Б. Б. Ахметова Редакционная коллегия

46 
ӘОЖ 342.7 
 
АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ 
КҮРЕСТІҢ СУБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ 
 
Кобегенова Г.Ж. 
Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжиниринг 
университеті, Ақтау қ. 
 
Аңдатпа. 
Бұл мақалада 
азаматтық қоғам мен мемлекеттік институттардың 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы өзара әрекеттерінің тиімділігі 
мәселелері талқыланады. 
Түйінді сөздер: сыбайлас жемқорлық, азаматтық қоғам, сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы іс-қимыл. 
Сыбайлас жемқорлық дегеніміз - мемлекет пен қоғамның тұрақтылығына нұқсан 
келтіретін, жүргізіліп жатқан экономикалық және әлеуметтік реформаларға кедергі 
келтіретін, халықаралық аренада Қазақстан Республикасының теріс имиджін 
тудыратын Қазақстанның қауіпсіздігіне жүйелі қауіп. Бұл ұлттық экономикаға теріс 
әсер етеді, сыбайлас жемқорлықты және адал кәсіпкерлерді теңестіреді, сыртқы және 
ішкі нарықтардағы бәсекелестікті төмендетеді. Сыбайлас жемқорлыққа қатысты 
тәуелсіз сарапшылар қауымдастығының бағалауы бойынша, бұл Қазақстандағы 
тауарлар мен қызметтердің құнын шамамен 50% -ға арттырады, бұл елдің бүкіл 
халқына әсер етеді [1]. Сыбайлас жемқорлық - бұл көлеңкелі экономиканың жұмыс 
істеуі, моральдың құлдырауы және қоғамдық-саяси өмірдің нашарлауы. 
Сыбайлас жемқорлық бизнесті жүргізудің экономикалық және қаржылық 
ортасын бұзады, мемлекеттік басқарудың тиімділігін, инвестициялық ынталандыруды 
төмендетеді, экономикалық және саяси дамуды тежейді, әлеуметтік теңсіздікті 
тудырады, сонымен қатар саяси процестің белгілі бір тұрақсыздығын тудырады. 
Осылайша, сыбайлас жемқорлық экономика мен қоғамның түрлі салаларына 
еніп, елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына жойқын әсерін тигізіп келеді, 
сондықтан оның ұлттық қауіпсіздігіне елеулі қатер болып отыр. «Қазақстан 
Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы» 2012 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан 
Республикасының Заңының 6-тармағында, мемлекеттік органдардың қылмыстық 
құрылымдармен бірігуі, лауазымды тұлғалардың капиталды заңсыз айналымынан 
қорғау, сыбайлас жемқорлық Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне басты 
қауіп ретінде көрсетілген [2]. Сонымен қатар, сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
ынтымақтастықтың халықаралық құралдары сыбайлас жемқорлықтың халықаралық 
қауіпсіздікке қатер төндіретінін айтады. Атап айтқанда, 2014 жылы 17 қазанда күшіне 
енген Әзірбайжан Республикасы, Армения, Беларусь Республикасы, Қазақстан 
Республикасы, Қырғыз Республикасы, Молдова Республикасы, Ресей Федерациясы, 
Тәжікстан Республикасы, Түркменстан, Өзбекстан Республикасы және Украина қол 
қойған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі мемлекетаралық кеңесті құру 
туралы келісімнің кіріспесінде сыбайлас жемқорлық тараптардың қауіпсіздігіне қатер 
төндіретіні көрсетілген [3]. 
Сыбайлас жемқорлық - бұл күрделі құбылыс, сондықтан сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы жүйе жан-жақты, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың барлық 
субъектілерінің белсенді қатысуымен жүргізілуі керек. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
күресте азаматтық қоғам маңызды рөл атқарады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-

