Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі

Руслан Ерболұлы

	Халық саны, адам		Ұлттың барлық халыққа шаққандағы саны %-бен
	25.02. 1999 ж.	01.01. 2004 ж.	25.02. 1999 ж.	01.01. 2004 ж.
Барлық ұлттар	14953126	14951302	100,0	100.0
оның ішінде:
қазақтар	7985039	8550846	53,4	57,2
орыстар	4479620	4072566	30,0	27,2
украиндер	547054	469423	3,7	3,1
өзбектер	370663	409746	2,5	2,7
немістер	353441	237672	2,4	1,6
татарлар	248954	232744	1,7	1,6
ұйғырлар	210365	223007	1,4	1,5
кәрістер	99665	100243	0,7	0,7
белорустар	111927	96243	0,7	0,6
әзірбайжандар	78295	84429	0,5	0,6
түріктер	75933	82972	0,5	0,6
басқа да ұлттар	392170	391411	2,6	2,6

армяндар – 14758 адам;

болгарлар – 6915 адам;

башқұрттар – 23225 адам;

гректер – 12703 адам;

грузиндер – 5356 адам;

дүнгендер – 36946 адам;

еврейлер – 6743 адам;

ингуштар – 16900 адам;

қарақалпақтар – 1497 адам;

қарашайлар – 1400 адам;

қырғыздар – 10897 адам;

қытайлар – 3510 адам;

күрдтер – 32764 адам;

тәжіктер – 25659 адам;

шешендер – 31799 адам;

қалғанын басқа ұлт өкілдері құрайды.
(Мәлімет 2002 жылы жарық көрген Қазақстан халықтары

Ассамблеясының ақпараттық-анықтамалық бюллетенінен алынды).
* * *
Қазақстан халқының саны 15 миллион 74 мың 231 адамға жетіпті. Оның ішінде қазақтар саны 8 миллион 725 мың 32 адам екен. Бұл көрсеткіш жалпы халықтың 57,9%-ын құрайды.

Ермек Сахариев,

Қазақстанда қазақтардың үлесі күннен-күнге өсу үстінде. Биыл 1 қаңтардағы есеп бойынша қазақтар саны жалпы көрсеткіштің 58,6%-ын құрады. Ал орыстардың үлес салмағы – 26,1%, қалған ұлттар – 15,3%.

2005 жылдың басындағымен салыстырғанда республика халқы 144,5 адамға көбейіп, жалпы саны 15219,3 мың адамға жетті.

Оның ішінде қазақтардың саны – 8913,3 мың адам;

орыстар – 3973,3 мың;

украиндар – 448,8 мың;

өзбектер – 428,9 мың;

ұйғырлар – 229,8 мың;

татарлар – 229,6 мың;

немістер – 222,7 мың;

кәрістер – 101,7 мың.

Бұл сандарды одан әрі тарата түссек, өткен жылы қазақтар саны 188 мың адамға немесе 2,2%-ға, өзбектер – 9,4 мыңға (2,2%-ға), ұйғырлар – 3,3 мыңға (1,4%-ға), кәрістер 0,7 мыңға (0,7%-ға) көбейген. Ал орыстардың саны, керісінше, 45 мың адамға немесе 1,1%-ға, украиндар – 10,2 мыңға (2,2%), немістер – 5,4 мыңға (2,4%) және татарлар 1,6 мың (0,2%) адамға азайған...

Статистика жөніндегі мемагенттік қазақтардың саны табиғи өсім есебінен, сондай-ақ оралмандардың арқасында артып отыр деп хабарлайды.

Салтанат Өтеуғалиева,

журналист

(«Ана тілі», 17.04.06).
Қазақстанды мекен еткендердің қаншасы қазақ тілін,

қаншасы орыс тілін біледі?
Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігінің 1999 жылғы 25 ақпанда жүргізілген халық санағы бойынша мәліметтер
1. Қазақтар.

Жалпы саны – 7 985 039 адам. Агенттік мәліметтерінде қазақтың 99,4 %-ы, яғни түгелге жуығы өз ана тілін біледі деп көрсетілген. Ал орыс тілін қазақтардың 75 %-ы біледі.

2. 
   Орыстар.
   

2. 
   Әзірбайжандар.
   

4. 
   Белорустар.
   

4. 
   Гректер.
   

4. 
   Кәрістер.
   

Жалпы саны – 353 441 адам. Қазақ тілін меңгергендер – 15,4 % (54 604). Орыс тілін білетіндер – 99,3 % (351 091).

Жалпы саны – 25 659 адам. Мемлекеттік тілді меңгергендер – 67,9 % (17 423). Орыс тілін білетіндер – 35,8 % (9 190).

Жалпы саны – 75 933 адам. Мемлекеттік тілді меңгергендер – 74,7 % (56 756). Орыс тілін білетіндер – 75,9 % (57 661).

Жалпы саны – 370 663 адам. Мемлекеттік тілді меңгергендер – 80 % (296 400). Орыс тілін білетіндер – 59,2 % (219 403).

Жалпы саны – 210 365 адам. Мемлекеттік тілді меңгергендер – 80 % (169 343). Орыс тілін білетіндер – 59,2 % (124536).

Жалпы саны – 54 705 адам. Мемлекеттік тілді меңгергендер – 12,6 % (68 664). Орыс тілін білетіндер – 99,5 % (544 360).

Жалпы саны – 31 799 адам. Мемлекеттік тілді меңгергендер – 39,5 % (12 549). Орыс тілін білетіндер – 94,1 % (29 907).

Қазақ тілін еліміздегі өзге ұлттар меңгереді. Не себептен дейсіз ғой? Ол үшін еліміздегі ұлттарды алты топқа бөлуіміз шарт.

Немістерді қазақ тіліне жақындататын да осы – тарихи тағдыры болмақ.

Австрия – 2 мың Қытай – 1,5 млн.

Эстония – 2 мың Ресей – 1,0 млн.

Литва – 2 мың Түркіменстан – 125 мың

Израиль – 2 мың Монғолия – 145 мың

Армения – 2 мың Қырғызстан – 94 мың

Австралия – 1,5 мың Ауғанстан – 30 мың

Аргентина – 1 мың Түркия – 25 мың

Бельгия – 1 мың Тәжікстан – 20 мың

Нидерланд – 1 мың Украина – 15 мың

Чехия – 1 мың АҚШ – 14 мың

Сауд Арабиясы – 1 мың Иран – 13 мың

Йордания – 1 мың Германия – 10 мың

Қырым республикасы Канада – 9 мың

(Украина) – 1 мың Франция – 6 мың

Египет – 0,9 мың Белорус – 5 мың

Греция – 0,8 мың Англия – 4 мың

Сирия – 0,7 мың Пәкістан – 3 мың

Марокко – 0,6 мың Әзірбайжан – 3 мың

Жапония – 0,5 мың Индия – 3 мың

Корея – 0,4 мың Грузия – 3 мың

Тайвань – 0,3 мың Швеция – 2,5 мың

Индонезия – 0,2 мың Молдова – 2,5 мың

Швейцария – 0,1 мың Латвия – 2,5 мың

Оңтүстік Корея – 0,1 мың.

_______________________

Елімізге көшіп келушілерден гөрі көшіп кетушілердің басым бола бастауы 1970 жылдардан басталғанымен, республика халқының саны табиғи өсім (қазақ, өзбек, ұйғыр және т.б. тұрақты тұрғындар есебінен) нәтижесінде 1980 жылдардың аяғына дейін өсе түсті. Осы жылдар арасында 1.675.5 мыңға, яғни 12,9% көбейген-ді. 1989 жылы халық санағы бойынша республикада қазақтар – 39,7%, орыстар – 37,8%, украиндар – 5,4%, белорустар – 1,1%, немістер – 5,8%, татарлар – 2,0%, өзбектер – 2,7%, ұйғырлар – 1,1%, кәрістер – 0,6%, әзірбайжандар – 0,6%, басқа ұлт өкілдері 3,8% еді.

