Арпалыс (Волоколамск тас жолы)

133 
Кейіннен біз «торбачтың» сырын алдық, оны атып түсіруге 
машықтандық, Содан кейін ғана «ку аяқ» бойын аулақ салып, зәулім биікте 
ұшатын болды. 
Сонымен біздің шебімізді барлауға келген осы самолет әбден еркінсіп, 
әуені торлаған сұр бұлттың астында қалықтап ұшып жүр. Біресе моторын 
баяулатып, тӛмен құлдилайды, біресе тағы да бұлтқа шейін шырқайды. Біздің 
шебіміздің бүге-шігесін біліп алуды діттеген тәрізді. 
Ол күндері батальонда әуеге оқ ататын дербес құрал жоқ еді. Ал 
самолетті винтовкадан да атып түсіруге болатынын біз білмейтінбіз. Бұл сыр 
да, бұдан басқа құпиялар да бізге кейіннен мәлім болды, Батальонға берілген 
тӛрт пулеметтен бірден ататын зениттік құрал, генерал Панфиловтың 
бұйрығы бойынша, дивизияның сол жақ қанатына апарылған. Ӛйткені 
немістер тап сол жерде ұрысқа кӛптеген танктерімен қатар авиациясын 
салған болатын. 
Мен орман шетінде тұрып, әлгі самолетті бақылаумен болдым. Әлі 
есімде, «горбач» жоғары шырқап, бұлтқа кіріп лезде ғайып болды да, қайта 
сүңгіп шықты. Сол сол-ақ екен, айнала тарс-тұрс ете қалды. 
Жер беті жүнше түтіліп, жарқ еткен жалынмен араласа топырақ 
аспанға атылады. Алғашқы топырақ құйыны шашырап жерге қайта 
түскенше, қатарынан топты кесек тағы атылады. Не керек, снаряд тым жиі 
түсіп жарылып жатыр. Снарядтың ызыңына, жарылғандағы күшіне қарап, 
жаудың үлкен-кішілі зеңбіректерінен бірдей үдете атып жатқанын 
анықтадым. Минометтер де атып жатыр. Сағатыма қарап едім, тоғыздан екі 
минут ӛткен екен. 
Орман ішіндегі штаб блиндажына келдім де, роталардан телефонмен 
мәлімет алып, полк командиріне жағдайды баяндадым. Дәл сағат тоғызда 
немістер біздің батальонның шебіне артиллериядан бастырмалатып оқ ата 
бастағанын айттым. Ол жақтан маған кӛрші батальонның да атысқа 
ұшырағанын хабарлады. 
2 
Ұрыс алдында, жаяу әскердің шабуылға кӛшуіне мүмкіндік беру үшін 
және қорғаныстағы жақтың күшін әлсіретіп, құтын қашыру үшін 
зеңбіректерден дауылдата оқ атылады. Мұны әскер тілінде артиллерия 
әзірлігі дейді. 
Жаудың мына атысы сол артиллерия әзірлігі еді. 
Жер тітіреткен гүрсіл дамылсыз құлағыңды шыңылдатады. Блиндаж 
бӛренелерінің солқылдағанын денең сезеді. Снаряд жақын жерге түсіп 
жарылғанда, ауыр накаттың - бӛренелердің арасынан еденге, стол үстіне тоң 
кесектер тӛгіледі. Бірақ айналаң жым-жырт бола қалғанда, ӛзіңді тым жайсыз 
сезесің. Енді не болар екен, тағы түсіп жарылар ма екен, әлде арты осы ма 
деп, елеуреп құлағыңды тігесің. Арада тым ұзақ кӛрінген бірнеше минут 
ӛтеді. Дәнеңе жоқ. Ендеше?… дей бергеніңде, тағы да гүрс-гүрс жарылған 

134 
снаряд даусын есітесің. Бұрынғы қалып, бұрынғы күй қайта басталады. Тағы 
да елегізіп артын күтесің. 
Бұл - немістердің ӛзінше бір айлакерлігі еді. Адамның жан жүйесіне 
тітіркенерлік әсер ету үшін, бұл күні олар біресе атысын сәл тоқтатып, біресе 
қайта бастырмалатып құбылумен болды. Сабыр-тақат шегіне жетті. Енді сол 
шабуылының ӛзі тезірек болса екен деп тілегендей едік. 
Арада әлденеше сағат ӛтті. Атыс әлі тоқтар емес. Мен ӛзім 
артиллерист адаммын, бірақ шабуыл алдыңдағы түйдек атыс мұншама кӛпке 
созылар деп ойлаған жоқ едім. Немістер шебімізді талқандап, ӛзімізді 
шабуыл кезінде бас кӛтере алмастай ету үшін, вагон-вагон снарядтарын 
атқылап, жер бетін әбден тілгіледі. 
Ауық-ауық рота командирлерімен телефон арқылы хабарласып 
отырдым. Бірақ әзірше ешбір жерде неміс әскерінің топталғаны 
байқалмайды. Снарядтардың жарғышақтары тиіп, телефон сымы қайта-қайта 
үзіле берді. 
Түс мезгілі кезінде, үзілген сымды жалғауға жүгіре шыққан 
телефоншының соңынан мен де далаға шығып, айналаға қарадым. 
Снарядтар кӛбінесе сырт жағымыздағы орманға түсіп жарылып 
жатыр. Кенет бір снаряд тал тӛбесіне соқтыға сарт еткенде, зәулім ағаш қақ 
бӛлініп, опырылып түсті; бұтақтары быт-шыт болды. Сұқсырдай ызыңдап 
жарғышақтар жан-жаққа ұшып тарады. Блиндажға қайта паналағым келді. 
Бірақ еріксіз бойды алған жан сауғалау сеҙімін басып, қайратқа міндім де, 
ілгері жүріп орман шетіне шықтым. 
Баяғы сұм «горбач» үстімізде әлі де айнала ұшып жүр. Қырбақ қар 
басқан дала беті ойдым-ойдым болған. Жарылған снарядтардың күйедей қара 
тозаңынан ақша қарды ыс шалған тәрізді. 
Сәлден соң жер-дүниені күңіренткен гүрсілге бойымыз үйрене 
бастады, дененің еріксіз тітіркенуі де басылды, шыңылдауы да әдепкідей 
емес. Кенеттен айнала-тӛңірек, құлаққа ұрған танадай, жым-жырт бола 
қалды. Бұл тыныштық қайтадан жүйке тамырыңды шилықтырып, кӛңіліңді 
елегзітеді. Бір-екі минут ӛткенде аспан әлемін құлақ тұндырарлық шарт-шұрт 
үн қаптап кетті, арқан бойы биікте ойдым-ойдым от-жалынды түтіндер, 
ойнағандай тӛбеңнен жай оты ойнағандай. 
Әдепкі кезде немістер жерді тереңнен қопаратын тұтас снарядтарын, 
жер бетінде от орнындай із қалдыратын миналарын жаудырған еді, ал бұл 
жолы бризант және шрапнель снарядтарымен атқылауда. Бризант снаряд 
әдетте жерге түспей әуеде жарылады да, жарғышақтары зуылдап жер бетіне 
шашырайды; сырттағыларға аса қатерлі болғанымен, берік бекіністе 
отырғандарға дарымайды. Бірақ бұлтектес снарядтың жарылғандағы үні тым 
ащы. Мұнымен атқанда жаудың кӛздейтіні - еңсеңді басып, жігеріңді 
жасытып, құтынды қашырып, есеңгіретіп тастау. Сол мезгеулікте, ағаш 
тасасында тұрып, сұм жаудың осы амалын аңдағандаймын, тәсілін 
танығандаймын. 

