Аны тулпар аты къушжетер, ата къуш, ана къуш, ата бёрю, ана бёрю, эки билгич уку, сора къадар китабы



бет7/12
Дата20.06.2016
өлшемі1.22 Mb.
#149232
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12

Жарылгъанды да къалгъанды.

“Таш Доммай къая тешгинчи

Бир мадар къалай этмебиз?

Таш Харра кюйсюз душманды:

Жан къоймаз жерде, кёкде да.

Тюз бусагъатда ёлтюрмей

Чырт да жарарыкъ тюйюлдю.

Къутулуп, къарыу алса уа,

Анга минг батыр да неди?! –

Деп Къаспар алай айтханды.


Алп Къаспар хазар элменди,

Ол уста къазауатчыды,

Жигитни да жигитиди,

Батырны да батырыды.

Туурагъа чыкъгъанды, эрлай,

Ол, марап садакъ атханды.

Башына салта тийгенча,

Таш Доммай мёнгюрдегенди,

Жер къазгъанды, ёкюргенди

Сора Къаспаргъа чапханды.


Алп Къаспар а, аз да къоркъмай,

Биягъы садакъ тартханды.

Къаяны шибля ургъанча,

Окъ алай ачы тийгенди.

Сюрюннгенди, сюрюшгенди

Сур доммай, тобукъланнганды.

Сора, таш да жарылырча,

Атылырча, ёкюргенди.


Алп Къаспар хазар элменди,

Ол тулпар атдан тюшгенди.

Дыгаласды Таш Доммай а,

Секирип ёрге туралмай.

Багъатур къаты тутханды

Мюйюзлеринден. Ол энди

Доммайны жерге урлукъду,

Аярыкъ тюйюлдю энди.


Оюла тургъан къая уа

Зангырдайды, дёнгюрдейди.

Таш Харра, баям, сезгенди

Къутулур чагъын. Ол хаман

Къадалып къая тешеди.

Къуртча кемиреди, талмай…

Алп Къаспар алай ургъанды

Доммайны жерге, алай да:

Жер тепгенди, жар тюшгенди,

Таш доммай а ууалгъанды,

Чачылгъанды, чий алмача.
Жаныбар ташны хорларча

Кюч берген Уллу Тейриди.

Сермешни уа, демлешни уа

Уллусу, баям, алдады.


Таш Харра къутулалгъанды

Таш тузагъындан. Ол энди

Жан къоймаз. Адамды, малды

Деп айырмай, ашарыкъды.

Тилине бир жукъ тийгинчи,

Ёлмесе, иш бек осалды.

Баз боллукъ кёкде да азды

Таш санлы, багъыр башлы да

Харрагъа. Аны къоратмай

Жарамазлыгъын биледи

Алп, кеси ёллюк эсе да.
- Бийтик, мен сенден тилейме,

Бу ташха мени хорлатма!

Жер жюзю къаран къаллыкъды

Хорлатсам! – деп жал баргъанды.

Таш Харра, къая турукъча,

Къаспаргъа жууукълашханды.

Атласа, тенгиз къопханды,

Чайкъалгъанды кёл, черек да.


Таш Харра темир тишлиди!

Таш Харра доммакъ кёзлюдю!

Ол, уруп, къая бузады,

Къобарып, тёбе сызады.

Алп да, чырт абызырамай,

Харрагъа сюнгю урады.

Узая барып, дагъыда

Таш душманына чабады,


Харраны жерден къурутмай

Чырт да жарарыкъ тюйюлдю.


Таш Харра ачыуланнганды,

Къутургъанды ол артал да.

Къаяны ары тюртгенди,

Кесине тартханды. Сора,

Эрлай, къобарып алгъанды.

Кётюргенди да, аталмай,

Ач эди, тобукъланнганды.

Не бек дыгалас этсе да

Деу, къая эзип къойгъанды.
Алп Къаспар хазар элменди,

Тейриге шукур этгенди,

Ат да солутханды, эт да

Шишлегенди, ашагъанды.

“Бу туруу туруу тюйюлдю! –

Деп, тулпарына миннгенди.

Жол айырылгъан жергеми

Къууулуп, жетип келеди

Базантур батыр? Хау, энди

Онг жолну тутуп барлыкъды.


Алп Къаспар хазар элменди,

Ол уста къазауатчыды,

Батырны да батырыды,

Жигитни да жигитиди.

Талмазы учхан тулпарды,

Жюрюшю желден женгилди.


“Тийреге бир кёз багъарем”, -

Деп, батыр тёшге чыкъгъанды.

Тёгерекге кёз бакъгъанды.

Къарагъанды чыгъышха да,

Батышха да къарагъанды.

Сора женубда, кюзгюча,

Бир жылтырагъан кёргенди.

“Панийни нюрюдю, эшта,

Ол жарыкъ!” – деп къууаннганды.

Сора ол къанат битгенча,

Нюр жаннган къызгъа учханды.
Алп Къаспар хазар элменди,

Багъатурду, пелиуанды.

Жомакъда да айтылмазча

Сейирлик къала кёргенди.

Чорбаты – накъут-налмазды,

Мермерденди арбазы уа,

Жыйылгъан халкъ – тул-туманды.
Хан тахтасындан тургъанды:

- Жамауат! – деп сёлешгенди, -

Къызчыгъым къыйын ауруйду,

Бир дарман-дары жарамай,

Къууандырмай жулдузчум да.

Бюгюн а къайдан эсе да

Бир билгич келип айтханды:

“Ханым, жарарыкъ жалан да

Сют бла жангы къымызды.

Акъ марал да, акъ байтал да

Жашырын къолда отлайла.

Бек къыйынды, къоркъуулуду

Жол. Ары баргъан ачымай

Къалмайды. Акърап сакълайды

Маралны да, байталны да.

Аллай бир батыр болмазмы,

Жигитле, арагъызда деп

Мен сизни андан жыйгъанма.

Маралны да, байталны да

Сауалгъан, ол ким болса да

Къызымы анга берликме.
Мен! – деп чыкъмады киши да, -

Ким да жанына къоркъады.

Алп Къаспар а, жукъ да айтмай,

Сылжырап, таугъа кетгенди.


Алп Къаспар хазар элменди,

Пелиуанды, багъатурду,

Жигитни да жигитиди,

Батырны да батырыды.

Насыплыды, къууанчлыды:

Умуту тола турады…


Ат, жоргъа салып, барады,

Бийикни учады къуш а,

Къуш а хаман къычырады,

Акърапны кёргенди, эшта.

Акъ марал да, акъ байтал да

Алайда отлайла сора.

Уу Акърап тёбе тенглиди,

Уу Акърап сюек къаплыды.

Къоллары-къысхачлары уа

Деу тереклени къыркъалла.

Алп кесин хазыр этгенди

Демлешге. Жауу – Акърапды.

Жин Патчах къажау турса да,

Алп арсар боллукъ тюйюлдю.


Алп Къаспар хазар элменди,

Айтылгъан къазауатчыды.

Узакъдан садакъ атханды –

Ётмегенди бир огъу да.

Жууукъдан гебох ургъанды –

Чартлагъанды гебоху да.


Деу Акъраб а, аз да къоркъмай,

Батыргъа хыны чапханды.

Алп базантурну, уралмай,

Ачыудан кесин къапханды.

Акъ марал да, акъ байтал да

Изгилтин болуп, къарайла.

Акъ марал да, акъ байтал да

Жарсыгъанча кёрюнелле.


Хау, ала жашха жарсыйла,

Жаш жанлылла экиси да.

Акърапны эки къолу да,

Тот къысхашча, къыжылдайды.

Алп жашны къылкъыяры уа

Сюйгенича созулады.


Къуш да болушады, ат да,

Шиш туруп, къаты урады.

Деу Акъраб а демлешеди

Бир атлам да туракъламай.

Алайда ёлюп къалса да

Ол артха турлукъ тюйюлдю.


Уутырнакъ Акърап, батыр да:

Арыгъандыла. Болса да:

Демлешелле битр тохтамай.

«Ким – кимни?!» – деп сермешелле.


Алп Къаспар хазар элменди,

Пелиуанды, багъатурду,

Жигитни да жигитиди,

Батырны да батырыды.

Адп керти ачыуланнганды,

Акърапха жайза ургъанды.

Ташча бек къапдан ётгенди

Жайзасы. Акърап ёлгенди.


Акъ марал чабып келгенди

Къаспаргъа, кийик байтал да.

Къууаналла экиси да,

Базантур да къууанады.


Алп Къаспар хазар элменди,

Ол, къайнап ёсген эменди.

