Аллаһын елчиси
жүктеу/скачать 0.7 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3-РәФТАР АЗАДЛЫҒЫ
- 4-ИҸТИМАИ АЗАДЛЫГ
2-әГИДә АЗАДЛЫҒЫБу сөзүн диҝәр бир мә’насы әгидә азадлығыдыр. Бу нә демәкдир? Дини бахымдан инсан әгидәҹә азад ола биләрми? Инсан өз истәјинә ујғун, тәкаллаһчы, бүдпәрәст, мүшрик вә ја кафир ола биләрми? әгидәјә мүнасибәтдә дин һәр әгидәни һагг сајмыр. Төвһиддән башга бүтүн әгидәләр јанлышдыр. «Һагдан сонра јалныз азмаг ҝәлир» («Јунус» 32). Ола биләрми ки, инсан азад олдуғу үчүн истәдији әгидәни сечсин? Бу гәбул олунасы сөз дејил. Чүнки илаһи вәһјләр вә Гур’ан башдан-баша төвһидә чағырышлар вә батил әгидәләрдән чәкиндирмәләрдән ибарәтдир. Шәр’и ҹәһәтдән һамы јекдилдир вә вә’д олунмушдур ки, фитри әгидә олан төвһид чичәкләндирилсин. Она ҝөрә дә әгидә саһәсиндә сечим азадлығы јохдур. Белә демәк олар ки, әгидә саһәсиндә азадлығын мәфһуму бир јаранмыш әмридир. Јә’ни әгидә зорла јаранмыр. Онун башга сәбәбләри вардыр. Кимсәдә зорла инам јаратмаг олмаз. Халгы тәкаллаһчы етмәк үчүн һеч бир пејғәмбәр әлинә гылынҹ ҝөтүрмәмишдир. Чүнки төвһид инамы гылынҹла һасил олмаз. Гылынҹ манеәни ҝөтүрмәк үчүндүр. Төвһид инамы дәлил, таныма јә’ни ағылын гәбулу илә јараныр. Инам ҹәһаләти сусдуран, һаггы ашкарлајан тәфәккүр вә данышыгла әлдә едилир. Бу азадлығын зидди икраһ, зордур. Дин төвһидә дә’вәтдә һәр ики ҹәһәти хатырладыр. Бујурур: «Диндә зор јохдур» («Бәгәрә» 256). Еләҹә дә бујурулур ки, Пејғәмбәр халгы јалныз Аллаһа тәрәф чағырыр. Әгидәни иҹад етмәјин доғру јолу ағылабатан дәлилләр, гәлбәјатан моизәләрдир ки, демәк вә ешитмәклә һасил олур. «Инсанларын һикмәт вә ҝөзәл өјүд-нәсиһәтлә Рәббинин јолуна дә’вәт ет, онларла ән ҝөзәл сурәтдә мүбаһисә ет» («Нәһл» 125). Илаһи пејғәмбәрләр хүсусилә дә Рәсулуллаһ (с) бу ҝөстәришләрдән фајдаланараг, төвһиди үрәкләрдә ҹүҹәртмишләр. Она ҝөрә дә пејғәмбәрләр дәлил, һикмәт, моизә, рәһмәт ҝәтириҹисидир, гылынҹ ҝәтириҹиси јох! Рәсулуллаһ (с) бу ишдә о гәдәр сә’ј ҝөстәрди ки, она бујурулду: «Иман ҝәтирмәјәҹәкләр дејә, өзүнү һәлк едәсән?!» («Шүәра» 3). Бу јолун сонунда үз тутулан адам ҝүнүнүн бүтүн нуруну кечирәндән сонра дејилир: «Сизин өз дининиз вар, мәним дә өз диним!» («Кафирун» 6). Чүнки башга бир јол галмыр. 3-РәФТАР АЗАДЛЫҒЫАзадлыг сөзүнүн бир ишләми дә рәфтара аиддир. Јә’ни инсан өз рәфтарында азаддыр, јохса јох?! Бунун гаршылыглы тәрәфи инсанын өз рәфтарында мәҹбур олмасыдыр. Бу да е’тигади бир мәсәләдир. Бу мәсәлә мүсәлманлар, диҝәр динләрдән оланлар арасында мә’лумдур вә бир чох парчаланмаларын әсас сәбәбидир. Бә’зиләринин фикринҹә инсан өз рәфтарында мәҹбурдур вә онун рәфтары Аллаһын әлиндәдир. Әҝәр Аллаһ истәмәсә, инсан һеч ҹүрә рәфтар едә билмәз. Инсан бир иш ҝөрмәк истәсә дә әли чатмаз. Чүнки онун ихтијары јохдур. Мүсәлманларын бир фиргәси бу сајаг фикирләринә ҝөрә «ҹәбри» адландырылмышдыр. Башга бир дәстәнин фикринә ҝөрә инсан мүстәгилдир вә өз рәфтарыны өз ирадәси илә јеринә јетирир. Бу дәстә «мө’тәзилә» адланыр. Онларын мәрамы «тәфвиз» кими јад едилир. Лакин шиә мәзһәби имамларын (ә) ҝөстәришләри әсасында һәр ики бахышы рәдд едир вә белә һесаб едир ки, инсан өз рәфтарында, ишиндә нә мәҹбурдур, нә дә мүстәгилдир. Инсанын рәфтары Аллаһын изни илә инсанын өз ихтијарындадыр. Јә’ни Аллаһ белә мүәјјән едиб ки, инсанын ишләри Аллаһын изни вә инсанын ирадәси илә јеринә јетмәлидир. Чүнки инсан истәмәдән һеч бир иш ола билмәз вә ејни заман о мүстәгил дә дејил. Философларын ҝөзәл сөјләдикләри кими, инсан өз рәфтарында азад олмаға мәҹбурдур. Бу һәгиги инам имамларын ҝөстәришләринә әсасланыр вә доғру јолу ишыгландырыр. 