135 
Бұдан кейін тағы да ауыр фугас снарядтар… Бұл снарядтардың 
түсуіне қарап, немістердің қаншалық дәл ататынын байқадым. Кӛздеген 
межеге дәл тиіп жатқандары да бар екен. Кейбір жерлерде ауыр соққыдан 
топырақ-тозаңмен бірге ұзын бӛренелер де қопарылып, жер бетіне шығыпты. 
Әрине, тап осы сәтте мұны байқап жүрген әуедегі барлаушының тӛбесі кӛкке 
жеткендей болар. 
Осыны ойлағанда, жауды табалап мен де күлдім. Әдетте жиі 
қолданылатын әскери айла бұл жолы да нәтижелі болып шықты. 
Мұның мәнісі мынау. Кәдімгі нағыз алдыңғы шептен жүз, жүз елу 
метр кейінірек жалған позиция жасағанбыз. Ӛзен жағалата салынған кӛмбе 
секілді жалған блиндаждар қаз-қатар тізіліп тұр. Жерге қар түскенде, әдейі 
бұлардың арасынан бірімен-бірі қатысатын жалғыз аяқ жол салғанбыз. 
Қарауытып тарам-тарам боп жатқан бұл жолдардың да, тӛбесін қар 
басқанмен қара қошқыл тартқан «кӛмбелердің де» алыстан кӛзге түсетіні 
анық. 
Жауынгерлер паналап отырған, шын блиндаж дегеніміз алда, ӛзен 
бойындағы жарқабақтан салынған. Тӛбесіне үш-тӛрт қабат бӛрене салып, 
оның үстін қалыңдығы бір метр топырақпен жапқанбыз. Бұлардың тӛбесін 
анадайдан ажырату қиын, ӛйткені жағалаудағы жер бетімен бір тегіс. 
Немістер пайлап атып қана қоймастан, сол маңайды, ӛзен жағасын да 
оқ астына алып жатыр. Дегенмен, тӛбесі қалың блиндажға снаряд дәл 
түскенмен, одан келетін зиян шамалы, ал блиндаждың әлсіздеу деген 
маңдайшасына тие қоюы екіталай нәрсе. Онан соң блиндаждар, окоптар 
бірінен-бірі қашық, оның себебін ӛзіңіз білесіз, батальонның қорғаныс шебі 
сегіз километр. Сондықтан батальонның ішінде бұл атыстан шығынға 
ұшырағандар я мертіккендер ілуде біреу-ақ болды. 
3 
Күндізгі сағат тӛрт кезінде жау екінші ротаның шебін үсті-үстіне 
атқылай бастады. Рота Новлянский қыстағының маңында болатын, 
Середадан Волоколамскіге баратын қара жол осы. селоның үстін басып ӛтеді. 
Осыны байқап, дереу екінші ротаның командирі Севрюковқа телефон 
соқтым. 
- Ол жоқ мұнда… 
Даусынан таныдым, сӛйлеп тұрған аласа бойлы татар жігіті, 
хабаршылардың бірі Мұратов екен. 
- Қайда? 
- Бақылау пунктіне еңбектеп кетті. 
- Ӛзің неге бірге бармадың? 
- Кӛзге түсіп қалармыз деп, жалғыз барғанды мақұл кӛрді. 
Мұратовтың даусынан кӛңілі кӛтеріңкі екені сезіледі. Мұндайда 
солдаттың емеурініне қарап, тон пішесің; оның кӛңіл күйін ұрыс ақпары 
есебінде қабыл аласың. 

136 
Трубканы қайта қойғанымда, телефон тағы шылдыр ете түсті, 
Севрюков екен. 
- Комбат, сізбісіз? 
- Ия, мен. Қайдасыз? Қайдан сӛйлеп тұрсыз? 
- Артиллерияның бақылау пунктіндемін. Дүрбімен қарап жатырмын. 
Ӛте қызық, комбат жолдас. 
Севрюков тым сабырлы жігіт. Қазір де, оқ астында жатып бұрынғыша 
жайбарақат сӛйлеп тұр. Мен одан қазбалап сұрай бастадым: 
- Қызығыңыз не? Не байқадыңыз? 
- Немістер орман шетіне жиналып жатыр. Құмырсқадай құжынайды, 
жолдас комбат… Әне, бір офицері бері шығып, о да дүрбімен қарап тұр. 
- Неміс саны қанша? 
- Бір батальондай болады-ау деймін… Жолдас комбат, оларды нетсе 
деп ойлаймын… 
- Ойлайтын не бар? Кубаренконы телефонға жіберіңіз! Тез! 
- Менің ойлап тұрғаным да сол, жолдас комбат. 
Севрюковтың жайбарақаттығы кейде менің жанымды кейітетін. Сонда 
да қырықтағы естиярлы Севрюковтың орнына ротаға басқа біреуді командир 
етіп алуды қаламас едім. Бұл күні оның қауіп-қатерлі жерлерден талай 
жылжып ӛткені, окоптарда да, бақылау пункттерінде де бір емес, әлденеше 
рет болғаны маған мәлім. 
Артиллерист-корректировщик' болып істейтін лейтенант Кубаренко 
телефонға келді. Батальонға телінген сегіз зеңбірек орман ішіндегі шұңқыр 
паналарда тұрған. Шешуші кезең жеткенше жауға мәлім болмасын деп, күні 
бойы бұлардан бір де оқ шығарған жоқпыз. Енді сол шешуші кезең 
жақындады. 
Батальон алдындағы бүкіл жазықты, қазір немістер топтанып жатқан 
жерді де, күн бұрын атып байқап кӛргенбіз. «Жаудың тобына барлық 
зеңбіректен оқ атылсын!» деп команда бергім келіп-ақ тұр. Бірақ одан бұрын 
тек бірнеше снаряд шығарып, тексеріп алу керек еді. Снарядтың түсуін 
бақылап, дәл тимесе қайта кӛздеп, былайша айтқанда, қарудың қанды аузын 
тӛте нұсқап, «ӛлшеп-пішіп» алу қажет еді. Бұл ретте желдің екпіні мен 
күшін, ауа қысымын және басқа бірталай мӛлшер есепті еске алмай тағы 
болмайды. 
Бұған болмашы ғана уақыт - бар болғаны бірнеше минут керек. Ал 
уақыт деген не екенін сіз білесіз. Ол жӛнінде Панфиловтың бір жұмбағын 
сізге айтқам. 
Соғыста бірнеше минут тұрсын, тіпті бір секундтың ішінде, яғни қас 
қаққанша сан оқиға болады, кейде осындай шақта тұтас бір ұрыстың тағдыры 
шешіледі. 
4 