Егемендіктің алғашқы жылдары кезінде үрдіс алған демографиялық дағдарыстың ең ауыр салдары – Қазақстан халқы 1989-1999 жылдар аралығында 1,5 млн.-нан асты. Бұл жағдайдың негізгі себебі тек 1991-1999 жылдары сыртқа кеткен көші-қон нәтижесінде республика халқы 1 млн. 54 мыңнан астам адамға кеміді.

Сыртқа кеткендердің басым көпшілігі өз тарихи отандарына қайта оралғандар еді, олардың ішінде тек 1993-1998 жылдары – 1 млн.-нан астам шығыс славяндар (орыс, украин, белорус), 400 мыңға жуық немістер болды.

Бұл көші-қон толқындары Қазақстан халқының ұлттық құрамына күшті әсер етіп, олардың үлестік ара салмағын күрделі түрде өзгертіп жіберді. Қазақтар 1939 жылдан кейін өз Отанында көпшілікке айналып, 1999 жылы 53,4 пайызға жетті, бұрын басым болған орыстардың үлесі 30,0%-пайызға тоқтап, төмендей түсті. 2005 жылдың басында Қазақстан халқының саны 15 млн.-нан асып, ұлттық құрамы төмендегідей болды: қазақтар саны – 8.725.206 адамға жетіп, үлесі 57,9%-ға көтерілді, ал орыстар – 4.024.357 – 26,7%, украиндар – 458993 – 3,0%, өзбектер – 419529 – 2,8%, немістер – 228123 – 1,5%, татарлар – 231236 – 1,5%, ұйғырлар – 226513 – 1,5%, кәрістер – 100982 – 0,7%, белорустар – 94212 – 0,6%, әзірбайжандар – 86138 – 0,57%, түріктер – 84035 – 0,55%, басқалар – 395441 – 2,6%.

Осы жерде республикаға өз атын берген қазақ ұлтының кейбір демографиялық қасиеттерін айта кеткен жөн болар. Атырау, Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстары мен Астана, Алматы қалаларынан басқа республика жерінде жалпы халық саны негізінен кеміген болса, қазақтар қатары барлық облыстарда өсумен болды. 1989-2005 жылдары қазақтар саны 2 млн. 228,3 мыңға, яғни 34,2% өсті. Қазақтар Батыс және Оңтүстік аймақтарда едәуір басым болды. 1999 жылы Қызылорда облысында – 94,2%, Атырау облысында – 89,0%, Маңғыстау облысында – 78,7%, Ақтөбе облысында – 70,7%, Оңтүстік Қазақстан облысында – 67,6%, Батыс Қазақстан облысында 64,7% болды. Ал Солтүстік және Орталық Қазақстанда қазақтар әлі де аз-тын. Олар халықтың үштен бірінен төмен, не аз ғана жоғары еді. Солтүстік Қазақстан облысында – 29,5%, Қостанайда – 31,1%, Ақмолада – 37,4%, Қарағандыда – 37,6%, Павлодарда – 38,2%, Шығыс Қазақстанда (бұрынғы Семей облысын қосқанда) қазақтар халықтың жартысына да жетпеді – 48,5% болды. Дегенмен кейінгі жылдары барлық облыстарда дерлік қазақтар саны мен үлесі өсе түскені байқалады.

