Ауыл шаруашылық ғылымдары Агрономия ауыл шаруашылық Ғылымдары
жүктеу/скачать 13.85 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КӨПЖЫЛДЫҚ ШӨПТЕРДІҢ ӨНІМДІЛІГІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТОПЫРАҚ ҚҰНАРЛЫҒЫНА ӘСЕРІ А. М. Нургалиев
- 1-Кесте – Екі жылдық шөптердің тамыр массасын жинау көрсеткіштері
- Дақылдар және олардың қоспалары Барлық тамырлар, ц/га Топырақ горизонттары бойынша, %
- 0...20 см 0...40 см Жоңышқа 54,8
- Жоңышқа + арпабас 48,3 78 22
- Жоңышқа + тарлау 49,6 77 23
- Жоңышқа + арапбас+ еркекшөп 50,4 78 22
- 2-Кесте – Топырақтың 0...20 см қабатында гумус мөлшерінің өзгеруі
|
В среднем за 2006-2008 гг. возделывание яровой пшеницы в 3-польном севообороте второй культурой после озимых (среднее по всем вариантам) обеспечило содержание клейковины в количестве 25,8 %, что на 1,2 и 2,2 % больше, чем соответственно третьей культурой после нута в 4-польном севообороте и яровой пшеницы в 5-польном севообороте. На контроле (без подкормок) в среднем за 3 года минимальное содержание клейковины в зерне было в 5-польном севообороте, где яровая пшеница размещалась третьей культурой после пара – 21,1 % или на 2,4 % меньше, чем в других севооборотах с более ценными предшественниками. В среднем за годы исследований увеличение содержания клейковины в зерне яровой пшеницы от проведения корневой подкормки изменялось от 0,8 % (после нута третья культура в 4-польном севообороте) до 2,6 % (после яровой пшеницы третья культура в 5-польном севообороте). Некорневая подкормка по сравнению с прикорневым внесением азота увеличила содержания клейковины на 0,6-0,9 % при возделывании яровой пшеницы после озимой и при повторном размещении в севообороте. Совместное применение некорневой и корневой подкормки имеет преимущество по сравнению с однократным внесением азота. В 5-польном севообороте после яровой пшеницы содержание клейковины увеличилось на 4,1 %, в 3-польном после озимых – на 3,9 % и 4-польном после нута – на 2,8 %. Лучшим в исследованиях был вариант размещения яровой пшеницы второй культурой после пара в 3-польном севообороте с содержанием клейковины 27,1 %, что на 0,8-1,9 % больше по сравнению с другими севооборотами. В отдельные годы отмеченные закономерности сохранялись. Более высокое содержание клейковины при совместном применении корневой и некорневой подкормок по сравнению с контролем имело место в 2006 г. – 2,8-6,7 % и 2008 г. – 1,2-2,6 %. В среднем за годы исследований при проведении некорневой подкормки отмечена тенденция улучшения качества зерна по сравнению с внесением удобрений в почву. Стекловидность зерна все годы была очень (96-99 %) высокой и не зависела от места культуры в севообороте и применяемых подкормок. Натурная масса зерна в среднем по севооборотам за годы исследований была выше при размещении яровой пшеницы после нута – 722 г/л, что на 8-11 г/л больше, чем при возделывании яровой пшеницы в других севооборотах. Применение подкормок по сравнению с контролем способствовало увеличению натурной массы зерна от 7-12 г/л в 4-польном севообороте до 11-32 г/л в 5-польном севообороте. Наибольшую эффективность во всех севооборотах обеспечивало совместное применение корневых и некорневых подкормок. Таким образом, увеличение продолжительности ротации севооборота с 3 до 5 лет сопровождается снижением содержания клейковины в зерне яровой пшеницы, которая в последнем случае размещается повторно третьей культурой. Для получения зерна высокого качества яровую пшеницу следует размещать в 3 и 4-польных севооборотах после озимых второй культурой и после нута третьей культурой. ЛИТЕРАТУРА 1. Еремин, Д. И. Оптимизация азотного питания яровой пшеницы для получения продовольственного зерна / Д. И. Еремин, Г. Д. Притчина // Зерновое хозяйство. – 2005. – № 8. – С 5-7. 2. Живаев, Д. А. Урожайность и качество зерна яровой пшеницы на фоне минеральных и бактериальных удобрений / Д. А. Живаев, Г. Е. Гришин // Земледелие. – 2007. – № 2. – С. 28-29. 