Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
Үстеу, шылау, одағай, еліктеу сөздер
жүктеу/скачать 3.22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдейі
| Үстеу, шылау, одағай, еліктеу сөздер
Ү С Т Е У § 91. Үстеу туралы түсінік Өзге сөз таптары сияқты морфологиялық өзгерістерге енбейтін, етістік сөздеріндегі іс ,қимыл,амалдың бейне-белгісін , күй -жайын және мезгілдік , мекендік, мөлшерлік белгілерін білдіретің сөз табы ү с т е у деп аталады . Үстеулер етістіктегі қимылдық процестің мезгілін, мекенін, жай-күйін , мөлшерін білдіреді де , қ а л а й ? қ а н ш а ? қ а ш а н ? қ а й д а ? қ а й д а н ? деген сұрақтардың біріне жауап болып тұрады. Мысалы : Қ а ш а н? - кеше , күндіз,баяғыда ,оқта-текте ; Қ а й д а? - төменде , жоғарыда, артта, аста ,әрмен , бермен; Қ а й д а н ? - алдан , әріден , жалма-жан , қолма-қол, бетпе-бет; Қ а н ш а? - сонша ,талай, бірталай; Үстеулер , негізінде , етістік баяндауышпен немесе сөйлемдегі етістіктен болған өзге мүшелермен байланысып, пысықтауыш болады. Мысалы:1).Әдейі өз тілінде сұрайды да, артынан орысша айтады . (Ғ.Мүсір). 2) Мырқал дейтін ағаң былтыр мен барғанда шахты бастығы еді. Қазіргі бастық Сәуле де , ағаң орынбасар (Ә.Ә.) . 3) Ол бүгін күндегіден ерекше боп соншалық жақындай түскен (М.Ә). Бұл сөйлемдердегі былтыр ,бүгін деген үстеулер қимылдың мезгілін білдіріп қ а ш а н? деген сұраққа жауап беріп , мезгіл пысықтауыш болып тұр . Әдейі орысша деген үстеулер қимыл,амалдың жай-күйін білдіріп қалай? деген сұраққа жауап беріп , сын-қимыл пысықтауыш болып тұр. Соншалық деген үстеу сөзі жақындай түсу қимылының мөлшерін ,шамасын білдіріп қаншалық? деген сұраққа жауап беріп ,сын-қимыл пысықтауыш болып тұр . Үстеулердің барлығы бірдей етістік сөзімен байланысты бола бермейді. Бірқатар үстеулер есім сөздерімен (сын есіммен ), үстеулердің өздерімен де байланысты болып сындық белгілерді айқындап тұрады . Мысалы.Ол кісі – Қарағандының қазір ең атақты адамы . (Ә:Ә). Әрине, сонша қадірлі мұртты осынша былғап алғаныңызды өз оңтайсыздығыңыздан деуге болады .(Ғ.Мүсір) деген сөйлемдердегі ең ,сонша үстеулері атақты , қадірлі деген сын есім сөзінің сындық мағынасын күшейтіп, анықтауыш болып тұр. жүктеу/скачать 3.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|