Андрон мәдениеті — қ
жүктеу/скачать 214.29 Kb.
|
| Абылай хан: Қазақ мемлекеттігінің қайта орлеу дәуірі сүлтан, кейін ханболған Абылайдың есімімен тығыз байланысты. Абылайдың
шын аты - Әбілмансүр. Ол қазақтың сүлтаны Көркем Уолидің үлы. Жоңғар шапқыншылығы кезінде он екі жасар бала ел арасына қашып кетіп, озінің шыққан тегін жасырып, біраз уақыт бақташы болған. Әбілмансүр батыр, жекпе-жектерде «Абылай» деп үран тастап, даңқы шыққан озінің атақты атасы Абылайдың есімін алады. 1771 жылы, тек Әбілмәмбет қайтыс болғаннан кейін ғана таққа отырады. Абылай өз заманының көреген де ақылды саясаткері, жаужүрек батыры, өткір ойлы, дарынды дипломаты болған. 1740–1750 жылдары Абылай жоңғарлармен бейбіт келісімге келіп, жоңғарлар қазақтарға Сырдария маңындағы қалаларды қайтарып береді. 60-жылдары ол Ресей және Қытаймен дипломатиялық байланыстар орнатады. Осылайша Абылай қазақтың жерін көршілерінен қорғап қалу саясатын ұстанды.1755 жылы жазда Қазақ хандығындағы Абылай сүлтанға қытайлар елші жіберді, ондағы мақсаттары қазақтарға күш көрсету еді. Бірақта Абылай олардың Жоңға- рияны басып алуын мойындамай, жоңғарлардың қытайларға қарсы көтерілісін басқарған Амурсанаға белсене көмектесті. Қазақ билеушілері Жоңғарияны сақтап қалуды ойластырды, өйткені, ол Қазақстан мен Қытай сияқты жауласқан екі елдің арасындағы аралық мемлекет еді. Абылай ханның башқүрттарға жасаған көмегінде де осындай жасырын мақсат болған еді. 1757 жылы көктемде қытайлар жоңғар мемлекетін талқан- дап, ойрандады, олардың басым бөлігін өлтірді, мыңдаған адамдар қырылды, тіпті олардың жалпы саны миллионнан асуы да мүмкін. Жоңғарлардың көмегінен айырылған Абылай сүлтан қытайлармен жағдайды ушықтырмау үшін Пекинге бітім жасауға елшілер жіберді. Дәл осы кезде император да Абылай сүлтанға елші жіберген болатын. Ол Абылайды хан ретінде мойындап, орыстарға қарсы бірге одақ қүруға барлық уақыта әзір екендігін білдірді. Абылай бүл мүмкіндікті Қытай мен Ресейге қатысты сыртқы саясатта пайдаланып қалуды естен шығармады. Ресейдің қоластында ресми түрде калған болып, сонымен бір мезгілде орыстың отарлау саясатына қарсы көмек беруін отініп, Пекинге бірнеше мәрте елші жіберді. ылай ханның салиқалы әрі үстамды саясаты арқасында қазақтар Ресейдің көмегінсіз-ақ, өздерінің күшімен қытай агрессорларының шабуылын тоқтатып, XYIIIғ аяғында Шыңжаңның шүрайлы жайылымдарын пайдалануға мүмкіндік алды, нәтижесінде Қазақ хандығындағы жер дағда- рысы ожептәуір бәсеңдеді. былай сыртқы жаулармен күресе отырып, бір мезгілде қазақ жерін біріктіруге күш салды. Ол 1771 жылы Әбілмәмбеттің олімінен кейін Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи мешітінде ақ киізге котеріліп, үш жүздің ортақ ханы сайланды. Абылай хан (1771-1781) - бүкіл қазақ жерінде беделі оте жоғары болған соңғы хан. Тек шекараға жақын орналасқан Кіші жүз руларының азғантай болігін басқарған Әбілхайыр үлдары ғана оның билігін мойындаған жоқ. Абылай саяси тоуелсіздікті сақтай отырып, патшаның сый-сияпатынан жоне Петербургке барып ант беруден бас тартты. Абылай мемлекеттің ішкі мәселесіне ерекше коңіл болді. Ол жайында Шоқан Уәлиханов былай деп жазды: «Хан билігін кеңес арқылы шектеп келген ерік-жігері күшті рубасы- лары мен сүлтандарды баса білген Абылай билердің беделін түсірмей, олардың пікірлерімен санаскан». былайдың қажымас күш-жігерінің арқасында XY111 ғасыр- дың соңғы ширегінде Қазақстан этникалық түрғыдан Орталық Азиядағы ірі феодалдық мемлекеттердің біріне айналып. Цинь. Ресей тәрізді іргелі империялармен өзара тиімді қатынастар орнатты. Абылай басқарып түрғанда Қазақ хандығы аумағы жағынан үлкен, өзіндік ерекшелігі бар феодалдык мемлекет болды. Орталық Азияда бүкіл түркі әлемінде әскери-саяси жағынан алып қарағанда, Қазақ хандығындай күшті мемлекет болған жоқ. жүктеу/скачать 214.29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|