Средство индивидуальной защиты
Means of individual protection
Средство защиты персонала от внешнего облучения, поступления радиоактивных веществ внутрь организма и радио-активного загрязнения кожных покровов.
Жеке қорғаныс құралы
Means of individual protection
Қызметкерлерді сыртқы сәулеленуден, ағзаға радиобелсенді заттардың енуінен және тері қабатының радиобелсенді ластануынан қорғауға арналған құрал.
|
Средства радиозащитные (радио-протекторы)
Radioprotectors
Вещества, облегчающие тяжесть поражения человека или животных ионизирующим излучением. Радиозащитные средства вводятся в организм до облучения; они лишь уменьшают эффективную дозу радиации. Их радиозащитная активность характеризуется фактором уменьшения дозы (ФУД), равным отношению доз радиации, оказывающих одинаковый биологический эффект на организм, при наличии и в отсутствие радиозащитных средств в нем. Обычно ФУД не превышает 3. Химические соединения, применяемые после облучения, не относят к радиозащитным средствам, а рассматри-вают как средства для лечения лучевой болезни. Различают радиозащитные средства, эффективные при кратко-временном облучении потоками радиации большой мощности и при пролон-гированном облучении потоками неболь-шой мощности. Первые характеризуются высоким ФУД, но активны непродол-жительное время (от 15 минут до 2-3 часов), вторые – наоборот.
См. также доза эффективная.
|
Радиоқарғаныс құралдары (радио-протекторлер)
Radioprotectors
Адамның немесе жануарлардың иондаушы сәулемен жаралану ауырлығын жеңілдететін заттар. Радиоқорғаныс құралдары ағзаға сәулеленуден бұрын егіледі; олар тек эффективті радиация дозасын азайтады. Олардың радиоқорғаныс белсенділігі ағзада радиоқорғаныс құралдары бар кезде және жоқ кезінде бірдей эффектілер беретін радиациялық дозалар қатынасына тең дозаның кему факторымен(ДКФ) сипатталады. Негізінен ДКФ 3-тен жоғары болмайды. Сәулеленуден кейін қолданылатын химиялық қосылыстарды радиоқорғаныс құралдарына жатқызбайды, сәулелік ауруларды емдеуге арналған құралдар ретінде қарастырады. Радиоқорғаныс құралдарын қуаты күшті радиация ағынымен қысқа уақытты сәулелену кезінде тиімді құралдар және қуаттылығы төмен ағындармен ұзақ уақыт сәулеленуде тиімді құралдар деп бөледі. Алғашқысының ДКФ-і жоғары, бірақ аз уақыт әсер етеді, ал екіншісі – керісінше.
Сон. қ. қараңыз: эффективті доза.
|
Сродство́ к электро́ну
Affinity
Способность некоторых нейтральных атомов, молекул и свободных радикалов присоединять добавочные электроны, превращаясь в ионы.
|
Электронға туыстық
Affinity
Кейбір бейтарап атомдар мен молекулалардың және еркін радикалдардың қосымша электрондарды қосып алып теріс ионға түрлену қабілеті.
|
Стехиоме́трия
Stoichiometry (от греч. stoicheioп - первоначало, основа, элемент и ...метрия)
В химии учение о количественных соотношениях между массами (объёмами) реагирующих веществ (простых и слож-ных). Стехиометрия включает вывод хими-ческих формул, составление уравнений химических реакций, расчёты, примен-яемые в химическом анализе. В разговорной речи термин часто используется как пока-затель правильности соотношения между массами реагирующих веществ в пробе.
|
Стехиоме́трия
Stoichiometry (гр. stoicheioп - бастапқы, негіз, элемент және ...метрия)
Химияда әрекеттесуші заттардың (қарапайым және күрделі) массалары арасындағы мөлшерлік қатынастары туралы ілім. Стехиометрияға химиялық талдауда қолданылатын химиялық формулалардың шешімі, химиялық реакциялар теңдеулерін құру, есептеулер енеді. Ауызша тілде бұл терминді сынамадағы әрекеттесуші заттар ара қатынасының дұрыстығының көрсеткіші ретінде қолданылады.
|
Стекло металлическое
Metallic glass
Некристаллический металл или сплав, обычно получаемый переохлаждением расплавленного сплава посредством осаждения из газовой фазы (например, тепловое испарение), сверхбыстрым охлаждением жидкой фазы (скорость охлаждения порядка 106 К/с) или с помощью внешних воздействий (например, путём ионной имплантации).
См. также состояние стеклообразное.
|
Металл шыны
Metallic glass
Негізінен балқытылған қорытпаны газ фазасынан қондыру арқылы (мысалы, жылулық булану), сұйық фазаны өте жылдам суыту жолымен(суыту жылдамдығы шамамен 106 К/с) немесе сыртқы әсерлердің көмегімен(мысалы, иондық имплантация жолымен) алынатын бейкристаллдық металл немесе қорытпа.
Сон. қ. қараңыз: шыны тәрізді күй.
|
Стекло радиационно-стойкое
Radiation-resistant glass
Стекло, способное сохранять высокую пропускающую способность в видимой области спектра в условиях его облучения ионизирующим излучением.
|
Радиациялы төзімді шыны
Radiation-resistant glass
Шыныны иондаушы сәулемен сәулелендіру шарттарында спектрдің көрінетін облысында жоғары өткізгіштік қасиетке ие шыны.
|
Стенка первая (термоядерного реактора)
First wall
Конструкционный элемент активной зоны термоядерного реактора, отделяющий область, в которой происходит реакция синтеза, от зоны размещения остальных устройств.
|
Бірінші қабырға (термоя́долық реа́ктор-дың)
First wall
Синтездік реакция жүретін облысты басқа қондырғылар орналасқан аймақтан бөліп тұратын термоядролық реактордың белсенді аймағындағы конструкциялық элемент.
|
Стерилизация радиационная
Food sterilization
Обработка материалов, медицинских препаратов, пищевых продуктов и т.д. ионизирующим излучением с целью обеспечения высокой степени бактерицидности этих сред. Осуществляется с помощью как изотопных источников излучения, так и электронных ускорителей. Легко механизируется и автоматизируется. Во многих случаях может производиться в транспортной таре.
|
Радиациялық стерилизация
Food sterilization
Материалдарды, медициналық препарат-тарды, азық-түлік өнімдерін және т.б. ион-даушы сәулелермен бұл орталардың жоғары дәрежелі бактерицидтілігін қамтамасыз ету мақсатында өңдеу. Сәуленің изотоптық көздерімен де, сонымен қатар электрондық үдеткіштермен де жүзеге асырылады. Оңай механизацияланады және автоматтандыр-ылады. Көптеген жағдайларда транспорттық тарада да жүзеге асырылуы мүмкін.
|
Сто́йкость (материалов, изделий)
Stability
Способность материалов, изделий, аппаратов сохранять свои функциональные свойства при внешних воздействиях.
