Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Фридрих Ницше
| теориясына негіз болды: данышпан, ол бұл әлемнің адамы емес, сондай-ақ
ол негізделген заңдарға бағынбайды (ол заңдарға бағынатын сана ақыл мен сана-сезімнен жасалатын ғылымды жасайды), данышпан ерікті, себебі ол себеп, салдарлар әлемінен алыс, сондықтан да ақыл-есінен айырылудың сәл- ақ алдында жүреді. Осылайша данышпандық пен ақылдан алжасудың тоғысатын жерлері бар. Шопенгауэр ерікті рационалдық философиядағыдай біздің жеке әрекеттерімізден іздемеу керек, адамның күллі болмысы мен оның мәнінен іздестіру қажет. Күнделікті ӛмірде адамдардың түрлі себептер мен салдардың, уақыт пен кеңістіктің нәтижесінде жасап жатқан әрекеттерін жиі кӛреміз, сӛйтіп ӛзіміздің еркімізге шек қоямыз. Бірақ бұл әрекеттердің шын мәнісінде сипаты бір, сондықтан да олардың себебін табу мүмкін емес. Бұл пайымдаулар ерікті, еркіндікті жоққа шығармайды, ол күнделікті ӛмірден жоғары тұрған әлемге ғана тиесілі. Адамның санасы оны тануға қабілетті емес. Еркіндікке әуел бастан трансценденталдылық тән. Бұл дегеніміз, әрбір адам әуел бастан ерікті, оның істеген істерінің барлығына ерік негіз болады. Бақыт ұғымын негіздеуде де Шопенгауэр әдеттегіден тыс кӛзқарас ұстанады: адамдар барлық замандарда рақатқа, бақытқа ұмтылды, бірақ олардың теріс жақтары бар, себебі олар – бақыт пен рақат – шын мәнісінде жамандық атаулының жоқ болған кезі. Демек, адам ӛмірдің ләззат сезінбейді, әрдайым қайғыға беріледі және ол адамға тән, ӛзгермейтін нәрсе. Басқаша айтқанда, бақыт дегеніміз уайым-қайғысыздық. Шопенгауэр иррационалды кӛзқарастарды нығайтуға бастау болды, Еуропа философиясында адамды тек ойлайтын құралмен теңестірген рационалды кӛзқарасқа еріктілік компонентін қарам-қарсы қояды. Еріктің алғашқы екендігі туралы идеяларын Фр. Ницше, А. Бергсон, У. Джемс, Д. Дьюи және т.б. қолдап, әрі қарай дамытты. Фридрих Ницше (1844-1900 жж.) – философ-иррационалист, ХХ ғасырдағы Еуропа философиясында ең кӛп дау-дамай туғызған кӛрнекті философтардың бірі. К.Ясперстің айтуынша, ол С.Кьеркегормен, К.Маркстермен бір қатарда тұрған жаңа ғасырдың замандасы. Фридрих Ницше ӛте қиын кезеңде ӛмір сүрді: Бисмарктің қатал саясатымен Германиядағы біріктіру процесі ӛте қиын жүріп жатты. Жүздеген жылдар бойы әбден үйреншікті болып, немістің жанына ұялаған және оны сақтағысы келген неміс халқының ұғым-түсініктері мен нормалары, ережелері жарамсыз болып қалды. Тамаша білімді, еуропалық мәдениеттің ең озық үлгілерінен – ұлы ақындардан, философтар мен музыканттардан тәрбие алған неміс зиялылары сол кезде Еуропадағы ең алдыңғы қатардағы деп саналған неміс мәдениеті идеялары мен мәдениетін әрі қарай дамытуға құлық білдірді. Адамдардың аз-ақ бӛлігі ғана түпкілікті ӛзгерістердің қажеттілігін мойындады. Солардың қатарында Фридрих Ницше де болды. Ӛзінің шығармашылығының бірінші кезеңінде Ницше ежелгі грек мәдениетіне бет бұрды. Ежелгі грек мәдениетінде трагедияның ӛмірлік күшін ерекше бағалайды. Антикалық мәдениет ол үшін құндылықтар мәдениетінің идеалы болып табылады, себебі ол адамның табиғатына бейімделген, соны нақ бейнелейді. Шопенгауэрдің әлем бұл бір түс сияқты деген идеясын дамыта келіп, Ницше мәдениет пен ӛнердің апполониялық және дионисиялық бастаулардан нәр алатынын кӛрсетеді. Ӛнердің апполониялық түрінде жекелеген құбылыстар дәріптелсе, екінші түрінде – «қайғыдан рахат кешудің» дӛрекі түрі, «бас жазу» мен жүгенсіз құмарлық мадақталады. Қазіргі замандағы мәдениеттің аполлониялық бастаулардан нәр алуы, яғни ғылыми ойларға тым иек артып, жасанды оптимизмге сенуі оның ең әлсіз тұсы. Бұл сократтық-аполлониялық мәдениет әбден ескірді. «Афина қоғамының титығына жеткен» де осы мәдениет болатын, себебі Сократтың парасаттылығы шынайы құндылықтарды ақылға, табиғи рухты – майевтиканың логикасына бағындырды. Мәдениеттің бұл түрінің басты мақсаты парасатты, яки дұрыс таным мен білім болды. Осылайша біржақты даму «оның ӛмірлік күшінің сарқылуына» әкелді. Ницше шығармашылығының екінші кезеңінде адамды «тазарту» мәселесімен айналысты. «Адами, тым адами. Ерікті адамдарға арналған жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|