… Шетелдердегі қазақтар саны да едәуір пікірталас тудырып келеді. Зерттеуші Г.М.Меңдіқұлов 1997 жылы жарияланған еңбегінде бұрынғы Кеңес Одағының 14 мемлекетінде және дүние жүзінің 25 елінде 4,5 млн. қазақ өмір сүреді деген мәлімет бергенімен, оның негізі болған деректерді көрсетпеген. Ал 2000 жылы жарияланған М.Х.Асылбеков пен В.В.Козинаның «Қазақтар» деген еңбегінде шетелдердегі қандастарымыздың саны 3.211.208 адам деп көрсетілген. Бұл мәлімет ҚР Сыртқы істер министрлігі консулдық қызмет департаменті басқармасының бастығы Б.Ж.Сейітбатталовтың 2000 жылғы 20 сәуірдегі «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған мақаласына сүйеніп берілген. Сайлау Батыршаұлы жоғарыда көрсетілген мақаласында 2004 жылдың басында шетелдердегі қазақтар саны 5,2 млн. адамнан асып түседі деген болжам айтады. Осы пікір шындыққа жақынырақ деп санаймыз. Себебі қазақтардың Дүниежүзілік қауымдастығы жинаған мәліметтер бойынша 40 шетелдердегі қазақтардың саны 5 млн. 600 мыңнан астам деп көрсетілген. Оның ішінде жақын шетелдерде – 3 млн. 137 мың; алыс шетелдерде – 2 млн. 529 мың 800. Қазақтар көп шоғырланған мемлекеттер Қытай – 2.260 мың; Өзбекстан – 1.750 мың; Ресей – 1.100 мың; Моңғолия – 150 мың; Түркіменстан – 150 мың; Қырғызстан – 95 мың; Ауғанстан – 30 мың; Түркия – 15 мың; АҚШ – 14 мың; Тәжікстан – 10 мың; Иран – 10 мың; Германия – 9 мың және т.с.с.

2000-2005 жылдар аралығында шетелдердегі қазақтардың саны 3,2 млн.-нан 5,6 млн.-ға дейін өсуін екі себеппен түсіндіруге болар еді. Біріншіден, алғашқы көрсетілген мәлімет толық болмай, 1,5-2 млн.-дай қазақ есептен тыс қалып қоюы мүмкін. Екіншіден осы 5-6 жыл ішінде едәуір табиғи өсім нәтижесінде қазақтар саны тез өскен де шығар деп ойлаймыз.

Қазақтар көп орналасқан мемлекеттегі олардың жағдайы туралы бірер сөз айта кеткен жөн. Қытайдағы қазақтар «Іле-Қазақ автономдық облысында, Шыңжан аймағының уездерінде (Мори-Қазақ, Баркөл-Қазақ), Ганьсу провинциясының қазақ автоном уезінде және аз тобы Пекинде тұрады. Өзбекстанда қазақтар, негізінен, Қарақалпақстанда, Бұхара, Жизақ, Сырдария, Ташкент және Науаи облыстары мен Ташкент қаласында орналасқан. Ресейдегі қазақтар Қазақстанмен шекаралас Орынбор, Самара, Астрахань, Саратов, Қорған, Челябі, Түмен, Волгоград, Новосібір облыстарында, Алтай өлкесі мен Алтай республикасында тұрады; Мәскеу, Санкт-Петербург қалаларында, Татарстан мен Қалмақ республикаларында да біраз қазақ бар. Моңғолиядағы қазақтар Баян-Өлгей, Хобда аймақтарында, Ұлан-Батор мен оның төңірегінде, Эрденет, Дархан, Бэрх және Шарыгол сияқты өнеркәсіп орталықтарын мекендейді. Қазақтар Түркіменстанның Дашогуз, Балкан, Мары және Лебап облыстарында орналасқан. Түркиядағы қазақтар Мәрмар және Эгей теңіздері жағалауындағы жерлерде, Ыстамбұл, Анкара, Измир қалаларында тұрады. Бұлар – Қытай, Ауғаныстан мен Ираннан келген босқындар. Ирандағы қазақтар Гүлстан провинциясын мекендейді, олардың көбі 1920-1930 жылдарғы қуғын-сүргіннен қашқан Маңғыстау облысының тұрғындары.

… Қандастарымыздың өз атамекеніне оралуы заңды құбылыс. Бірақ оралмандарды елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайына бейімдеу өзекті мәселе күйінде қалуда. 90-жылдардың басында «Қайт, қазақ, еліңе!» деген ұранның көтерілуі асығыс болғандығын мойындауымыз керек. Оралмандардың елде жеткілікті деңгейде қолдаушылық таппай, бірқатар қиындықтарды бастан кешкені көпшілікке аян. Сонымен қатар Қазақстанға келуге тілек білдірген қандастарымыздың саны артқанына қарамастан, 90-жылдардың аяғында оларға бөлінген квота көлемінің азая түскендігі көңілге кірбің келтірмей қойған жоқ. Өз тарихи отанына оралушылар үшін 1993 жылы 10 мың отбасына (50 мың адамға) квота бөлінсе, ол кейінгі жылдары қысқара түсіп, 1994 жылы 7 мың отбасына, 1995 жылы 5 мың отбасына, 1996 жылы 4 мың отбасына, 1997 және 1998 жылдары 3 мың отбасына, 1999 жылы 500 отбасына, 2000 жылы 600 отбасына ғана квота бөлінді. Кейінгі жылдары ғана квота көбейе түсті.

Сонымен, Қазақстандағы қазіргі демографиялық ахуал және шетелдердегі қазақтар мен оралмандар мәселелеріне қорытынды жасай келгенде, қазақтар қалай көбейеді деген сұрақ туындайды. Ол заңды да, себебі ұланғайыр жері бар, ал халқының саны бар болғаны 15 млн. ғана Қазақстан мемлекетінің әрбір шаршы километріне 5,5 адамнан келіп, әлемдегі халық аз қоныстанған елдер қатарына жататыны үлкен ой және қатерлі күдік туғызады. Ұлттық қауіпсіздігімізді сақтап қалу және экономикамызды жаңа еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету үшін Елбасымыз 2015 жылға дейін республика халқы санын 20 млн.-ға жеткізу қажеттігін баса айтып келеді.

Міне, сондықтан халықтың санын көбейтіп, құрамын нығайтатын, тарихи-демографиялық ғылым айқындаған екі жолды, табиғи өсім мен сырттан келетін көші-қонды оң пайдалану керек.
Мәлік Асылбек,

академик

(«Егемен Қазақстан», 28. 09.05).

* * *
… Сыртта жүрген исі қазақтың саны 6,5 миллионға жетеді екен.

… Қазақтардың тарихи отанға оралғысы келетіндерін 2015-2020 жылдарға дейін толық жинай алсақ, біздің үлес салмағымыз елде екі есе жедел жоғарылап, қазіргі – 55-тен, 77 пайызға дейін тез көтерілген болар еді. Қазақстанның қазақылану үрдісі солтүстікте біржола және түпкілікті жеңіп шығар еді. Ал әзірше Қазақстанның Ресеймен шекарасы бойынша қазақтар 15-16 пайыз ғана. Демек көші-қон өсе түспесе, Солтүстік Қазақстан өңірінде 2015-2020 жылдары қазақтардың өздері де демографиялық «қақпанға» түсіп қалу қаупі бар…
Артықбай Үкібаев,

Қазақстан Оралмандар одағының төрағасы

(«Егемен Қазақстан», 28. 09.05).
Жағымды жаңалық!
Халықта өсім бар ма?
Қазақстан халқының саны өсіп келеді. Халықтың саны биылғы сәуірде 15 млн. 259 мың адамға жеткен екен. Республика бойынша қаңтар айынан сәуірге дейін 70173 бала дүниеге келіпті. Бұлардың 36091 ұл бала, 34082-сі қыз. Қалалық жерде туған балалар саны 41075 болса, ауылда дүниеге келгендер – 29098.

2005 жылмен салыстырғанда биыл өмірге келген ұл балалардың саны – 2,1%, қыздар 1,4% артық.

* * *
... Бүгінгі таңда елімізде 8221 мектеп бар. Ал министрлікке тікелей қарайтыны – 7944. Оның 3686-сы қазақ тілінде оқытатын мектептер. Бұл еліміздегі барлық мектептің 46,4 пайызын құрайды. Еліміз тәуелсіздік алған 1991 жылдан бері 781 мектеп іске қосылды. Соның ішінде Атырау облысында – 80, Жамбыл облысында – 52, Оңтүстік Қазақстан облысында 78 мектеп соңғы алты жылда қатарға қосылды. Елімізде, сондай-ақ 2086 орыс (26,2%), 2075 – аралас (26,1%), 15 – ұйғыр (0,19%), 78 - өзбек (0,1%), 3 – тәжік (0,04%), 1 – украин тілінде оқытатын мектептер де жұмыс істейді.

Мемлекеттік тілде оқитын балалар саны да ұдайы өсу үстінде. 1990 жылы олардың саны 908,9 мың болса, биылғы жылы – 1628,0 мың болып отыр. Олар барлық мектеп оқушыларының 56,4%-ын құрайды.

Мектеп оқушыларының 39,9%-ы орыс тілінде, қалған 3,7%-ы өзбек, ұйғыр, тәжік, украин, неміс тілдерінде оқиды. Өз ана тілінде білім алатын қазақ балаларының саны да үздіксіз артуда. Бүгінгі күні мектеп жасындағы қазақ баласының 80,3%-ы өз ана тілінде білім алады. 1990 жылы бұл көрсеткіш 60% болатын. Сонымен бірге 20128 басқа ұлт өкілдері қазақ тілінде оқиды. Дегенмен жекелеген облыстарда қазақ мектептері желісінің жеткіліксіздігіне байланысты қазақ тілінде білім беру көлемі төмен деңгейде қалып отыр. Мәселен, Солтүстік Қазақстан облысында барлық оқушылардың - 20,4%-ы, Қостанай облысында – 22%-ы, Павлодар облысында – 31,5%-ы, Алматы қаласында 35%-ы, Астана қаласында 37,3%-ы ғана мемлекеттік тілде білім алуда. Осыған байланысты мектеп жасындағы қазақ балаларының 19,7%-ы орыс тілінде оқиды.

Қазақ мектептерінің желісі, әсіресе қалаларда дамымай отырғанын ашық айтуға тиістіміз. Барлық қазақ тілінде оқытатын мектептің 86%-ы ауылдық жерлерде орналасқан. Олардың 60,3%-ы шағын комплекті мектептер. Мысалы, Қостанай қаласындағы 39 мектептің - 4-еуі, Өскемендегі 47 мектептің 5-еуі ғана қазақ мектептері. Республикадағы көптеген қалалар бойынша осындай мысал келтіруге болады. Қазіргі кезде республикадағы 1195 бөбекжайлар мен балабақшалардың 335-і (28%) қазақ тілінде оқытып, тәрбиелейді. Сонымен бірге аралас тілді бақшаларда 1337 топ қазақ тілінде жұмыс істейді. Оларда барлығы 61,3 мың (барлық балабақшадағы баланың 35%-ы) бала тәрбиеленеді. 2003 жылға қарағанда бақшалар саны 35-ке, топтар саны 203-ке, тәрбиеленушілер құрамы 13 мың адамға артты.

Білім және ғылым министрлігінің 2001 жылғы 19 қыркүйектегі №739 бұйрығымен бекітілген мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының базистік оқу жоспарына сәйкес орыс және басқа тілдерде жұмыс істейтін балабақшаларда мемлекеттік тілді оқытуға төмендегідей оқу жүктемесі бөлінген: орта топта (4, 5 жастағы балалар) – аптасына 1 сағаттан; жоғары топта (5, 6 жастағы балалар) – аптасына 2 сағаттан; дайындық тобында (6, 7 жастағы балалар) – аптасына 3 сағаттан; мектепалды тобында – аптасында 3 сағаттан.

(«Егемен Қазақстан», 25.01.05).

… 2004 жылы ең жоғары 120 балды алған жалғыз бала қазақ мектебінің түлегі… Биылғы 120 балл алған 43 оқушының жартысынан көбі қазақ мектебінің оқушылары.

2005 жылдың 13 және 16 тамызындағы «Егемен Қазақстанда»… мемлекеттік білім гранты иелерінің ресми тізімі жарияланды. Осындағы ғылымдардың ғылымы – математикадан болған байқау бойынша қазақ және орыс бөлімінің балдарын салыстырып көрейік: қазақ бөліміне 225 бала қабылданған. Ең жоғарғы балл – 120, ең төменгі - 71. Ал орыс бөліміне 150 бала қабылданған. Ең жоғары балл – 113, ең төменгі – 42. Орыс бөлімінің 71 балл алған баласы 59-шы орында тұр. Демек, орыс мектебін бітіріп келген баланың қазақ мектебін бітіргендермен 59-ының ғана білімі теңесіп тұр. Қалған 91-інің білімі төмен.

Ал енді физика пәнінен алған балдарды саралап көрейік: қазақ бөлімінің ең жоғары балы – 112, ең төменгісі – 77. Орыс бөлімінің ең жоғары балы – 99, ең төменгісі – 41. Қазақ бөлімінің ең төменгі балы – 77-ні алған орыс бөліміндегі бала 16-орында тұр. Демек, орыс мектебін бітірген 83 баланың білімі қазақ мектебін бітіргендерге жетпей жатыр.

Ал химия бойынша қазақ бөліміне 130 бала қабылданыпты. Ең жоғары балл – 115, ең төменгі – 72. Орыс бөліміне 103 бала қабылданған, ең жоғары балл –98, ең төменгі – 40.

Көңіл аударып қарасаңыз, осы үш пәннен орыс бөлімі алған ең төменгі балдар –42, 41, 40. Ескі жүйемен есептегенде бұл «2»-нің ар жақ, бер жағы. Дәлірек айтқанда, «минус «үш»…

Тәрбие тілмен келеді. Ана тілінде оқып, сөйлемеген бала ұлттық ділден (менталитеттен) жұрдай болады. Оған ұлттық тәрбие – салт-сана, әдет-ғұрып сіңбейді, психологиясы өзгереді, қазақтың ең асыл қасиеті - «үлкенге – құрметі, кішіге – ізеті» жоғалады (мұны біз қоғамдық орындардан күнде кездестіреміз). Сонда өзге халықтарда тәрбие жоқ па, іззеттілік, үлкенді сыйлау оларда кездеспей ме? Деген де сұрақтар болуы мүмкін. Неге болмасын, бар, бірақ мүлде басқаша. Яғни әр елдің өзіне жарасатын өз салты бар. Ол тек өздеріне ғана тән, өзгелерге оғаш көрініп тұруы мүмкін. Мысалы, орыс халқында баласы – әкесіне, атасына, бабасына, қызы – шешесіне, апасына, әжесіне немесе керісінше «сен» деп сөйлей береді. Оларға жарасымды. Бізде сыйластыққа жатпайды, оғаш көрінеді, дөрекі естіледі. Айта берсе, мысал көп.

Шығыс медицинасының қазақ бөлімінің грантқа өту балы 95 балл болса, орыс бөлімі – 73 балл, емдеу ісі – 96/75 балл, педиатрия – 91/65 балл, медициналық-профилактикалық іс – 96/73 балл, мұнай-газ – 86/57 балл, философия – 91/71 балл, мәдениеттану – 85/65 балл, археология-этнология – 89/74 балл, химия – 82/69 балл, физика – 82/65 балл, математика – 84/66 балл, биология – 93/81 балл (соңғы төрт мамандық бакалавр және педагогикалық болып бөлінгендіктен де балл өзгешеліктері бар) т.б… Мұнай-газ мамандығының қазақ бөлімі мен орыс бөлімінің балл айырмасы – 29 балл.

2. Іс қағаздарын мемлекеттік тілде жүгізуге көшірген 5 облысты қоспағанда елімізде 120 аудан бар, бүгінде олардың 54 ауданы (Ақмола облысының 4, Алматы облысының 8, Ақтөбе облысының 9, Батыс Қазақстан облысының 10, Шығыс Қазақстан облысының 7, Павлодар облысының 3, Солтүстік Қазақстан облысының 2, Қостанай облысының 2, Қарағанды облысының 9 ауданы ) іс қағаздарын мемлекеттік тілде жүргізуге көшірген.

БАҚ-тың тіл бойынша бөлінуі

18%

34%

35%

13%

0

10

20

30

40

жүктеу/скачать 1.13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: