Маңызды Бұрмалаулар Тəуекелділігін Анықтау мен Бағалау

A105. Қаржылық есептілік деңгейіндегі маңызды бұрмалау тәуекелдіктері тұтастай алғанда және көпшілікті бекітулерге әсер етуі мүмкін. Аудитор анықталған маңызды бұрмалаулар тəуекелділігінің операциялар

сыныбымен, сальдо шоттарымен немесе ашулармен жəне бекітулермен байланыстылығын немесе олардың қаржылық қатыстылығын тексереді. Олар бекіту деңгейінде маңызды бұрмалау тәуекелдігін тудыратын жағдайларды, соның ішінде басшылық ішкі бақылауды айналып кетуін көрсетеді. Қаржылық есеп деңгейіндегі аудитор алаяқтықпен туындайтын маңызды бұрмалау тәуекелдігін қарастыруға жатады.

A106. Қаржылық есеп деңгейіндегі тәуекелдіктер жеткіліксіз бақылау ортасынан туындауы мүмкін (бұл тәуекелдіктер басқа факторларға, нашарланатын экономикалық жағдайларға жатады). Сондай-ақ əлсіз жақтар соның ішінде басшылық құзырлығының жеткіліксіздігі қаржылық есептілікке маңызды əсер етеді.

A107. Аудитордың ішкі бақылауы туралы білімі субъектінің аудиттелетін қаржылық есебіне күмəн келтіреді. Мысалы:

•  Басшылықтың адалдығына жəне қаржылық есептілікті дұрыс бермеуіне байланысты сенімсіздіктер аудитордың аудитті жүргізуіне мүмкіндік бермейді.

• Субъект жазбаларының мазмұнына қатысты сенімсіздіктер қаржылық есептілікке арналған аудиторлық дəлелдердің алынуына күмəн келтіреді.

A108. 705 АХС¹⁹⁵ аудитор кәсіптік пікір білдіруі немесе пікір білдіруден ауытқуы немесе, кей жағдайда, қолданыстағы заң немесе нормативтік актілерге сәйкес бас тарту мүмкін болса келісімді тоқтатуы бойынша нұсқау ұсынады.

A109.  Аудитор маңызды бұрмалаулар тəуекелділігін операциялар сыныбындағы, сальдо шоттарындағы немесе ашулардағы бекітулер деңгейінде білуі керек, себебі сондай білу жеткілікті немесе тиісті аудиторлық дәлелдерді алуды қажет ететін бекіту деңгейіндегі бұдан әрі аудиторлық шаралар сипатын, мерзімі мен ауқымын шешуге көмектеседі.

Аудитор бекіту деңгейінде маңызды бақылауларды анықтау мен дайындаудағы бағалау кезінде анықталған тәуекелдік тұтастай алғанда немесе қасақана көпшілікті бекітулерге қатысы бар екенін анықтайды.

Бекітулерді пайдалану

A110. Қаржылық есептілік қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес келуін көрсету кезінде басшылық жанама немесе тікелеі түрде қаржылық есептілік әр түрлі элементтері мен байланысты ашуларды растау, өлшеу, көрсету мен ашуға қатысты бекітулер жасайды.

A111. Аудитор пайда болуы мүмкін ықтимал бұрмалау әр түрлеріне қарау үшін пайдаланатын бекітулер үш санатқа жатады және келесі нысандары бар болуы мүмкін:

(a) Операциялар сыныбы мен аудит жағдайларын бекіту:

(i) Пайда болу—құжатталған әрекеттер мен жағдайлар пайда болып, кәсіпорынға жатады.

(ii) Толықтық—құжатталуы тиісті барлық әрекеттер мен жағдайлары құжатталған.

(iii) Дәлме-дәлдік—сомалар және әрекеттерге қатысты басқа ақпарат жағдайлар тиісті түрде құжатталған.

(iv) Есеп кезеңінің соңы—әрекеттер мен жағдайлары дұрыс есеп кезеңінде құжатталған.

(v) Әрекеттер мен жағдайларды жіктеу—әрекеттер мен жағдайлар сәйкесті шоттар бойынша құжатталған.

(b) Кезең соңындағы шоттық баланстар бойынша бекітулер:

(i)   Бар болу—активтер, пассивтер мен акционерлік капитал үлесі бар болуы.