137 
Бұйрық бергеннен кейін де, артиллеристермен жалғасқан телефоннан 
құлағымды алғам жоқ. Тыңдап тұрмын. Бір сәтте шептен шепке: 
- Қамданыңдар! Зеңбіректеріңді оқтап, атуға әзір болындар! деген 
команда тарады. 
Бұдан соң орман саясындағы зеңбіректердің кӛреген кӛзі болған 
Кубаренко, жау жағдайын мәлімдеп, артиллеристерге жӛн сілтейді. Біреу 
оның сӛзін қайталайды. Қазір зеңбіректердің аузы бірте-бірте мезгеген 
бағытқа бұрылуда. Уақыт болса ӛтіп барады, ӛтіп барады. 
Ақырында: 
- Дайынбыз! - деген жауап естілді. 
Оның артынан-ақ: 
- Екі снарядпен жеделдете ат! - деген команда болды. 
Дамылсыз гүрсілдеген дауыс құлақты тұндырады. Осы дауыстан 
біздің зеңбіректердің атылған үнін ажырату қиын. Дегенмен снарядтардың 
зуылдап ұшқаны айқын. Әзірінше атылғаны екеу-ақ, бұл атып байқау әрекеті. 
Бақылаушы бұл снарядтардың түсіп жарылғанын кӛреді. Нысананың қай 
жағына түсті екен. Мүмкін, дәл тиген шығар? Я сәт, я сәт! - деймін. 
Тимепті! Кубаренко қайтадан жӛн сілтейді: 
- Прицел бірден артық. Оңға таман ноль… 
Сӛйткенше болмай, телефоннан қатты гүрс еткен дыбыс естілді де, 
сӛзді шорт кесті.
- Кубаренко! 
Үн жоқ. 
- Кубаренко! 
Тым-тырыс… «Оңға таман ноль…» Одан арғысы не: ноль тоғыз ба? 
Ноль үшпе? Мүмкін, ноль-ноль үш болар?… 
Снаряд дегенің бізде кӛп, бақандай сегіз зеңбірегіміз бар. Топ осы 
сәтте бұларды «сӛйлету» аса қажет еді, бірақ күтпеген қырсық кездесе кетіп, 
оқ атуға дайын зеңбіректерді кӛреген кӛзден айырды. 
Телефон сымы ғана үзілген болса, бірсәрі еді. Одан да зор бәлекет кез 
болыпты. 
Мені басқа телефонға шақырды. Екінші ротаның басқару пунктінен 
сӛйлеп тұрған тағы да сол Мұратов. Бұл жолы оның үні жабырқау естілді. 
- Комбат жолдас, рота командирі жараланды. 
- Қай жерінен тиіпті? Жарасы ауыр ма? 
- Білмеймін, әлі әкелген жоқ… Қасында басқа адамдар да бар. 
Олардың да ӛлі-тірісін білмейімн… 
- Қай жерде дейсің? 
- Бақылау пунктінде…Мұндағылар командирді және басқаларын 
әкелуге кетті. Мені осынша қалдырып, сізге телефон соқ, - деді. 
Бір сұмдықтың болғаның сезіп тұрмын, үстімді батпан зіл басқандай. 
Ауыр ой бойды езгілеп, денені дел-сал еткендей. Әне-міне деген- ше, 
атыс үні тына қалып, айнала тӛңірек жым болар да, неміс әскері енді алға 

138 
ұмтылар. Бақылау пункті болса қирап, зецбіректер кӛрер кӛзден, рота 
командирінен айрылды. Қайтпек керек… 
- Мұратов, хабаршыларды жина. Взводтарға: «Лейтенант Севрюков 
жараланды, оның орнына ротаның басқару пунктіне комбат барды» деп 
хабарласын. Сендерге қазір барам. 
Трубканы орнына қойып, штаб бастығы Рахимовқа: 
- Дереу Заевты шақыр. Келіп менен екінші ротаны қабылдасын, - 
дедім. 
Онан соң атқосшыма: 
- Синченко! Атты әкел! - деп дауыстадым, 
5 
Біз жазық даламен құйындата жӛнелдік. 
Күрең тӛбелдің танауы желпілдеп, қос құлағы қоянша жымиып кетті. 
Жарылып жатқан снарядтан үрікпесін деп, ат тізгінін келте ұстап, тіке 
тартып келемін. 
Менің қазіргі бар тілегім: «Снаряд мейлі ұлысын, жағымсыз үні естіле 
берсін, жер қопара жарыла түссін. Осы дүңкіл басылмай, тек жетіп үлгерсем 
екен!» деймін. 
Қарсы алдымнан Новлянскийден зырғытып тачанка шықты. Айдаушы 
жігіт қос атты кезек-кезек сабалайды. Бір аттың санынан аққан қан кӛрінеді. 
- Тоқта! 
Еті қызған аттар айдаушыға тез ырық бере қоймады. 
- Тоқта деймін! 
Артта отырған Кубаренконы кӛрдім. Ӛңі құп-қу. Бетінің әр жеріне 
балшық жабысқан. Маңдайына айғыз таңба түсіпті, шекесіне қарауытып қан 
қатыпты. Балшыққа батып былғанған шинелінде дүрбісі асулы. 
- Кубаренко, қайда барасың? 
- Ме-ме-мен… - тұтығып ол әрең жауап қатты. - Атыс шебіне, жолдас 
аға лейтенант. 
- Онда не бар? 
- Бақылау пункті… 
- Білем! Айт, онда не бар? Қашып барасың ғой? Қайт кейін! 
- Жолдас комбат, мен… 
- Қайт деймін! 
Кубаренко үрейлі пішінмен бақшия қарады. Таяуда ғана бастан 
кешірген ауыр машақаттың ізі, қорқыныштың белгісі кӛз жанарынан әлі де 
кӛрініп тұр. Сӛйткенше болмай, қарашығы жайнап, лезде бет пішіні қайта-
қайта ӛзгерді. Енді оның жүзінде батылдықтың, қайсар тәуекелдің оты 
ойнады. Жалма-жан орнынан қарғып тұрды да, Кубаренко айдаушыға менен 
де қатты ақырып: 
- Қайт кейін! - деді де, боқтап жіберді. 

139 
Кедір-бұдырды елемей қос ат жеккен тачанка секектеп менің 
соңымнан жӛңкіді. 
Қоңыраулы мұнарасы бар шіркеуді жарақат таңатын пунктке 
айналдырғанбыз. Дуалының панасына, жау кӛзі мен оқтан тасалап, батальон 
асханасын орнатқанбыз. Шаруашылық взводының командирі Пономарев 
алдымнан шығып, бойын түзеп, сәлем берді. 
- Пономарев, байланыс бар ма? 
- Бар, жолдас комбат. 
- Телефон қайда? 
- Мынау ағаш күркенің ішінде, жолдас комбат. 
Қоңырау мұнарасынан ағаш күркеге дейінгі аралықты кӛзбен шамалап 
қарап ем, жүз елу метрдей болады екен. 
- Сым бар ма? 
Ол басын изеп, жауап қатайын деп еді, онысына қарамай: 
- Тездеп телефонды ана мұнараға апарып орнаттыр! Жүгір! Әр секунд 
сондай қымбат, Пономарев! 
Кіреберістегі тас баспалдақтармен кӛтеріліп, шіркеуге кіріп бардым. 
Шіркеу ішінде, плащ-палаткалар тӛсеген сабан үстінде жаралылар жатыр. 
Күлімсі қан иісі мұрынды жарғандай. 
- Жолдас комбат… 
Мені жайлап шақырған Севрюков екен. Қасына жетіп бардым да, әлі 
кетіп, сарғыш тартқан ауыр қолын ұстадым. 
- Ғапу ет, Севрюков, қазір мүмкіндігім жоқ… 
Бірақ ол менің қолымды босатпады. Ақ кіріп самай шашы күмісше 
жылтыраған ӛңі, солғын тартып қуарып кетіпті. 
- Менің орныма кім болды, комбат жолдас? 
- Мен болдым, Севрюков. Faфу ет, бұдан әрі тұруға уақытым жоқ. 
Аппаратын құшақтап, телефоншы үстіге жүгіріп шықты. Артынан 
ілескен жіңішке сым шұбаландайды. Жаралының зілді қолдарын қысып 
қоштастым да, мен де солай қарай ентелей басып жӛнелдім. Қарсы алдымнан 
дәрігеріміз Беленков кездесе кетті. 
- Жолдас комбат, жағдай қандай? 
- Ӛз ісіңізді біліңіз. Жаралылардың жарақатын таңып, тезірек 
жӛнелтіңіз. 
Ол үрпиіп: 
- Тезірек деймісіз? - деп сұрады. 
Мен ызалана былай дедім: 
- Егер «тезірек» деген бір ғана сӛзден бет-әлпетіңіздің бұзылғанын 
тағы да кӛрер болсам, онда қорқақтарға істейтінімді істеймін, түсіндіңіз бе? 
Барыңыз… 
Иір сатымен жалма-жан мұнараға кӛтерілдім. Кубаренко сонда екен. 
Тізерлеп, тас қоршаудың тасасынан дүрбі арқылы қарап отыр. Телефоншы 
телефонға сымын жалғап жатыр. 
- Оң жаққа таман қанша дедің? - деп сұрадым. 

140 
Кубаренко бетіме біраз таңдана қарап тұрды да, артынан түсіне 
қойды. 
Ноль бес, - деді ол. 
Мен телефоншыға бұрылдым: 
- Тез боламысың? 
- Лезде, комбат жолдас. 
Кубаренко маған дүрбісін ұсынды, Оны кӛзіме тосып түзеткенімше, 
дауыс жетпес жердегі біртұтас боп кӛрінген қара орман енді айқындалып, 
табан астына келді. Талдардың сүйір тӛбесінен тӛмен түсіре, дүрбіні орман 
жағалай жүргізіп ем, жап-жақын, қол созым жерде тұрғандай, немістерді 
анық кӛрдім. Қаз-қатар, емін-еркін сап түзеп, тізіліп тұр. Жауынгерлік 
саптарын айқын ажыратуға болатын еді. Олар топ-топқа бӛлініп орналасқан, 
бұл взводтары болуға тиіс. Әр топ ӛз алдына жіктелген: бір отделениесі алда, 
басқа екеуі екі жақта, алдыңғысының қомдалған қанаты тектеніп, сәл 
кейіндеу тұр. Қасқа киген офицерлердің сол жақ бүйіріне салақтатып таққан 
парабеллумдарының қабы ағытулы. Мұны алғаш кӛргенім осы еді. 
Міне, Москва маңына ӛңмендеп келген жеңімпазсынған баукеспелер 
осылар! Бұлар енді ӛзеннен ӛтпекші. 
6 
- Дайын болды! - деді телефоншы. - Жолдас комбат, байланыс бар. 
- Атыс шебімен жалғастыр… 
Сонымен, жарым ортадан шорт кесілген сӛйлем қайта қалпына келді. 
- Прицел бірден артық. Оң жаққа таман ноль бес. Екі снарядты 
жеделдете ат! 
Дүрбіні Кубаренкоға бердім. 
Енді немістерді ажырата алмасам да, җай кӛзбен орман шетін шольш, 
атылған екі снарядтың жарылуын тықырши күттім, Ағаш іші жарқ ете түсті 
де, артынша қос түтін пайда болды. Кӛзбен кӛргеніме нанғым келмесе де, 
нысанаға нұқсан келгені айқын еді. 
- Дәл тиді! - деді Кубаренко, дүрбіні кӛзінен алып. Жүзі гүлше 
жайнайды. - Енді біз… 
Оның сӛзін тыңдауға тақат қылмай, грубканы жұлып алдым да: 
- 
Барлық зеңбіректен сегіз-сегізден, жарғышақты снарядпен 
жеделдете ат! - деп телефон арқылы зеңбірекшілерге әмір еттім. 
Кубаренко масаттанған пішінмен дүрбіні тағы да маған ұсынды. Тап 
осы минутта кӛңілі тасып, ол ӛзің бақытты санағандай еді. 
Қарап тұрмын. Дәлдеп атқан снарядтарымыз біреулерді жаралаған 
сияқты. Бір жерде бір топ неміс ұйымы-жүйе боп қапты - жаралысына 
жәрдем кӛрсетіп жатқанға ұқсайды. Басқалары бұрынғыша, қатарын бұзбай 
тұр. 
Сазайыңды тартарсың, бәлем! Елемеп ең - елерсің, ажуа қылмақ ең - 
ажал құшарсың! Осыны айтқанымша болған жоқ, біздің зеңбіректер де түгел 

