Ќазаќстан Республикасы Білім жєне ѓылым министрлігі
Хромосомалар және олардың құрылысы
жүктеу/скачать 2.82 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.2. Хромосомалар және олардың құрылысы
Мақсаты: жануарлар жасушасынан хромосомалық препарат дайындауды үйрену және дайындалған препараттардан метафазалық пластинканы табу. Хромосомалардың микроскопиясы арқылы ауылшаруашылығы малдарының кариотипін сипаттау. Материал және жабдықтар: хромосомалық препараттар дайындауға арналған реактивтер, микроскоп, желім, ине, микросуреттер, қаламсап және үй жануарларының кариотипі сипатталған кестелер. Хромосома (грекше «хромо - бояу, «сома» - дене) – жасуша ядросының құрамында нәсілдік ақпараты ДНҚ бар ген орналасқан өздігінен екі еселене алатын, арнайы бояулармен боялатын негізгі құрылым. Хромосома алғаш рет XIX ғасырдың 70-ші жылдары белгілі болды және 1883 жылы неміс ғалымы В. Вальдейер «хромосома» деген атауды ұсынды. Хромосома өсімдік пен жануарлар жасушасының даму үдерісін қамтамасыз етеді, тұқым қуатын белгі, қасиеттерді ұрпақтан ұрпаққа өткізеді. Олардың хромосомында морфологиялық өзіндік ерекшеліктері бар. Хромосомалар жасуша бөлінуі кезінде анық көрінеді. Оның морфологиясы митоздың метафаза және алғашқы анафаза сатысында жақсы байқалады. 17 Орташа алғанда хромосоманың ұзындығы 0,2-50мкм, диаметрі 0,2-3мкм. Хромосоманың химиялық құрамы ДНҚ (генетикалық мәліметті сақтаушы), РНҚ (генетикалық хабарды өткізуші) макромолекулаларынан, кіші молекулалық негіздік ақуыз – гистоннан, қышқыл, ақуыздан тұрады. Хромосомалар үлгісі негізінен центромера орналасқан бірінші үзбелерге қарап бөлінеді. Осы үзбелер ядрошықтар құрамына байланысты болады. Хромосоманың осы бөлігін (учаскесін) ядрошықтардың ұйымдастырушысы деп атайды. Кейде хромосомалардың шетінде кішкентай денелер – хромосома серіктері кездеседі. Әрбір хромосомада міндетті түрде центромера болады, бұл хромосоманың тең ортасы центромераның орналасуы әр түрлі хромосомаларда әр-қилы болуы мүмкін (2-сурет). Негізгі бояулармен боялғада олардың кейбір бөлшектері, кейде тұтас хромосоманың өзі әр түрлі әсерлестік байқатады. Жекеленген аймақтары қанық боялады, оларды гетерохроматин, ал кейбірі өте әлсіз боялады, бұлар эухроматин бөліктері деп аталады. Бұл бөлшектердің генетикалық қасиеттері әр түрлі. Гетеророматинде гендер болмайды, сондықтан ол бөлік тұқым қуалау үдерісіне селқос, ал эухроматинде гендер тұқым қуалау үдерісіне белсене қатысады. Метафазалық хросомомалардың үлгілері әр түрлі, олар: акроцентрикалық (бір иіні өте қысқа, субметацентрикалық (әр түрлі иінді, метацентрикалық (тең иінді, телоцентрлі (таяқша тәрізді) (3-сурет). Париж қаласындағы болған конференциядағы келісім бойынша кариотипті стандарттау (бір үлгіге салу) бойынша бұл морфологиялық терминдердің орнына басқа бейнелембесі (символика) қолданылады. а) морфологиясы 1, 2) центромера (алғашқы тартылу) 3) екінші тартылу 4) матрикс б) хроматиданың ішкі құрылысы 2) алғашқы тартылу 5) хромонема 2-сурет. жүктеу/скачать 2.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|