(ii) Құқықтар мен міндеттемелер—субъект активтерге құқығы бар немесе құқығын басқарады, және пассивтер субъектінің міндеттемелері болып табылады.

(iii) Толықтық—құжаттауға тиесілі барлық әрекеттер мен жағдайлар рәсімделген.

(iv) Баға беру мен бөлу—активтер, пассивтер мен акционерлік капитал үлесі сәйкесті сомалар бойынша қаржылық есептілікке енгізілді, сондай-ақ кез келген түзетулер тиісті түрде құжатталады.

(с) Ашып көрсетуді бекіту:

(i) Пайда болуы, құқығы мен міндеттемесі—ашылған жағдайлар, әрекеттер және басқа мәселелер пайда болды мен субъектіге қатысы бар.

(ii) Толықтық—құжатталуы тиісті барлық әрекеттер мен жағдайлар рәсімделген.

(iii) Жіктеу мен түсіністік—қаржылық ақпарат сәйкесті түрде ұсынылғаны мен сүреттелген, сондай-ақ ашулар анық түрде анықталған.

(iv) Дәлме-дәлдік пен баға беру—қаржылық пен өзге ақпарат адал түрде сәйкесті сомалар бойынша көрсетілген.

A112.  Аудитор жоғарыда көрсетілгендей бекітулерді пайдалануы мүмкін; немесе егер жоғарыдағы барлық аспектілер айқындалған болса, аудитор

оларды әр түрлі білдіруі мүмкін. Мысалы, аудитор әрекеттер мен жағдайлар бойынша бекітулер шоттық баланстар бойынша бекітулермен құрамдастырады.

Мемлекеттік сектордағы кәсіпорындарды қарастыру

A113. А111 параграфтағы бекітулерді толтыру ретінде мемлекеттік сектор субъектілеріне қатысты бекітулер жасаған кезде, басшылық әдетте әрекеттері мен жағдайлары заң, нормативтік актілерге сәйкес келуін бекітеді. Сол сияқты бекітулер қаржылық есептілік аудитінің ауқымына жатады.

Маңызды Бұрмалау Тәуекелдігін Анықтау бойынша Үдеріс (Сілт: Пара. 26(a))

A114. Аудитор бақылауларды анықтап дайындаудағы бағалау кезінде алынған аудиторлық шараларды ескере отырып жинақталған ақпаратты пайдаланады жəне олардың тəуекелділікті бағалауға арналған аудиторлық дəлел ретінде енгізілгендігін анықтайды. Аудитор тəуекелділікті бағалау аудиторлық шаралардың сипатын, мерзімдері мен ауқымын анықтауға пайдаланады.

A115. 2 қосымша шарттар мысалдары мен маңызды бұрмалау тәуекелдігі бар болуын анықтайтын жағдайларды қамтиды.

Бекітулерге Байланысты Бақылаулар (Сілт: Пара. 26 (с))

A116. Тəуекелділікті бағалауды жүргізу барысында аудитор белгілі бір бекітулердегі маңызды бұрмалауларды тоқтату, анықтау жəне түзетуді жасай алатын бақылауларды анықтайды. Жалпы алғанымен бақылаулар туралы білім алу мен процестер мəнмəтіндегі бекітулерді қарастыру мен жүйелер туралы білу пайдалы болып келеді, себебі ішкі бақылаулар әдетте тәуекелдікті кетіреді. Кейде бірнеше бақылау ішкі бақылаудың кейбір элементтерімен бірге тəуекелділікті төмендетуге жеткілікті болып табылады.

A117. Керісінше кейбір бақылаулар операциялар мен сальдо шоттарының белгілі бір класына тəн жекелеген бекітулерге əсер ете алады. Мысалы қызметкерлері ТМЗ түгендеуін дұрыс жүргізуге арналған субъект бекіткен бақылаулар ТМЗ сальдо шоттарының толықтығы мен қолданыстағы бекітулерімен тікелей байланысты.

A118. Бақылаулар бекітулерге жанама немесе тікелей əсер етеді. Бақылаудың жанама қасиеті артық болса, бұрмалауларды тоқтату, анықтау, түзету кезіндегі бақылаудың тиімділігі төмендейді. Мысалы, сауда басқарушысы сауды қызметі бойынша тұжырымдамаға шолуы әдетте тек қана қасақана түрде сауда табыстары бойынша толықтық бекітулеріне қатысты. Атап айтқанда, бақылаулар тікелей түрде бекітулер, төлемдік құжаттармен бірге сәйкесті жүк тиеу құжаттары сияқты бұрмалауларды тоқтату, анықтау, түзету кезіндегі бақылаудың тиімділігі төмендейді.

Маңызды тəуекелділіктерді анықтау (Сілт: Пара. 28)

A119. Маңызды тәуекелдіктер әдетте маңызды стандарттық емес әрекеттер немесе субъективтік мәселелерге қатысты. Стандартсыз әрекеттер мөлшері немесе сипаты себебімен әдеттен тыс әрекеттер, осыған орай жиі емес түрде пайда болады. Субъективтік мәселелер бухгалтерлік баға берулері дамытулардан тұрады. Бұл бухгалтерлік баға берулер шын мәніндегі өлшеу белгісіздігі бар.

Жүйелік өңдеуге жататын стандарттық, күрделі емес әрекеттер шын мәніндегі тәуекелдіктерді төмендетеді.

• Басшылықтың бухгалтерлік баяндауларға араласуы.

• Мəліметтерді жинауға жəне өңдеуге қол сұғу.

• Күрделі есептер мен бухгалтерлік принциптер.

• Мұндай тəуекелділіктерге тиімді бақылаулар жасауға кедергі жасайтын стандартсыз операциялардың сипаты.

A121.  Маңызды бұрмалаулар тəуекелділігінің пайда болу мүмкіндігі елеулі мəселелерге қатысты тəуекелділіктерге қарағанда жоғары болып келеді. Себебі:

• Бухгалтерлік бағалауларға қатысты бухгалтерлік принциптер немесе табыс түрлерін мойындау əртүрлі сипатта берілуі мүмкін;

• Қажетті көзқарастар субъективті, күрделі болуы мүмкін немесе болашақтағы жағдайлардың əсеріне қатысты кемшіліктер.

A122. 330 АХС тәуекелдікті анықтау бойынша аудиторлық шаралар зардаптары елеулі түрі сияқты сипаттайды.¹⁹⁶

Алаяқтықпен туындаған елеулі бұрмалау тәуекелдігіне қатысты маңызы бар тәуекелдіктер

A123. 240 АХС алаяқтықпен туындаған маңызды бұрмалау тәуекелдігін анықтау мен бағалау бойынша бұдан әрі талаптар мен нұсқауда ұсынады.¹⁹⁷

A124. Басшылық маңызды тəуекелділіктер туралы білуі қажет. Маңызды стандартсыз операцияларға немесе кəсіби көзқарас мəні болып табылатын мəселелер үшін тəуекелділіктердің əдеттегі бақылауларға

берілуі белгісіз. Осыған сәйкес аудитор басшылық тәуекелдіктерге шараны қолға алды ма, және қалай қолға алды деп білуі тиіс. Мысалы:

• Аға басшылық пен сарапшылардың көзқарасына шолу сияқты бақылаулар.

• Бағалаулар бойынша құжатталған үдерістер.

• Басқару өкілеттігіне ие тұлғалардың бекітуі.

A125. Мысалы, маңызды сот процесі туралы ескертпені алу сияқты бір сәттік жағдайларда, субъекті алған шараларды қарастыру мынадан тұрады: сәйкесті сарапшыларға (ішкі немесе сыртқы заңгері) қатысы бар ма, бағалау мүмкін әсеріне негізделе ме, және қаржылық есептілікті ашып көрсету бойынша қандай тәсіл қолданылады.

A126. Кейбір жағдайларда басшылық маңызды тәуекелдіктерді бақылауларды енгізу арқылы маңызды бұрмалау тәуекелдіктеріне сәйкесті шараларды қолға алмайды. Басшылықтың сондай бақылауларды енгізу қабілетсіздігі ішкі бақылаудың маңызды кемшіліктерді көрсетеді.¹⁹⁸

A127. Қаржылық есептілікке қатысты субъектінің ақпараттық жүйесін білу аудиторға əдеттегі операциялар сыныбымен, сальдо шоттарымен байланысты маңызды бұрмалаулар тəуекелділігін анықтауға жəне сенімді қаржылық есептілікті дайындауға мүмкіндік береді. Бұл тəуекелділіктер жеткіліксіз жəне жартылай өңдеуді білдіреді. Мұндай тəуекелділіктерге маңызды операциялар: табыстар, сатып алулар, түсімдер мен қаржыны төлеу жатады.