3. Глухих, М. А. Оптимизация технологий применения удобрений / М. А. Глухих // Земледелие. – 2005. – № 6. – С. 18-19. 4. Головоченко, А. П. Влияние внекорневой подкормки на фракционный состав белков зерна яровой пшеницы / А. П. Головоченко, М. Ю. Киселева // Достижения и новейшие технологии на рубеже веков. Мат. межд. научн.-практ. конф. «Современные методы адаптивной селекции зерновых и кормовых культур», посвящ. 125-летию П. Н. Константинова. – Самара. – 2002. – С. 254-263. 5. Кумаков, В. А. Физиология яровой пшеницы / В. А Кумаков. – М. : Колос. – 1980. – 207 с. ӘОЖ: 631.45 КӨПЖЫЛДЫҚ ШӨПТЕРДІҢ ӨНІМДІЛІГІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТОПЫРАҚ ҚҰНАРЛЫҒЫНА ӘСЕРІ А. М. Нургалиев, а.-ш. ғылымдарының кандидаты С. М. Кабаева, магистрант Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті Мақалада құнарлығы және агрофизикалық көрсеткіштері төмен, тастанды жерлерді көпжылдық шөптерді егу арқылы игеру кезінде алынған мәліметтер келтірілген. Топырақта органикалық заттың жиналуы бойынша жоңышқа егістігі және жоңышқа мен астық тұқымдастардан құрылған үш құрамдас шөп қоспалары жоғарғы көрсеткіштерге ие болды. Гумус мөлшерінің өзгеруі бойынша тәжірибенің барлық варианттарында, әсіресе екінші жылы осы көрсеткіштің артуы байқалды. В статье приводятся сведения полученные при освоении бросовых земель, с низкими агрофизическими показателями и плодородием, путем залужения многолетними травами. По накоплению органического вещества высокие показатели были получены на посевах люцерны и тройных травосмесей из люцерны и злаковых трав. По изменению содержания гумуса на всех вариантах опыта прослеживается увеличение, особенно заметно на второй год произрастания злаковых трав и люцерны. The information got at mastering of waste lands, with low agrophusigal factors and fertility, by grassing with perennial herbs is given in the article. On accumulation of organic material high factors were received on sowing of Lucerne and triple grass- mixes from Lucerne and cereal grasses. The increase is tracked on change of contents of humus on all variants of the experiment, particularly noticeably for the second year of growing of cereal grasses and Lucerne. Көпжылдық шөптер егістігі арқылы, бір мезгілде, ауыл шаруашылық өндірісінің екі ірі міндеті іске асады: 1) құрылымының жақсаруы және қоректі элементтердің көзі – органикалық заттар қорының көбею арқылы топырақ құнарлығы элементтерінің үдеп өсуін қамтамасыз етеді; 2) тұрақты мал азықтық базасын құруға мүмкіндік береді [1]. Құрылымының жақсаруымен топырақ борпылдақ, түйіршікті, ұсақкесекті құрылысын иеленеді. Мұндай құрылымыды топырақта, мәдени өсімдіктерді қорытылатын формалардағы қоректі заттармен қамтылуын қамтамасыз ететін биологиялық және физико-химиялық процесстер үшін жағымды жағдайлар туады. Сонымен қатар, құрылымыды топырақтарда танаптарды көктемгі өңдеудің және тұқым себудің оңтайлы мерзімдерін ұстану, көктің бір тегіс, мезгілде шығуына қол жеткізу оңайлау болып келеді. Механикалық құрамы бірдей, құрылымыды топырақтардың салыстырмалы қарсылығы тығыздалған топырақтарға қарағанда, төмен. Құрылымыды топырақтар, агрегаттардың жеткілікті беріктігі болған жағдайда, эрозиялық процесстерге аз ұшырайды [2]. Көпжылдық шөптер топырақта өсімдік қалдықтарын және олардың ыдыраған кезінде пайда болатын минералды заттардың жиналуын қамтамасыз етеді. Сондықтан, топырақтың түйіршікті, ұсақкесекті құрылысын ұстау және ол жойылған жағдайда қайтадан қалыптастыру, жақсарту өте маңызды [3]. Қазақстандағы осы мәселенің бірқатар міндеттерін шешу үшін: 1) өнімді және жақсы құрылым қалыптастырушы қасиеттері бар шөптерді таңдау қажет; 2) жылдар және шабылымдар бойынша өсімдік массасының үдеу динамикасын зерттеу; 3) топырақта тамыр қалдықтарының, органикалық заттар мен қоректі элементтердің жиналу динамикасын анықтау; 4) әр түрлі шөптер және олардың қоспалары астында агрономиялық бағалы агрегаттардың құрылу процесін бақылау қажет [4]. Біз, өзіміздің ғылыми жұмысымызда осы мәселенің Батыс Қазақстан облысында ауыл шаруашылық айналымынан шығарылып тасталған, құрылымы жойылған, қызыл-қоныр топырақтарда шешу жолдарын қарастырдық. Зерттеулер 2008-2009 жж. Зеленов ауданының «Ізденіс» ЖШС құрғақ далалы, бұрын дәнді дақылдар егілген аймақтарда жүргізілді. Біздің тәжірибелерімізде әр түрлі астық-бұршақ тұқымдас шөптер және олардың қоспалары егілді. Солардың ішінде жоңышқаның Уральская синяя сорты, көпжылдық астықтұқымдас шөптері – арпабас, Восточно-Казахстанский сорты, еркек шөптің Уральский узкоколосый сорты, тарлау қияқтың Бозойский сорты өсірілді. Бұл дақылдардың таза егістіктері бақылау ретінде пайдаланылды. Келесі варианттар екі құрамдас – жоңышқа және астық тұқымдастарының біреуі және үш құрамдас – жоңышқа және екі астық тұқымдас дақыл. Барлық далалық тәжрибелер бұрын дәнді дақылдар егілген учаскілерде жүргізіледі. Бірінші жылы, жоңышқадан басқа шөптердің барлығы баяу дамыды, әсіресе арпабас. Екінші жылы вегетациялық кезең ішінде, еркекшөптен басқалары екі орым берді, үш орым берген жоңышқа мен тарлау қияқ және жоңышқаның қатысуымен құрылған шөп қоспалары. Топырақта тамыр массасының жинақталуы бойынша зерттеу нәтижелері әр вегетациялық кезеңнің соңында – қазан айының басында анықталып тұрды. Әр делянкадан екеуден – топырақ үлгілері – топырақтың екі қабатынан (0...20 см және 20...40 см) көлемі 50 см × 50 см × 20 см монолиттер түрінде алынды. Өсімдік тамырлары елекетердің үстінде ағын сумен жуып тазартылды. Тамыр массасының жинақталуы бойынша мәліметтер (1 кесте) бірінші жылы жоғары көрсеткіш таза жоңышқа егістігінде, екінші орында 50 % жоңышқа + 50 % тарлау қоспасы, үшінші – жоңышқа + арпабас + тарлау қоспасында болғанын көрсетеді. Осы көрсеткіш бойынша астық тұқымдас шөптердің таза егістері ең соңғы орында орналасты. Барлық шөптер және шөп қоспаларының тамырларының негізгі массасы жоғарғы (0...20 см) қабатта ораналасты, 0...40 см қабатындағы барлық тамыр массасымен салыстырғанда 74 ден 85 % дейін ауытқиды. 1-Кесте – Екі жылдық шөптердің тамыр массасын жинау көрсеткіштері
Екінші жылы топырақтың екі қабатында өсімдік массасының жинақталуы бойынша бірінші орында жоңышқа, екінші – тарлау, үшінші – қылтықсыз арпабас орналасты. Жоңышқа барлық есептелген тамыр массасының 76 % жоғарғы горизонтта, ал төменгісінде 24 % жинақтағаны анықталды. Сонымен қатар, жоңышқа 0...40 см-ден төмен жатырған топырақ қабаттарында да тамыр массасының едәуір мөлшерін қалыптастырды деп болжам жасауға болады. Астық тұқымдастарында топыраққа тереңдеген сайын жиналған массаның күрт төмендеуі байқалды. Тарлау қияқ астындағы топырақтың 0...20 см қабатында есептелген массаның 80 %, ал төменгісінде – 20 %, арпабаста – сәйкесінше 86 % және 14 %, еркек шөптің астындағы жоғарғы қабатта 89 %, ал төменгісінде –11 % құраған. Шөп қоспаларының ішінде топырақтың 0...40 см қабатында тамыр массасын жинақтау бойынша бірінші тұрған вариант жоңышқа + арпабас + тарлау. Біздің зерттеулерімізде топырақтың агрегаттық құрамын және берік, суға шайылмайтын түйршіктердің санын анықтау Саввинов тәсілі бойынша жүргізілді. Топырақтың агрегаттық құрамы тәжірибе салынғанға дейін белгіленген учаскенің үш жерінен анықталды. Алынған мәліметтер бойынша бұл жердің топырағы шандақ, 0,25 мм көлеміндегі агрегаттардың үлесі 30 % шамасында. Топырақ агрегаттарының тұрақтылығы нашар және олар сумен тез шайылады. Бірінші жылы қылтықсыз арпабас, тарлау және жоңышқа + арапбас+ еркекшөп қоспасы топырақ агрегаттығына жағымды әсер етті. Екінші жылы барлық таза шөп егістерінің және шөп қоспаларының әсері жоғарлап, агрономиялық бағалы агрегаттардың көбеюі байқалды. Диаметрі 0,25 мм агрегаттардың саны барлық варианттар бойынша екі еселенді дерлік, ал кейбір жағдайларда алғашқы санымен салыстырғанда 150 % құрады. Біздің тәжірибемізде гумус және азоттың мөлшері 0...20 см қабатта анықталды (2-кесте).
жүктеу/скачать 13.85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||