141 
үн қатты, Жаңғырық жаңғырыққа ұласты. Ағаш қоршауға асылып, дүрбімен 
қарадым. Немістердің шоғырланған жерінде, орман шетінде жарқ етіп от-
жалын пайда болды да, жердің шаң-топырағы қара қошқыл түтінмен бірге 
аспанға атылып, ағаштар құлай бастады. 
Осы кӛрініске айызым қанғандай, қадалып тұрғанымда, Кубаренко 
етегімнен қатты тартып қалды. 
- Ойбай, жатыңыз, деп безектеді. 
Бізді байқап қалса керек, немістің «торбачы» пулеметінен оқ 
жаудырып, тӛбемізден сұқсырдай ызындап ӛте берді. Бірнеше оқ тӛрт қырлы 
діңгекке қадалып, әржерінде оймақ орнындай дақ қалдырыпты. Қалықтай 
ұшқан самолеттің тӛбемізден жақын ӛткені сонша, ішіндегі ұшқыш немісті 
бір сәтке кӛзім шалып қалды: бетпішінінен ашу-ызаны байқағандаймын. Мен 
де жалмажан пистолетімді суырып алып, ішіндегі оғы таусылғанша атып-
атып жібердім. 
Самолет құйылып тӛмендеп бара жатқан бетінде қалықтап қайта 
кӛтерілді. Немістер зеңбіректерінен шіркеу мұнарасын кӛздеп ата бастады. 
Бір снаряд бізден тӛмендеу, тас қабырғаға соғылып жарылды. Бірақ 
цементтеп қалаған кірпіш оған мойымады, тек үгітіліп ұшқан тозаңдары ғана 
бір сәтке кӛзді бүркеп, ұсақ ұнтақтары тіске тиіп қышырлайды, 
Әлгі «горбач» қақ тӛбемізден тағы да ұшып ӛтіп, оқтарын сатырлатты. 
Мен тас қалқаның түбіне отыра қалдым, тек телефоншы қатты ыңырси 
бастады. 
- Қай жеріне тиді? Ӛзін тӛмен түсе аласың ба? - деп сұрадым. 
- Ой-й, Түсе алам ғой, жолдас комбат. 
Мен телефон трубкасын алып, Пономаревті шақырдым: 
- Телефоншы жараланды. Мұнараға басқа кісі жібер! 
Лезде айнала тым-тырыс болды. Тек анда-санда жер түбінен, біздің 
сырт жағымыздан зеңбірек сарыны естіледі. Ол жақта да біздің адамдар 
жаумен ұрыс жүргізіп жатқан. Немістердің мына тобы, бізді оп-оңай сырып 
тастап, сол жаққа ұмтылмақшы еді. 
Мен Кубаренкоға: 
- Сен атысты басқар! Оқпен кӛміп, аяғын аттап бастырма. Мен ротаға 
барам, - дедім. 
- Құп, жолдас комбат! 
7 
Иір баспалдақтан бірнеше аттап, тӛмен түстім де, Күреңтӛбелге мініп, 
селоның арасымен ӛзенге бет алып шаба жӛнелдім. Айналам құлаққа ұрған 
танадай, жым-жырт кӛңілді елегзітеді, 
Бетін қырбақ қар жапқан, әр жеріне снаряд түсіп жарылып, қара 
қошқыл тартқан жағалауды бойлап, бірдең еңбектеп, бірде бӛкендеп, 
винтовкалы біреу кетіп барады. Жақындай беріп, бітік кӛз, аласа Мұратовты 
таныдым. Мені кӛрген жерде кілт тоқтап, жүресінен отыра қалды. 

142 
- Жолдас комбат, түсіңіз, түсіңіз, тағы да атуы мүмкін, - деп безектеді 
ол. 
- Қайда барасың? 
- Взводқа… ротаны политрук Бозжанов басқаратынын хабарлауға 
барам, - деді кінәлі кісіше жуып-шайып: - Сізді келеді деп кӛп күттік, 
келмеген соң ол… - дей беріп еді, мен: 
- Жарайды, жүгір, - дедім. 
Ротаның басқару пункті оқоптар тізбегінен елу метр кейінірек, терең 
қазып жасаған блиндажда. Алдағы окоптар, қарауытып кӛрінген кірер 
траншеясы болмаса, әсте байқалмайды. Таяуда жауған қырбық қар да оларды 
кӛзден біржолата тасалаған. Мен блиндажға жете, Күрең тӛбелді шұғыл 
тежеп, түсе қалдым. Бұл жануар бүгін талай қызмет атқарды, менімен бірге 
бірінші атыс қаупін басынан кешірді. Енді бойы үйренсе керек, алғашқыдай 
одырайып құлағын қайшылаған да, қауіпті сезіп қымсынған да жоқ. Тек 
оқыранып маған тұмсығын шүйірді. Мәпелеп сипалағым келді. Бірақ оған 
уақыт қайда! Сабыр ет, жануар, оған да уақыт табылар, әзірше… деп тізгінді 
Синченкоға тастай беріп, ӛзім аттың сағалдырығынан бір сипап едім, Күрең 
тӛбел саусақтарымды екі ернімен қармап, сол кемсендегендей болды. 
Жасаураған бадана кӛздерімен: «мәпелеші, тағы да!» деп ӛтінгендей еді. Мен 
бұдан әрі аялдамай Синченқоға: 
- Сайға барып панала! - дедім де, тоң баспалдақпен тӛмен түсіп, 
блиндаж ішіне кірдім. 
Жертӛленің қабырғаларына сүйеніп бірталай адам отыр екен. 
Қараңғыда Бозжановты басқалардан ажырата алмадым. Ішімнен мұнша 
адамның бір жерге жиналып топталғаны несі! – деп таңырқадым. Жұрттың 
бәрі ұшып тұра келді. Бозжанов жаралы Севрюковтың орнына ротаны 
басқаруға кіріскенін мәлім етті. 
Ӛзіңізге мәлім, Бозжанов ротасының политруті болатын. Бірақ біздің 
созалаң шебіміздің ыңғайына қарай, оның пулеметтері батальондагы барлық 
бӛлімшелерге таратылып берілген еді. Бозжанов бүгін пулемет ұяларын 
аралап, пулеметшілерді тексеріп ӛтіпті. Жау бұдан жарты сағат бұрын 
артиллерия оғын осы Новлянский қыстағына, екінші ротаның шебіне 
аударғанда, асығыс осында жеткен екен. 
Мен одан шу дегенде-ақ: 
- Ротаның алдыңғы җағында не байқалады? Жау сыңары қалай? - деп 
сұрадым. 
- Әзірше қыбыр еткен жоқ, жолдас комбат. 
Сәлден соң қараңғыға кӛзім үйреніп, блиндаж ішіндегілерді түстеп 
ажырата бастадым. Бір бұрышта, үстіңгі бӛренеге тӛбесі тие жауырыны 
күжірейген Қалимолдин тұр. 
- Немене, бәрің бір жерге жинала қалыпсыңдар? - деп сұрадым мен. 
Немістер ӛктеп ұмтылар болса, бетін қайыруға, басқа жерден тиіссе ӛз 
адамдарымызға кӛмекке жіберуге әзір тұрсын деп, бір пулеметті расчетымен 
осында келтіргенін айтты Бозжанов. 

143 
- Дұрыс! - дедім мен. 
Бозжанов толықша денелі, балғын жүзді жігіт. Осындай сырт пішініне 
қарамастан, ол тым ширақ, әрі шапшаң. Қазірде де ол әскери тілмен нақпа-
нақ жауап қайырып, байын түзеп, тік тұр. Кӛзқарасынан, жымырылған 
еріндерінен, пысық қимылынан қату, батыл кейпі сезіледі. Бозжанов фин 
соғысына қатысқан, бірнеше ұрыстарда болып, батырлығы үшін медаль 
алған. Оның кӛптен бергі арманы командир болу еді, ол ниетін ауызша талай 
білдірген де. Міне, осы қиын кезеңде сол мақсаты орындалып отыр. 
Амбразураға орнатылған қара пулеметтің қасында тікесінен орта 
бойлы Блоха тұр. Рұқсат болғанмен, отырған да жоқ, блиндаж іргесіне 
сүйенген де жоқ, пішіні тым байсалды. 
Беймаза Мурин бақылаушымен қатар орналасып алып, маңдай 
бӛренеге басын тіреп, саңылау тесіктен қиырға кӛз жібереді. 
Мен де солардың қасына барып, қарап едім. Бер жақтағы ойлы- қырлы 
жерлердің тасасынан, биік жарлауыттан тұсымыздағы ӛзен суы кӛрінбеді. 
Оның есесіне арғы жақ алақанындағыдай. Жаңа ғана біздің снарядтарымыз 
түсіп қырқылған, жаңқаланған ағаштарды дүрбісіз жай-кӛзбен айыру қиын. 
Тек түбірімен құлап түскен шыршалар ғана әр жерде қарауытып кӛрінеді. 
Ендігі оқ атарлық бағытымыз, белгі нысанамыз сол ағаштар. Немістердің ту 
тігіп алға, бізге таман лап қоятын жері осы. Біз де тек жатқан жоқпыз: 
кӛрінсе-ақ 
болғаны, 
кӛздеулі 
зеңбіректеріміз, 
пулеметтеріміз, 
винтовкаларымыз бірден үн қатып, аяқтарын аттап бастырмайды. 
Айналамыз тағы да жым-жырт, тұрс еткен жат дыбыс естілмейді, 
сезікті қыбыр кӛзге шалынбайды. 
Кенет неміс зеңбірегінің гүрс еткен үні құлақты жарғандай болды. 
Кӛк киімді немістер кӛрінер ме екен деп бұрынғыдан бетер тігіле қарап едім. 
Бірақ тап сол мезетте үстімізді сатыр-күтір үн қаптап, тӛңіректі 
жаңғырықтырып жіберді. Немістер тағы да біздің алдыңғы шебімізді 
зеңбірек оғымен тоқпақтауға кіріскен еді. Олар біздің корректировщик 
отырған шіркеуді де, әлгіде ғана немістерге ажал тӛккен зеңбіректерімізді де 
атқылап жатыр. 
- Е, бұл иттер, әзірше алға ӛктемейтін болды ғой, - деді Блоха 
байсалды пішінмен. 
Барша жұрттың пікірі де осы еді. Немістердің алғашқы шабуыл жа- 
сау әрекеті басталмай жатып, адыра қалды, - біздің артиллерия дер кезінде 
жолдарын кесіп тастады, Олар біздің снарядтар ойрандаған жерден әрекетін 
қайта бастауға батпады. Дегенмен күн әлі ерте еді. Мен сағатыма қарадым - 
үштен бес минут кеткен екен. Міне немістердің бізді атқылай бастағанынан 
бері жеті сағаттай уақыт ӛтті. 
Мен батальон штабына телефон соғып: зеңбіректер мен коррек- 
тировщик орны-орнында болсын, байланыс құралдарымен жабдықтап, 
шіркеуге тағы да бір корректировщик-артиллерист жіберіндер, ол шіркеу 
мұнарасына снаряд тиіп жарылса, бақылау пунктін тез қалпына келтіретін 
болсын; шаруашылық взводының қызыл әскерлері мен бастықтары 

144 
санитарлармен бірге барлық жаралыларды шіркеуден орман ішіне апарсын, - 
деп сырдым. 
Рахимов маған: 
- Сіздің шақыртуыңыз бойынша штабқа Заев келіп отыр. Жіберейін 
бе? -- деді. 
- Жоқ. Күте тұрсын. Кешікпей штабқа ӛзім барам, - дедім. 
8 
Штабқа қайтудан бұрын мен атыс ұяларына, жауынгерлерге барып 
шығуды мақұл кӛрдім. Блиндаждан шыға траншея ішінде жүресінен отыра 
қалып, тӛңірекке кӛз салдым, Аспан ашыла бастапты. Ӛзеннің ар жағында, 
кӛкжиекке еңкейген күннің шеті әуенің саңылауынан қылтиып кӛрінеді. 
Күннің шоқ сәулесі қиыстап жер бетіне түсіп тұр. Айналадағы әуелгі аппақ 
қардың бетін енді ыс-тозаң басқан. Бірер сағаттан соң кеш батады. 
Тынымсыз үдете атып жатқанына қарап, немістердің қалайда нақ 
бүгін шабуыл жасайтынын білдім. 
Бейне ӛш алғысы келгендей, немістер әр алуан снарядтарын біздің 
алдыңғы шепке аяусыз тӛгіп жатыр. Кейбір снарядтары тӛбеден ызыңдай 
ұшып ӛтіп, біздің зеңбіректер орналасқан жаққа жетіп жатыр. Кӛпшілігі тіпті 
жақын түсіп, жер бетін жүндей түтті. Енді арттағы ашық алаңға, жалған 
бекініс жасаған алапқа түскен снарядтар некен-саяқ. Жау бар оғын ӛзен 
жарасына аударған. Арада қатынаған хабаршылар мен командирлердің 
жүріс-тұрысына қарап, немістер біздің шын қорғанысымыздың қай жерде 
екенін сезсе керек. 
Траншейдің ішінен басымды кӛтеріп, қопарылған жерлерге қараймын. 
Күн шытымыр. Шинельсізбін. Үстімде тек мақталы келте тужуркам бар. 
Уақыт ӛтіп барады. Алдағы окопқа тез жетуім керек, Орнымнан бір 
кӛтеріліп, қайта отырып. Бейне жүз батпан жүк үстімнен басқандай, мың 
тырнақты құбыжық шеңгелімен қос иықтан бүріп алғандай, бойым ауыр 
тарта берді. Бұл қорқыныш сезімінің салдары еді. Сонда да, бар қайратымды 
шақырып, буынды күшпен бекітіп, орнымнан ырғып тұрдым да, ӛзен 
жағасына қарай жүгіре жӛнелдім. 
Мана ашық жермен атпен шапқанымда да, шіркеу мұнарасында да, 
қызу үстінде, жарылған снарядтарды елеген жоқ едім. Енді үстін-үстін 
жарылып жатқан снаряд қорқыныш сезімін оятып, ӛршіте түсті. Бұрын мұны 
бастан кешірмесең, от-жалынды алапаттың арасымен қырық-елу адым жерді 
жүгіріп ӛту оңай емес. Таяқ тастам жерден гүрс етіп снаряд жарылады, жалға 
бересің, етпеттей құлайсың тұра берем дегенінде, тағы бір күрең жалын 
кӛзіңді шелдей қаптайды, дүңкілі құлағыңды тұндырады. Бастан кешірсеңіз, 
мұны айнытпай ӛзіңіз суреттей жатарсыз. Айтып-айтпай не керек, әйтеуір, 
әупіріммен он адымдай алға жүгіргенімде арқа-басым қара тер болды. 
Бірақ окопқа кіре бере, бұрынғы командирлік қалпыма келдім. 
- Уа, аман ба, жігітім! 

145 
- Аманшылық, жолдас комбат! 
Шіркін-ай отты ажалдың аймалауынан аман шығып, енді қауіпсіз 
екенінді сезгенінде, күңгірт, қашық үңгірдің ӛзі әдемі кӛрініп, кӛзге жылы 
қайтерсің! Бұл - бір адамдық окоп, былайша, атыс ұясы деп аталады. Үстін 
ауыр бӛренелермен қабаттап жапқан, ӛзен жақ шетінен оқ ататын саңылау 
істелген, мұны әскер тілінде амбразура дейді.
Окоптың иесі ӛзіме таныс жауынгер. Аты-жӛні де есімде, Фами- 
Сударушкин. Алматының маңында туып-ӛскен орыс жігіті, бұрынғы 
колхозшы. 
Ӛңі аздап сұрланған, бірақ дітті. Қызыл жұлдыз қадаған бӛркі бір 
шекесіне қарай қисайып кетіпті. Жеті-сегіз сағат ұдайы жер тітіреткен 
сарынды тыңдап, саңылаудан арғы жағаға кӛзтігіп, олосы үңгірде жападан-
жалғыз отыр. 
Мен де саңылаудан алдыңғы жаққа қарадым. Арғы беттегі ақша қарлы 
ашық алаң айқын кӛрінеді. Жауынгерге бірдеңе айтқым келеді, бірақ 
айтарлық сӛз айтылған, ұғылған. Ендігі әңгіме: кӛрінсе, жауды кӛздеп ат. 
Ӛлтір оны! Ӛлтірмесең, ӛлімге ӛзің душар боласың… Бұл қағида айтпаса да 
белгілі. Штыгі сыртқа шығып, амбразура алдында винтовка жатыр. Атыстан 
жер тітірегенде, тӛбеден түскен топырақ майлы мылтықтың әр жеріне 
жабысып қалыпты. 
Мен ызғарлы пішінмен: 
- Сударушкин, винтовкаң неге тазаланбаған? - деп сұрадым. 
- Fany етіңіз… қазір сүртіп тазартам, жолдас комбат. Қазір-ақ 
мұнтаздай болады, - деп қалтасынан шүберегін шығарып, бар ынтасымен ӛз 
қаруын сурте бастады. 
Кемістігін кӛрсетіп, зекіп сӛйлесем де, қасында менің отыруым, 
бұрынғыша тәртіпке салуым оның бойына жаңа күш, тыңнан қайрат бітіріп, 
кӛңілін ӛсіргендей еді. Шаппасының тозаңын сүртіп жатып, Сударушкин 
менің бетіме жаутаңдап қарайды. Кӛзқарасынан: «Мінім болса, тағы да 
кӛрсетші, осында тұршы!" деген ӛтініш белгісі кӛрінгендей. 
Ӛзімнің де кеткім жоқ. Тағы да жүз батпан жүк тӛбемнен басқандай, 
біреу алып шеңгелімен арқамнан бүргендей, кӛтерілуге мұршам келмейді. 
Жауынгердің тағы бір мәнін тауып, арға желеу есебінде, тым болмаса бірер 
минут аялдағым келді, сырттағы тӛбеден тӛнген тажалдан тайсалам. Бірақ 
Сударушкиннің үңгірінде бәрі де «мұнтаздай», керек десе, патрондары да 
аузы ашық ішінде. Тӛңіректі кӛзбен шолып, тӛбеге қарадым. Қабығы 
аршылмаған, діңгектей-діңгектей бӛрене ағаштар. Сударушкин де жоғары бір 
қарап, жымиып күлді. Мен де езу тарттым, Әнеукүні осы окопты жасарда, 
үстіне жапқан әуелгі жіңішке ағаштарын алдыртып тастап, қайта 
жаптырғаным, сондағы ұрсып-зекіргенім бірден екеуміздің де есімізге түскен 
еді. 
Сударушкин: 
- Жолдас комбат, олар бүгін тиісер ме екен бізге? - деп сұрады: 

146 
- Тиіседі. Бүгін ӛз қаруымыздың күшін сынаймыз, жау ӛлігін тӛбе 
қылып үйеміз, - деп мен батыл жауап бердім. 
Жауынгер алдында болар істі жасырып, жабудың орны жоқ, 
Күлтектемей турасын айту керек. Ӛйткені ол ойын-сауықта емес, ӛлім-жітімі 
кӛп арпалыста, қанды соғыста жүр. 
Мен: 
- Бӛркіңді түзеп ки, Сударушкин. Сақ бол… - дедім де, манағыдай 
қатуланып, окоптан шықтым. 
Бір ескеретін нәрсе, бұл жолы аса қиналғаным жоқ, бойым қауіпке 
аздап үйренген еді. 
Әрине, батальон командирінің артиллерия оры ішінде окоптарды 
аралап, зыр жүгіріп жүруі лайық емес. Бұл орынсыз жерде ажал- мен ойнау 
болады. Бірақ менің ойымша, алғашқы ұрыс кезінде батальон командирінің 
осылай етуде еркі бар, бұл пайдасыз да емес. Жауынгерлер арасында: «Біздің 
командир жүректі кісі екен; сыртқа басыңды шығаруың мұң боп отырғанда, 
ол үстіне жауған снарядтарды елемей, бізге келді» деген лақап тарайды, 
Солдатқа сенімің артады, оған қосымша күш-қуат бітеді. Майданда солдатқа 
сенімді болсаң бұдан қымбат нәрсе жоқ. Ол айтқаныңды екі етпей, отқа да, 
суға да түсуге дайын тұрады. 
9 
Осылай артиллерия оғының астында, окоптан окопқа жүгіріп 
жүргенімде, қарсы алдымнан еңкейе қалбақтап келе жатқан біреуді кӛрдім. 
Менікі бір сәрі, бұған не жоқ, жынданған ба ӛзі? - деймін ішімнен. Бақсам, 
Толстунов екен. Бұл жӛнінде сізге бұған дейін бір ауыз сӛз айтқан жоқ едім. 
Енді мұның кім екенін таныстыра кетейін. 
Ол біздің батальонға осы ұрыстардан бірнеше күн бұрын полктен 
келген. Келіп: «Полктің үгіт жұмысын басқаратын нұсқаушысы» екенін 
мәлімдеген. Сонан соң: «Мені полктің комиссары осында жұмыс істеуге 
жіберді», - деп еді.
Шынымды айтсам, алғашында бұл жігітке қырын қарадым. Әзірге кім 
болсаң, ол бол, онда менің шаруам жоқ. Қӛпірме сӛзді келгіншілердің бірі 
шығарсың. Шын сырын ұрыста мәлім болар, деп едім ішімнен. 
Содан бері едәуір уақыт ӛткен, бірақ онымен шүйіркелесіп сӛйлескен 
де, не істеп, не қойып жүргенін сұрастырған да емеспін. Енді ойда жоқта, 
қауіпті кезең үстінде бетпе-бет кездесіп отырмын. Кӛрген жерден ол: 
- Комбат! Неғып жүрсің мұнда? Жат! - деді ентігіп. 
- Жатсаң жат! 
- Жатпағанда ше, - деп жер бауырлай құлады. Мен де жата қалдым. 
- Комбат! Неғып жүрсің мұнда? 
- Ӛзің ше? 
- Жұмыспен келдім, - деп ол қулана күлімдеді. 
- Жұмыспен? 

147 
- Әрине. Жауынгерге барып бір-екі ауыз жылы сӛз айтсаң, кӛңілі ӛсіп, 
қорқынышты елемейтін болады… 
Осыны айтып, аузын жиғанша болған жоқ, жақыннан бір снаряд түсіп 
гүрс жарылды. Ызыңдап ұшқан жаңқалары жан-жаққа тарап, екінші бетке 
дауылдай соғып, үстімізге қар-топырақ аралас тозаң шашылды. Екеуміз де 
жерге жабыса, бас аманын кӛздедік. Бір мезгілде Толстунов басын кӛтеріп 
алды, жүзі құп-қу. Ол асығыс үн қатты: 
- Түу, енеңді… Әжептәуір састырды-ау. Комбат! Сенің мұнда жүгіріп 
жүруің бекер. Басқа да қызметің кӛп қой. Мұнда біз бар емеспіз бе… Ал қош 
бол, кӛріскенше… - деп жүгіре жӛнелді. 
Мен де ӛз жӛніме тарттым, Екеуміздің шын танысқан жеріміз осы еді. 
Бірақ «сіз, біз» деген әдеттегі сыпайы сӛздің орнына, кӛптен біліс адамдай, 
«сен, мен» дескен жақындық сӛзге қалай кӛшкенімізді ӛзіміз де байқамай 
қалдық. 
Бұдан кейін тағы да екі-үш окопқа барып шықтым. Мұндағы 
жауынгерлерге Толстунов жаңа ғана келіп кеткен екен. Айтқанындай бәрі де 
кӛңілді, еңселері кӛтеріңкі. Мені қуанышты түрмен қарсы алысты. 
Айтты, айтпады, енді бұдан артық жүгіре беруімнің орны жоқ еді. 
Бүкіл батальон қамы, кезек күттірмейтін қызу жұмыс штабқа тез қайтуымды 
қажет етті. Ӛзен бойындағы алдыңғы шептен шыға орманға бет бұрдым. 
Қалың ағашқа жете бергенімде, қақ тӛбемнен бризант снаряд сарт етіп 
жарылды. Мұрттай ұшып жата қалдым. Жоғарыда айттым, мұндай снаряд 
жерге жетпей әуеде жарылады, бытыра секілді ұсақ-ұсақ бӛлшектері жан-
жаққа, кӛбінесе алға қарай шашырап ұшады. Алдағы қарт қарағай тітіреп, 
бүршікті бұталарындағы қар жерге тӛгілді. Ағаш қабығының әр жерінде 
ақшыл дақтар пайда болды. 
Сырттан жүріс-тұрысында бағып жүрген Синченко сабаз алдымнан 
Күрең тӛбелді тарта берді. Салып-ұрып штабқа жӛнелдім. 

жүктеу/скачать 3.49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: