Полигонизация
Cell formation, poligonization (от греч. рolygonos - многоугольный)
Перераспределение дислокаций в кристаллах. Первоначально расположенных в плоскостях скольжения незакономерно, с образованием более или менее правильных стенок (субграниц), разбивающих кристалл на фрагменты – субзерна.
Полигонизация
Cell formation, poligonization (от греч. рolygonos – көпбұрышты)
Кристалдарда дислокацияның қайта таралуы. Көп немесе аз дұрыс қабырғалардың пайда болуымен сырғанау жазықтықтарында бастапқыда орналасқан кристалдарды фрагменттерге бөлуші – субдәнек.
|
Поликристалл – см. ст. кристалл
|
Поликристалл – қара ст.кристалл
|
Полимериза́ция
Polymerization
Процесс получения высокомолекулярных веществ, при котором молекула полимера (макромолекула) образуется путём последовательного присоединения молекул низкомолекулярного вещества (мономера) к активному центру на конце растущей цепи.
|
Полимерлеу
Polymerization
Үлкен молекулалы заттарды алу процесі. Бұл кезде полимердің (макромолекула) молекуласы өсіп келе жатқан тізбек соңындағы белсенді орталыққа кіші молекулалы зат (мономер) молекулаларының тізбекті қосылуы нәтижесінде түзіледі.
|
полимеризация в плазме — метод нанесения слоя покрытия в плазме, при котором органические молекулы полимеризуются и осаждаются на подложку. Ввиду того, что плазменная полимеризация инициируется разрушением связей в молекулах мономеров, с помощью плазмы полимеризуются также насыщенные соединения. Плазменная полимеризация в общем случае отличается менее регулярной молекулярной структурой и более высокой степенью образования поперечных связей в сравнении с аналогичными полимерами, полученными в жидкой фазе. Многочисленные применения находятся, например, в области барьерных, гидрофиль-ных, гидрофобных покрытий и т. п.
|
плазмадағы полимерлеу – плазмадағы жабын қабатын жағу әдісі. Бұл кезде органикалық молекулалар полимерленіп және төсенішке тозаңдалады. Плазмалық полимерлену мономерлер молекулаларындағы байланыстар бұзыла отырып қоздырылатындықтан, плазма көмегімен қаныққан қосылыстар да полимерленеді. Плазмалық полимерлену жалпы жағдайда реттілігі төмен молекулалық құрылыммен және сұйық фазада алынған дәл сондай полимерлермен салыстырғанда көлденең байланыстардың құрылуының жоғары дәрежесімен ерекшеленеді. Кедергілі, гидрофильді, гидрофобты жабындар саласында көп қолданыс тапқан.
|
полимеризация прививочная — полимеризация на уже сформированный полимерный материал, вследствие чего в основном образуются новые боковые цепи уже существующего полимера. Прививоч-ная полимеризация может также провод-иться с помощью плазмы. Сначала подлож-ка обрабатывается плазмой, чтобы образо-вались поверхностные радикалы, а затем вносятся (чаще всего без использования плазмы) мономеры, образующие сетчатую структуру по радикальному механизму, которые образуют новые полимерные цепи, исходящие из точек расположения поверхностных радикалов. Включение и выключение плазмы можно реализовать также в форме пульсирующей плазмы.
|
екпелі полимерлеу – полимерленген материалдың үстіне қосымша полимерлеу, нәтижесінде бұрыннан бар полимердің жаңа жанама тізбектерін түзеді. Екпелі полимерлену плазманың көмегімен де жүргізілуі мүмкін. Бастапқыда беттік радикалдардың құрылуы үшін төсенішті плазмамен өңдейді, содан соң беттік радикалдардың орналасу нүктесінен шығатын жаңа полимерлі тізбектерді құратын радикалды механизм бойынша торлы құрылым түзетін мономерлерді ендіреді (көбіне плазманы қолданбай-ақ). Плазманы қосуды және өшіруді соғушы плазма формасында іске асыруға болады.
|
полимеризация радиационная — полимеризация под действием ионизирующих излучений (главным образом, рентгеновских фотонов, гамма-квантов, ускоренных электронов), которые создают в мономере активные центры, инициирующие реакцию. Скорость образования таких центров практически не зависит от температуры. Мощность дозы легко регулируется. Радиационной полемеризации подвержены многие мономеры. Механизм, радикальный или ионный, зависит от условий реакции и строения мономеров. Осуществляется в газообразной, жидкой или твердой фазе, причем для последнего случая радиационная полемиризация — оптимальный метод, поскольку с помощью излучений высокой энергии можно инициировать полимеризацию во всем объеме твердой фазы при любых низких температурах. При радиационной поли-меризации нет необходимости в исполь-зовании инициатора или катализатора, благодаря чему получают полимеры высокой степени чистоты. Используют для модификации полимеров (получение привитых сополимеров на поверхности полимерных тел), для капсулирования различных сыпучих веществ, например, удобрений, пестицидов, металлических порошков (путем полимеризации мономер-ов, адсорбированных на поверхности таких веществ), для получения древесно-пластмассовых материалов и полимер-цемента.
|
радиациялы полимерлеу – мономерде реакцияны қоздыратын белсенді орталықтар түзетін иондаушы сәулелердің (негізінен рентгенді фотондардың, гамма-кванттардың, үдетілген электрондардың) әсерін қолдана отырып полимерлеу. Мұндай орталықтардың құрылу жылдамдығы температураға тікелей тәуелді. Дозаның қуаты оңай реттеледі. Көптеген мономерлер радиациялық полимерлеге ұшырайды. Механизм радикалды немесе ионды, мономерлердің реакциясы мен құрылымына тәуелді. Радиациялы полимерлеу газ тәрізді, сұйық немесе қатты фазада іске асырылады. Радиациялы полимерлеу, үлкен энергиялы сәулелердің көмегімен полимерленуді қатты фазаның бүкіл көлемінде, кез келген төмен температураларда қоздыруға болатындықтан әсіресе, қатты фазада оңтайлы әдіс. Радиациялы полимерлеу кезінде инициаторды немесе катализаторды қолданудың қажеттілігі жоқ. Соның нәтижесінде жоғары дәрежелі таза полимерлер алынады. Полимерлерді модификациялау үшін (полимер заттардың бетінде сополимерлерді алу), әртүрлі сусымалы заттарды, мысалы, тыңайтқыштарды, пестицидтерді, металл ұнтақтарын капсулдау үшін (заттардың бетінде адсорбирленген мономерлерді полимеризациялау), ағаш және пластмасса материалдарын және полимерцементті алу үшін қолданады.
|
полимеризация радиационная блочная / radiation block polymerization — полимер-изация в массе, полимеризация в блоке при стимулирующем воздействии ионизирую-щих излучений. Способ синтеза полимеров, при котором полимеризуются жидкие неразбавленные мономеры. Помимо моно-мера и возбудителя реакционная сис-тема иногда содержит регуляторы молеку-лярной массы полимера, стабилизаторы, наполни-тели и другие компоненты. Механизм может быть радикальным, ионным или координационно-ионным. В конце процесса реакционная система может быть гомо-генной или гетерогенной, в котрой полимер образует отдельную жидкую или твердую фазу. Обычно в результате него получают продукты, макромолекулы которых имеют линейное или разветв-ленное строение.
|
блокты радиациялық полимерлеу / radiation block polymerization — иондаушы сәулелердің қоздырушы әсері кезінде блокта полимерлеу, массада полимерлеу. Сұйық араласпаған мономерлер полимерленетін полимерлер синтезі әдістерінің бірі. Кейде реакциялық жүйеде мономер мен қоздырғыштан бөлек (инициатор, катализатор) полимердің молекулалық массасын реттегіштер, тұрақтандырғыштар және т.б. компоненттер болады. Механизм радикалды, ионды немесе координациялы-ионды болуы мүмкін. Процесс соңында реакциялық жүйе гомогенді немесе гетерогенді болуы мүмкін. Мұнда полимер жеке сұйық немесе қатты фазаны құрады. Әдетте, соның нәтижесінде макромолекуласы сызықты немесе тармақты құрылымға ие өнімін алады.
|
Полиморфизм
Polymorphism (от греч. polymorphos - многообразный)
Способность некоторых веществ (например, углерода) существовать в состояниях с разной атомно кристаллической структурой.
|
Полиморфизм
Polymorphism (от греч. polymorphos - многообразный)
Кейбір заттардың түрлі атомды кристалды құрылымдық күйлерінде (мысалы, көміртегіні) өмір сүру қабілеті.
|
Полирование
Polishing
Удаление морфологических дефектов с поверхности материалов и изделий для повышения ее чистоты, доводки до требуемых размеров, получения определенных свойств поверхностного слоя, а также для придания их поверхности декоротивного блеска. При механической обработке представляет собо совокупность слоя обрабатываемого изделия.
|
Типылдау
Polishing
Материалдар мен бұйымдардың бетінен оның тазалығын жоғарылату, қажетті өлшемдерге дейін доводкалар, беткі қабаттың белгілі бір қасиеттерін алу үшін, сондай-ақ олардың бетінің сәндік жылтырын беруге арналған морфологиялық ақаулардың жойылуы. Механикалық өңдеу кезінде өңделуші бұйым қабатының жиынтығын ұсынады.
|
полирование плазменное / plasma polishing – удаление морфорлогических дефектов с поверхности материалов и изделий путем их травления в плазме газового разряда (термодинамически они менее устойчивы по сравнению с бездефектной поверхностью).
|
плазмалық типылдау / plasma polishing – материалдар мен бұйымдардың бетінен газды разряд плазмасында оларды өңдеу жолымен морфорлогикалық ақаулардың жойылуы (ақаусыз бетпен салыстырғанда олар термодинамикалық түрде олардың төзімділігі аз болады).
|
полирование радиационное / radiation polishing – удаление морфологических дефектов с поверхности материалов и изделий путем их распыления или испарения под действием пучков заряжен-ных частиц или лазерного излучения. Существуют технологии залечивания дефектов, построенные на скоростном радиационном разогреве поверхности с последующим ее расплав-лением, а затем затвердеванием.
|
радиациялық типылдау/ radiation polishing – материалдар мен бұйымдардың бетінен зарядталған бөлшектер шоқтары мен лазерлі сәулеленудің әсерінен оларды тозаңдау немесе булау жолымен морфологиялық ақаулардың жойылуы. Оны соңынан балқытып, одан кейін қатайта отырып бетті жылдам радиациялық жылытуға құрылған ақауларды емдеу технологиялары бар.
|
Полосы двойниковые
Twin bands
Полосы поперек кристаллического зерна, наблюдаемые на полированном и протрав-ленном сечении, где кристаллографические ориентации имеют зеркальные ориента-ционные отношения к ориентации матрич-ного зерна поперек плоскости соединения.
|
Қосарлы жолақтар
Twin bands
Кристаллографиялық бағдарлар қосылыс жазықтығы көлденеңіне матрицалық түйіршіктер бағдарына шынылы бағдарлық қатынастарға ие болатын тегістелген және протраленный қимада байқалатын кристалдық түйіршікке көлденең жолақтар.
|
Полупроводники́
Semiconductors
Вещества, обладающие электронной прово-димостью. По удельной электропровод-ности занимают промежуточное положение между хорошими проводниками (метал-лами) и диэлектриками. Концентрация под-вижных носителей заряда в них значи-тельно ниже, чем концентрация атомов. Главная особенность полупроводников – резкое возрастание их удельной электро-проводности с ростом температуры. Полу-проводниками могут быть кристаллические, аморфные а также жидкие вещества. Они очень чувствительны к внешним воздей-ствиям (нагревание, облучение, и т.д.).
|
Жартылай өткізгіштер
Semiconductors
Электронды өткізгіштікке ие заттар. Меншікті электрөткізгіштігі бойынша жақсы өткізгіштер (металдар) мен диэлектриктердің арасында орналасқан. Еркін заряд тасымалдағыштардың концентрациясы атомдар концентрациясына қарағанда едәуір төмен. Жартылай өткізгіштердің негізгі ерекшелігі – температураның артуымен меншікті электр өткізгіштігінің күрт артуы. Кристалды, аморфты, сонымен қатар сұйық заттар да жартылай өткізгіштер болуы мүмкін. Олар сыртқы жағдайларға өте сезімтал (қыздыру, сәулелендіру және т.б.).
|
Поляриза́ция волн
Polarization (от греч. polos — ось, полюс)
Нарушение осевой симметрии поперечной волны относительно направления её распространения.
|
Толқындардың поляризациясы
Polarization (гр. polos — ось, полюс)
Көлденең толқынның таралу бағытына қатысты осьтік симметриясының бұзылуы.
|
поляризация света / light polarization, optical polarization — одно из фунда-ментальных свойств оптического излучения (света), состоящее в неравноправии разных направлений в плоскости, перпен-дикулярной световому лучу (направлению распространения световой волны).
|
жарықтың поляризациясы / light polarization, optical polarization — оптикалық сәуленің (жарықтың) іргелі қасиеттерінің бірі. Бұл қасиет жарық сәулесіне (жарық толқынының таралу бағытына) перпендикуляр жазықтықта әр түрлі бағыттардың тең болмауына негізделеді.
|
Поляриза́ция диэлектриков
Возникновение электрического дипольного момента у каждого элемента объёма диэлектрика. Различают поляризацию во внешнем электрическом поле и самопроизвольную (спонтанную) поляризацию сегнетоэлектриков.
|
Диэлектриктердің полризациясы
Диэлектриктің көлемінің әрбір элементінде электрлі дипольді моменттің пайда болуы. Сыртқы электрлік өрістегі поляризациялану және өздігінен жүретін сегнетоэлектриктердің поляризациялануы деген екі түрі бар.
|
поляризация деформационная — появляется вследствие квазиупругого смещения под действием поля электронных оболочек относительно атомных ядер (электронная поляризация), смещения разноименно заряженных ионов в противоположных направлениях (в ионных кристаллах) или смещения атомов разного типа в молекуле (атомная поляризация). Обычно атомная поляризация составляет 5-15% от электронной. Деформационная поляризация характерна как для неполярных диэлектриков, молекулы которых не имеют постоянных дипольных моментов, так и для полярных. В неполярных диэлектриках это основной вид поляризации. Она слабо зависит от температуры и устанавливается очень быстро (за 10-14—10-12 с). В не слишком сильных полях деформационная поляри-зация пропорциональна напряженности электрического поля.
|
деформациялық поляризациялану – өрістің әсерінен электронды қабықтың атом ядроларына қатысты квазисерпімді ығысуы (электронды поляризация), әр түрлі зарядталған иондардың қарама-қарсы бағыттарда ығысуы (ионды кристалдардағы) немесе молекуладағы әр түрлі типті атомдардың ығысуы (атомды поляризациялану) салдарынан туындайды. Әдетте атомды поляризациялану электронды поляризацияланудың 5-15%-дай болады. Деформациялық полярицазиялану молекуласының тұрақты дипольдік моменті жоқ полярлы емес диэлектриктерге де, сонымен қатар полярлы диэлектриктерге де тән. Бұл полярлы емес диэлектриктерде поляризацияның негізгі түрі. Ол температураға әлсіз тәуелді және өте тез орнайды (10-14-10-12с). Әлсіз өрістерде деформациялық поляризациялану электр өрісінің кернеуіне пропорционал.
|
поляризация ионная / ion polarization— явление, наблюдаемое в веществах с ионной химической связью. Проявляется в смещении друг относительно друга разноименно заряженных ионов. Время ионной поляризации относительно велико – на 2 - 3 порядка больше электронной поляризации.
|
ионды поляризация / ion polarization — ионды химиялық байланысы бар заттарда байқалатын құбылыс. Әр аттас зарядталған иондардың бір біріне қатысты салыстырмалы ығысуы кезінде байқалады. Ионды поляризациялану уақыты электронды поляризацияланудікінен салыстырмалы түрде 2-3 есе ұзақ.
|
поляризация ориентационная (тепловая)/ thermal polarization — происходит в полярных диэлектриках из-за ориентации постоянных диполъных моментов молекул или их звеньев вдоль поля. Этот вид поляризации имеет релаксационный характер, так как диполи ориентируются в процессе теплового движения за определенное время релаксации, значение которого зависит от температуры и молекулярной структуры вещества.
|
бағдарлы (ориентациялы, жылулық) поляризация / thermal polarization — полярлы диэлектриктерде молекуланың тұрақты дипольді моменттердің немесе оның звеноларының өріс бойымен қайта бағдарлануы салдарынан туындайды. Мұндай поляризация дипольдер жылулық қозғалыс процесінде, заттың молекулалық құрылымы мен температурасына тәуелді белгілі бір релаксациялық уақытта бағыт-талатындықтан релаксациялық сипатқа ие.
|
поляризация релаксационная / relaxation polarization— подобная поляризации ионной, но происходит замедленно и проявляется в газах, жидкостях и твердых диэлектриках в том случае, если они состоят из полярных молекул, диполей или молекул, имеющих отдельные радикалы или части (сегменты), обладающие собственными электрическими моментами.
|
релаксациялық поляризация / relaxation polarization— ионды поляризацияға ұқсайды. Полярлық молекулалардан, дипольдерден немесе меншікті электрлік моментке ие жеке радикалы немесе бөлігі бар молекулалардан тұратын газдарда, сұйықтарда және қатты диэлектриктерде байқалады және ионды поляризациямен салыстырғанда баяу жүзеге асады.
|
поляризация частиц / particle polarization — характеристика состояния частиц, связанная с наличием у них собственного момента количества движения — спина.
|
бөлшектердің поляризациясы / particle polarization — бөлшектерде қозғалыс мөлшерінің меншікті моментінің, спинінің, болуымен байланысты бөлшектер күйінің сипаттамасы.
|
поляризация электронная / electron polarization — смещение электронного облака относительно центра ядра атома или иона в результате чего возникает электрический момент, исчезающий после окончания действия электрического поля. Наблюдается во всех без исключения диэлектриках. Единственным видом поляризации она является в неполярных диэлектриках. Время протекания поляризации 10-14 - 10-15с. Так как после снятия поля деформированные электронные оболочки возвращаются прежнее положение, то энергия, затраченная на поляризацию, возвращается источнику электрической энергии, поэтому эта поляризация происходит без потерь энергии. Электронная поляризация вместе ионной составляют группу "упругих" или быстрых видов поляризаций.
|
электрондық поляризация / electron polarization — электр өрісінің әсері біткен соң жойылатын, нәтижесінде электрлік момент туындайтын, электронды бұлттың ион немесе атом центріне қатысты ығысуы. Барлық диэлектриктерде байқалады. Бұл полярлы емес диэлектриктерде байқалатын полризацияның бір ғана түрі болып табылады. Поляризацияның жүзеге асу уақыты 10-14-10-15с. Өрісті алып тастаған соң деформацияланған электронды қабықтар бұрынғы қалпына келіп, поляризациялануға жұмсалған энергия электр энергиясының көзіне қайтарылатындықтан, бұл поляризация энергия шығынынсыз жүзеге асады. Электронды поляризация ионды поляризациямен бірге поляризацияның «серпімді» немесе жылдам түрлерін құрайды.
|
Поляризуемость (атомов, ионов и молекул)
Polarizability, polarization capacity
Способность частиц приобретать липольный момент в электрическом поле. Появление дипольного момента обусловлено смещением электрических зарядов в атомных системах под дейтсвием электрического поля; такой индуцированный момент исчезает при выключении поля.
|
Поляризацияланушылық (атомдардың, иондардың және молекулалардың поляризацияланушылығы)
Бөлшектердің электр өрісінде дипольдік моментіне ие болу қабілеті. Дипольдік моменттің пайда болуы атомдық жүйелерде электр өрісінің әсерінен зарядтардың орын ауыстыруына негізделген; мұнда» индуцирленген момент өрісті алып тастағанда жоғалып кетеді.
|
Поляритон
Polariton
Составная квазичастица, возникающая при взаимодействии фотонов и элементарных возбуждений среды. Взаймодействие электромагнитных волн с возбуждениями среды, приводящее к их связи, становится особенно сильным, когда их частота w и волновые векторы k совпадают (резонанс). В этой области образуются связанные волны, т.е. поляритоны, которые обладают характерным законом дисперсии w (k). Их энергия состоит частично из электромагнитной и частично из энергии собственных возбуждений среды. Поляритоны, образующиеся в результате взаймодействия фотонов с различными возбуждениями среды – оптическими фононами, экситонами (светоэкситонами), плазменными, магнонными и т.д. для описания фононных поляритонов необходимо решить уравнения колебаний кристаллической решетки совместно с уравнениями Максвелла.
|
Поляритон
Polariton
Фотондар мен ортаның элементар қозуларының өзара әсерлесуі кезінде туындаушы құрама кавазибөлшек. Олардың байланысына алып келетін, электромагнитті толқындардың орта қозуларымен өзара әрекеті олардың жиілігі w мен толқынды вакторлары k сәйкес келгенде (резонанс) айтарлықтай күшті болады. Бұл облыста байланысқан толқындар яғни дисперсияға w (k) тән заңға ие поляритондар пайда болады. Поляритон дегеніміз фотондар мен ортаның алуан түрлі қозуларымен – оптикалық фонондармен, экситондармен (жарықэкситондарымен), плазмалық, өзара әрекет нәтижесінде плазмалық, магнонды және т.б фононды поляритондарды суреттеу үшін Максвелл теңдеулерімен бірге кристалды тор тербелістерінің теңдуін шешу керек.
|
Полярон
Polaron
Квазичастица, представляющая собой носитель заряда (для определенности - электрон), окруженный «шубой» виртуальных фононов, способный перемещаться вместе с ней по кристаллу.
|
Полярон
Polaron
Виртуалды фонондар «тонымен» қоршалған, онымен бірге кристалл бойынша орын ауыстыра алатын заряд тасушы (анықтылық үшін – электрон) квазибөлшек.
|
Пористость
Porosity, spongy defect, void content, sponginess, voidage
Доля объема пор в общем объеме тела. В широком смысле понятие пористости включает сведения о морфологии пористого тела. Часто структурные характеристики (размер пор, распределение их по размерам, объем пор, удельная поверхность) объединяют термином «текстура пористого тела». Пористые тела широко распространены в природе (минералы, растительные организмы) и технике (адсорбенты, катализаторы, пенопласты, строительные материалы, фильтры, наполнители, пигменты и т.п.).
|
Кеуектілік
Porosity, spongy defect, void content, sponginess, voidage
Дененің жалпы көлеміндегі кеуектер көлемінің үлесі. Жалпы мағынада кеуектілік кеуекті дененің морфологиясы жайлы мағлұмат береді. Көбінде құрылымдық сипаттамаларын (кеуектің өлшемі, олардың өлшемдері бойынша таралуы, кеуектің көлемі, меншікті бет) «кеуекті дененің текстурасы» терминімен біріктіреді. Кеуекті денелер табиғатта (минералдар, өсімдіктер) және техникада (адсорбенттер, катализаторлар, пенопласттар, құрылыс материалдары, сүзгілер, толықтырғыштар, пигменттер және т.б.) кең тараған.
|
пористость покрытия открытая — совокупность пор, сообщающихся с внешней поверхностью покрытия (например, плазменного).
|
жабынның ашық кеуектілігі – жабынның сыртқы бетінен келетін кеуектер жиыны (мысалы, плазмалық).
|
пористость покрытия сквозная — пористость открытая, соединённая с поверхностью раздела между подложкой и покрытием.
|
жабынның саңылаулы кеуектілігі – жабынның беті мен оның төсенішпен жанасу беті арасымен жалғасқан ашық кеуектілік.
|
пористость покрытия — совокупность пор, не сообщающихся с внешней поверхностью покрытия (например, плазменного).
|
жабынның кеуектілігі – жабынның сыртқы бетінен келмейтін кеуектер жиыны (мысалы, плазмалық).
|
Порог на дислокации
Dislocation threshold
Прямоугольный излом линии дислокации, возникающий вслдствие того, что часть дислокации по одну сторону излома лежит в одной атомной плоскости, а часть – в соседней, параллельной первой, по другую сторону излома.
|
Дислокациядағы табалдырық
Dislocation threshold
Сынықтың бір жағындағы дислокацияның бөлігі бір атомдық жазықтықта, ал екінші бөлігі біріншіге параллель көршілес сынықтың екінші жағында орналасу салдарынан туындаушы дислокация сызығының тікбұрышты сынығы.
|
Поро́г реакции
Reaction threshold
Предельное (обычно минимальное) значение энергии в системе взаимодействующих частиц, при котором возможно осуществление реакции.
|
Реакция табалдырығы
Reaction threshold
Реакцияның жүзеге асуына қажетті э кезде өзара әсерлесетін бөлшектер жүйесіндегі энергияның шекті мәні (әдетте ең төменгі).
|
порог реакции образования пар / pairing reaction threshold — минимальная энергия гамма-кванта, необходимая для образования пары электрон-позитрон.
|
жұпталу түзілу реакциясының табалдырығы / pairing reaction threshold — электрон–позитрон жұбынның түзілуіне қажетті гамма–кванттың ең аз энергиясы.
|
порог ядерной реакции / nuclear reaction threshold — минимальная кинетическая энергия частиц, способных вызвать ядерную реакцию.
|
ядролық реакция табалдырығы / nuclear reaction threshold — ядролық реакция тудыруға қабілетті бөлшектердің ең аз кинетикалық энергиясы.
|
Порог хладноломкости
Cold – brittleness threshold
Условный темпетарурный интервал перехода от вязкого разрушения металла к хрупкому; характеризуется, как правило, двумя температурами: твердость, выше которой излом полностью вязкой, твердость, ниже которой излом полностью хрупкий.
|
Суықта сынғыштық табалдырығы
Cold – brittleness threshold
Металдың тұтқыр бұзылуынан морт бұзылуға өтудегі шартты температуралық интервал; негізінен, екі температурамен сипатталады: жоғары болса сынық толығымен тұтқырлы болатын қаттылық, бұдан төмен болғанда сынық толығымен морт болатын қаттылық.
|
порог хладноломкости верхний / upper cold – brittleness threshold - температура, при которой доля вязкой составляющей в изломе металла (сплава) > 90 %
|
үстіңгі суықта сынғыштық табалдырығы / upper cold – brittleness threshold - металл сынығында (қорытпада) тұтқыр құраушының үлесі > 90 % болған кездегі температура.
|
порог хладноломкости нижний / lower cold – brittleness threshold - условная температура, при которой доля вязкой составляющей в изломе металла (сплава) < 10 %
|
төменгі суықта сынғыштық табалдырығы / lower cold – brittleness threshold - металл сынығында (қорытпада) тұтқыр құраушының үлесі < 10% болған кездегі шартты температура.
|
Поря́док (твёрдого тела или жидкости)
Order
Правильное (регулярное) расположение атомов в твёрдом теле или в жидкости.
|
Реттілік (қатты дененің немесе сұйықтың)
Order
Қатты дене немесе сұйық атомдарының дұрыс орналасуы.
|
порядок ближний / short-range order — относительно упорядоченное расположение соседних частиц внутри малых объёмов вещества.
|
жақын реттілік/ short-range order — заттың кіші көлемі ішіндегі көрші бөлшектердің салыстырмалы түрде ретті орналасуы
|
порядок дальний / long-range order — регулярное периодическое расположение частиц вещества по всему занимаемому им объёму.
|
алыс реттілік / long-range order — зат бөлшектерінің оның алып тұрған бүкіл көлеміндегі ретті периодты орналасуы.
|
Последействие упругое
Elastic aftereffect, recovery
Явление релаксации, состоящее в изменении с течением времени деформированного состояния твердого тела при неизменном напряженном состоянии.
|
Серпімді кейінгі әсерлесу
Elastic aftereffect, recovery
Өзгеріссіз кернеулі күйдегі қатты дененің деформацияланған күйінің өзгеруінен тұратын, релаксация құбылысы.
|
Послесвече́ние
Afterglow
Излучение твёрдого тела, наблюдающееся после прекращения вызвавшего ее внешнего воздействия (света, рентг. излучения, потока электронов и т.д.). В некоторых случаях может продолжаться до нескольких часов.
См. также люминесценция.
|
Соңғы (кейінгі) жарқырау
Afterglow
Қатты дененің сәуле шығаруын тудырған сыртқы әсерді (жарықты, рентген сәулесін, электрондар ағынын және т.б.) тоқтатқаннан соң орын алған сол дененің сәуле шығаруы. Кейбір жағдайда бірнеше сағатқа созылуы мүмкін.
Сон. қ. қараңыз: люминесценция.
|
Постоянная магнитная
Permeability of vacuum
Физическая константа, скалярная величина, которая (1) определяет плотность магнитного потока в вакууме; (2) входит в выражения некоторых законов электромагнетизма при записи их в форме, соответствующей Международной системе единиц. Иногда называют магнитной проницаемостью вакуума. Измяется в генри на метр (или в ньютонах на ампер в квадрате).
|
Магнитті тұрақты
Permeability of vacuum
Вакуумда магнитті ағынның тығыздығын анықтайтын (1) физикалық тұрақты, скалярлы шама. (2) электромагнетизмнің кейбір заңдарының мәндеріне оларды Халықаралық бірліктер жүйесіне сәйкес түрде жазу кезінде қолданылады. Кейде вакуумның магнитті өтімділігі деп те атайды. Генри бөлінген метрге (немесе ньютонның квадрат ішіндегі амперге қатынасымен) түрінде өлшенеді.
|
Постоянная решетки – то же, что параметр решетки (см. ст. параметр).
|
Тордың тұрақтысы – тор параметрінің өзі. (қара ст. параметр).
|
Постоя́нная распа́да
Decay coefficient, decay constant, transformation constant
Константа, характеризующая интенсивность распада радиоактивных ядер, численно равная величине, обратной времени жизни ядра.
|
Ыдырау тұрақтысы
Decay coefficient, decay constant, transformation constant
Шама ұзақтығына кері мәнге ие, радиобелсенді ядролар ыдырауының қарқындылығын сипаттайтын тұрақты.
|
Постоянная электрическая – то же, что проницаемость вакуума диэлектрическая (см. ст. проницаемость).
|
Электрлі тұрақты – вакуумның диэлектрлі өтімділігінің өзі (қара. ст. өтімділік).
|
Постоянные физические универсальные
Universal constants
Физические постоянные, которые входят в фундаментальные физические законы или являются характеристиками элементарных частиц и процессов микромира: гравитационная постоянная, скорость света в вакууме, элементарный электрический заряд и др.
|
Тұрақты физикалық универсалдылар
Universal constants
Іргелі физикалық заңдарға кіретін немесе элементар бөлшектер мен микроәлем үдерістерінің сипаттамалары болып табылатын физикалық тұрақтылар: гравитациялық тұрақты, вакуумдағы жарық жылдамдығы, элементар электр заряды және т.б.
|
Потенциа́л (фу́нкция потенциа́льная)
от лат. Potential — сила
Характеристика векторных полей, к которым относятся многие силовые поля (электромагнитное, гравитационное), а также поле скоростей в жидкости и др.
|
Потенциал (потенциалды функция)
лат. Potential — күш
Көптеген күштік өрістер (электромагнитті, гравитациялық), сонымен қатар сұйықтықтағы жылдамдық өрістері жататын, векторлық өрістер сипаттамасы.
|
потенциал ионизации (ионизационный потенциал) / ionization potential — физическая величина, определяемая отношением минимальной энергии, необходимой для однократной ионизации атома (или молекулы), находящегося в основном состоянии, к заряду электрона. Потенциал ионизации — мера энергии ионизации, которая равна работе вырывания электрона из атома или молекулы, и характеризует прочность связи электрона в атоме или молекуле. Измеряется в электронвольтах.
|
иондау потенциалы / ionization potential — негізгі күйде тұрған атомның (немесе молекуланың) бір реттік иондалуы үшін қажет минимал энергияның электрон зарядына қатынасымен анықталатын физикалық шама. Иондалу потенциалы – электронды атомнан немесе молекуладан жұлып алуға қажетті жұмысқа тең иондалу энергиясының өлшемі, және атомдағы немесе молекуладағы электрон байланысының беріктігін сипаттайды. Электронвольтпен өлшенеді.
|
потенциал ионизации / ionization potential — частицы (молекулы, атома, иона), минимальная разность потенциалов U, которую должен пройти электрон в ускоряющем электрическом поле, чтобы приобрести кинетическую энергию, достаточную для ионизации частицы.
|
иондау потенциалы / ionization potential — электронның бөлшекті (ионды атомды, молекуланы) иондауға қажетті кинетикалық энергияға ие болуы үшін үдетуші электр өрісінде жүріп өтуі тиіс потенциалдар айырымының U минимал мәні.
|
потенциал взаимодействия многочас-тичный / interaction potential — функция взаимодействия трёх и более атомов между собой в зависимости от их взаимного расположения в пространстве. Подобные потенциалы зависят от углов между связями, что позволяет сделать устой-чивыми структуры с низкой плотностью заполнения и адекватно описать частоты колебаний ряда молекулярных соединений. Простейшим примером многочастичного взаимодействия является модель трехатом-ной молекулы. К сожалению, как правило, форма многочастичных потенциалов оказывается весьма сложной, а физический смысл входящих в них констант – неясным. Константы вычисляются из соответствия физическим свойствам моделируемых веществ, однако, при переходе от одной кристаллической структуры к другой (например, графит – алмаз) приходится полностью менять потенциал взаимодей-ствия. Многочастичные потенциалы взаи-модействия получили большое распро-странение и при описании молекулярных систем, однако, зачастую, этот подход оказывается сугубо эмпирическим, требу-ющим подбора большого числа констант, справедливых только для данного конкрет-ного соединения. Главным недостатком многочастичных потенциалов является то, что они теряют всякий физический смысл при диссоциации молекул и разрушении кристаллических решеток, а следовательно, в сферу их возможного применения не попадает огромный класс задач.
|
бірнеше бөлшектер әсерлесуінің потенциалы / interaction potential — кеңістікте өзара орналасуына байланысты үш немесе одан да көп атомдардың өзара әсерлесу функциясы Мұндай потенциалдар толтырудың төмен тығыздығы бар құрылымдарды бекем етуге және молекулярлы қосылыстар ретінің тербелістер жиілігін суреттеуге мүмкіндік беретін, байланыстар арасындағы бұрыштарға тәуелді болады. Көп бөлшекті әсерлесудің қарапайым үлгісі ретінде үш атомды молекула моделін айтуға болады. Өкінішке қарай, әдетте, көп бөлшекті потенциалдардың формасы өте күрделі және олардағы константалардың физикалық мағынасы түсініксіз болып қалады. Константалар модельденуші заттардың физикалық қасиеттеріне сәйкес есептеледі, бірақ бір кристалды құрылымнан екіншісіне өту кезінде (графит–алмаз) әсерлесу потенциалын толық өзгерту қажет етіледі. Әсерлесудің көп бөлшекті потенциалы молекулалық жүйелерді сипаттауда да кең тараған, алайда бұл тәсіл тек нақты қосылысқа ғана әділетті көп санды константалардың таңдалуын талап ететін эмпирикалық тәсіл болып қалады. Көп бөлшекті потенциалдардың негізгі кемшілігі – кристалды тордың бұзылуы мен молекулалардың диссоциациясы кезінде барлық физикалық мәнін жоятындықтан оларды қолдану саласына ауқымды мәселелер класы енбей қалып жатады.
|
потенциал взаимодействия парный / pare interaction potential — функция взаимодействия двух атомов между собой в зависимости от расстояния. Понятие парного потенциала подразумевает, что взаимодействие двух частиц зависит только от их взаимного расположения и не зависит от положения каких-либо других частиц.
|
жұпты әрекеттестік потенциалы / pare interaction potential — қашықтығына байланысты екі атомның бір бірімен өзара әсерлесу функциясы. Жұпты потенциал – екі бөлшектің әрекеттестігі тек олардың өзара орналасуына ғана тәуелді екендігін және бөгде басқа бөлшектердің орналасуына тәуелді еместігін білдіреді.
|
Потенциа́л электрический
Еlectric potential
Cкалярная энергетическая характеристика электростатического поля; один из потенциалов электромагнитного поля.
|
Электрлік потенциал
Еlectric potential
Электрлік өрістің скалярлы энергиялық сипаттамасы; электромагнитті өріс потенциалдарының бірі.
|
потенциал зажигания / ignition potential — наименьшая разность потенциалов между электродами в газе, необходимая для возникновения самостоятельного разряда, т.е разряда, поддержание которого не требует наличия внешних ионизаторов.
|
күшейту потенциалы / ignition potential — тәуелсіз, яғни оны ұстап тұру үшін сыртқы иондаушылар қажет емес, разрядтың туындауы үшін қажет газдағы электродтар арасындағы потенциалдар айырмының ең аз мәні.
|
потенциалы запаздывающие / retarded potential — потенциалы переменного электромагнитного поля, учитывающие запаздывание изменения поля по отношению к изменениям в его источниках.
|
кешеуілдеген потенциал / retarded potential — өрістегі өзгерістердің сол өрісті тудырушы көздердегі өзгерістерге қатысты кешеуілдеуін ескеретін айнымалы электромагнитті өріс потенциалдары.
|
потенциал зарождения питтинга / pitting potential — минимальное значение электродного потенциала, при котором на пассивной поверхностити возможно зарождение очагов коррозии.
|
питтингтің пайда болу потенциалы / pitting potential — пассивті бетте коррозия ошақтары туындайтын электрод потенциалының минимал мәні.
|
потенциал нулевого заряда / zero charge potential — «нулевая точка» в электрохимии, особое для каждого металла значение электродного потенциала, при котором его чистая поверхность при контакте с электролитом не приобретает электрического заряда.
|
нөлдік заряд потенциалы / zero charge potential — электрохимиядағы «нөлдік нүкте»; әрбір металда әртүрлі болып келетін электрод потенциалының мәні. Мұндай потенциалға ие металдың таза беті электролитпен түйіскенде зарядталмайды.
|
потенциал пассивации / passivation potential — критическое значение коррозионного потенциала, при котором коррозионный ток максимален.
|
пассивтену потенциалы / passivation potential — коррозиялы ток максимал болатын коррозиялы потенциалдың шекті мәні.
|
потенциал плазмы / plasma potential — потенциалом плазмы (или потенциалом пространства) называют среднее значение электрического потенциала в данной точке пространства. В случае если в плазму внесено какое-либо тело, его потенциал в общем случае будет меньше потенциала плазмы вследствие возникновения дебаевского слоя. Такой потенциал называют плавающим потенциалом. По причине хорошей электрической проводи-мости плазма стремится экранировать все электрические поля. Это приводит к явлению квазинейтральности — плотность отрицательных зарядов с хорошей точно-стью равна плотности положительных зарядов. В силу хорошей электрической проводимости плазмы разделение положи-тельных и отрицательных зарядов невоз-можно на расстояниях больших дебаевской длины и временах больших периода плазменных колебаний.
|
плазма потенциалы / plasma potential — плазма потенциалы (немесе кеңістік потенциалы) деп кеңістіктің берілген нүктесіндегі электр потенциалының орташа мәнін айтады. Егер плазмаға қандай да дене ендірілген болса, онда оның потенциалы жалпы жағдайда дебай қабатының туындауы салдарынан плазма потенциалынан кіші болады. Мұндай потенциалды қалқушы потенциал деп атайды. Плазманың жақсы электр өткізгіштігіне байланысты барлық электр өрістерді экрандауға ұмтылады. Бұл квази бейтараптылық құбылысына, яғни теріс зарядтар тығыздығының оң зарядтардың тығыздығына теңдігі аса дәл орындалатын күйге әкеледі. Плазманың жақсы электр өткізгіштігіне байланысты оң және теріс зарядтардың бөлінуі дебай ұзындығынан үлкен арақашықтықтарда және плазмалық тербелістер периодынан үлкен уақыттарда мүмкін болмайды.
|
потенциал электродный / electrode potential — разность электрических потен-циалов между электродом и находящимся с ним в контакте электролитом.
|
электродты потенциал / electrode potential — электролит пен онымен түйісіп (контактіде) тұрған электролит арасындағы электр потенциалының айырмасы.
|
потенциалы термодинамические / thermodynamic potential — определённые функции параметров, характеризующих состояние термодинамической системы, каждая из которых даёт полное описание всех термодинамических свойств системы.
|
термодинамикалық потенциал / thermo-dynamic potential — әрқайсысы жүйенің бүкіл термодинамикалық қасиеттеріне толық сипаттама беретін, термодинамикалық жүйенің күйін сипаттайтын параметрлердің белгілі бір функциялары.
|
потенциалы электромагнитного поля / electromagnetic field potential — векторный потенциал и скалярный потенциал, вводим-ые для описания произвольного электро-магнитного поля вместо магнитной индукции и напряжённости электрического поля.
|
электромагниттік өріс потенциалы / electromagnetic field potential — қандай да бір электромагнитті өрісті сипаттау үшін электр өрісінің кернеуі мен магнитті индукциясының орнына ендірілетін векторлы немесе скалярлы потенциал.
|
Поте́ри диэлектри́ческие
Loss(es)
Энергия переменного электрического поля, переходящая в теплоту в диэлектрике.
См. также диэлектрик.
|
Диэлектрлік шығындар
Loss(es)
Диэлектрикте жылуға айналатын айнымалы электр өрісінің энергиясы.
Сон. қ. қараңыз: диэлектрик.
|
Поте́ри пла́змы радиацио́нные
Plasma radiation loss
Потери энергии плазмой, связанные с её излучением.
|
Плазманың радиациялық шығындары
Plasma radiation loss
Өзінің сәулеленуі нәтижесінде туындайтын плазма энергиясының шығындары.
|
Поте́ри радиацио́нные
Radiation losses
Энергия, теряемая заряженной частицей, движущейся в веществе, за счет электромагнитного излучения.
|
Радиациялық шығындар
Radiation losses
Затта қозғалып келе жатқан зарядталған бөлшектің электромагнитті сәуле шығаруы нәтижесінде жоғалтқан энергиясы.
|
Поте́ри эне́ргии ионизацио́нные
Ionization energy losses
Потери энергии заряженной частицей при прохождении через вещество, связанные с возбуждением и ионизацией его атомов.
|
Иондық энергияның шығындары
Ionization energy losses
Зат арқылы өтіп бара жатқан зарядталған бөлшектің сол заттың атомдарын қоздыруы және иондауы нәтижесінде жоғалтқан энергиясы.
|
потери энергии ионизационные линейные / linear energy ionization loss — ионизационные потери энергии на единицу длины проективного пробега частицы.
|
сызықты иондық энергия шығыны / linear energy ionization loss — бөлшектің проекциялық жүріп өту жолының ұзындығы бірлігіне келетін энергияның иондық шығыны.
|
Пото́к
Flux; flow
|
Ағын
Flux; flow
|
поток излучения (энергии) / radiant flux — количество электромагнитной энергии в единичном интервале частот протекающей через единичную площадку за единицу времени.
|
сәуле ағыны (энергияның) / radiant flux — уақыт бірлігінде бірлік ауданды тесіп өтетін, жиіліктің бірлік интервалы ішіндегі электромагниттік энергия мөлшері.
|
поток излучения интегральный / integral radiant flow — количество электромагнитной энергии, протекающей через единичную площадку за единицу времени, проинтегрированное по всему интервалу частот.
|
интегралды сәуле ағыны / integral radiant flow — жиіліктің бүкіл интервалы бойынша интегралданған, уақыт бірлігі ішінде бірлік аудан арқылы өтетін электромагнитті энергия мөлшері.
|
поток магнитный / magnetic flow, magniflux — поток вектора магнитной индукции через какую-либо поверхность.
|
магнит ағыны / magnetic flow, magniflux — қандай да бір бет арқылы өтетін магниттік индукция векторының ағыны.
|
поток тепловой / thermal current, heat current, heat flow — количество теплоты, проходящей через единичную поверхность за единицу времени.
См. также плотность потока.
|
жылулық ағын / thermal current, heat current, heat flow — уақыт бірлігінде бірлік бет арқылы өтетін жылу мөлшері.
Сон. қ. қараңыз: ағын тығыздығы.
|
поток энергии концентрированный / concentrated energy flow — в общем случае это термин для обозначения потока энергии, переносимого ускоренными частицами и электромагнитным излучением, воздейств-ующего на вещество, и обладающего одной из следующих особенностей.
-
Ему свойственна существенная зависимость параметров рассматриваемого (изучаемого) эффекта от плотности потока энергии или плотности тока частиц. Например, если речь идёт о плавлении поверхности твёрдого тела под действием ускоренных ионов, концентрированным будет поток энергии, переносимой ионами, который в принципе способен при данных условиях расплавить эту поверхность.
-
Ему свойственна нелинейная зависи-мость рассматриваемого эффекта от плот-ности потока энергии или плотности тока частиц. Например, нелинейное накопление плотности иониз-ированных состояний в диэлектриках, облучаемых пучком ускорен-ных электронов, по мере роста плотности тока. Таким образом, данное понятие носит относительный характер и в каждом конкретном случае должно быть спец-иально оговорено. Тер-мин, несмотря на широкое распространение в радиационных и плазменных технологиях, пока не устоялся.
|
концентрленген энергия ағыны / concentrated energy flow — жалпы жағдайда бұл термин затқа әсер етуші және төмендегі ерекшеліктерге ие электромагнитті сәулемен және үдетілген бөлшектермен тасымалданатын энергия ағынын сипаттауға арналған.
1.Қарастырылып (зерттеліп) жатқан эффекті параметрлерінің энергия ағынының тығыздығына немесе бөлшектер ағынының тығыздығына тәуелділігі тән. Мысалы, егер қатты дене бетін үдетілген иондардың көмегімен балқыту жайлы айтылса, онда берілген шарттарда осы бетті балқытуға қабілетті иондармен тасымалданатын энергия ағыны концентрленген болады.
2.Оған қарастырылып жатқан эффектінің энергия ағынының тығыздығына және бөлшектер ағынының тығыздығына бейсызықты тәуелділігі тән. Мысалы, ток тығыздығының артуы барысында үдетілген электрондардың шоғырымен сәулеленуші диэлектриктерде иондалған күйлер тығыздығының бейсызықты жиналуы. Осылайша бұл түсінік салыстырмалы сипатқа ие және әр жағдайда арнайы түрде ескерілуі тиіс. Термин радиациялық және плазмалық технологияларда кең таралғанына қарамастан әлі тұрақтамады.
|
Пояса́ Земли́ радиацио́нные
Radiation belt
Внутренние области магнитосферы, в которой магнитное поле Земли удерживает заряженные частицы (электроны, протоны, тяжёлые ионы) с энергией 104 – 108 эВ. Создают значительные проблемы для стабильной работы космических летатель-ных аппаратов.
|
Жердің радиациялық белдеулері
Radiation belt
Жердің магниттік өрісі энергиясы 104–108эВ болатын зарядталған бөлшектерді (электрондарды, протондарды, ауыр иондарды) ұстап қалатын магнитосфераның ішкі облыстары. Ғарыштық ұшқыш аппараттардың орнықты жұмысы үшін едәуір келеңсіздіктер тудырады.
|
Превраще́ние фазовое
Phase transformation
Переход одних фаз в другие при изменении термодинамических параметров (темпера-туры, давления, концентрации). При фазов-ых переходах первого рода энтальпия (теплосодержание) и удельный объем изменяются скачком. Разницу в энтальпии двух фаз при температуре перехода назы-вают теплотой фазового перехода. К фазов-ым переходам первого рода относятся плавление, кристаллизация, полиморфное, эвтектическое, монотектическое, эвтектоид-ное превращения и другие превращения. При фазовых переходах второго рода скач-кообразное изменение энтальпии и удель-ного объема не проиходит. К фазовым превращениям второго рода относятся переход при нагреве из ферромагнитного в парамагнитное состоя-ние и обратный переход при охлаждении. Когда говорят о фазовых превращениях без указания их рода, то обычно имеют в виду фазовые переходы первого рода.
|
Фазалық түрлену
Phase transformation
Термодинамикалық параметрлердің (температура, қысым, концентрация) өзгеруі нәтижесінде бір фазаның басқа фазаға өтуі. Бірінші текті фазалық түрленулерде энтальпия (жылу құрам) мен меншікті көлем секірмелі түрде өзгереді. Ауысу температурасы кезінде екі фаза энтальпияларының айырымы фазалық ауысу жылуы деп атайды. Бірінші реттегі фазалық түрленуге балқу, кристалдану, полиморфты, эвтектикалық, монотектикалық, эвтектоидты түрленулер және басқа да түрленулер жатады. Екінші текті фазалық түрлену кезінде энтальпия мен меншікті көлемнің секірмелі өзгеруі орын алмайды. Екінші текті фазалық түрленулерге қыздыру кезіндегі ферромагниттіден парамагнитті күйге ауысу және суыту кезіндегі кері ауысу жатады. Фазалық түрленулер туралы олардың түрін атамай сөз еткенде, бірінші текті фазалық түрлену жайлы айтады.
|
превращение атермальные / athermal transformation — реакция, которая происходит без термических флуктуации, когда тепловая активация не требуется. Такие реакции бездиффузионны и могут происходить с большой скоростью, когда воздействующая сила достаточно велика. Например, мартенситное превращение про-исходит атермально при охлаждении, при относительно низких температурах из-за прогрессивно увеличивающейся вынуждаю-щей силы. Напротив, реакции, которая происходит при постоянной температуре, изотермическому превращению, тепловая активация необходима. В этом случае реак-ционный процесс является функцией времени. Атермальные превращения широ-ко распространены в радиационных и плазменных технологиях обработки материалов.
|
атермальды түрленулер / athermal transformation — жылулық активация қажет емес кезде, термиялық флуктуациясыз жүретін реакция. Мұндай реакцияларда диффузия болмайды және әсер етуші күш едәуір үлкен болғанда үлкен жылдамдықпен жүруі мүмкін. Мысалы, суыту кезінде салыстырмалы төмен температурада мәжбүрлеуші күштердің прогрессивті ұлғаюы салдарынан мартенситті түрлену атермальды жүреді. Керісінше тұрақты температурада жүретін реакцияға жылулық активация қажет. Бұл жағдайда реакциялық процесс уақыт функциясы болып табылады. Атермальды түрлену радиациялық және плазмалық технологияларда материалдарды өңдеуде кеңінен қолданылады.
|
превращение диффузионное / diffusion transformation — фазовое превращение, при котором кристаллы новой фазы образуются в результате диффузионного перемещения атомов.
|
диффузиялы түрлену / diffusion transformation — жаңа фаза кристалы атомдардың диффузиялы ығысуы нәтижесінде түзілетін фазалық түрлену.
|
превращение магнитное / magnetic transformation — переход вещества в состояние с др. характером взаимодействия магнитных моментов атомов; фазовое превращение второго рода. Магнитное превращение не сопровождается ни одним типичным для полиморфного превращения явлением: изменением кристаллической решетки, перекристаллизацией и тепловым гистерезисом превращения.
|
магнитті түрлену / magnetic transformation — заттың атомдарының магниттік моменттерінің өзара әрекеті басқа сипаттағы күйге ауысуы; екінші текті фазалық түрлену. Магнитті түрлену полиморфты түрленулерге тән құбылыстың ешқандай түрі: кристалды тордың өзгеруімен, қайта кристалдану және түрленудің жылулық гистерезисімен қабаттаса жүрмейді.
|
превращение мартенситное / martensite transformation (от имени А.Мартенса /A.Martens) — один из видов структурных превращений, при котором изменение взаимного расположения атомов (молекул), составляющих кристалл, происходит в результате относительных смещений соседних атомов на расстояния, малые по сравнению с межатомным расстоянием.
|
мартенситті түрлену / martensite transformation (А.Мартенстің /A.Martens атымен) — кристалды құратын атомдардың өзара ретті орналасуының өзгеруі кезінде көрші атомдардың ығысуының шамасы атомаралық қашықтықпен салыстырғанда кішкентай болып келетін құрылымдық түрленулердің бір түрі.
|
превращение монотектическое / monotectic transformation — превращение жидкой фазы в две новые — твердую и жидкую, отличающиеся от исходного фазового состава; в равновесных условиях происходит при постоянной температуре.
|
монотектикалық түрлену / monotectic transformation — сұйық фазаның бастапқы фазалық құрамнан өзгеше екі жаңа фазаға, қатты және сұйық фазаға түрленуі; тепе-теңдік жағдайларында тұрақты температура кезінде жүзеге асады.
|
превращение полиморфное / polymorphic transformation (transition) — фазовое превращение, состоящее в перестройке кристаллической решетки из одной полиморфной модификации в другую (более стабильную) при изменении температуры, давления или концентрации.
См. также полиморфизм.
|
полиморфты түрлену / polymorphic transformation (transition) — температураның, қысымның немесе концентрацияның өзгеруі кезіндегі кристалл торының бір полиморфты модификациядан екіншісіне (тұрақтысына) ауысуымен сипатталатын фазалық түрлену.
Сонымен қатар қараңыз полиморфизм
|
Преде́л дозы
Мaximum permissible dose, MPD
Величина годовой эффективной или эквивалентной дозы техногенного облучения, которая не должна превышаться в условиях нормальной работы. Соблюдение предела годовой дозы предотвращает возникновение детерминир-ованных эффектов, а вероят-ность стохастических эффектов сохраняется при этом на приемлемом уровне.
|
Доза шегі
Мaximum permissible dose, MPD
Қалыпты жұмыс жағдайында техногенді сәулеленуден асып кетпеуі тиіс жылдық эффективті немесе эквивалентті дозасы. Жылдық доза шегін қадағалап отырса, детермиялық эффектілердің туындауы болмайды, ал стохастикалық эффектілердің ықтималдығы қонымды деңгейде сақталып қалады.
|
предел годового поступления (ПГП) / limit of annual receipt — допустимый уровень поступления данного радионуклида в организм человека в течение года, который при монофакторном воздействии приводит к облучению.
|
жылдық түсім шегі (ЖТШ) / limit of annual receipt — монофакторлы әсер етсе сәулеленуге әкелетін, жыл бойында адам ағзасына осы радионуклидтің рұқсат етілген мөлшерінің енуі.
|
предел дозовый основной / main dose limit — основная регламентируемая нормами радиационной безопасности величина — предельно допустимая доза (ПДД) или предел дозы (ПД).
|
негізгі доза шегі / main dose limit — радиациялық қауіпсіздік нормаларымен регламенттелген негізгі шама – рұқсат берілген шекті доза (РБШД) немесе доза шегі (ДШ).
|
Преде́л ползучести
|
