олан Ајәтуллаһ Гәрәви өз мүасирләриндән даһа үстүн иди.

О, вар ҝүҹүнү елмин тәдрис вә тәблиғинә һәср едәр, тәләбәләр пәрванә кими ону дөврәјә алардылар. Гәрәви үсули-фигһ, фигһ, һикмәт елмләри вә али фәлсәфәнин нәзмә чәкилмиш мәнзум формасында чох дәјәрли китаблар јазмышдыр.

Инфаркт кечирән Ајәтуллаһ Гәрәви мүалиҹәдән сонра тәдриҹән ҝүмраһлашмаға башлајаркән, гәфил дүнјасыны дәјишир.¹

Тәләбәләрин даһа чох еһтијаҹы олдуғу вә елминдән бәһрә ҝөтүрәҹәкләри бир вахтда Гәрәвинин вәфаты һамы үчүн ҝөзләнилмәз олду. Онун вәфаты Нәҹәф елми һөвзәси үчүн бөјүк зәрбә иди. Чүнки бөјүк фәгиһ Ајәтуллаһ Зијауддин Әрагинин вәфатындан бир һәфтә кечмәмиш, Нәҹәф елми һөвзәси икинҹи даһи шәхслә, јә`ни 65 јашлы устад Гәрәви илә дә видалашмалы олду. Ајәтуллаһ Әраги 1940-ҹы ил зилгә`дә ајынын 28-дә дүнјасыны дәјишди. Нәҹәф елми һөвзәсиндә һамынын үмиди Гәрәви Исфаһанијә иди ки, Ајәтуллаһ Әрагинин јерини долдураҹагдыр. Амма әҹәл она да фүрсәт вермәди. Ајәтуллаһ-Үзма Сејјид Ҹәмаләддин Ҝүлпајгани бу һагда белә нәгл едир:

“Рәһмәтлик Зијауддин Әрагинин вәфатындан сонра Нәҹәф елми һөвзәсинин идарә һеј`әтинә рәһбәрлик вә тәдрис ишләри Гәрәви Исфаһанијә тапшырылды. Һеч ким онун белә тезликлә вәфат едәҹәјини ҝүман етмирди. Артыг, Ајәтуллаһ Әрагинин вәфатындан бир һәфтә кечирди. Мән өз һүҹрәмдә ҝеҹә намазы гылырдым. “Вәтр” намазынын гунутуну охујаркән Ајәтуллаһ Әрагинин ат үстүндә ҝәлдијини чох ајдын шәкилдә ҝөрдүм. О, шејх Мәһәммәд Һүсејнин (Гәрәви) евинә тәрәф ҝедиб ичәри дахил олду. Мән онун вәфат етдијини јәгин етдим. Дан јери сөкүлдүјү заман Әмирәл-мө`мининин (ә) һәрәминин минарәсиндән ҹамаата хәбәр вермәк истәјәркән мән евдәкиләрә дедим ки, инди Шејх Мәһәммәд Һүсејн Гәрәвинин вәфат етдијини дејәҹәкләр. Доғрудан да ҹарчы о бөјүк шәхсијјәтин фани дүнја илә видалашма хәбәрини дејәрәк ҹамааты мејит намазына чағырмаға башлады.”

Мәрһум Ајәтуллаһ Шејх Мәһәммәд Һүсејн мүрагибә, мүһасибә вә сүкут әһли иди. Даим фикрә гәрг олар, чох аз һалларда данышарды. Әксәр мәҹлисләрдә елми мүбаһисәләр ҝетдији заман о сүкут едәр, даһа чох гулаг асмаға үстүнлүк верәрди. Мәҹлисдә һарада бош јер олса, кечиб орада да отурарды. Олдугҹа тәвазөкар, хош әхлаглы вә сакит тәбиәтли бир инсан иди. Атасы Казимејнин адлы-санлы таҹирләриндән бири олдуғуна ҝөрә, оғлуна (Гәрәви) ондан чохлу вар-дөвләт галмышды. Өмрүнүн сон илләрини чох јохсуллугла кечирән Гәрәви һәмишә гәлби шад, ҝүләрүз вә мөһкәм ирадәли иди. Нәҹәф-Әшрәф алимләриндән Сејјид Мәһәммәд Рза Хәлхали белә нәгл едир: “Бир ҝүн Һувәјш базарына ҝетмишдим. Базарда Шејх Мәһәммәд Һүсејни ҝөрдүм. Күчәнин ортасында әјилиб јерә дағылан соғанлары јығыр вә өз-өзүнә һеј ҝүлүрдү. Мән салам вериб, соғанлары јығмаға она көмәк етдим. О, соғанлары көјнәјинин әтәјинә јығандан сонра евинә јолланды. Мән дедим: Мә`лумдур ки, соғанлар сизин көјнәјинизин әтәјиндән јерә төкүлүрмүш, амма ҝүлүшүнүзүн сәбәбини анлаја билмәдим. Рәһмәтлик шејх деди: Ҹаван јашларымда тәһсил үчүн Нәҹәфә ҝәләндә мадди ҹәһәтдән һеч бир проблемим јох иди. Баһалы либас ҝејинәр, гијмәтли тәсбиһ вә үзүк ҝәздирәрдим. Бир ҝүн Һәзрәт Әмирәлмө`мининин (ә) һәрәминдә зијарәт едәркән, тәсбиһимин ипи гырылды вә дәнәләри јерә төкүлдү. Һәр дәнәси бир динара бәрабәр олан чох гијмәтли тәсбиһ иди. Иззәти-нәфс вә ја ловғалығым мәни әјилиб јерә төкүлән тәсбиһ дәнәләрини јығмаға гојмады. Буну өзүмә јарашдырмадығым үчүн, һәмин гијмәтли тәсбеһдән ваз кечдим. Бу ҝүн базара ҝедиб бир гәдәр соған алдым. Соғанлары көјнәјимин әтәјинә јығыб евә гајытмаг истәјирдим ки, сәнин ҝөрдүјүн һәмин күчәдә ҹамаатын арасында јерә төкүлдү. Мән әјилиб соғанлары јығмаға башладым вә бу иш мәнә чох асан ҝәлди. Амма соғанлары топладығым вахт ҝүлмәјимин сәбәби исә ҹаванлыгда тәсбиһимин ипинин гырылдығы вә әјилиб онлары јығмаг мәним үчүн нә гәдәр чәтин олмасы иди. Һалбуки о тәсбиһин гијмәти јүз динар иди. Амма анд олсун Аллаһа, бу ҝүн јерә дағылан соғанлары јығмаг мәним үчүн чох асан иди. Буна ҝөрә дә чох шадам.”

Рәһмәтлик Шејх Мәһәммәд Һүсејн мүкашифә әһли дә олмушдур. Дејиләнләрә ҝөрә, бир ҝүн Имам Һүсејнин (ә) һәрәминдә узун мүддәт сәҹдәдән сонра сејјидүш-шүһәданы ҝөрүр. Имам Һүсејн (ә) она бујурур: “Бурада ҹамаатын сых олдуғу бир јердә узун-узады сәҹдә етмәк јахшы дејил. Белә әмәлләри хәлвәт јерләрдә (тәкликдә) един.”¹