|
Төзімділік (материалдардың, бұйымдардың)
Stability
Сыртқы әсерлерде материалдардың, бұйым-дардың, аппараттардың өз функционалдық қасиеттерін сақтай алу қабілеті.
|
стойкость аппаратуры радиационная / radiation resistance of devices — cвойство (способность) электронной аппаратуры выполнять свои функции и сохранять свои параметры в пределах, установленных нормами и стандартами, во время и после воздействия ионизирующих излучений.
|
аппаратураның радиациялық төзімділігі / radiation resistance of devices — электрондық құралдардың иондаушы сәулелердің әсері кезінде және содан кейін өз функцияларын орындай алу және өз параметрлерін қалыпты және стандарттарда тағайындалған аралықтарда сақтай алу қабілеті.
|
стойкость коррозионная / corrosion resistance — cпособность металлического материала сопротивляться коррозионному воздействию среды. Качественно и количественно определяется скоростью коррозии (коррозионными потерями массы материала с единицы площади поверхности образца в единицу времени). Кроме того, характеризуется объёмом выделившихся или поглощённых газов в процессе коррозии, уменьшением толщины испыты-ваемого образца или изменением какого-либо показателя механических свойств за определённое время коррозионных испытаний.
|
коррозиялық төзімділік / corrosion resistance — металл материалдардың ортаның коррозиялық әсеріне қарсы тұру қабілеті. Сандық және сапалық тұрғыда коррозияның жылдамдығымен (уақыт бірлігінде үлгі бетінің бірлік ауданындағы материал массасының коррозиялық шығынымен) анықталады. Сонымен қатар, коррозия процесі кезінде бөлінген немесе жұтылған газ көлемімен, сыналушы үлгі қалыңдығының кемуімен немесе белгілі бір коррозиялық сынақтар кезінде қандай да бір механикалық қасиеттерінің өзгерісімен сипатталады.
|
стойкость материалов радиационная / material radiation resistance — cпособность материалов сохранять исходный химический состав, структуру и свойства в процессе и (или) после воздействия ионизирующих излучений. Радиационная стойкость существенно зависит от вида радиации, величины и мощности поглощенной дозы, режима облучения, условий эксплуатации материала (темпера-тура, давление, механические нагрузки, магнит-ное или электрическое поле), размеров образца материала, его удельной поверх-ности и других факторов. На практике изменение свойств материала сопоставляется с величиной, характери-зующей величину воздействующего излу-чения, например, с потоком (флюенсом) нейтронов или поглощенной дозой. Количественной характеристикой также часто служит максимальное (предельное) значение поглощенной дозы и (или) мощности поглощенной дозы излучения, при которых материал становится непригодным для конкретных условий применения (или до заданной степени изменения значения какого-либо характерного параметра). Обычно проводят ускоренные радиацион-ные испытания в лабораторных условиях, имитирующих эксплуатационные.
|
материалдардың радиациялық төзімділігі / material radiation resistance — материалдардың иондаушы сәулелердің әсері кезінде және (немесе) одан кейін бастапқы химиялық құрамын, құрылымын және қасиеттерін сақтай алу қабілеті. Радиациялық төзімділік радиация түріне, жұтылған дозаның мөлшері мен қуатына, сәулелену режиміне (үздіксіз немесе үздікті, қысқауақытты және ұзақ), материалды қолдану шарттарына( температура, қысым, механикалық жүктемелер, магниттік немесе электрлік өріс), материал үлгісінің өлшемдеріне, оның меншікті бетіне және басқа да факторларға тәуелді. Практикада материал қасиеттерінің өзгерісі әсер етуші сәулені сипаттаушы шамамен, мысалы, нейтрондардың немесе жұтылған доза ағынымен(флюенспен) қатар қойылады. Мөлшерлік сипаттама ретінде жұтылған дозаның максимал(шекті) мәні және(немесе) сәуленің жұтылған дозасы қуаты да қолданылады. Бұл кезде материал нақты қолдану шарттарында(немесе қандай да бір сипаттаушы параметр мәні өзгерісінің берілген дәрежесіне дейін) жарамсыз болып қалады. Негізінен қолданыстағыға ұқсас лабороториялық шарттарда үдетілген радиациялық сынақтар жүргізіледі.
|
Сто́ки дефе́ктов
Defect drains
Области, в сторону которых мигрируют и там поглощаются дефекты кристаллической решётки. Таковыми являются границы зёрен, поверхности, дислокации и т.д.
|
Ақаулар ағындары
Defect drains
Ақаулар сол бағытта миграцияланып және сонда жұтылатын кристаллторының облысы. Дәндер шекарасы, беттер, дислокациялар және т.б. осындай облыстар болып табылады.
|
Столб положительный
Positive discharge column
Часть столба тлеющего разряда (участок между анодным тёмным пространством и фарадеевым тёмным пространством). В области положительного столба электро-проводность среды максимальна, а напряжённость электрического поля минимальна. Как следствие этого, объём-ный заряд отсутствует. Ионизация осущес-твляется электронным ударом, а уход заря-женных частиц (в радиальном направлении) – в результате амбиполярной диффузии. При малых значениях произведения pd (p – давление газа, d – диаметр разрядной области) скорость ионизации падает, а веро-ятность ухода заряженных частиц воз-растает. В результате существование поло-жительного столба становится невозмож-ным. Критическое значение произведения pd сильно зависит от сорта газа.
|
Оң бағана
Positive discharge column
Солғын разряд бағанының бөлігі (анодтық қара кеңістік пен фарадейлік қара кеңістік арасындағы орын). Оң бағана облысында ортаның электрөткізгіштігі максимал, ал электр өрісінің кернеулігі минимал болады. Осының салдарынан көлемдік разряд болмайды. Иондану электрондық соққымен, ал зарядтардың кетуі(радиалды бағытта) амбиполярлы диффузия нәтижесінде жүзеге асады. pd көбейтіндісінің (p - газдың қысымы, d – разрядтық облыстың диаметрі) аз мәндерінде иондану жылдамдығы төмендейді, ал зарядталған бөлшектердің кету ықтималдылығы артады. Нәтижесінде оң бағананың болуы мүмкін емес болады. pd көбейтіндісінің шекті мәні газдың түріне тәуелді.
|
Столкнове́ния атомов (атомных частиц)
Collisions
Элементарные акты соударения двух атомов или атомных частиц (молекул, электронов или ионов) при их сближении на расстояния, сравнимые с их размерами. При этом структура и состав их ядер не меняются.
|
Атомдардың соқтығысуы (атомдық бөлшектердің)
Collisions
Екі атомның немесе атомдық бөлшектердің өз өлшемдеріне жуық қашықтыққа жақын-дауы кезіндегі соқтығысуларының элементар актілері. Бұл кезде олардың ядроларының құрылымы мен құрамы өзгеріссіз қалады.
|
столкновения бинарные(парные) / binary collisions — столкновения, в которых участвуют две частицы.
|
бинарлы соқтығыстар(жұптық) / binary collisions — екі бөлшектің соқтығысуы.
|
столкновения ионизирующие / ionization collision— столкновения, при которых происходят акты ионизации.
|
иондаушы соқтығысулар / ionization collision — иондану актысы жүзеге асатын соқтығысулар.
|
столкновения неупругие / non-elastic collisions — столкновения, при которых изменяются внутренние энергии сталкивающихся частиц (они переходят на другие уровни энергии). Соответственно, не сохраняется их полная кинетическая энергия. При этом меняется электронное состояние атома либо колебательное или вращательное состояние молекулы.
|
серпімсіз соқтығысулар / non-elastic collisions — соқтығысушы бөлшектердің ішкі энергиялары өзгеріске ұшырайтын (олар басқа энергиялық деңгейлерге ауысады) соқтығысулар. Сәйкесінше, олардың толық кинетикалық энергиясы сақталмайды. Бұл кезде атомның электрондық күйі болмаса молекуланың тербелу немесе айналу күйі өзгеріске ұшырайды.
|
столкновения тройные — столкновения, в которых участвуют три частицы.
|
үштік соқтығысулар — үш бөлшек қатысатын соқтығысулар.
|
столкновения упругие / elastic collisions — столкновения, при которых суммарная кинетическая энергия соударяющихся частиц остаётся прежней - она лишь перераспределяется между частицами, а направления движения частиц меняются.
|
столкновения упругие / elastic collisions — соқтығысушы бөлшектердің қосынды кинетикалық энергиясы бастапқыдағыдай қалып, тек бөлшектер арасында қайта үлестірілетін, ал бөлшектердің қозғалыс бағыттары өзгеретін соқтығысулар.
|
Стра́гглинг
Struggling
Разброс пробегов тормозящихся ионов в веществе в результате флуктуации потерь их энергии на ионизацию.
|
Стра́гглинг
Struggling
Заттардағы тежелуші иондар жолдарының иондануғы шығындаған энергияларының флуктуациясы нәтижесінде шашырауы.
|
страгглинг пробега ионов относительный / relative ion path struggling — страгглинг пробега ионов, отнесённый к их проективной длине пробега.
|
иондардың салыстырмалы жүгіруі страгглингі / relative ion path struggling — иондардың жүгіру страгглингінің олардың жүріп өткен жолы ұзындығының проекциясына қатынасы.
|
страгглинг пробега ионов продольный / longitudinal ion path struggling — проекция страгглинга пробега ионов на ось, параллельную направлению движения пучка.
|
иондардың бойлық жүгіруі страгглингі / longitudinal ion path struggling — иондардың жүгіруі страгглингінің шоқ қозғалысы бағыты бойына параллель бағытталған осіне проекциясы.
|
Стра́ты
Stratum (от лат. stratum — настил, слой)
Неподвижные или движущиеся зоны неравномерной светимости, регулярно чередующиеся с темными промежутками в положительном столбе газового разряда низкого давления, например, тлеющего разряда.
|
Стра́ттар
Stratum (лат. stratum — төсеніш қабат)
Төмен қысымды газ разрядының оң бағанындағы күңгірт аймақтармен тұрақты алма-кезек ауысып отыратын жарқырағыштығы бірқалыпсыз қозғалмалы немесе қозғалмайтын аймақтар.
|
Стриммеры
Streamers
Узкие светящиеся каналы, образующиеся в газе, находящемся в сильном электрическом поле при давлениях, близких к атмосферному, в стадии, предшествующей электрическому пробою. Газ в этих каналах ионизирован. Возникнув, стриммер удлиняется с большой скоростью, превосходящей скорость движения заряженных частиц между электродами. Это связано с фотоионизацией, происходящей в сильном электрическом поле, создаваемом объёмным зарядом в зоне зарождения стриммера.
|
Стримерлер
Streamers
Электрлік тесілу алдында атмосфералық қысыммен шамалас күшті электр өрісіндегі газда түзілетін жіңішке жарқырауыш арналар. Бұл арналардағы газ иондалған. Стриммер пайда болысымен электродтар арасында қозғалатын заряд жылдамдықтарынан әлдеқайда жоғары жылдамдықпен ұзара бастайды. Бұл стриммердің пайда болу аймағындағы көлемдік заряд тудыратын күшті электр өрісінде жүзеге асатын фотоиондалумен байланысты.
|
Структу́ра
Structure
Применительно к кристаллу — форма и размер элементарной ячейки, порядок расположения всех атомов в пределах элементарной ячейки. Применительно к микроструктуре — размер, форма и расположение фаз.
|
Құрылым
Structure
Кристаллдарда - қарапайым ұяшықтардың формасы мен өлшемі, қарапайым ұяшық көлеміндегі барлық атомдардың орналасу реті. Микроқұрылымдарда - фазалардың өлшемі, формасы және орналасуы.
|
структура гетероэпитаксиальная / heteroepitaxial structure — структура, состоящая из двух и более слоев полупроводника с различными параметрами кристаллической решетки и разной зонной структурой.
|
гетероэпитаксиалді құрылым / heteroepitaxial structure — жартылайөткізгіштің кристал торының параметрлері және зоналық құрылым әртүрлі екі немесе одан көп қабаттарынан тұратын құрылым.
|
структура кристаллическая / crystalline structure — взаимное расположение атомов, ионов, молекул в кристалле.
|
кристаллдық құрылым / crystalline structure — кристаллдағы атомдардың, иондардың, молекулалардың өзара орналасуы.
|
структура субзёренная (субграничная) / sub-boundary structure (subgrain structure) — сеть малоугловых границ, обычно с дезориентацией между основными зернами микроструктуры. Имеет размеры элемента, существенно меньшие, чем средний размер зерна.
См. также макроструктура, микроструктура, субструктура.
|
субдәндік құрылым (субшекаралық) / sub-boundary structure (subgrain structure) — негізінен микроқұрылымдардың негізгі дәндер арасындағы бағдарсыз азбұрышты шекаралар торы. Орташа дән өлшемінен тым аз өлшемге ие.
Сон. қ. қараңыз микроқұрылым, макроқұрылым, субқұрылым.
|
Субграница
Subboundary
Граница между субзернами — кристаллитами с малым различием в ориентированности; такие границы называют также малоугловыми (угол разориентации < 10°). Субграница образована плоскими скоплениями дислокаций.
См.также субзерно.
|
Субшекара
Subboundary
Субдәндер арасындағы – бағдарлығы арасындағы айырмашылық аз болып келетін кристаллдар арасындағы шекара; мұндай шекараларды азбұрышты деп те атайды (бағдарлары арасындағы бұрыш < 10°). Субшекара дислокациялардың жазықтық жинақталуы кезінде түзіледі.