47 
қимылдың тиімділігі азаматтық қоғамның осы жұмысқа белсенді қатысуынсыз өсуі 
мүмкін емес. 
Азаматтық қоғамның іс жүзінде барлық құрамдас бөліктері сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы тиімді жүйені құруға мүдделі болуы керек: жеке сектор, қоғамдық 
ұйымдар, қоғам қайраткерлері, баспасөз, кәсіби ұйымдар және күн сайын 
жемқорлықтың зардаптарын сезінетін қарапайым азаматтар. 
Азаматтық қоғам - бұл еркін азаматтар мен ерікті түрде құрылған бірлестіктер 
мен ұйымдардың, мемлекеттің тікелей араласуына еркін және тәуелсіз. Азаматтық 
қоғам қоғамның саяси жүйеге, оның ішінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылына 
қойылатын талаптардың сүзгісі ретінде әрекет етуі керек. 
Азаматтық қоғам алдында тұрған басты мақсат - билік органдары азаматтық 
қоғаммен бірлесіп құрған шаралар жүйесі ғана сыбайлас жемқорлыққа жүйелік 
құбылыс ретінде қарсы тұра алатындығын ескере отырып, сыбайлас жемқорлықтың 
пайда болуының шарттары мен алғышарттарын жоюы тиіс. 
Азаматтық қоғам мемлекеттік органдарға, осы органдарда жұмыс істейтін 
адамдарға қатысты әлеуметтік бақылау функциясын орындайды. Ол мемлекетке 
қарамастан, жеке тұлғаларды әлеуметтік нормаларды сақтауға мәжбүрлейтін, 
азаматтардың әлеуметтенуі мен білім алуын, оның ішінде сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы білім беруді қамтамасыз ететін құралдарға ие. 
Азаматтық қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің көптеген 
нысандары бар. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы мемлекет пен 
азаматтық қоғамның өзара әрекеттесу нысаны азаматтар мен ұйымдардан мемлекеттік 
органдарға келіп түскен және сыбайлас жемқорлық туралы ақпараты бар өтініштерді 
қарау болып табылады. Мұндай өтініштер мемлекеттік органдардың қызметіндегі 
сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің өзіндік көрсеткіші, сыбайлас жемқорлықтың 
алдын-алу бойынша басқарушылық шешімдер қабылдау үшін негіз болып табылады. 
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы мемлекет пен азаматтық 
қоғамның өзара іс-қимыл тетігі нақты сапалық және сандық көрсеткіштермен 
сипатталады, соның ішінде, мысалы: құқықтық сананы көтеру жөніндегі шаралар саны; 
құқықтық сананы арттыру шараларына қатысатын құқықтық қатынастарға 
қатысушылар саны; сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске бағытталған азаматтық 
бастамалардың саны; нормативтік құқықтық актілер жобаларын сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы қоғамдық сараптамалардың саны; азаматтардың билікке сенуі; 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес қажеттілігі туралы қоғамдық пікір; халықты 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің барысы мен нәтижелері туралы хабардар ету; 
азаматтық қоғам институттарының мемлекеттік органдармен бірлесіп сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы іс-шараларды жүргізуге қатысу деңгейі; билік органдарының 
қызметінің ашықтығы және т.б.
Қоғамдағы сыбайлас жемқорлық деңгейі құқықтық сананың және құқықтық 
мәдениеттің деңгейіне, оның ішінде халықтың сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеті 
деңгейіне байланысты екені белгілі. Бүгінгі басты проблемалардың бірі - азаматтардың 
көпшілігінің санасында сыбайлас жемқорлық кең тараған. Қоғамда сыбайлас 
жемқорлық мінез-құлыққа төзбеушілікті тудыру үшін азаматтық қоғам институттарын 
пайдалану қажет. Атап айтқанда, халық арасында құқықтық насихат жүргізетін 
қоғамдар құру қажет. 
Азаматтар арасында құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейінің қалыптасуы заң 
шығарушылық жұмыстардың сапасын жақсартуға, азаматтық қоғам институттарының 
мемлекет жүргізіп отырған сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатқа қатысуына және 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы бағытталған құқықтық нормалардың тиімді іске 
асырылуына әкеледі. 

48 
Сонымен, тиімді және заңға негізделген сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
өркениетті модель құрудың бастапқы шарттары міндетті түрде азаматтық қоғамның 
нақты болуы, оның қоғам мен мемлекеттің мүдделерімен үйлесімді түрде толыққанды 
жұмыс істеуі, қоғамдық бақылау институтын қалыптастыру және азаматтық қоғам 
өкілдерінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға қатысуы қажет.

жүктеу/скачать 1.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: