Гула Бурчнуму урду?!
Хау! Урду да, патчахны
Тёрт мюйюзюн тайдырды,
Ууатып накъут тахын,
Ол женглерин къайырды.
Жилян кибик сызгъырып,
Тие эди къылычы.
Къоркъакъ патчах къычырыкъ
Этди, жиляп, сытылып.
-Кеч! – деди, - сюйсенг, алтын,
Сюйсенг, жаухар берейим.
Кеч! Жесирлерим алты
Мингдиле – жиберейим.
Бу кюзгючюкню да ал.
Алан батыр, санга бой
Салама, алай а жал
Барып тилейме: сау къой.
Бош кюзгю тюйюлдю бу,
Алан пелиуан. Табу
Этип береме санга,
Муну саугъама сана.
-Сени башынгдан уллу
Саугъа бармыды манга?!
Бурч патчах, жиля, улу:
Таш ашатайым санга!
Тюп этейим къалангы,
Гунч этейим кесинги!
Къумгъа жауунча, сингип
Кетсин жерге къарангы, -
Деди да, уруп, къадыр
Къулакъ Бурчну ёлтюрдю.
Халкъгъа тынчлыкъ келтирди,
Къууанч келтирди Батыр.
* * *
Харра къаладан жети
Кече тохтаусуз учуп,
Биттир танг ала жетди
Аланнга, арып, жунчуп.
Хан къаланы узакъдан
Таныды ол. Ожакъдан
Башын арсар къаратып,
Жайды тери къанатын.
Баш энишге салынып
Тургъан биттирни киштик
Кёрюп къойду да, аны
Бойнундан тутуп тюшдю.
Сора Асбекни, къаты
Макъырды да, уятды.
Ол жазылгъан къанатын
Юзюп, аллына атды.
Элмендер Асбек обур
Ийген къуугъунну окъуп,
Ойлаялмады сабыр
Жангыз жашына къоркъуп.
Къушжетерине иер
Салды уллу элмендер,
Энди Харра Къаланы
Ол жер бла тенг этер!
Алды сауут-сабасын,
Жек къамчини да алды.
Къайгъы, къаяча басып,
Узакъ жолгъа атланды.
* * *
«Кюзгю сыныкъ атылып
Къалмасын, бир жугъума
Жарар», - деп, Батыр, сылап,
Тап салды хуржунуна.
Келген жолу бла ол
Терк тебреди ызына.
Тик, къыйын эсе да жол,
Бурч патчахны къызына,
Жилянкъуйрукъ обургъа
Ашыгъады жаш, тюбеп:
«Бу этгенинг неди?!» - деп
Анга къаты сорургъа.
Азийна уа сакъды бек:
-Жетип къалгъынчы Асбек,
Сурхузакны тирилтип,
Къаты темирден тогъуз
Жан салайым, эритип, -
Деди да, сокъду къобуз.
Тогъуз темир жан кирип,
Сурхузак ёрге турду,
Ол, жаралы пил кибик,
Узун созуп, къычырды,
Къууанды, къызны танып.
Къыз а Асбекни жанып:
-Бир кёрейим энди ат
Ойнаталсанг къаламда! –
Деди. – Энди ол налат
Жашынг мени къолумда!
* * *
Дорбун аллында тулпар
Аты Батырны сакълап,
Тынгысыз кишнейди, хар
Кишнегени сайын жар
Тюше, субай бусакъла,
Деу эменле ууала,
Къаяла да зангырдай,
Чууакъ кёк да, мияла
Таууш этип, зынгырдай.
Бир заманда Батыр, от
Болуп, тышына чыкъды.
Атын иш да кёрмей, ол
Жилян къызгъа ашыкъды.
Алп тулпары, къуушалай,
Жашны ызындан жетди.
Жаш, алтын жалын сылай,
Тулпарын эркелетди.
Ушамаймыды къушха
Батыр учхан атында?!
Сурхузакны къатында
Бошду Батыр. Урушхан
Эталмаз аны бла,
Тогъуз да жаны бла.
Жанлары уа – темирден!
Къарадыла кёмюрден
Аны тогъуз жаны да,
Мор къарады къаны да.
Энди харра маталлы
Эди къара Сурхузак,
Эмегенча мазаллы
Эди харра Сурхузак.
Бир башы, жети аузу,
Жез кёзлюдю, темиркъол.
Юсюне гыйы ауса,
Эслеген да этмез ол.
Алты салта бурну, беш
Къулагъы, кёзю уа – жюз.
Къаш башы сайын – мюйюз…
Къаты боллукъду сермеш.
* * *
Алпны сау кёрдю да къыз,
Анга ууун тюкюрдю,
Батыр жашха арсарсыз
Сурхузакны юсгюрдю.
Таш, агъач ашай, бир деу
Чыкъды къая артындан.
Ол, кюкюрей, гюрюлдей,
Алп батыргъа атылды.
Элгенмеди пелиуан
Не абызырамады.
Бёрю сют ичген улан
Шибляча урамыды?
Хау! Къолунда къылычы
Сызгъырады, учады.
Сурхузакны къылыкъсыз
Уруп, къанын чачады.
Аямады кесин жаш,
Базгъынды къоркъабилмез.
Сурхузаг' а, таудан таш
Келип тийсе да, ёлмез.
Ургъуй къапхан кибик да
Кёрюнмейди анга ол…
Хау, ол келген Асбекди!
Энди, Сурхузак, сакъ бол!
Танымады атасын,
Къууанса да жардамгъа.
Жигит адам махталсын!
Шукур батыр адамгъа!
Экиси да, кезиулеп,
Чабадыла душманнга.
Сурхузакны кёзлери
Боялгъандыла къаннга.
Жюз кёзюнден ол жаннган
Кёзю сауду. Бу талмаз
Деу къармалмаса, анга
Киши къарыу эталмаз.
Жаш аямайды кесин,
Урады, кючюн салып.
Аны от жаннган кёзюн
Батыр къойдуму алып?!
Юч кюн бал юч кече
Сермешдиле батырла,
Жар оюла, жер кёче,
Демлешдиле батырла.
Тогъуз жанындан бири
Сауду, энтта – ичинде.
Жек къамчини кючюнден
Элмендер Асбек тири
Къымылдайды алыкъа,
Токъмагъы къая буза…
Алай бош жан аллыгъ' а
Тюйюлдю бу Сурхазак!
Къан жараларын жалай,
Ёкюрдюмю? Алайлай,
Таш таууш этди да кёк,
Учуп кетди Сурхузак.
-Не къачсанг да, сен узакъ
Кетмезсе! – деди Асбек.
-Сора, ызындан къуууп
Чыкъды Асбек да кёкге…
Бир бирин уруп, буууп,
Демлеш созулду кёпге.
Бир сау жаны къалгъан сур
Харра Сурхузак ауур
Жаралы эсе да, бой
Салмады, баш урмады:
«Асбек, жанымы сау къой!» -
Деп жалына турмады.
Алпны да кечер къаны
Жокъ эди. Ёрге туруп,
Шау этип къойду аны,
Къарнына гебох уруп.
Сонгура, къолун, бутун
Тёммегинден айырды…
Обур ачы къычырды,
Толмады да умуту.
Сур Сурхузакны башы
Желмаууз болуп, къачды.
Къарны тоймады ашап,
Таш да кемирди ачдан.
Сызгъыргъаны кёкледе
Жел болду, боран болду,
Жулдуз букъу кётюре
Къой жолда, Тейри жолда.
Орманнга тюшдю буту.
Агъач киши болду ол.
Халкъ къалай этсин отун?
Баугъа кесилгенди жол.
Экинчи буту, ташлы
Къолгъа тюшюп, ууалды.
Сора эки да башлы
Деу айыу болуп къалды.
Онг билеги тенгизде
Гыммы болду – хан жилян.
Бурнунда сюек бизден
Тенгиз эмегенле да,
Сарыуекле, жинле да,
Деуле да къоркъгъан жилян,
Кеме жюзмей, чарлакъ да
Учмай башлады анда.
Жокъду энди чабакъ да,
Айрыкам а – туманда.
Къочхарлача, толкъунла
Урмайдыла жагъаны.
Аяз желчик окъуна
Тозуратмады аны.
Ханс, къамиш басып, бадыр
Болур да къалыр тенгиз…
Анга баз боллукъ батыр
Бармыды? Къайдам, тейри.
Сол билеги, жин болуп,
Хум къалада тохтады.
Хазнагъа ие болуп,
Кеси къонду тахтагъа.
Сурхузакны тёммеги
Шау къолда - Къубу къолда
Къаудан басхан тёбеге
Ушагъан губу болду.
* * *
Минди да Къушжетерге,
Асбек терк энди жерге,
Жаны тансыкълап тургъан
Алп жашына тюберге.
Азийнаны хыйнысы
Хорламады аланы.
Кёкюрегине къысып,
Тансыкълады уланын
Айтхылыкъ асыл Асбек,
Къууанды Батыр да бек.
Къан жилямукъла тёге,
Обур жыртды чачларын,
Кётюралмай жюреги
Аланы къууанчларын.
От этди да дебекгюр,
Кийиз къамчини ары
Атды: эшитмесин бир
Жан да аны хапарын.
Кюе тургъан къамчиге
Кесин атды жилян къыз,
Жаннган отну ичине
Кирип кетди жалан къыз.
Кюйюп, урходук болуп
Къалгъынчы къамчи, анга
Тийди да, кукук болуп
Чыкъды къыз, уллу жаннган
Къызыу отдан. Ол учуп
Кетди къара орманнга…
Жаш, кийик атып, уча
Этди атасы ханнга.
* * *
Бай терекни тюбюнде
Асбек къурманлыкъ этди,
Шат тау жылтырай кюнде,
Кёбелейни тепсетди,
Асланжюрек уланы
Алп болуп къайтханына,
Уллу Бирсил Аланны
Энди боллукъ ханына.
Аланны сибил къызы
Субайды ариу журдан…
Арпа бозадан къызып,
Былай башлады жыран,
Синнар къылларын чала:
-Тынчлыкъ бер, Уллу Алан
Журтубузгъа Кёк Тейри,
Уллу Тейри, Бек Тейри.
Берекетли, къууатлы
Болсун жашау сырыбыз,
Учуп баргъан къанатлы
Болсун жарыкъ жырыбыз…
Алп Асбек эди Алан
Журтну айтхылыкъ бийи.
Жокъ эди да сабийи,
Бек къыйнала эди хан.
Бирде, минип атына,
Ол кетип къалгъан эди.
Кёп термилген къатыны
Тулпар жаш тапхан эди:
Чашчыгъы-сары алтын,
Эки да жюрекчиги.
Алп жаш боллугъун айтып
Тура эди кенг, къаты
Къанга кёкюрекчиги…
Жыран батыр уланны
Хапарны айтып берди.
Асыл Текки да аны
Махтап сёлешди тёрден.
Сонгура жамауутха
Ма былай айтды чалбаш:
-Нартла аталгъан атха
Тийиншли болгъанды жаш. –
Сызлады жерни гюрен,
Къынгыр къач да тартды ол:
-Нарт Къарашауайча, сен
Пелиуан, батыр да бол! –
Къарт акъылман да айтды
Жигитлик ишлеринден:
-Батырас болсун аты,
Хау, алай атайма мен.
Нарт къылычынгы аузун
Къачха чанч, - деп тиледи.
Сора юч кере, узун
Созуп: «Батырас!» - деди.
Эки къуш да, шууулдап,
Бийик кёкден эннгенди,
Эки бёрю да эки
Жанына сюелгенди,
Эки уку да эки
Имбашына къоннганды,
Алп аты да, къуушалап,
Чабып, жортуп, жетгенди.
-Уллу Тейри, Кёк Тейри,
Сыйлы Тейри, Бек тейри!
Сенсе мени шагъатым, -
Батырас болсун аты! –
Къылыч аузун салып алп
Батырны имбашына,
Къарт алай атады ат
Ханны жигит жашына.
Бир тобугъуна туруп,
Бетин Теккиге буруп,
Тынгылай эди жигит.
Аланны багъанасы,
Бу ишни магъанасын
Ангылай эди иги.
Турду да Асбек улу,
Анга сыра бердиле.
«Эсенлиги! Саулугъу! -
Деп, аякъ кётюрдюле.
Сора Алтын Терекге,
Жамауатха, Асбекге
Баш урду хашкен батыр,
Бёрю сют ичген батыр!
ОНУНЧУ БАШЫ
ХАЗАР ЭЛМЕНИ – ПЕЛИУАН КЪАСПАР, АНЫ ТАЛМАЗ АТЫ БЛА ТЕМИР ТЫРНАКЪ КЪУШУ, ХАН КЪЫЗЫ – АРИУ ПАНИЙ, СЮЕК КЪАЛА, ОТ САКЪАЛЛЫ УКУ КЪАРТЧЫКЪ, АНЫ ИТ БАШЛЫ ЖАШЫ БЛА ДИДИН АСКЕРИ, КЪОЧХАР ТАУЛА, ТАШ ДОММАЙ, БАГЪЫРБАШ ХАРРА, АКЪ МАРАЛ БЛА АКЪ БАЙТАЛНЫ САКЪЛАГЪАН СЮЕК КЪАПЛЫ АКЪРАП, ИНЖИ ТАУНУ ТЕМИР ЖИНИ СОРА КЪАНЛЫ КЪАНТУР
Алп Къаспар хазар элменди,
Пелиуанды, багъатурду.
Жигитни да жигитиди,
Батырны да батырыды.
Къамасы темир жонады,
Созулады семсери уа.
Алп Къаспар хазар элменди,
Айтылгъан къазауатчыды.
Боккасы къурчдан къатыды,
Болатданды кюбеси уа.
Сюнгюсюн, томуроугъача,
Ол сослан ташха къадайды.
Алп, марап, садакъ атса уа,
Гъарш жулдузларын урады.
Алп Къаспар хазар элменди.
Къоркъмайды жигит жукъдан да.
«Къой, тели батырды!» - деб а
Эшитмезсе кишиден да.
Зорлукъну къанлы жаууду,
Намысха да сакъ адамды.
Алп Къаспар хазар элменди,
Алп Къаспар уста уучуду.
Юйреннген къушу да барды,
Ол окъдан къызыу учады.
Алп анга Темир Тырнакъ деп
Бошму атагъан сунаса?
Къуш, жетип, къаплан тутады,
Къаядан кийик атады.
Къаспаргъа чапхан жауну да
Ол, шибля кибик, урады.
Алп Къаспар хазар элменди,
Мардасыз, кемсиз кючлюдю.
Барды аламат аты да.
Ол, къундузча, дум къарады,
Къошкъулакъды, инчгебелди.
Мангылайында, жулдузча,
Акъ къашхачыгъы да барды.
Жюгени – сары алтынды,
Иери таза кюмюшдю,
Ёзенгилери – жезденди,
Тёрт налы уа болатданды.
Къамчисин а ууатханды,
Ол анга керек тюйюлдю.
Алп Къаспар хазар элменди,
Жаш эсе да – багъатурду.
Сёлешген сёзю – сабырды,
Атлашы таукелди дайым.
Боз бёрюча бир тажалды, -
Ол арымайды артал да.
Алп Къаспар хазар элменди,
Пелиуанды, багъатурду,
Батырны да батырыды,
Жигитни да жигитиди.
Ол бирде уугъа чыкъгъанды,
Бир уллу доммай атханды.
Доммайны сойгъанды эрлай,
Терисин да сыдыргъанды.
Ол этгенди, шишлегенди,
Биширгенди, тишлегенди,
Жараулу тойгъанды. Сора,
Жукълагъанды да къалгъанды.
Жукълагъанды, тюш кёргенди.
Кёргени уа бу болгъанды:
Узакъда бир къыз жашайды,
Ол нюрлюдю жулдуздан да.
Сыбызгъыча, бир субайды
Ол ариу. Аты Панийди.
* * *
Алп Къаспар хазар элменди,
Айтылгъан къазауатчыды.
Асланны да, къапланны да
Къол жуммак этип атады.
Бу кёрген тюшю уа энди
Ауара этип къойгъанды.
Аш ашамай, суу да ичмей
Тохтагъанды. Бу къаяча,
Пелиуан жаш гъашыкъгъамы
Хорлатып къояр? Хоу бир да!
Бош аурууду ол. Кеси да
Къарыусузлагъа тиеди.
Алп Къаспар а багъатурду,
Пелиуанды алп Къаспар а.
Базантур Къаспар: «Этерме!» –
Деп айтса, кёкден айны да
Алаллыкъ озгъур батырды.
Сюймеклик-гъашыкгъ а неди
Багъатур жашха?! Болса да,
Тынчлыгъы уа къуругъанды,
Баш тёбен болгъанды ол да.
Алп ахырында, болалмай:
«Не ёлюрме, не табарма
Ол сейир ариу къызны!» - деп,
Талмазгъа иер салгъанды.
«Къыйналырса, инжилирсе,
Барма, къой», - деп кюрешгенди
Къарт аппа. Алай Къаспар а:
«Кёп тюшле кёргенме, аппа,
Игисин да, аманын да
Жел элтгенди, хау. Алай а
Бу манга къууанчды, не да
Къыйынлыкъды. Не болса да,
Тюшюмю ахырына уа
Чыгъаргъа керекме, аппа, -
Деп атын жолгъа бургъанды.
Кёпмю, азмы айланнганды,
Азмы-кёпмю жюрюгенди:
Ол орманлагъа киргенди,
Къумлада да ажашханды.
Ат солутмай, аш ашамай,
Къанмай жукъудан, суудан да,
Ауушсуз таудан аугъанды.
Сора, жол не къол айырмай,
Бир чыгыр таугъа чыкъгъанды.
Алп Къаспар хазар элменди,
Узакъда къала кёргенди.
Тигелеп баргъанды, сора,
Къоркъмай, арбазгъа киргенди.
Ким айып этер къоркъса да:
Къала баш чырчаладанды!
Алп: «Эй-хей!» – деп къычыргъанды,
«Ким барды?» – деп сёлешгенди.
Акъ къала дёнгюрдегенди,
Таш, агъач таууш этгенди,
Кёкча, от чакъгъанды, сора
Бир ачы кюкюрегенди.
Тёгерек да бурулгъанды.
Сора, жел жетип, ачханды
Эшигин, кенгнге кергенди.
- Ким эсенг да, бусагъат! – деп
Батыргъа хыны этгенди,
Жаныгъанды: - Ким эсенг да,
Къол жагъыу этип къоярма! –
Ит башлы адам чыкъгъанды
Къаладан, жашха юргенди.
Бурнундан тютюн бёркгенди,
От бёркгенди аузундан а.
- Жукъуму бёлгенсе, хикки, -
Деп базантургъа чапханды,
Туз киштикча, сюлесинча,
Секиргенди, бууайым деп…
Кюн чыкъгъанды да батханды.
Ай, кюзгюча, жарытханды
Кёк кёлню, таула къарын да.
Ит башлы бла Къаспар а
Сермешедиле, бир талмай,
Бир тохтамай демлешелле,
Жаралы да, ач, суусап да
Болгъанларына къарамай.
Энтта да бир кюн озгъанды.
Согъушадыла ала уа.
Ит башлы да арыгъанды,
Арыгъанды алп Къаспар да.
Ол кючден тебе эсе да,
Душманын а хорларыкъды.
Кёлсюзлюк досу тюйюлдю,
Шуёху эрликди дайым.
Алп сермеп, бодуркъунуча,
Душманын жерге ургъанды.
Тау зангырдагъанды, кёг а
Ой, бутакъ-бутакъ чакъгъанды.
Ит башлы, суугъа батханча,
Тас болгъанды – жер жутханды.
Къалагъа киргенди жаш а,
Ол, ашыкъмай, сакъ киргенди.
Хан, патчах да сукъланырча
Хант къанга хазыр эсе да,
Аш ашар кючю уа энди
Къалмагъан эди артал да.
Тапчаннга таяннганлай а,
Бузоучу хомух жашчыкъча,
Жукълагъанды да къалгъанды.
Алп жети кече, жети да
Кюн, уянмай, жукълагъанды.
Ол, сегизинчи кече уа,
Жеринден чартлап тургъанды.
Ат кишней, Темир Тырнагъ а
Къычыра эди аямай.
Тышына чабып чыкъгъанды
Пелиуан Къаспар. Чыкъса уа
Аллайгъа чыкъсын: укуча,
Бир тюклю да, тырнакълы да
Къарттакай кесин бузады,
Къычырады, къыжырайды,
Сакъалы, заба саламча
От жана, узун чачы да.
- Уй, итден туугъан, къаяча
Жашымы жоюп, дагъыда
Сен тапчанымда жатханса,
Бозамдан ичип! Бир айтчы,
Не дертинг болуп келгенсе?!
- Барды, хау, дертим! Къан алмай
Кетерик тюйюлме энди?
Къаллай бир адам жойгъанса
Сен къанлы къала ишлерча
Сюеклеринден? Бир айтчы!
- Ит кючюк, айтхан угъай да,
Баш токъмагъынгы, мычымай,
Чартлатырма да, къапныча,
Къазыкъгъа чанчып къоярма! –
Деп, Уку Къартчыкъ тепгенди.
Биягъы дёнгюрдегенди
Акъ Къала, зангырдагъанды.
Кёк жашнап, шибля ургъанча,
Бир ачы таууш этгенди.
Арбазгъа, къайдан эсе да
Суу келип, кётюрюлгенди.
Суу тылпыу болуп, тылтыу, да
Тот туман болуп, басханды.
Олгъасат хыйны этгенди
От къартчыкъ. Къаспар а жукъ да
Кёрмей, амалсыз болгъанды,
Жан-жанын сермейди хаман,
Къычырады. От къартчыгъ а,
Тюк юзюп, хыйны этеди.
От аскер женгил жетерча.
Ол шайтан дууа окъуйду.
Быкъыгъа къоннганды къуш да,
Жел этип, къанат къагъады,
Туманны чачады хаман,
Алп батыр аллын кёрюрча.
От аскер, дидин уяча
Зууулдап, учуп жетди да,
Амалсыз этди атны да,
Батырны да. Жокъ амал а.
От жауун жаугъанча, быллай
Къыяма уа ким кёргенди?!
Алп Къаспар садакъ тартады,
Къартчыкъгъа окъла къуяды.
Къалкъаны атын, кесин да
От дидинледен къорурму?
Не хазна. Ала тешмезча
Тегерей, кюбе да жокъду.
Къызадан къыза барады
Отсакъал Уку Къартчыгъ а.
«Бир амал къалай тепмам?!» – деп,
Алп батыр таукел этеди.
Ол, кёкге къарап, гыбытча
Бир жауун булут кёргенди.
Садагъын тартханды, эрлай,
Жюз да окъ салып, атханды.
Алп элек-элек этгенди
Булутну: жауун жаугъанды.
Отсакъал Уку Къартчыкъ да,
От жаннган дидин аскер да
Ёчюлгендиле мычымай.
Алайлай темир тырнакъ къуш
Чорбатдан къагъып алгъанды
Къартчыкъны. Къаспар батыр а
Къартчыкъгъа хыны соргъанды:
- Айтчы, не этейим энди?! –
Сора, ачыуун тыялмай,
Алп аны кёкге сызгъанды.
Кёпмю-азмы сакълагъанды
Алп Къаспар? Таууш келгенди.
Къычыргъан Уку Къартчыкъды:
- Кеч манга! – деп жалынады, -
Тут, маржа, жерге тийгинчи!
Биягъы темир тырнакъ къуш
Къартчыкъны къагъып алгъанды.
Сора ол кийиз топнуча,
Алп базантургъа атханды.
- Жойгъанларынгы сен, хайда,
Терк сау эт, эзип къойгъунчу! –
Деп сакъалындан тутханды
Багъатур жаш. – Бол, сакълатма!
- Базантур Къаспар, ёлтюрме
Ансы, айтханынг – мардады.
Хыйлачы къартчыкъ, хоразча
Къычыргъанды да, ашыкъмай,
Тешикге кирип кетгенди.
Къачаллыкъ тюйюлдю бир да:
Жаш сакъалындан тутупду.
Тешикден ол, кёп да турмай,
Кюбюрчек алып чыкъгъанды.
- Жойгъанларымы, къалдырмай,
Жанларын бери жыйгъанма.
Ач да, ёлгенле бары да
Сау боллукъдула алгъынча.
Жигит, ачхычы ма буду, -
Деп, алтын жюлгюч бергенди.
Алп Уку Къартчыкъ айтханча,
Кюбюрчекчикни ачханды.
Ат, адам сюекди демей,
Жан киргенди барына да…
Алп Къаспар хазар элменди,
Пелиуанды, багъатурду.
Тирилген улан да, эр да
Къаспаргъа алгъыш этгенди,
Батыргъа махтау салгъанды.
- Борчубуз алай уллуду,
Биз ёлюп кетгинчи дайым
Табылып турлукъбуз, батыр,
Не тюрлю ишинг болса да! –
Деп айтхандыла бары да.
Алп Къаспар хазар элменди,
Айтылгъан къазауатчыды.
- Къарындашларым! – дегенди, -
Сиз башыгъызгъа эркинсиз.
Жол берген Тейри кесиди,
Досла, тюбеширбиз энтда!
- Шуёхлугъубуз къатыды
Тап состар ташдан да энди! –
Деп айтхандыла ала да,
Ант этгендиле эрлеча.
* * *
Алп Къаспар батыр уланды.
Ол Уку Къартха соргъанды:
- Сюйгеним – Паний къайдады?
Айтмасанг – кюлтюм этерме!
- Базантур Къаспар, ёлтюрме
Ансы, айтханынг – мардады.
- Сора айт, къайда жашайды
Къаракъаш Паний? Бол, хайда!
- Батыр, айтайым. Алай а
Ары сау жетмезсе сен да:
Къаф элменликге, къушха да
Жокъду жол. Сёзюм кертиди.
Жигит, ызынга къайтсанг а…
Ызынга къайтсанг керекди.
- Уку, жол юйрет, - дегенди
Багъатур, - акъыл юйретмей!
- Жанынга къоркъуп айтама
Ансы, Пилсюек къала уа –
Былайдан узакъ тюйюлдю.
- Панийчик андады сора?..
- Хау, Паний анда жашайды.
- Нек турабыз сора?! Хайда!
Тебрейик ингир болгъунчу! –
Деп, Къаспар ашыкъдырады
Къартчыкъны, Уку Къартчыгъ а:
- Ол эки таугъа къарачы,
Батыр, - дейди, - къочхарлача,
Къагъыша туралла хаман!
- Не эди да сора? – дейди
Алп Къаспар а, сан да этмей.
- Насыбынг да, къыйынынг да
Ол таула арасындады…
Алп Къаспар хазар батырды,
Айтылгъан уста уучуду.
Ол тарпанына миннгенди,
Къартчыкъны уа ычхынмазча
Ат къанжыгъагъа къысханды.
Алп Къаспар хазар жигитди,
Жел, боран этип барады.
Къочхарлача, бир да талмай,
Къагъыша тургъан таула уа,
Батырны кёрюп, бютюн да
Къутургъандыла. Къарачы!
Сур таула артха тура да,
Бир бирлерине чабалла.
Кёк кюкюреген сунарса –
Таш таууш алай ауурду.
Алп, къарап, хыйсап этеди.
Ёталлыкъ болурму? Эшта!
Ат жулдузча учалырмы?
Не хазна. Къалай болсун да?
«Кёк Тейри, аманатынгма, -
Деп Къаспар таукел болгъанды,
Жан къоркъуу уллу эсе да.
Ётерге ол къаст этгенди.
Сора Талмазгъа айтханды:
- Энтта нёгерлик этерсе,
Тулпар, деп санга базама.
- Сен эрлик этсенг, - дегенди
Ат да, - нёгерлик этерме!
Аргъамакъ, жулдуз учханча,
Ёзенде къаты чапханды,
Бек къаты чапханды, сора
Чырмаусуз ётюп кетгенди.
Къушча барыуун тохтатмай,
Жол жингирикге жетгенди.
Алайда, айры терекча,
Жол айырылгъан этеди.
- Сол жаны жолгъа бурул да,
Ол тауусулгъунчу хаман
Бар, излегенинг андады, -
Деп къартчыкъ алай айтханды.
Алп Къаспар хазар элменди,
Багъатурду, пелиуанды.
Панийни къоймам деп тапмай,
Ол къазакъ бёрю болгъанды.
Ат жоргъа салып барады,
Бийикде къалкъады къуш а.
Нек эсе да тынгысызды
Къуш: бир къарелди кёргенди.
Бираз баргъанлай Талмаз да
Тынгысызлыгъын айтханды:
- Бир жаны баргъа тюбемей
Не къадар келебиз, Къаспар?
Бу къартчыкъ хыйла этмез деп
Мен ийнаналлыкъ тюйюлме…
Къаспар, Къаспар, бир къарачы:
Ол сюек – адам сюекди.
Арлакъ барсала уа быллай
Иш кёргендиле: доммайча,
Бир уллу, бир мюйюзлю таш
Къаяны теше турады.
Таш санлы, багъыр башлы да
Харраны къутултургъады
Мураты. Алайды. Бурун
Нартладан къайсы эсе да
Къаягъа сугъуп къойгъанды
Харраны, бери чыкъмазча.
- Уку, къайры келтиргенсе
Сен бизни?! – деп чамланнганды
Базантур жаш. – Айтчы, къайры
Келтиргенсе? Мен сени!.. – деп?
Сакъалчыгъындан тутханды,
Тёгерек бургъанды, сора
Тёбеден сызгъанды. Ол а,
Ташлагъа тийип, къууукъча
Достарыңызбен бөлісу: |