Маралны да, байталны да

Къалагъа сюрюп келгенди.

Терк саугъанды экисин да,

Панийге баргъанды сора.

Ол марал сют ичиргенди

Ауругъан къызгъа. Чачын да

Сылагъанды, ийнаналмай

Быллай насыпха. Къымыз да

Уютханды ол, унутмай.
- Не болгъанды? Мен къайдама? –

Деп Паний, кёзюн ачханды.

Къаспарны кёрюп: - Сен кимсе? –

Деп Паний кирпилдегенди.

Сора: - Биягъы тюшюмдю, -

Деп кёзюн мудах къысханды.


Экинчи кюн жаш къымыз да

Ичиргенди. Къыз, журчукъча,

Сау болуп, былай дегенди:
- Ах, эки кёзюм Къаспарды

Дейди, жигит. Жюрегим а,

Ийнаналмай, ауарады.

Кимсе сен? – Къаспарма, ариу,

Агъачны ётдюм, жол тапмай,

Къум тюзню бардым, суу тапмай.

Кёзюнге ийнакъма энди,

Мен жюрегинге къонакъма, -

Деп айтханды алп Къаспар да.
Насыбы, жерге сыйынмай,

Хауагъа кётюрюлгенди.

Сора ол, тейри къылышча,

Керилгенди, нюр жаннганды.

Къууаннганды Когутай да:

Базантур киеу тапханды.


Когутай хан кёкледе да

Айтылырча, той этгенди.

Алп Къаспар бла Панийча

Насыплы болмаз анда да!


Той-оюн этеди халкъ да,

Къарт да, жаш да къууанады.

Бир кёл ашагъан а барды,

Ол да сур аскер башчыды.

“Мен ханны къызын алырма,

Олтурурма тахына да!” –

Деп тургъан Къантур, кёп созмай,

Ёлтюрюр мурат этгенди

Къаспарны кесин, атын да.
Алп Къаспар хазар элменди,

Багъатурду, пелиуанды,

Жигитни да жигитиди,

Батырны да батырыды.

Ол ханнга былай айтханды:
- Когутай хан, эркин эт да,

Къайтайым, заман болгъанды.


Къайтмай а! – дегенди хан да, -

Жигитни журту болады.

Бир къоркъакъды шуёхсуз а,

Атасыз, туугъан жерсиз да!


Хан хазнасындан, къызгъанмай,

Юч толу кюбюр бергенди.

Бир кюбюр – алтын кюбюрдю,

Бир кюбюр – кюмюш кюбюрдю,

Маржанданды бир кюбюр а.
Хан, абрекледен къорурча,

Минг атлы да къурагъанды.

Мингбашчы уа зар Къантурду,

Ол харам къанлы адамды.

Сау кюнню барып, кече уа

Солургъа къонуш этелле.

Чатырла къуралла, от да

Тамызалла, мал соялла.


Ай жарыкъ кече – шумсузду,

Кериуан татлы жукълайды.

Жукъумуз а, тынчлыкъсыз а,

Къырс Къантурду, зар Къантурду.

Пелиуан Къаспар ёлюрча,

Чурумсуз хыйла излейди.


Бир кюн ол былай дегенди

Къаспаргъа: - Батыр уланса,

Базантурса, хау. Алай а

Ол Инжи тауну жинин а

Сен да хорларыкъ тюйюлсе.

Темирденди тёрт саны да,

Къыжылдап алай атлайды.
Алп тёзалмагъанды бармай.

Къантургъа къанат битгенди:

“Таш уугъан батыр эсенг да,

Сау къутулалмазса сен да!”


- Барма! – деп къаты болгъанды

Хур Паний, - къой, барма, наным.

Жюрегим бир тынгысызды:

Сен да къайтмазгъа боллукъса.

Къаспар, игилик этеме

Депми кюрешген сунаса

Къантурну? Угъай! Ол зарды,

Къырсды бек. Анга ийнанма!


- Бармасам, къоркъгъан этгенди

Алп Темир Жинден дерле да,

Бедишлик болуп къалырма, -

Деп Къаспар таугъа кетгенди.


Алп Къаспар хазар элменди,

Къоркъмайды батыр жукъдан да.

Душманы уа темирденди,

Ол Инжи тауну жиниди.

Жол жюрюп, аууш аугъанды.

Сора, тюз да кюн уяча,

Бир алтын дорбун кёргенди.

Ол Темир Жинни журтуду.


- Ким барды! – деп сёлешгенди

Алп Къаспар. Талмаз аты уа

Кишнегенди, жер къазгъанды,

Къычыргъанды сакъ къушу да.

Алайлай бир деу чыкъгъанды

Дорбундан, къыжырагъанды:


- Ёлюрге келгенсе сора?! –

Деп базантургъа чапханды.


Бу жол, пелиуан эсе да,

Къоркъургъа аздан къалгъанды

Жаш Къаспар. Алай ол – алпды!

Абызырарыкъ тюйюлдю!

Къылычын сермеп алгъанды

Жаш да. Арсарсыз чапханды

Тот кесген Жиннге. – Кёресе,

Батыр, - деп кюкюрегенди

Ол, - манга къаргъаш табылмай,

Мени тот кесип къояды.

“Алп жашла, тауусулупму

Къалдыгъыз?! – деп, жигит, азмы

Къычыргъанма, асланла да,

Къоянла кибик къачарча.

Хош келгин! Тотум кетерча,

Мен сени бла, тохтамай,

Юч ыйыкъ сермеширикме.

Сора, батыр, гыстыныча,

Кётюрюп жерге урлукъма!
- Ёренге темир эсенг да,

Юч ыйыкъ угъай, юч кюн да

Жашатмам сени! – дегенди,

Алп батыр да: - Бош махтанма!


Алп Къаспар хазар элменди.

Айтылгъан къазауатчыды.

Талмазы боранды, желди.

Кёз илинмей урушады

Базантур Къаспар. Къушу да

Къой тенгли ташла атады,

Башындан, ташла къуяды.
Ючюнчю кюн Жин къызгъанды,

Къызаргъанды ючюнчю кюн.

Кёмюрде къызгъан темирча,

Ол эрипми тебрегенди?

Хау. Желимча, тёрт саны да

Жабышып къалгъанды сора.


“Бюгюн да турады тепмей

Ол Темир Жин”, деп айталла.

Тот кесип, муру болгъунчу

Хаман къыжырап турлукъду.


Алп Къаспар хазар элменди,

Айтылгъан къазауатчыды.

Ол Жинни хорлап келгенди.

Амма, не файда андан а?

Къоншуда бир жан да жокъду.

Алп батыр ачыуланнганды

Эссизлигине. Къантур а

Къутуллукъ сунуп барады

Къаспардан. Угъай! Боранча

Гюрюлдей, борай жетер да,

Жер къаны этер мычымай.
Къуш учуп кёкге чыкъгъанды.
Ташатын баргъан жайын а:

“Энди къутулабыз, энди…” –

Деп терен къолгъа киргенди.
Къуш кёкден белги бергенди,

Алп ызларындан жетгенди.

Сюрюуге бёрю киргенча,

Араларына сингнгенди.


Жылтырайды, от чагъады

Къылычы. Аман тепгенди.

Жыйынны ол талкъ этгинчи

Энди тохтарыкъ тюйюлдю.

Къаспаргъа ол баш урса да,

Жалынса да, жал барса да

Ат аны малтап къойгъанды.
Алп Къаспар хазар элменди,

Пелиуанды, базантурду.

Жигитни да жигитиди,

Батырны да батырыды.

Панийни излеп тапханды

Алп Къаспар. Къолун, бутун да

Бошлагъанды, кечгинлик да

Тилегенди эрча. Сора

Ат бойнуна сакъ алгъанды

Ариуун. Жолу – юйгеди.


О Н Б И Р И Н Ч И Б А Ш Ы


БАРСИЛ БАТЫРЫ - БАЗБАР, АНЫ ТУЛПАР АТЫ – АКЪ ТУЯКЪ, УЛЛУ ЭЛЛЕЗ ТЁРЕ, ОТ ЖАУДУРГЪАН ТАРАКЪСЫРТ АЖДАГЪАН, КЕРИУАН ЖОЛ СОРА ТЕМИРТАРАКЪ КЪАНАТЛЫ АНКЪАР КЪУШ

Жети кёкню кётюрюп,

Боранлары ёкюрюп,

Булут къашларын тюйюп,

Буз тегерейин кийип,

Сюеледи Минги тау,

Таулу бийи – мёнгю тау.
Таракъ-таракъ къаяла

Тёрт да жанындан алып,


Юслеринде мияла

Бузлары кюнде жанып,

Сюеледи Минги Тау,

Таула бийи – мёнгю тау.


Этеклеринде аны

Ёхтем миллет жашайды.

Къызы – жургъа, уланы –

Боз бёрюге ушайды.


Ташдандыла юйлери,

Алп Асбекни бийлери…


* * *
Барсил элликни башы –

Базбар - Бедейни жашы,

Базбар - пелиуан улан,

Ташны бишлакълай уугъан.

Къапланны да, къамишде

Жетип, бойнундан буугъан.


Ач киштик балаларын

Ачы-ачы макъыртды.

Бий Асбек батырларын

Къаласына чакъыртды.

Уллу Эллез Тёреге

Сыйлы къартла келдиле:

-Журтну Алтын Тереги,

Баш урабыз! – дедиле.

Тюбюнде олтурдула,

Оноу-кенгеш къурдула.

Бир къаууму былай дей,

Бир къаууму угъай дей,

Тюшге дери турдула.
Сора Асбек: - Киштикни

Жаратмадым оюнун, -

Деди. – Акъылман Тикки,

Неди мынга оюмунг?


-Узакъ тауларыбызда,

Ол акъ тауларыбызда

Къайгъы барды: Аждагъан

Биягъы тургъан болур;

Бу жол жюз жыл жукълагъан

Ачдан къутургъан болур.

Мен кесим да, тюш кёрюп,

Бир сейирлик иш кёрюп,

Къайгъырып турама бек.

Къопхан болур сарыуек.


-Жокъ эсе амал-такъал,

Кеч этмейик, турайыкъ!..


-Укулагъа сорайыкъ,-

Деди анга акъсакъал.


Эки уку да Къадар

Китапларын алдыла,

Бу къыйынлыкъгъа мадар

Этерге къадалдыла.


-Кериуан жолну тыйып

Къойгъанды да Аждагъан,

Ол жюзден-жюзден жыйып,

Адамланы ашагъан! –

Деди Ана Уку. - Бек

Жутду ол, ашап тоймаз.

Жоймасыгъыз, сарыуек

Бир деп бир адам къомаз.


-Аны жоярыкъ Базбар

Батырды. Алай, арсар

Бола турса, Аждагъан

Алп Базбарны да къабар, -

Деди Ата Уку да, -

Къоркъсанг, жолунг къорамаз.

Энди къаты жукъу да

Аждагъанны хорламаз.


-Неди ол къоркъгъан деген?! –

Деди жаш, ачыуланып. –

Бедейни жашыма мен,

Алп Бедейни уланы!

Менден сора ким чыгъар,

Айтмасакъ алп Асбекни?

Менден сора ким жыгъар

Мингжыллыкъ сарыуекни?!


-Мен!- деди Болат батыр.

-Мен! – деди, алгъа чыкъды.

-Мен!- деди Жолат батыр.

-Мен! – деди, алгъа чыкъды.

-Мен!- деди Къаспар батыр.

-Мен! – деди, алгъа чыкъды.


-Укула: «Базбар батыр

Барыргъа керекди!» - деп

Айтханларын кёрдюгюз.

Хынчы Аждагъаннга дерт

Ол жетдираллыкъды. Сиз,

Батырла, аны оспар

Сёзюне илинмегиз.

Жашды алыкъа Базбар,

Базбаргъа тебинмегиз, -

Дедиле тёречиле.


Асбек, келип къатына:

-Хайда, Базбар, кечиге

Тураса. Мин атынга! –

Деп, ашырды батырны.-

Узакъды, къыйнды жол…
Минип тарпан атына,

Жел этип, барады ол.


Тегерейи, къалкъаны,

Темуреги да кюнде

Ариу жылтырай-жана,

Барады ат белинде.

Арыгъанды кеси да,

Арыгъанды аты да.

Да кюню, кечеси да –

Жолда. Жигит къатыды!


Кюн да жетмеген къолда

Энди сакъ барады ол.

Атын кериуан жолдан

Онгуна бурады ол.

Ташатын барады ол,

Шыхыртсыз, къаплан кибик.

Тардан-тар болады къол,

Таула - бийикден-бийик.


Кёлю аманмы этди

Тогъузунчу кечеде?

Энтта бир кюню ётдю

Бу сур таула ичинде.


Ой, алай теренди къол,

Ой, алай бийикди тау,

Ой, алай къыйынды жол,

Базбар къайталырмы сау?!

Жар да, аны жаныгъан

Кибик, оя ташларын,

Уу жилянча, жанына

Къоркъуу кире башлады.


Деуле, кийик улакъгъа

Басыннганча, ол бийик,

Сур къаяла уланнга,

Булут къашларын тюйюп,

Къарайдыла. Олсагъат

Эзип къоярыкъ кибик.


Ууакъ кишнеди да ат,

Былай деди: - Алп жигит,

Базынып, жолгъа чыкъды

Эсенг, не таула, тарла!

Къалтырамайды чынтты

Батыр. Зорчуну хорла!


-Акъ Туякъ, кёлсюз болуп,

Антымамы ёлдюм мен?

Адам сюекден толуп

Тургъан къолну кёрдюм мен!


-Ат сюек, адам сюек

Болмагъан жер жокъ мында.

Жууукъдады сарыуек,

Къылычынг а – къынынгда.

Мингжиллыкъ сарыуекни

Сенден ёзге жоялмаз.

Мудах этме Асбекни,

Этсенг - кечип къоялмаз.

Акъылынг, кючюнг да бар,

Хайт де, барсил уланы!..


Кёл этди жигит Базбар:

Кюлтюм этер ургъанын!

Ой, алайлай, тентирей,

Аякълары чалише,

Ауана кибик киши

Чыгъып къалды аллына.


-Къайт, – деди, - ахшы улан,

Сау аскерден къалгъан - мен.

Азирейли аждагъан

Кючлюдю эмегенден.

Он эмеген да анга

Хата салалмаз, ийнан.

Сюйюп айтама санга,

Жигит, ызынга айлан.


Алп Базбар эс бурмады

Жаралыны сёзюне.

Арсар бола турмады,

Базынды да кесине.


-Насыпдан къуру къалгъан,

Кёрмеймисе быланы,

Тот кесип, муру болгъан

Бу сауут-сабаланы?

Кёрмеймисе къурт этген

Бу жангы ёлюклени?

Бадырда мугут этген

Ат, адам сюеклени?


Юч жюз, беш жюз жыл алгъа

Былайгъа келгенлени,

Багъырбаш Аждагъаннга

Шинжикъаш Аждагъаннга

Къажау сюелгенлени

Сюеклерилле ала.


Эй, элия ургъанлай,

Ат юсюнде тургъанлай,

Аты, кеси да бирге

Кюйгенни кёресе сен,

Отла жаудура-бюрке,

Айланады келепен.


Къайт, насыпсыз! Кесинги,

Атынгы да къууурур.

Анга не къылыч, сюнгю?! –

Кюл этер да, сууурур…


* * *
Жел урады тарда уа,

Кюч ала барады жел,

Жер къарады тарда уа,

Кюйюп, къап-къарады жер.

Сагъайып барады ат,

Акъ Туякъ барады сакъ.

Сагъайып барады алп,

Къолунда - темир токъмакъ.

Кюл, букъу кётюрюлюп,

Кючден кёреди аллын.

Батыр тохтады, жалын

Сур къаягъа тирелип.

Къаяны кёзю-къашы

Тебредими тирилип?

Башладымы къымылдап?!

Башладымы хырылдап?!

Башладымы жекирип?!

Башладымы ёкюрюп?!


Къылыкъсыз таууш этип,

Зангырдалла къаяла,

Бир уллу боран жетип,

Ай башлады ууала!

От юсюнде тауадан

Ургъан къызыу хауадан

Къызыу эди солууу,

Кёзлерин ашай ууу.


Алп батыр артха турду,

Алгъа тутуп къалкъанын,

Атын ол алгъа бурду,

Къазанлай къайнай къаны.

Къоркъмазгъа кереклисин

Биледи базгъын батыр:

Да халкъы ючюн кесин

Аямаз Базбар батыр!


Аждагъанны хапарын

Сабий заманында аз

Эшитмегенди. Ораз

Айтыучу эди барын,

Жассыкъулакъ, жангызкёз,

Багъырбаш Аждагъанны,


Жылтырауукъ эди, жез

Кибик, къуйругъу аны.


Таш чайнагъан тишлери

Болатдан, къурчдан да бек.

Ала да бери-бери

Къарап, къамала кибик.

От къуса, тютюн эте,

Кюл эте, кюлтюм эте,

Ат ашай, адам ашай,

Сау жети жюз жыл жашай

Эди тауда Аждагъан, -

Дей эди элмен Ораз…


От учхурукъла агъа,

Сарыуек, зада хораз

Кибик, къычырды ачы.

Жулдузла, кюмюш ахча

Кибик, зынгырдап, кёкден

Жерге-жерге тюшдюле,

От солууундан кёлде

Чабакъ, къурт да бишдиле.


Къадау ташны артындан

Чыкъгъанлай, батыр бойран

Жерге тийди, атындан

Кетип. От, ёртен боран

Алайдан узакъ атды,

Зыгъыр ташчыкъны кибик.

Алп батырны ачытды,

Сабий жашчыкъны кибик.


Базбар секирип турду

Токъмагъын да кётюрюп.

Ол Аждагъанны урду,

Чоюн таууш этдирип.

Багъыр топча, гууулдап,

Сасытды къулакъларын.

Чибинлеча зууулдап

Тебредиле окълары.

Керип башлады аузун

Сарыуек да акъырын,

Эмен агъачны узун

Къуйругъу бла къырып.


Къоргъашинча къайнагъан

Темир бюрке аузундан,

Таракъ сыртлы Аждагъан

Кючден тепди ауурдан.

Къадау ташны артына

Чабып букъду бойран жаш,

Къанат битген атына

Минип чыкъды бойран жаш.

Артха тура да чаба,

Къабан тишлерин алды.

Батыр энди, гузаба

Этмей, таукел узалды.

Алп, кесин отха атхан

Гебенек кибик, кюйюп

Къаллыкъ эди, Аждагъан

Къусхан от бутакъ тийип,

Акъ Туягъы турмаса

Ары-бери секире,

Алп да къаты урмаса,

Къаяланы тепдире.


Энди Аждагъан, керти

Ачыуланып, ёкюрдю.

Ол аузун кенгнге керди,

Ол от ташла кекирди.

Батыр тишлерин къысды,

Ёлюп къалмады, жатып,

Къаны бютюн да къызды,

Сюелди бютюн къаты!

«Атым къалмасын кюйюп», -

Деп, бошлады жюгенин.

Кюйюп къалмазын сюйюп,

Къыстады да жиберди.

Дагъы сермейим деп бир,

Узун сюнгюсюн да сир

Тутуп, тебреди алгъа,

Къобан сууун жыргъанлай,


Гур жана тургъан агъач

Ичи бла баргъанлай.


Уу ийиси жайылып,

Солуу кючден алады,

Къолу, бети, жарылып,

Кёмюр болуп къалады.

Минг килиса къонгуроу

Урулгъанча – дауурду.

Сюнгюсю да, томуроу

Кибик, энди ауурду.


Аждагъан къая ташын

Эритдими, тылылай?!.

Базбарны юсюн-башын

От алдымы, гыстылай?!

Алп батыр, жыйып кючюн,

Къаты-къаты къычырды,

Атып ийип, сюнгюсюн

Жюрек аузуна урду.


Азмыч къычыргъан кибик,

Ырхы къутургъан кибик,

Элия ургъан кибик,

Боран улугъан кибик,

Кёк кюкюреген кибик,

Тау, таш ёкюрген кибик,

Аждагъан алай ачы

Къычырыкъ этди тауда,

Къонгур эмеген, къачып,

Тогъуз да сыртдан ауду.


Къулакълары бителип,

Жаш къысылды ырбыннга.

Тажал Аждагъан ёлюп,

Къан къуюлду дорбуннга.

Бегитип къойду тарны,

Гебох тийип къарнына.

Кишнеп келди Базбарны

Аргъамагъы аллына.


Алп Базбар а – жаралы.

Бауурланып ташлагъа,

Жатамыды ташада,

Болмай этер амалы?

Ахыр сагъаты жетип,

Жан аламы турады?

Уллу жигитлик этип,

Ол кетипми барады?


Ташла да, шишлик кибик,

Къууурула тургъанда,

Къачып кетмеди жигит

Таша жерге, туманнга.


Ауур жукъугъа батып,

Барады бойран батыр…

Уятыргъа кюреше,

Анасыча сёлеше,

Шош къуушалады аты.

Къайдан эсе да бирден

Келе ана ауазы,

Батыр къайтышды, кёрден

Тургъан кибик, аяза.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет