Кесте 1 - Жануарлар дене температурасы ауытқулары

Кесте 1 - Жануарлар дене температурасы ауытқулары

Жануар түрлері	Дене температурасы /градус/	Жануар түрлері	Дене температурасы /градус/
1	2	3	4
Ірі қара мал: 1 жылдан астам	37,5-39,0	Торай	39,0-40,5
1 жылға дейінгі	38,5-40,0	Ит	37,5-39,0
2 айға дейінгі	38,5-40,2	Мысық	38,0-39,5
6 аптаға дейінгі	38,5-40,5	Қоян	38,5-39,5
1 жастан асқан қой	38,5-40,0	Түлкі қара-сүр түсті	38,7-40,7
Қозы	38,5-40,5	Ақ түлкі (песец)	39,4-40,0
Ешкі	38,5-40,5	Қүндыз (норка)	39,5-40,5
Лақ	38,5-41,0	Уссурий тышқаны (енот)	37,0-39,0
Қодас (буйвол)	37,5-39,0	Теңіз шошқасы	37,5-39,5
Солтүстік бүғысы	37,6-38,6	Нутрий	36,8-38,0
Түйе	35,0-38,6	Атжалман (бобр)	36,8-38,0
5 жастан асқан жылқы	37,5-38,0	Маймыл /резус/	37,5-38,5
5 жастан дейінгі	37,5-38,5	Тауық	40,5-42,0

жылқы
1 күндік қүлын	39,3 шейін	Үйрек	40,0-41,5
Есек	35,7-38,5	Қаз	40,0-41,0
Қашыр	38,0-39,0	Күркетауық (индейка)	40,0-41,5
Шошқа	38,0-40,0	Көгершін	41,0-44,0

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Малды зерттегенде қолданатын жоспарды атаңыз?
   
2. 
   Малды тіркегенде неге көңіл аудару керек?
   
3. 
   Малды тіркегенде әрбір қүрама элементтің клиникалык манызы қандай?
   
4. 
   Анамнез нені білдіреді?
   
5. 
   Анамнез қандай бөлімдерден түрады, нені көрсетеді?
   
6. 
   Габитус нені көрсетеді? Габитусты зерттеу кезінде малдың қандай қасиеттеріне назар аудару қажет?
   
7. 
   Малдардың конъюнктивасын (көздің кілегей қабығы) қарағанда неге назар аудару керек? Патология кезінде коньюнктиваның түсі, түрі калай өзгереді?
   
8. 
   Терінің физиологиялық қасиеттеріне не жатады? Сау малдардың терісінің жағдайы қандай? Қандай патологиялық өзгерістердің пайда болуы мүмкін?
   
9. 
   Малдардың қандай лимфа түйіндерін зерттейді? Пальпация (сипау) жүргізгенде неге назар аудару керек?
   
10. 
    Ірі қараның және үсақ мүйізді малдың, шошқа, жылқы және қүстың түрақты дене қызуын атаңыз? Гипо- және гипертония нені көрсетеді?
    
11. 
    Лихорадканың (қызба) клиникалық маңызы және жіктелуін атаңыз?
    

Әдебиеттер: 1, 2, 4, 6, 12

2. 
   ЖЕКЕ ДИАГНОСТИКА НЕГІЗДЕРІ
   

№ 4 сабақ
Тақырыбы: Жүрек аймағын қарау, пальпация және перкуссиялау
Сабақ мақсаты: Жануарлардың жүрек аймағын қарау, пальпациялау және перкуссиялау әдістемесін меңгеру
Материалдар мен жабдықтар: сиыр, жылқы, қой, шошқа, ит, мысық, бекемдеуге арналған қүралдар (жіптер, дәке, түмылдырық, Соловьев, Г армс қысқышы, бүраулар), қолғаптар, халат, алжапқыш,
дезинфекциялауға арналған спирт, жануарларды жығуға арналған
жабдықтар, термометрлер, фонендоскоптар, перкуторлық балғашық пен плессиметр, вазелин, ағаш бүраулар т.с.с.
Сабақтың өтетін орны: кафедра аудиториясы немесе ветеринарлық клиника.
Тапсырмалар:
Жүрек аймағын қарау, пальпациялау және перку ссиялау әдістемесі
Әдістемелік нұсқау

