Қазақстанның ТӨлем жүйелерін
жүктеу/скачать 2.87 Mb.
|
ҚОРЫТЫНДЫТөлем жүйесінің рөлі тұтынушымен және тауарлар мен қызметтерді жеткізушінің арасындағы ақша қаражатын уақтылы және тиімді аударуды қамтамасыз ету болып табылады, бұл экономикалық және қаржы қызметі нәтижесінде қабылданған міндеттемелерді орындауды уақтылы аяқтауға ықпал етеді. Осыған байланысты, экономиканың қаржы нарықтары мен банк секторының жұмыс істеуі көбіне елдегі қолданыстағы төлем жүйесіне байланысты. Ел экономикасы мен банк жүйесін реформалау сенімділігімен, қауіпсіздігімен және тиімділігімен ерекшеленетін, төлемдерді тез және ең аз тәуекелдермен жүргізуге мүмкіндік беретін төлем жүйелерін құру қажеттілігін туындатты. Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының егемендігін жариялаған сәттен бастап Ұлттық Банк төлем жүйелерін реформалау бойынша жұмысты бастады. Республика тәуелсіздігі жылдары Ұлттық Банк төлем жүйелерін дамыту мен жетілдіру бойынша елеулі жұмыс жүргізді. Жүргізілген жұмыс қорытындылары бойынша қазіргі кезде Қазақстан Республикасының аумағында операторы «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкаралық есеп айырысу орталығы» РМК болып табылатын мына ұлттық төлем жүйелері - Банкаралық ақша аудару жүйесі (БААЖ) және Банкаралық клиринг жүйесі жұмыс істейді. Ұлттық Банктің төлем жүйелерін реформалау және оларды халықаралық стандарттарға жақындату жөніндегі жұмысын халықаралық қаржы ұйымдарының консультанттары жоғары бағалағандығы есте қаларлық. Мәселен, халықаралық қаржы ұйымдарының (Халықаралық валюта қоры, Дүниежүзілік банк) сарапшылары ақша төлемдері мен аударымдарын уақтылы және қауіпсіз жүргізуді қамтамасыз ететін Қазақстан төлем жүйелерінің жоғары тиімділігі мен сенімділігін бірнеше рет атап өтті. Тұтастай алғанда Ұлттық Банктің төлем жүйесін дамыту жөніндегі қабылданған шаралары негізінен қаржы тәуекелдерін бір мезетте қысқарту немесе шектеу кезінде төлем операцияларының операциялық тиімділігін, сенімділігін, жылдамдығын және уақтылығын арттыруға, сондай-ақ қолданыстағы қолма-қол жасалмайтын төлем құралдарын пайдалану және жаңаларын ендіру үшін қолайлы климатты жасауға бағытталған. Қазақстан Ұлттық Банкі төлем жүйелерінің сенімді және қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді орындау шеңберінде тұрақты негізде ақша төлемдері мен аударымдарының жекелеген мәселелеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру бойынша жұмысты жүргізеді, төлем жүйесінің жұмыс істеуіне қадағалау жасайды. Ұлттық Банк болашақта да ғылым мен техникалық прогресс саласындағы соңғы қол жеткізген жетістіктерге сәйкес Қазақстан төлем жүйесін бұдан әрі жетілдіру мен дамыту саясатын жүзеге асыратын болады. Бұл ретте төлем жүйелерінің тиімді және сенімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету, инновациялық бөлшек төлем құралдарын және электронды банкингті дамытуға жәрдемдесу бойынша жұмыс жалғастырылатын болады. 1 ҚБЕО сайтында 50 пайдаланушы + ҚБЕО ПС. 2 Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi Басқармасының 1998 жылқы 21 қарашадағы № 242 қаулысымен бекiтiлген Ақша аударымының банкаралық жүйесiндегi ақша аударымы ережесi.3 Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2008 жылғы 28 қарашадағы № 95 қаулысымен бекітілген Банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорнының төлем жүйелеріне кіруін қамтамасыз ететін ұйымдастыру шараларына және бағдарламалық-техникалық құралдарға қойылатын талаптар туралы нұсқаулық. 4 «Басқа да банктер» тобына Мемлекетаралық Банк және Еуразия Даму Банкі кірді 5 Өтімділік тәуекелі – төлем жасаушының ақша аудару бойынша өз міндеттемелерін орындамау ықтималдығымен байланысты тәуекелі. 6 Жүйелік тәуекел – бұл төлем жүйесін пайдаланушының бірі ақша аударымы бойынша міндеттемелерін орындамау тәуекелі төлем жүйесін басқа пайдаланушылардың (бір немесе бірнеше) өз міндеттемелерін орындамауын туындату тәуекелі. 7 ААК = Д / Лс, мұнда: ААК –БААЖ операциялық күнде ақша айналымдылығы коэффициенті; Д – БААЖ бойынша дебеттік айналым сомасы (операциялық күн үшін пайдаланушылардың дебеттік айналымдарының жалпы сомасы); Лс – БААЖ ағымдағы өтімділігі (операциялық күн басында БААЖ-да пайдаланушылар ақшасының қалдығына кіретін сома, операциялық күн ішінде БААЖ-ға келіп түскен, БААЖ-дан алынған ақша ескеріле отырып). 8Лс АӨК= -----------, Д + Н
мұнда: АӨК– операциялық күн үшін БААЖ өтімділік коэффициенті; Лс –БААЖ ағымдағы өтімділік (пайдаланушылардың операциялық күн басында БААЖ-дағы ақша қалдығына кіретін сома, операциялық күн ішінде БААЖ-ға келіп түскен, БААЖ-дан алынған ақша ескеріле отырып); Д – БААЖ бойынша дебеттік айналым сомасы операциялық күн үшін пайдаланушылардың дебеттік айналымдарының жалпы сомасы); Н – операциялық күн аяғында өтімділіктің жетпеуі себепті, БААЖ-да жойылған орындалмаған төлемдер сомасы. 9 Бір жылдағы төлем жүйесінің жұмыс істеу қабілеттілігі коэффициенті төлем жүйесінің жалпы жұмыс істеу уақытына (төлем жүйесінің операциялық күнінің ашылуынан бастап операциялық күнінің жабылуына дейінгі уақыт кезеңі) нақты жұмыс істеу уақытының (төлем жүйесі жұмыс істемеген уақыт кезеңін қоспағанда, төлем жүйесінің операциялық күнінің ашылуынан бастап операциялық күнінің жабылуына дейінгі уақыт кезеңі) қатынасы ретінде есептеледі. 10 Пайдаланушылардың таза дебеттік позициясының орташа сомасы БААЖ-ғы пайдаланушылар айналымдарының орташа күндік сомасымен салыстырылады, себебі пайдаланушылардың таза дебеттік позицияларын есептеу БААЖ-ғы пайдаланушылардың қолда бар қаражаты есебінен жүзеге асырылады. 11 Лимитті пайдалану коэффициенті ТКШ арқылы жүзеге асырылған төлемдер сомасын төлемдері корр.шоттары арқылы өткен банктер мен банктік емес ұйымдар үшін ТКШ арқылы жүзеге асырылған төлемдерінің көлеміне белгіленген лимит сомасына бөлу арқылы есептеледі. 12 ЗТМО-ны, ҚР Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитетін, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін, Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының Кастодиан-Банкін, «Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі» АҚ-ын, «Қазақстан қор биржасы» АҚ-ын, Мемлекетаралық банкті, Еуразия Даму Банкін, «Қазақстан ипотекалық компаниясы» АҚ-ын және ҚБЕО Клирингтік палатасын қоспағанда, клиенттердің жүргізілген банкішілік және банкаралық төлемдері мен банктердің және «Қазпочта» АҚ-ның меншікті операциялары бойынша төлем құжаттары есепке алынады. 13 Есепке ҚР банктері шығарған, алайда шетел банктері тарататын төлем карточкалары алынбайды. 14 Есепке Қазақстан банктері тарататын халықаралық төлем жүйелерінің карточкалары алынады: American Express International, Diners Club International, Visa International және Europay International . 15 Алаяқтық операциялар бойынша мәліметтерді банктер тоқсан сайын ұсынады. 16 Мәліметтер операцияларды жасау сәтіне валютаны айырбастаудың орташа сараланған нарықтық бағамы бойынша теңгемен қайта есептелген. 17 Грузиямен тауар айналымы бойынша мәліметтер 2009 жылғы қаңтардан бастап тамызға дейінгі кезеңді қамтиды. жүктеу/скачать 2.87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|