4-ИҸТИМАИ АЗАДЛЫГАзадлығын ән чох диггәт едилән ишләми иҹтимаи азадлыгдыр. Јә’ни, инсанын үмуми рәфтарларда, өз бахышыны билдирмәкдә, сијаси чалышмаларда азадлығы. Бунун әкси истибдаддыр. Ән чох рол ојнајан, иҹтимаи-сијаси мүнасибәтләрдә, инсанлар арасында, фиргәләрдә диггәт едилән мәһз иҹтимаи азадлыг мәсәләсидир. Инсанлар бу саһәдә азадлыға мејллидир вә өз иҹтимаи-сијси чалышмаларыны һәјата кечирмәк истәјирләр. Һаким синфи горхуја салан елә бу азадлығын нәтиҹәләридир. Мүхтәлиф һөкумәтләр бу азадлыға мүхтәлиф мүнасибәт бәсләјирләр. Әҝәр һөкумәт халга архаланырса, белә бир азадлыгдан горхмур. Лакин зора ҝүвәнән һакимијјәтләр бу азадлығы тәһлүкә билир вә ону һәр васитә илә мәһдудлашдырырлар. Илаһи пејғәмбәрләр хәлги олдугларындан белә бир азадлыгдан чәкинмәмишләр. Онларын сијаси гурулушу халг үчүн олдуғундан зора ҝүвәнән һәр бир һәрәкатла мүбаризә апармышлар. Иҹтимаи азадлыглар нәинки пејғәмбәрләри горхутмамыш, әксинә онларын илаһи амалларынын ҝерчәкләшмәсинә көмәк ҝөстәрмишдир. Бу азадлығы ҹәмијјәтә пејғәмбәрлә һәдијјә етмишләр. Бу бүтүн пејғәмбәрләрин чағырышыдыр ки, тағутун тәләсиндән гуртулун вә илаһи дәјәрләрә үз тутун. «Аллаһа ибадәт един, тағутдан чәкинин» («Нәһл» 36). Гур’анда Фир’он тағут символудур. Фир’он истибдады иҹтимаи-сијаси јөнүмләри буховлајырды. Илаһи пејғәмбәрләрин вәзифәси халгы бу зүлмдән гуртармаг иди. Фир’он халгы мәдәни зилләтә сүрүкләјирди. Истибдад инамлары халга гәбул етдирилирди. «Мән сизин рәббинизәм» («Назиат» 26). «Ганун мәним ганунумдур, халг мәнә итаәт етмәлидир» дејирди. Бу мәгсәдә чатмаг үчүн халгы инсани, илаһи мәдәнијјәтдән узаглашдырыр, истибдад мәдәнијјәтинә сүрүкләјирди. «Өз гөвмүнү јүнҝүл сајды, онлар да она итаәт етдиләр» («Зухруф» 54). Чүнки мәдәни бир халг истибадады гәбул едә билмәзди. Муса (ә) бу истибадад гаршысында белә бир азадлыг чағырышы верир: «Аллаһын бәндәләрини азад едиб, мәнә тапшыр» («Назиат» 26). Муса (ә) халгы инсани вә илаһи дәјәрләрә јөнәлтмәк истәјир. Рәсулуллаһын (с) бу јөнүмдә чағырышы мәҹбури зәнҹирләрин гырылмасыдыр: «Онларын үзәриндән ағырлыг вә зәнҹирләри ҝөтүрәр» («ә’раф» 156 ???). Һәзрәт (с) онлары мүхтәлиф е’тигади вә иҹтимаи бојундурмалардан азад етди. Рәсулуллаһ (с) илаһи вәһјлә ҹәмијјәти ширкдән төвһидә чағырдығы кими, иҹтимаи-сијаси јөнүмдә дә халгы зүлм вә ҹәһаләтдән гуртарды. Истибдад зәнҹирләрини гырды, ҹәмијјәти илаһи дәјәрләрә, инсани мәдәнијјәтә чағырды вә онлара азадлыг һәдијјә етди. Иҹтимаи ҹәһәтдән инсанлары гүдрәт саһибләринин нәфс истәкләринә итаәтдән азад етди. Инсанлар јалныз дәјәрләр гаршысында баш әјдиләр. Рәсулуллаһын (с) мәдәни ҹәмијјәтиндә халг мәдәни, иҹтимаи-сијаси гәрарларын мүзакирәсиндә иштирак етдирдиләр. Илаһи сијаси гурулушда бүтүн ҹәмијјәт дәјәрләрин ҝерчәкләшмәсиндә јекдилдирләр. Халг иҹтимаи саһәләрдә мүдиријјәт вә сијасәтдә иштирак едир, һәтта рәсми шәкилдә рәһбәрлә иштирак пејманы бағлајырлар. Һәзрәтин әли зорлуларын гаршысыны алыр. Һәзрәтин чағырышы о дөврүн һакимләринә тәгдим едиләндә о гәдәр ағыллы вә азад гәбул едирдиләр ки, һамы һејрәтдә галырды. жүктеу/скачать 0.7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|