Сон. қ. қараңыз: субдән.
|
Субзерно
Subgrain
Часть зерна, ограниченная плоскими субграницами; субзерна располагаются в одном зерне и мало отличаются кристаллической ориентацией, образуя субструктуру. Субзерна образуются при полигонизации в результате перераспределения дислокаций в деформированных моно- и поликристаллах с формированием малоугловых границ, состоящих из плоских сеток, включающих краевые и винтовые дислокации. При нагреве деформированного металла с ячеистой структурой ячейки превращаются в субзерна в результате сплющививания объемных дислокационных скоплений и превращения объемных скоплений дислокаций в плоские субграницы.
См. также структура субзеренная, субграница.
|
Субдән
Subgrain
Жазық субшекаралармен шектелген дән бөлігі; субдәндер бір дәнде орналасады және де субқұрылымдар түзе отырып кристаллдық бағдары бойынша айырмашылықтары аз болады. Субдәндер полиганизациялау кезінде шекті және винтті дислокациялардан тұратын аз бұрышты шекаралардың түзе отырып, деформацияланған моно және поликристалдардардағы дисклокациялардың қайта таралуының нәтижесінде пайда болады. Ұяшық тәрізді құрылымды деформацияланған металды қыздыру барысында ұяшықтар көлемдік дислокациялық шоғырланулардың сығылуы және дислокациялардың көлемдік шоғырлары жазық субшекараларға сығылуы нәтижесінде субдәнге айналады
Сон. қ. қараңыз: субдәндік құрылым, субшекара.
|
Субкаска́д
Sub-cascade
Область, в которой имеет место последовательное смещение атомов твёрдого тела из своих равновеснных положений под действием выбитого атома второго поколения (для сравнения: каскад смещения – область дефектов, созданная первично – выбитым атомом) . Энергия его должна быть существенно выше энергии связи атомов в кристаллической решётке. Каскад смещения представляет собой суперпозицию субкаскадов, которые оставляют после себя большой набор структурных дефектов (вакансий, вакансионных кластеров, внедрённых атомов и т.д.). Объёмная плотность дефектов в субкаскаде обычно выше, чем их средняя плотность в каскаде смещения.
См. также каскад смещения.
|
Субкаска́д
Sub-cascade
Шығып кеткен екінші текті атомның (салыстыру үшін: ығысу каскады – алғашқы шығып кеткен атом тудырған ақаулар облысы) әсерінен қатты дене атомдарының тепе-теңдік орнынан тізбекті ығысуы кезінде орын алатын облыс. Оның энергиясы кристалл торындағы атомдардың байланыс энергиясынан әлдеқайда көп болуы керек. Ығысу каскады өзінің артында көптеген құрылымдық ақаулар жиынын (ваканцияларды, ваканциялық кластерлерді, ендірілген атомдарды және т.б.) қалдыратын субкаскадтардың суперпозициясы болып табылады. Негізінен субкаскадтағы ақаулардың көлемдік тығыздығы ығысу каскадындағы орташа тығыздықтан жоғары болып келеді.
Сон. қ. қараңыз ығысу каскады.
|
Сублима́ция
Sublimation
Испарение твердых тел.
См. также испарение.
|
Сублимация
Sublimation
Қатты денелердің булануы
Сон. қ. қараңыз булану.
|
Субструктура
Sub-structure (от лат. sub – под, около и structura – строение)
Тонкое строение кристаллов из субзёрен, блоков. Кристаллические решётки субзёрен разориентированы одна относительно другой на углы не более одного градуса. На шлифах в оптический микроскоп субзёренные границы иногда видны в виде тонкой сетки внутри зёрен, оконтуренных значительно более толстыми границами. Характер субструктуры, размеры субзёрен зависят от условий кристаллизации, пластической деформации и сильно влияют на многие свойства кристаллических веществ. Подвержена существенным изменениям при воздействии плазмы, ионизирующих излучений, в частности пучков заряженных частиц.
|
Субқұрылым
Sub-structure (лат. sub – маңында structura – құрылым)
Субдәндер, блоктар кристаллдарының жұқа құрылымы. Субдәндердің кристаллдық торлары бір-біріне қатысты бір градустан аспайтын бұрыштарға жан жаққа бағдарланған. Оптикалық микроскопта субдәндік шекаралар кейде дәндер ішіндегі өте қалың шекаралармен контурланған жұқа тор түрінде көрінеді. Субқұрылымның сипаты, субдәндердің өлшемдері кристаллдану, пластикалық деформация шарттарына қатты тәуелді және кристалл заттардың көптеген қасиеттеріне катты әсер етеді. Плазманың, иондаушы сәулелердің, атап айтқанда зарядталған бөлшектер шоғының әсерінен елеулі өзгерістерге ұшырайды.
|
Сульфидирование
Sulfidizing, sulphidation
-
Процесс создания на поверхности металлических изделий сульфидной пленки (на стали состоящей преимущественно из FeS2), повышающей износостойкость трущихся поверхностей, в первую очередь за счет лучшей их смачиваемости поверх-ностно-активными веществами (смазками и др.).
2. Технология обогащения сырья в цветной металлургии, заключающаяся в переводе оксидов или мелкодисперсных металлических образований в сульфидную форму для облегчения процесса их извлечения.
|
Сульфидтеу
Sulfidizing, sulphidation
1. бірінші кезекте олардың беттік белсенді заттармен (смазкалармен және т.б) жақсы дымқылдануы есебінен үйкелуші заттардың тозуға төзімділігін арттыратын сульфидты пленканың (FeS –ден құралушы құрыштан) металл бұйымдарының бетінде пайда болу процесі.
2. Оксидтердің немесе ұсақ дисперсті металды түзілістерді, оларды алудағы процесті жеңілдету үшін сульфидті пішінге ауыстыру болып табылатын түсті металлургиядағы шикізатты байыту технологиясы.
|
Суперлюминесце́нция
Superluminescence
Усиление спонтанного излучения за счет вынужденного испускания.
См. также люминесценция.
|
Суперлюминесце́нция
Superluminescence
Еріксіз сәуле шығару есебінен сәуленің өздігінен күшеюі.
Сон. қ. қараңыз люминесценция.
|
Сурфакта́нт
Surfactant
Активная поверхностная примесь (обычно в количестве монослоя или долей монослоя), с помощью которой можно изменить механизм роста пленки в нужном направлении.
|
Сурфактант
Surfactant
Пленканың өсу механизмін қажетті бағытта өзгертуге сеп болатын белсенді беттік қоспа (әдетте моноқабат немесе моноқабаттың бір бөлігі мөлшерінде).
|
Сче́тчик сцинтилляцио́нный
Scintillation counter
Прибор для регистрации ядерного излучения и элементарных частиц (протонов, нейтронов, электронов, мезонов и т.д.), основными элементами которого является вещество, люминесцирующее под действием заряженных частиц (сцинтиллятор), и фотоэлектронный умножитель.
|
Сцинтилляциялық санауыш
Scintillation counter
Негізгі элементі зарядталған бөлшектің (сцинтиллятор) әсерінен люминесценцияланатын зат пен фотоэлектрондық көбейткіш болып табылатын ядролық сәулеленуді және элементар бөлшектерді (протон, нейтрон, электрон, мезон және т.б.) тіркейтін құрал.
|
Сче́тчик Ге́йгера
Geiger counter
Газоразрядный детектор, срабатывающий при прохождении через его объём заряженной частицы. Величина сигнала не зависит от энергии частицы (прибор работает в режиме самостоятельного разряда).
|
Гейгер санауышы
Geiger counter
Бойымен зарядталған бөлшек өткен кезде іске қосылатын газ разрядты детектор. Сигнал шамасы бөлшектер энергиясына тәуелді емес(құрал өздік разряд режимінде жұмыс істейді).
|
Сцинтилля́ция
Scintillation ( от лат. scintillatio — мерцание)
Кратковременная (~ 10-4 — 10-9 с) световая вспышка (вспышка люминесценции), возникающая в сцинтилляторах под действием ионизирующих излучений.
См. также счётчик сцинтилляционный.
|
Сцинтилля́ция
Scintillation ( лат. scintillatio — жарқырау)
Иондаушы сәулелердің әсерінен сцинтиляторларда туындайтын қысқа уақытты (~ 10-4 — 10-9 с) жарық жарқылы.
Сон. қ. қараңыз сцинтилляторлы есептегіш.
|
Т
Тандем – то же, что ускоритель перезарядный (см. ст. ускоритель заряженных частиц).
|
Тандем - қайта зарядтаушы үдеткіш (қара.ст.зарядталған бөлшектер үдеткіші).
|
Танталирование
Tantalation, tantalum saturation
Химико-термическая или плазменная обработанная поверхностного слоя металла (сплава) путем насыщения его танталом.
|
Танталдау
Tantalation, tantalum saturation
Металдың (қорытпаның) беткі қабатын танталмен қанықтыру жолымен химиялы-термиялық немесе плазмалық өңдеу.
|
Твэл
Fuel element.
Тепловыделяющий элемент. Главный конструкционный элемент активной зоны гетерогенного реактора, в виде который содержит ядерное топливо. В твэлах происходит деление тяжелых ядер U-235, Pu-239 или U-233, сопровождающееся выделением энергии и от них осуществляется передача тепловой энергии теплоносителю. Твэлы состоят из топливного сердечника, оболочки и концевых деталей. Конструкция твэла определяется типом и назначением реактора, параметрами теплоносителя. Твэл должен обеспечить надежный отвод тепла от топлива к теплоносителю и сохранность топлива (предотвратить его попадание в теплоноситель и замедлитель).
|
Твэл
Fuel element.
Жылушығарғыш элемент. Құрамында ядролық отын болатын гетерогенді реактордың белсенді аймағының ең негізгі конструкциялық элементі. Твэлде U-235, Pu-239 немесе U-233 ауыр ядроларының ыдырауы нәтижесінде энергия бөлініп, жылу энергиясы жылутасымалдағышқа беріледі. Твэл отындық өзекшеден, қабықшадан және шеткі детальдерден тұрады. Твэлдің конструкциясы жылутасымалдағыштың параметрлеріне, реактордың қолданылу мақсатына және типіне қарай жасалады. Твэл жылудың отыннан жылутасымалдағышқа берілуін және отынның сақталуын (оның жылутасымалдағышқа немесе баяулатқышқа түсіп кетпеуін) қамтамасыз ету керек.
|
Текстура
Texture, grain
Преимущественная пространсвенная ориентация кристаллических зерен в поликристаллах или молекул в аморфных средах, жидких кристаллах, полимерах, биологических кристаллах, приводящая к анизотропии свойств. Термином «тесктура» часто обозначают также среду, элементы которой обладают указанным свойствам.
|
Қатты заттардың құрылымдық сипаты
Texture, grain
Қасиеттердің анизотропиясына алып келетін поликристалдарда немесе молекулаларда, аморфты орталарда, сұйық кристалдарда, полимерлерде, биологиялық кристалдарда кристалды дәндердің басымырақ кеңістікті бағдары. «Текстура» терминімен сондай-ақ элементтері көрсетілген қасиеттерге ие ортаны да белгілейді.
|
Текучесть
Fluidity, yielding flow
Свойство тел пластически или вязко деформироваться под действием напряжений; характеризуется величиной обратной вязкости.
|
Аққыштық
Fluidity, yielding flow
Тұтқырлыққа кері шамамен сипатталатын, кернеудің әсерінен денелердің пластикалық немесе тұтқыр деформациялану қасиеті.
|
Те́ло твёрдое
Solid
Агрегатное состояние вещества, характеризующиеся стабильностью формы и характером теплового движения атомов, которые совершают малые колебания около положений равновесия.
|
Қатты дене
Solid
Пішінінің тұрақтылығымен және тепе-теңдік күйінің айналасында аз тербелістер жасайтын атомдардың жылулық қозғалысымен сипатталатын заттың агрегаттық күйі.
|
Температу́ра
Temperature
Физическая величина, характеризующая состояние термодинамического равновесия макроскопической системы. Температура одинакова для всех частей изолированной системы, находящейся в термодинамическом равновесии. Если изолированная система неравновесна, то со временем переход энергии (теплопередача) от более нагретых частей системы к менее нагретым приводит к выравниванию температуры во всей системе. В равновесных условиях температура пропорциональна средней кинетической энергии частиц тела. Она регламентирует распределение образующих систему частиц по уровням энергии, скоростям, а также степень ионизации вещества, свойства равновесного электромагного излучения тел — его спектральную плотность, интегральную плотность и другие свойства.
|
Температу́ра
Temperature
Макроскопиялық жүйенің термодинамикалық тепе-теңдік күйін сипаттайтын физикалық шама. Температура термодинамикалық тепе-теңдіктегі оқшауланған жүйені құрайтын бөлшектердің барлығында бірдей болады. Егер оқшауланған жүйе тепе-тең емес жағдайда болса, онда уақыт өте келе энергия жүйенің қызған бөлігінен салқын бөлігіне өтіп, бүкіл жүйеде температураның теңесуі орын алады. Тепе-теңдік жағдайда температура дене бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясына пропорционал. Температура жүйені құрайтын бөлшектердің энергия деңгейлері және жылдамдық бойынша үлестірілуін, сонымен қатар, заттың иондалу дәрежесін, дененің тепе-теңді электромаг-ниттік сәуле шығару қасиеттерін – оның спектрлік тығыздығын, интегралдық тығыз-дығын және басқа да қасиеттерін анықтайды.
|
температура вязко-хрупкого перехода / ductile-to-brittle transition temperature — характерная температура, свойственная каждому металлическому материалу, при которой происходит изменение механизма его разрушения от вязкого к хрупкому и наоборот. Растёт при облучении по мере накопления радиационных дефектов.
|
тұтқырлық-морттық ауысу температурасы / ductile-to-brittle transition temperature — әрбір металдық материалға тән сипаттамалық температура. Бұл кезде материалдың қирауы тұтқырлықтан морттық механизмге және керісінше өзгеруі жүзеге асады. Материалды сәулелендіру кезінде радиациялақ ақаулардың жинақталуы нәтижесінде артады.
|
температура ионов / ion temperature — температура ионной компоненты плазмы. В равновесной плазме она равна температуре нейтральных атомов и электронов.
|
иондар температурасы / ion temperature — плазманың иондық компонентінің температурасы. Ол тепе-теңдік күйдегі плазмада бейтарап атомның және электронның температурасына тең.
|
температура конденсации критическая / critical condensation temperature, critical condensation temperature point — температура поверхности детали, выше которой все частицы отражаются от нее, и пленка не образуется, называется критической температурой конденсации; ее значение зависит от природы материалов пленки и поверхности детали и от состояния поверхности.
|
конденсацияның шекті температурасы / critical condensation temperature, critical condensation temperature point — бұдан жоғары температурада материалдан барлық бөлшектер шағылып қабыршық пайда болмайтын бұйымның беттік температурасы; оның мәні қабыршақ материалының және бұйым бетінің табиғатына және беттің күйіне тәуелді.
|
температура радиационного разогрева — величина прироста температуры облучаемого тела благодаря поглощению им энергии радиационного поля.
|
радиациялық қыздыру температурасы – радиациялық өріс энергиясын жұтуының нәтижесінде сәулелендірілетін дене температурасы артуының шамасы.
|
температура разложения — характерная температура, при которой сложные вещества разлагаются на составляющие их компоненты или фрагменты (например, на атомы и молекулы).
|
жіктелу температурасы — күрделі заттардың оларды құраушы компонеттерге немесе фрагменттерге (мысалы, атомдар мен молекулаларға) жіктелуі жүзеге асатын сипаттамалық температура.
|
температура электронов / melting temperature — температура электронной компоненты плазмы. В неравновесной плазме она намного больше температуры нейтральных атомов и ионной компоненты.
|
электрондар температурасы / melting temperature — плазманың электрондық компонетінің температурасы. Тепе-тең емес плазмада ол бейтарап атомдар мен иондық компонеттердің температурасынан анағұрлым үлкен болады.
|
Температуропроводность
Thermal (heat) diffusivity
Характеристика скорости изменения температуры вещества в нестационарных тепловых процессах, равная отношению коэффициента теплопроводности к плотности вещества и его удельной изобарной теплоёмкости.
См. также коэффициент температуропроводности
|
Температура өткізгіштік
Thermal (heat) diffusivity
Стационар емес жылу процестеріндегі зат температурасының өзгеру жылдамдығының сипаттамасы. Ол жылу өткізгіштік коэффициентінің заттың тығыздығы мен меншікті изобаралық жылу сыйымдылығына қатынасына тең.
Сонымен қатар қараңыз жылуөткізгіштік коэффициенті
|
Теория
Theory
Совокупность взглядов, представлений, идей, направленных на истолкование и объяснение какого-либо явления; в более узком и специальном смысле – высшая, самая развитая форма организации научного знания, дающая целостност представление о закономерных и существующих связах действительности с объектом данной теории.
|
Теория
Theory
Қандай да бір құбылысты талқылау мен түсіндіруге бағытталған түсініктер, көзқарастар, идеялар жиынтығы; анағұрлым саяз және арнайы мағынада – заңды және өмір сүруші байланыстар туралы ақиқатты берілген теорияның нысанымен толық түсінікті беретін ғылыми білімді ұйымдастырудың жоғары, ең дамыған формасы.
|
теория возмущений / perturbation theory – в квантовой химии метод приближенного описания сложной системы (атома, молекулы, кристалла) с помощью сведений о более простой системе, допускающей точное описание. Теория возмущений количественного выражает интуитивно ясное представление о том, что малому изменению (так называемому возмущению) простой (невозмущенной) системы отвечает малое изменение ее поведения. Например, теория возмущений хорошо описывает изменение электронной плотности и реакционные способности ароматических соединений при введении заместителей. Потому что при этом само бензольное ядро изменяется мало.
|
ұйытқу теориясы / perturbation theory –квантты химияда нақты бейнелеуді мүмкін ететін анағұрлым қарапайым жүйе туралы мәліметтердің көмегімен, күрделі жүйені (атомды, молекуланы, кристалды) бейнелеудің жақындатылған тәсілі. Сандық жағынан ұйытқу теориясы қарапайым (ұйытқымаған) жүйенің шағын өзгерісіне (аталмыш ұйытқуға) оның күйінің шағын өзгерісі жауап береді деген интуитивті анық қөзқарасты білдіреді. Мысалы, ұйытқу теориясы орынбасушыларды енгізу кезінде ароматикалық қосылыстардың реакциялық қабілеттері мен электронды қосылыстарының өзгерісін жақсы суреттейді. Себебі бұл кезде бензолды ядроның өзі шамалы өзгереді.
|
теория малых упруго-пластических деформаций / theory of small elasto-plastic deformations – теория пластичности, в которой принята взаимно однозначная зависимость между компонентами напряжения и деформации. Исходное положение: тело изотропто; относительное изменение объема – упругая деформация пропорциональна среднему напряжению.
|
шағын серпімді-пластикалық деформа-циялардың теориясы / theory of small elasto-plastic deformations – деформация мен қысым компоненттері арасында өзара бірмәнді тәуелділік қабылданған созылғыштық теориясы. Бастапқы қалып: дене изотропты; көлемнің салыстырмалы өзгерісі – серпімді деформация орташа қысымға пропорционал.
|
теория многогрупповая / multi group (theory)- теория (модель) описания зармножения, переноса и поглощения нейтронов в активной зоне ядерного реактора, предпологающая, что все они по величине энергии могут быть поделены на группы. Сечения их взаимодействия постоянны в пределах одной группы. Возможен переход нейтронов из группы по мере их замедления. Вклад каждой группы в коэффииент размножения называется ценностью нейтронов.
|
бірнеше топты теория / multi group (theory)- нейтрондардың барлығы энергияның шамасына қарай топтарға бөлінуі мүмкін деп болжанатын ядролық реактордың белсенді аймағындағы нейтрондардың көбеюін, тасымалдануы мен жұтылуын суреттейтін (модель) теория. Олардың өзара әрекетінің қималары бір топтың шеңберінде тұрақты. Нейтрондардың өтуі байланысты олардың топтан ауысуы мүмкін. Көбею коэффициентіне әрбір топтың үлесі нейтрондар құндылығы деп аталады.
|
теория одногрупповая / one-group model (theory) – теория (модель) описания размножения, переноса и поглощения нейтронов в активной зоне ядерного реактора, основанная на том, что все они имеют одинаковую энергию (обычно находятся в тепловом равновесии со средой).
|
бір топты теория / one-group model (theory) – нейтрондардың барлығы бірдей энергияға ие (әдетте олар ортамен жылулық тепе-теңдікте болады) екендігіне негізделген ядролық реактордың белсенді аймағында нейтрондардың көбеюін, тасымалдануы мен жұтылуын суреттейтін теория (модель).
|
теория течения / flow theory – теория пластичности, в которой принята зависимость между бесконечно малыми приращениями деформации (скорость деформации) и напряжением. Исходное положение: тело изотропно, относительное изменение объема мало и является упругой деформацией, пропорциольной среднему напряжению.
|
ағыс теориясы / flow theory – деформацияның шексіз аз өсімщелері (деформация жылдамдығы) және кернеу арасындағы тәуелділік қабылданған созылымдылық теориясы. Бастапқы қалып: дене изотропты, көлемнің салыстырмалы өзгерісі аз және орташа кернеуге пропорционал серпімді деформация болып табылады.
|
Теплое́мкость
Heat capacity
Количество теплоты, поглощаемой телом при нагревании на 1 градус (1ْْ C или 1 K); точнее — отношение количества теплоты, поглощаемой телом при бесконечно малом изменении его температуры, к этому изменению. Теплоемкость единицы массы вещества называется удельной теплоемкостью, 1 моля вещества — молярной (мольной) теплоемкостью. Единицами теплоемкости служат Дж/ (кг ∙К), Дж/ (моль∙К), Дж/ (м ∙К) и внесистемная единица кал/ (моль ∙К).
|
Жылусыйымдылық
Heat capacity
Денені 1 градусқа қыздыруға қажетті жылу мөлшері; дәлірек айтсақ — дене температурасын шексіз аз шамаға өзгерткенде осы дене жұтқан жылу мөлшерінің температураның осы өзгерісіне қатынасы. Бірлік массалы заттың жылусыйымдылығы меншікті жылусыйымдылық, ал 1 моль заттікі — молярлы жылусыйымдылық деп аталады. Жылу сыйымдылығының өлшем бірлігі ретінде Дж/ (кг∙К), Дж/ (моль∙К), Дж/ (м∙К) қолданылады, ал жүйеден тыс бірлігі кал/ (моль∙К).
|
Теплоотда́ча
Heat emission, heat transfer, heat exchange
Теплообмен между поверхностью твердого тела и соприкасающейся с ней средой — теплоносителем (жидкостью, газом). Теплоотдача осуществляется конвенкцией, теплопроводностью, лучистым теплообменом.
|
Жылу берілу
Heat emission, heat transfer, heat exchange
Қатты дененің беті мен онымен жанасатын жылу тасымалдағыштар (сұйық, газ) арасындағы жылу алмасу. Жылу берілу конвекцияның, жылуөткізгіштіктің және сәулелік жылу алмасудың нәтижесінде жүзеге асады.
|
Теплопереда́ча
Heat transfer
Теплообмен между двумя теплоносителями через разделяющую их твердую стенку или через поверхность раздела между ними. Теплопередача включает в себя теплоотдачу от более горячей жидкости или газа к стенке, теплопроводность в стенке, теплоотдачу от стенки к более холодной жидкой или газообразной среде.
|
Жылу беру
Heat transfer
Екі жылу тасымалдағыштың оларды бөліп тұрған қатты қабырға немесе олардың арасындағы бөлу беттері арқылы жылу алмасуы. Жылу беру процесінде алдымен ыстық сұйық немесе газдан қабырғаға беріледі. Сосын қабырғада жылуөткізгіштік процесі орын алады да, кейіннен қабырғадан салқын сұйыққа немесе газға беріледі.
|
Теплопрово́дность
Heat conductivity, thermal conductivity, heat conduction, heat transfer
Один из видов переноса теплоты от более нагретых частей тела к менее нагретым, приводящий к выравниванию температуры. При теплопроводности перенос энергии осуществляется в результате непосредственной передачи энергии от частиц (молекул, атомов, электронов), обладающих большей энергией, частицам с меньшей энергией.
См. также коэффициент теплопроводности.
|
Жылуөткізгіштік
Heat conductivity, thermal conductivity, heat conduction, heat transfer
Дененің барлық бөлігіндегі температурасы теңесетін, жылу көбірек қыздырылған дене бөлігінен азырақ қыздырылған бөлігіне тасымалданатын, жылу тасымалының бір түрі. Жылуөткізгіштік кезінде энергияның тасымалдануы жоғары энергиялы бөлшектерден аз энергиялы бөлшектерге энергияның тікелей берілуі нәтижесінде іске асады.
Сон. қ. қараңыз: жылуөткізгіштік коэффициенті.
|
Теплосодержание – то же, что энтальпия.
|
Жылуды сақтау –энтальпия.
|
Теплота испарения (теплота парообразования)
Evaporation heat
Количество теплоты, которое необходимо сообщить веществу в равновесном изобар-но-изотермическом процессе для полного превращения жидкого вещества в пар.
|
Булану жылуы ( буға айналу жылуы)
Evaporation heat
Тепе-тең изобара-изотермиялық процесс кезінде сұйық затты толығымен буға айналдыруға қажетті жылу мөлшері.
|
Теплота ́плавле́ния
Fusion heat
Количество теплоты, которое необходимо сообщить веществу в равновесном изобарно-изотермическом процессе, чтобы полностью перевести его из твердого кристаллического состояния в жидкое.
|
Балқу жылуы
Fusion heat
Тепе-тең изобара-изотермиялық процесс кезінде затты қатты күйден толығымен сұйық күйге түрлендіруге қажетті жылу мөлшері.
|
Теплота́ фа́зового перехо́да
Phase transition heat
Количество теплоты, которое необходимо сообщить веществу (или отвести от него) при равновесном изобарно-изотермическом переходе вещества из одной фазы в другую (фазовом переходе 1-го рода — кипении, плавлении, кристаллизации, полиморфном превращении и т.п.). Существование теплоты фазового перехода физически обусловлено различием энергий связи вещества в соответствующих фазах.
|
Фазалық ауысу жылуы
Phase transition heat
Тепе-тең изобара-изотермиялық процесс кезінде затты бір фазадан келесі фазаға түрлендіруге қажетті (1-ші ретті фазалық ауысу — қайнау, балқу, кристалдану, полиморфты түрлену және т.б. кезінде) жылу мөлшері. Фазалық ауысу жылуы заттың сәйкес фазалардағы байланыс энергиясының болуымен байланысты.
|
Терапия ионно-лучевая
Ion-beam therapy
Один из видов корпускулярной терапии, в которой используются пучки заряженных частиц для облучения больной ткани, причем наиболее часто при канцерогенных заболеваниях.
|
Ионды-сәулелік терапия
Ion-beam therapy
Ауру жасушаны сәулелендіру үшін, әдетте жиі канцерогенді ауруларды емдегенде зарядталған бөлшектер шоғы қолданылатын корпускулярлы терапияның бір түрі.
|
Терапия радиационная
Radiation therapy
Система методов лечения заболеваний человека (в основном канцерогенных) путем воздействия ионизирующих излучений.
|
Радиациялық терапия
Radiation therapy
Иондаушы сәулелердің әсер ету жолымен адам ауруларын емдеу әдістерінің жүйесі.
|
Термализа́ция частиц
Termalization
Замедление быстрых движущихся частиц и переход их в тепловое равновесие с атомами окружающей среды.
|
Бөлшектердің термолизациясы
Termalization
Жылдам қозғалып келе жатқан бөлшектердің баяулауы және олардың қоршаған орта атомдарымен жылулық тепе-теңдікке келуі.
|
термализа́ция нейтро́нов / neutron termalization — замедление нейтронов до тепловых энергий при их распространении в лёгкой среде. Является очень важным фактором в формировании спектра нейтр-онов в активной зоне ядерного реактора.
|
нейтрондардың термолизациясы / neutron termalization — жеңіл ортада таралатын нейтрондардың жылулық энергияларға дейін баяулауы. Ядролық реактордың белсенді аймағында нейтрондар спектрін түзуде маңызды фактор болып табылады.
|
термодиффузия / thermodiffusion, thermal diffussion — перенос диффузанта при наличии в диффузионной среде градиента температуры (диффузия в поле градиента температуры).
|
термодиффузия / thermodiffusion, thermal diffussion — температура градиенті бар диффузиялық ортада диффузанттың тасымалдануы (температура градиенті өрісіндегі диффузия).
|
Термодесорбция – см. ст. десорбция
|
Термодесорбция – қара.ст. десорбция
|
Термодиффузия - см. ст. диффузия
|
Термодиффузия – қара.ст. диффузия
|
Термокатод – то же, что катод термоэлектронный (см. ст. катод).
|
Термокатод – термоэлектронды катодтың өзі (қара. ст. катод)
|
Термолюминесце́нция
Thermoluminescense
Люминесценция, возникающая при нагревании вещества, предварительно возбуждённого светом или жёстким излучением.
См. также люминесценция.
|
Термолюминесце́нция
Thermoluminescense
Жарықпен немесе ионданушы сәулеленумен алдын ала қоздырылған затты қыздырған кезде пайда болатын люминесценция.
Сон. қ. қараңыз: люминесценция.
|
Термообработка
Heat (thermal) treatment
Совокупность операций преднамеренного теплового воздействия на изделие или часть его с целью изменения структуры и свойств в нужном направлении. Нагрев для последующей вытяжки или выдавливания к термообработке не относится.
|
Термоөңдеу
Heat (thermal) treatment
Қажет бағытта қасиеттері мен құрылымын өзгерту мақсатында бұйымға немесе оның бөлігіне алдын-ала жылулық әрекет ету операцияларының жиынтығы. Ары қарай созу немесе сығу үшін қыздыру термоөңдеуге жатпайды.
|
термообработка плазменная / plasma heat treatment – процесс упрочнения детали с помощью тепловой обработки, при котором поверзность нагревается плазмой.
|
плазмалық термоөңдеу / plasma heat treatment – беткі қабаты плазмамен қыздырылатын жылулық өңдеу көмегімен детальды беріктендіру процесі.
|
термообработка электронно-лучевая / electron beam heat treatment – селективный (в пространстве) процесс поверхностного упрочнения, во время которого поверхность быстро нагревают прямой бомбардировкой потоком ускоренных электронов.
|
электронды-сәулелік термоөңдеу / electron beam heat treatment – беткі қабатты үдетілген электрондар ағынының тікелей атқылауымен шапшаң қыздыратын беткі қабатты беріктендірудің селективті (кеңістікте) процесі.
|
Термоотжиг – см. ст. отжиг.
|
Терможану – қара.ст. жану
|
Термопара
Thermocouple
Датчик температуры, состоящий из двух соединенных между собой разнородных электропроводящих элементов (обычно из металлических проводников, реже из полупроводников). Широко используется в радиационных и плазменных технологиях обработки материалов и изделий.
|
Терможұп
Thermocouple
Бір-бірімен байланысқан әртекті электр өткізгіш элементтерден (әдетте металл өткізгіштерден, жиі жартылайөткізгіштерден) тұратын температура қадаға. Материалдар мен бұйымдарды өңдеудің радиациялық және плазмалық технологияларында кеңінен қолданылады.
|
Термоупру́гость
Thermoelasticity
Раздел механики деформируемого тела, где изучаются зависимости между напряжениями, деформациями и температурой и разрабатываются математические методы расчета температурных напряжений и деформаций, которые существенны для рационального проектирования машин и конструкций, работающих в сложных температурных режимах.
|
Термосерпімділік
Thermoelasticity
Күрделі температуралық режиде жұмыс істейтін машиналар мен конструкцияларды рационалды жоспарлау үшін өте маңызды роль атқаратын кернеулер, деформациялар және температуралар арасындағы байланыс зерттелетін және температуралық кернеулер мен деформацияларды есептеудің математикалық әдістері жасалатын деформацияланушы дене механикасының бөлімі.
|
Термохимия лазерная – см. ст. химия лазерная.
|
Лазерлік термохимия –
Сонымен қатар қараңыз химия лазерная.
|
Терра́сы
Bench
Плоские участки поверхности, отстоящие на одно или несколько межатомных расстояний.
|
Террасалар
Bench
Беттің бір немесе бірнеше атомаралық арақашықтықта төмен орналасқан жазық аймақтары.
|
Терроризм радиационный
Radiation terrorism
В обиход вошли термины "радиационный" или "ядерный" терроризм, под которым понимают преднамеренное, умышленное воздействие на здоровье или жизнь человека ионизирующим излучением от источника излучения или путем рассеяния радиоактивности с помощью взрывного устройства ("грязная" бомба), также с помощью ядерного заряда различной мощности ("чистая" бомба). В зависимости от количества людей, ставших объектом радиационного террора, его условно можно разделить на индивидуальный и массовый.
|
Радиациялық терроризм
Radiation terrorism
Қазіргі таңда «радиациялық» немесе «ядролық» терроризм деген терминдар қолданысқа ене бастады. Бұл терминмен адам денсаулығына немесе өміріне сәуле көзінің иондаушы сәулесімен немесе жарылғыш қондырғының («лас» бомба) көмегімен радиобелсенділікті шашырату арқылы, сонымен қатар әртүрлі қуатты ядролық зарядтың («таза» бомба)көмегімен әдейі зиян келтіруді айтады. Радиациялық террордың объектісіне айналған адамдардың санына қарай жеке және жаппай деп екіге бөлуге болады.
|
Тетравакансия - см. ст. вакансия.
|
Тетравакансия - қараңыз вакансия.
|
Техника плазменная
Plasma engineering
Приборы и оборудование для генерации, диагностики, транспортировки и практи-ческого применения плазмы.
|
Плазмалық техника
Plasma engineering
Плазманы генерациялауға, диагностикалауға, тасымалдауға және күнделікті қолдануға арналған құралдар мен құрылғылар.
|
Техноло́гия / технологии
(Production) process, technology (от греч.Techne – искусство + logos – учение)
|