A128. Күнделікті əдеттегі бизнес операциялардың сипатын өңдеудің жоғары автоматтығын қажет етеді. Мұндай жағдайларда тəуекелділіктерге қатысты шараларды орындау мүмкін емес. Мысалы, ақпараттың көп мөлшерінің бастамашылығы, өңделуінің есеп берулері электронды түрде берілсе, аудитор жеткілікті жəне сəйкес аудиторлық дəлелдер беретін шараларды дайындау мүмкін еместігін анықтайды. Жеткілікті жəне сəйкес аудиторлық шараларды беретін мəнді тиімді шараларды жасай алмау жағдайына мысалдар:

• Мұндай жағдайларда аудиторлық дəлелдерге тек электронды түрде қол жеткізуге болады. Өз жеткіліктігі мен сәйкестігі әдетте өз дұрыстығы мен толықтығын бақылаулардың тиімділігіне тәуелді болады.

• Ақпараттың бастамашылығын немесе өзгерту ықтималдығы зор болады, егер сәйкесті бақылаулар тиісті түрде жұмыс істемесе.

A129. Аудиторлық шаралардың зардаптары 330 АХС-та көрсетілген. ¹⁹⁹

A130.  Бекітулер деңгейіндегі маңызды бұрмалауларды аудиторлық бағалау аудиторлық шараларға негізделеді жəне аудиттің барысында қосымша аудиторлық шаралардың алынуына байланысты өзгереді.

Мысалы, тәуекелдікті бағалау белгілі бір бақылаулар тұрақты ретінде жұмыс істейтіні туралы көзқарасқа негізделуі мүмкін. Аудиторлық шараларды алуға қажет бақылау тестерін орындауда аудитор олардың тиімсіздігі туралы аудиторлық дəлелдер алады. Сондай-ақ мəні бойынша шараларды орындауда сомалардағы бұрмалауларды анықтауы мүмкін. Аудитор аудит барысында аудиторлық дəлелдерге қарама-қайшы дəлелдер алса, аудитор бағалауды қайта қарастырады жəне жоспарланған аудиторлық шараларды түрлендіреді. 330 АХС-ты қараңыз.

Құжаттама (Сілт: Пара. 32)

A131. 32 параграфтың талаптарын құжаттау əдісі кəсіби көзқарас мəселесі болып табылады. Мысалы, кішігірім субъектілер аудиті барысында құжаттама аудитордың жалпы стратегия мен аудиттің жоспары бойынша құжаттамасына енгізілуі мүмкін.²⁰⁰ Жеке берілетін қарапайым əдістер баяндаулардан, сұрақтардан, бақылау қағаздарынан тұрады.²⁰¹ Құжаттаманың түрі мен мазмұнына субъекті мен оның ішкі бақылауының сипаты, көлемі мен күрделілігі, субъект ақпаратының оңтайлығы, аудиторлық əдістеме мен аудит барысында қолданылған технология əсер етеді.

A132. Күрделі емес бизнестер мен қаржылық есепке қатысты процесстері бар фирмалар мақсатымен, құжаттама түрі бойынша қарапайым және сәйкесті түрде қысқаша болады. Аудитор аудитордың субъект пен өз мәселелер туралы білуін толығымен құжаттауы керек жоқ. Негізгі элементтер маңызды бұрмалау тәуекелдігін бағалаудан тұрады.

A133. Құжаттама ауқымы сонымен қатар аудиттің келісімі бойынша жасақтың мүшелері тәжірибесі мен қабілеттерін көрсетеді. 230 АХС талаптарына сәйкес тәжірибелі тұлғаларға қарағанда тәжірибесі аз тұлғалардан тұратын жасақ орындаған аудит оларға субъекті туралы жеткілікті білім алуға көместесуді талап етеді.

A134. Қайталанатын аудит мақсатымен белгілі бір құжаттар субъектінің бизнесі немесе процесстерін өзгертулері көрсетуді қажет ететін орындаулары мен жетілдірімдері.
1-қосымша

(Сілт: Пара. 4(с), 14-24, A69-A104)

1. Аталмыш құсымша 4(с), 14-24 және A69-A104 параграфтарда көрсетілгендей ішкі бақылау құрамдас бөлімдері бойынша нұсқау ұсынады, себебі олар қаржылық есептілік аудитіне қатысы бар.

2. Бақылау ортасы келесі элементтерден тұрады:

(а) Ақпараттау жəне адалдық пен əдептану құндылықтарды енгізу. Бақылаулардың тиімділігі оны жасайтын, басқаратын жəне мониторинг жүргізетін адамдардың адалдық пен əдептану құндылықтарына байланысты. Адалдық пен əдептану құндылықтары субъектінің этикалық және мінез-құлқы стандарттары болып саналады. Адалдық пен этикалық құндылықтарды енгізу мысалы қызметкерлерді адал емес, заңсыз немесе этикалық емес шараларға қатыстыратын стимулдарды жою немесе төмендетуден тұрады. Субъектінің адалдық пен этикалық құндылықтар бойынша саясаты туралы ақпарат беру қызметкерлерге саясат мәлімдемелері мен әдептану кодексі арқылы мінез-құлық стандарттары туралы ақпарат беруден тұрады.

(b) Компетенттігі бойынша міндеттемелер. Компетенттік – маман жұмысын құрастыратын міндеттерді орындауға қажетті білімдер мен дағдылар.

(c) Өкілетті тұлғалардың қатысуы. Субъектінің бақылау санасының қалыптасуына өкілетті тұлғалар əсер етеді. Басшылыққа қарағандағы өкілетті тұлғалардың жауапкершіліктері маңыздылығы тәжірибе кодексі және басқа заң мен нормативтік актілер немесе өкілетті тұлғалар мүддесі үшін нұсқауға енгізілді. Басқа жауапкершіліктері жоба мен шаралардың тиімді орындалуы мен субъектінің ішкі бақылауы тиімділігіне шолу бойынша үдерісті қадағалауды қамтиды.

(d) Басшылық философиясы мен стилі. Басшылықтың философиясы мен стилі əртүрлі сипаттарды қамтиды. Мысалы, қаржылық есеп бойынша басшылық қадамдары мен іс-шаралары баламалы бухгалтерлік принциптерді консервативті немесе агрессивті таңдауы арқылы немесе бухгалтерлік баға берулері дамытылған консерватизм арқылы көрінеді.

(e)  Ұйымдастырушы құрылым. Сәйкесті ұйымдастырушы құрылымда өкілеттік пен жауапкершілік пен тиісті есеп бағдарларының негізгі салаларын қарастырады. Сәйкес жұмыстары мен операциялары өз мөлшері мен сипатына тәуелді болады.

(f) Бұл фактор қызмет түрі бойынша өкілеттіктер мен міндеттемелерге жəне есеп беру бойынша қарым-қатынасты белгілеуден тұрады. Ол сондай-ақ

негізгі персоналдың бизнес тəжірибеге қатысты саясатын, біліктілігін көрсетеді.

(g) Өкілеттіктер мен міндеттемелерді тағайындау. Бұл сәйкесті бизнес-тәжірибелер, біліктілік пен негізгі персонал тәжірибесі мен жауапкершіліктерге қажет ететін ресурстар бойынша саясатынан тұрады. Толтыру ретінде, барлық персонал субъектінің мақсаттары, олардың жекелеген шаралары қандай өзара байланысы бар және мақсаттарға қандай үлес қосатыны туралы білетін және қандай немесе қай мақсатпен олар жауапкершілікте болатынын қамтамасыз ету кезіндегі саясат пен хабарлауды қамтиды.

(h) Адами ресурстар саясаттары жəне тəжірибелері. Олар әдетте субъектінің бақылау санасына қатысты негізгі мәселелерді көрсетеді. Мысалы, ең жақсы кəсиби дəрежелі мамандарды–білімі, бұрынғы жұмыс тəжірибесі, бұрынғы жетістіктері жəне шынайылық пен əдептануға сай мінез-қылығының дəлелдеріне назар аудара отырып– жұмысқа алу стандарттары кəсіпорынның білікті жəне сенім артуға лайық жандарға сүйенетінін көрсетеді. Болашақ рөлдер мен жауапкершіліктерді жеткізетін жəне оқыту бөлімдері жəне семинарлар сияқты тəжірибелерден тұратын оқыту саясаттары жұмыс істеудің жəне жұмыстағы мінез- қылықтың күтілетін деңгейлерін көрсетеді. Жұмысын жиі мақтаулардан туындаған қызметкердің лауазымын көтеру кəсіпорынның білікті мамандарды жауапкершіліктің жоғарырақ деңгейлеріне жылжыту саясатын ұстанатындығын көрсетеді.

Тəуекелділікті бағалау бойынша кәсіпорынның процесі

3. 
   Қаржылық есеп мақсаттарымен субъект тәуекелдігін бағалау процесі басшылық қаржылық есептілікті субъектінің қолданыстағы қаржылық есеп жүйесіне сәйкес дайындауға қатысты бизнес-тәуекелдіктерді қалай анықтайтынын қамтиды, олардың маңыздылығына баға береді, олардың пайда болуының мүмкіндігін бағалайды, және оларды және соған сәйкес нәтижелеріне жауап қайтару мен басқаруды шешеді. Сонымен қатар, субъект тәуекелдігін бағалау процесі субъект құжатталмаған әрекеттер мүмкіндігін қалай қарастыратын немесе анықтайтын немесе қаржылық есептілікте құжатталған маңызды баға берулерді қалай талдайтынын қарастырады.
   
4. 
   Қаржылық есептілікке қатысты тəуекелділіктер сыртқы жəне ішкі міндеттемелерге қатысты, олар субъектінің инициациалау, көрсету, өңдеу жəне қаржылық мəліметтер бойынша есеп беруіне кері əсерін тигізуі мүмкін.
   

•  Операциялық ортадағы өзгерістер. Бәсекелестік қысымдар мен шын мәніндегі әр түрлі тәуекелдіктердегі өзгерістерге əкелуі мүмкін жəне заң немесе әрекеттегі ортаны өзгертеді.

•  Жаңа қызметкерлер. Жаңа қызметкерлердің ішкі бақылауға қатысты өз көзқарасы болады.

•  Жаңа жəне жетілдірілген ақпараттық жүйелер. Ақпараттық жүйелердегі өзгерістердің жылдамдығы ішкі бақылауға қатысты тəуекелділіктерге əсер етеді.

•   Жылдам өсу. Қызмет түрін ұлғайту бақылаудағы қателерді көбейтуі мүмкін.

•   Жаңа технологиялар. Өндірістік процеске жəне ақпараттық жүйелерге жаңа технологияларды енгізу ішкі бақылауға қатысты тəуекелділікке əсер етеді.

•  Бизнестің, өнімнің жəне қызмет түрінің жаңа үлгілері. Субъек аз тәжірибесі бар бизнес пен операцияларға жаңалықтар енгізу ішкі бақылауға қатысты тəуекелділікке əсер етеді.

•  Бірлескен қайта құрулар. Қайта құрулар ішкі бақылаумен байланысты тəуекелді өзгертуі мүмкін қызметкерлерді қысқартумен жəне басқарудың жəне міндеттердің бөлінуінің өзгеруімен бірге жүруі мүмкін.

•   Шетелдік операциялардың көптігі. Шетелдік компанияларды көбейту мен сатып алу ішкі бақылауға əсер ететін жаңа жəне жиі тəуекелділіктерге əкеледі, мысалы шетелдік валютаны аударуға байланысты қосымша жəне өзгертілген тəуекелділіктер.

•  Бухгалтерлік есеп бойынша жаңа мəлімдемелер. Бухгалтерлік есептің жаңа қағидаттарын қолдану немесе есептің қағидаттарын өзгерту қаржылық есептіліктерді дайындау кезінде тəуекелдерге əсер етуі мүмкін.

5. Ақпараттық жүйелер инфрақұрылымнан (физикалық компоненттер мен ақпаратық қамтамасыз ету компоненттерінен), бағдарламалық қамтамасыз етуден, адамдардан, мəліметтерден, шаралардан тұрады. Көптеген ақпараттық жүйелер ақпараттық технологияларды (АТ) кеңінен қолданады.

6. Ақпараттық жүйе келесі əдістен тұрады:

• Барлық операцияларды көрсетеді жəне анықтайды;

•   Қаржылық есептілік мақсатындағы операцияларды жіктеуге арналған барлық операцияларды жеткілікті түрде баяндайды;

• Қаржылық есептіліктегі ақша көрінісін жасау үшін операциялар сомасын анықтайды;

• Есептілікке алынған кезеңдегі операцияны көрсету үшін операция мерзімін анықтайды;

• Қаржылық есептіліктегі операцияларымен байланысты ашуларды қажетті деңгейде береді.

7. Жүйелі ақпарат сапасы басшылықтың субъектінің қызметтерін басқаруды

тиісті шешімдер қабылдауға және сенімді қаржылық есептерді дайындауға қабілетіне әсер етеді.

8. Қаржылық есепті ішкі бақылауға қатысты жеке рөлдер мен жауапкершіліктері туралы түсіністікті қарастыратын ақпараттау саясат бойынша нұсқаулар, бухгалтерлік пен қаржылық есеп бойынша нұсқаулар мен меморандумлардан тұрады. Мəліметтер электрондық немесе ауызша түрде немесе басшылықтың шаралары арқылы беріледі.

Бақылау қызметі

9. Əдетте аудитке жататын бақылаулар саясат пен шаралар санаттарына бөлінеді:

• Шолу. Бюджетті, жобаларды орындау туралы алдыңғы кезіңдегі қорытындылармен салыстыру; әр түрлі мəліметтермен қарым қатынасты талдау; сыртқы мəліметтерді ішкі мəліметтермен салыстыру; функционалды немесе қызмет орындалуына шолудан тұрады.

• Ақпаратты өңдеу. Ақапараттық жүйелерді бақылаудың екі кең санаттары жекелеген қосымшаларды өңдеуге байланысты қолданылатын қосымша бақылаулар және көпшілікті қосымшаларға қатысты саясаттар мен шараларға жататын және ақпараттық жүйелерге тиісті және тоқтаусыз жұмыс істейтінін қамтамасыз етуге көмекшімен қосымшаны бақылаулар тиісті қызмет етуін қолдайтын жалпы АТ-бақылаулар болып саналады. Қосымшаға бақылауларға мыналар жатады: жазулардың арифметикалық нақтылығын тексеру, шоттарға қолдау мен шолу және шоттар, айналым баланстары, автоматтандырылған бақылауларды бақылау мен шолу, мысалы мәліметтер мен жүйелі тексерулер бақылау редакциялары және ескертпе есептері бойынша нұсқаулардан тұрады. Жалпы АТ-бақылаулар мысалдары бағдарламадағы өзгерістерді бақылаулар, бағдарламалар немесе мәліметтерге қол жеткізу кемітетінің бақылаулары, бағдарламалық қамтамасыз етулер жаңа жариялымдарын енгізуді бақылаулар, қаржылық ақпарат немесе жазулар аудит журналын беруінсіз жүйелік құрылғылар пайдалануға қол жеткізуді кеміту немесе мониторингі бойынша бағдарламалық қамтамасыз ету жүйесін бақылау болып табылады.

• Физикалық бақылау. Бұл бақылаулар:

○ қауіпсіздік шаралары, яғни активтердің физикалық қауіпсіздігін қамтиды, мысалы сенімді құрылғылар.

○  Компьютерлік бағдарламаларға және файлдарға қол жеткізуге рұқсатымен қамтамасыз етуі.

○  Периодты санау мен бақылау жазуларында көрсетілген сомалармен салыстыру (мысалы, қолма-қол ақша нәтижелерін, қауіпсіздік пен түгендеу шоттарды бухгалтерлік жазулармен саластыру).

Физикалық бақылаулар активтерді ұрлауды алдын-алуға арналған ауқымы қаржылық есепті дайындаудың сенімділігі, сондай-ақ аудитке қатысты

болады және мынадай жағдайларға тәуелді болады: активтер активтерді заңсыз иеленуге сезгіш болады.

• Міндеттерді бөлу. Операцияларды санкциялау, көрсету бойынша əртүрлі адамдарға түрлі жауапкершілікті тағайындау. Міндеттерді бөлу тұлғалардың жауапкершіліктері әдеттегі кезінде қателерді немесе алаяқтықты анықтау мен жасырып қою кез-келген тұлғаға рұқсат төмендету мүмкіндіктерін кемітуге арналған.

10. Кейбір бақылаулар басшылық немесе өкілетті тұлғалар дайындаған қолданыстағы саясат деңгейіне байланысты. Мысалы бекітілген нұсқауға сəйкестік: өкілетті тұлғалар дайындаған инвестициялық белгілер, стандартсыз операциялар, алайда ірі сатып алулар жоғары деңгейдегі бекітуді қажет етеді.