1. 
   Жүрек аймағын қарау, пальпациялау және перкуссиялау
   

әдістемесі
Жүрек-қантамырлар жүйесін зерттеу мынадай жоспар бойынша өткізіледі: жүрек түсын қарау және пальпациялау, жүрек түсын
перкуссиялау, жүректі аускультациялау, қан тамырларын зерттеу, жүректің функционалдық қабілетін аңықтау және қосымша әдістерді қолдану (ЭКГ, ФКГ, артериялық қысымын).
Жүректі зерттер алдында малдың жалпы жағдайын және мінез- қүлқының өзгеруіне назар аудару қажет. Себебі, қан айналымы жетімсіздігінің клиникалық белгілеріне ентігу, кілегейлі қабықтардың көгеруі (цианоз), жүректің тез соғуы (тахикардия), жүмысқа қабілеттілігінің жойылуы, тершеңдік, жүрек түсындағы сезімталдығының жоғарылауы, алдыңғы аяқтарын жиі ауыстырып басу, ісінулер жатады. Бүндай өзгерістер пайда болған жағдайда, жүрек-қантамырлар жүйесін зерттеуді мүқият, жан-жақты өткізу керек.
Жүрек тұсын қарау, пальпациялау. Жүректі тексеру кезінде малдың сол аяғын барынша ілгері жылжытады. Қарау мен пальпациялау арқылы кеуденің төменгі үштен бір бөлігінде 3-6-шы қабырғалар аралығында кеуденің дүрсілін немесе жүректің қимылын байқайды. Пальпация арқылы жүрек түсында көкірек жақтауының дүрсілі сезіледі. Жүректің дүрсілі (түрткісі) дегеніміз - жүрек етінің жиырылуымен сәйкестеніп келетін көкірек жақтауының сыртқа керілуі. Жүрек дүрсілінің ең жақсы байқалатын жері: ірі қара мен үсақ малдарда сол жақ шынтақтан 2-3 см жоғары, 4-ші қабырға аралығында, 5-7 см² көлемді аумағында; жылқыда - сол жақ иық буыны мен жауырын жалғасқан түсының сызығынан жүргізілген түзудің бойынан 7-8 см төмен, 4-5 см аумағы мен 5-ттті қабырға аралығында; шошқаларда сол жақ 4-ші қабырға аралығында, 2-4 см аумағында. Жүректің дүрсілін тексеру кезінде:

1. 
   Орнынан ығысуы: перикардитте, плевритте,
   

пневмотораксте, гидротораксте байқалады;

2. 
   Әлсіреуі: өкпе ауруларында, эмфиземада, пневмонияда, плевритте және перикардитте кездеседі;
   
3. 
   Күшеюі: безгекте, жүқпалы ауруларда, перикардитте және
   

уланғанда расталады;

4. 
   Ауырсынуы: перикардитте, плевритте және миозитке түспалануы мүмкін.
   

Жүрек тұсын перкуссиялау.
Жүрек түсын перкуссия арқылы шекарасын және сезімталдығын анықтайды.
Перкуссияны малдың алдыңғы сол аяғын барынша алға қарай жылжытып жасайды. Ірі малдарда инструменттер (плессиметр, перкуторлы балғашықпен), ал үсақ малдарда саусақ көмегімен (дигиталды перкуссия). Перкуссия арқылы жүректің жоғарғы және артқы шекараларын анықтайды.
Перкуссияны үстінен төмен қарай қабырға аралығымен (анконеус сызығы бойынша), сонан соң иық буынынан жоғары-артқа карай (45 град, сербекке (мықын) қарай) жасайды (6-шы сурет). Ірі қара малда жүректің жоғарғы шекарасы иық буыны сызығы бойында, артқысы - 5-ші қабырға бойында (6-шы қабырғаға дейін).
С
урет 6 - Жүректі перкуссиялау (соққылау):
1-анконеус сызығы бойынша, 2-шынтақ буынынан сербекке дейінгі
сызық

Қой-ешкілерде жоғарғысы - иық буыны сызығынан 1-2 см төмен, артқысы 6-шы қабырғаға дейін; жылқыларда жоғарғысы - иық буыны сызығынан екі саусақ төмен, артқысы - 6-шы қабырғаға дейін. Иттерде алдыңғысы - 1-ші қабырғаның алдыңғы шегімен, жоғарғысы - иық буыны сызығынан бір-екі саусақ төмен, артқысы - 7-ші қабырғаға дейін. Түйелерде - жоғарғысы иық буыны сызығынан 8-10 см төмен, солтүстік бүғысында ол осы сызықтан 5 см төмен, ал артқысы бүл жануарларда 6- шы қабырғаға дейінгі аралықта болады.

Жүрек пен өкпе ауруларында бүл дыбыстардың естілу шекаралары өзгереді (плевритте, перикардитте, жүректің көлемі үлғайғанда, көкіректің ауамен немесе сүйықпен толып керілгенінде).
Бақылау сұрақтары:

1. 
   Жүрек тамыр жүйесін зерттеу жоспарын атаңыз?
   
2. 
   Жануарлардың жүрегі орналасқан жерінің топографиясын атаңыз?
   
3. 
   Жүрек аймағына пальпация (сипау) жүргізгенде неге назар аудару керек? Сау малдарда жүректің анық дүрсілі қай жерде білінеді? Патологиялық жағдайларда жүрек дүрсілі қалай өзгереді?
   
4. 
   Жүрек аймағында перкуссияның (нүку) маңызы қандай? Сау малдардың жүрек шекарасын атаңыз? Патология жағдайында қандай өзгерістер байкалынады?
   

Әдебиеттер: 1, 2, 6

№ 5 сабақ

Тақырыбы: Жүректі аускультациялау. Қантамырларды зерттеу
Сабақ мақсаты: Жүректі аускультациялау, қантамырларды зерттеу әдістемесін меңгеру
Материалдар мен жабдықтар: сиыр, жылқы, қой, шошқа, ит, мысық, бекемдеуге арналған қүралдар (жіптер, дәке, түмылдырық, Соловьев, Г армс қысқышы, бүраулар), қолғаптар, халат, алжапқыш,
дезинфекциялауға арналған спирт, жануарларды жығуға арналған жабдықтар, термометрлер, фонендоскоптар, перкуторлық балғашық пен плессиметр, вазелин, ағаш бүраулар т.с.с.
Сабақтың өтетін орны: кафедра аудиториясы немесе ветеринарлық клиника.
Тапсырмалар:

1. 
   Жүректі аускультациялау әдістемесі
   
2. 
   Артерия қантамырын зерттеу
   
3. 
   Сыртқы вена тамырын зерттеу
   

Әдістемелік нұсқау

1. 
   Жүректі аускультациялау әдістемесі
   

Жүректің аускультациясын мал тік түрған кезде алдыңғы сол аяғын алға қарай жылжытып, немесе біраз бүгіп жүргізеді.
Жүректі тыңдау екі жолмен жүргізіледі: қулақпен тыңдау (тікелей), түтікшелер арқылы тыңдау (стетоскоп, фонендоскоп, стетофонедоскоп арқылы). Тыңдау кезінде фонендоскопты жүрек дүрсілінің үстіне басып, дыбыстарды ажыратады.
Жүректі тыңдаған кезде дыбыстардың - саздардың (систолалық және диастолалық) ырғағы мен күшіне, тембріне және жүрек шуылы бар немесе жоғына көңіл бөледі.
Жүректің қызметін тексеру және жүрек ақауларын анықтау кезінде, дыбыстарды жүрек қақпақтары, олар жауып түратын тесіктердің көкірек қуысына проекция жерінде тыңдаудың үлкен маңызы бар.
Бул қақпақшалардың проекциялары - puncta optima - деп аталады, яғни қакпақшалардың дыбысы анық естілетін орын. Ірі қара мал, қой, ешкі жүрек қақпақшаларының жақсы естілу орындары: қолқа жарты ай тәрізді қүлақшалар - сол жағынан 4-ші қабырға аралығында - иық буыны сызығы деңгейінде, екі жарғақты қулақша - осы сызық деңгейінен 2-3 см төмен 4- ші қабырға аралығында, өкпе артериясының жарты ай тәрізді қүлақшасы - 3-ші қабырға аралығында екі жарғақты қүлақша деңгейінде, оң жағынан - үш жарғақты кулақша орыны иық буыны сызығынан 2-3 см төмен, 4-ттті қабырға аралығында.
Жылқыларда қолқа қулақшалары иық буыны сызығынан 1-2 саусақ төмен, екі жарғақты қүлақшанікі - 2-3 саусақ төмен 5-ші қабырға аралығында, өкпе артериясы күлақшасынікі - осы сызықтан 3-4 саусақ төмен, 3-ші қабырға аралығында. Оң жағынан - үш жарғақты қулақшаның естілу орыны иық буыны сызығынан 2-3 саусақ төмен, 4-ші қабырға аралығында (7-ші сурет).